درنا

درنا
	درنای ساروس; Gruzs antigone antigone
رده‌بندی علمی
فرمانرو:	جانوران
شاخه:	طنابداران
رده:	پرندگان
راسته:	کلنگ‌سانان
تیره:	کلنگان; ویگورس، ۱۸۲۵
سرده‌ها
	درناهای خاکستری (معمولی) (Grus); درناهای بانو (Anthropoides); درناهای تاج‌دار (Balearica); درناهای غبغب‌دار (Bugeranus);

دُرناها یا کُلَنگ‌ها^[۱]^[۲]^[۳]^[۴] (نام علمی: Grus)، گروهی از پرندگان هستند که در خانوادهٔ کُلنگان (به لاتین: Gruidae) شناخته می‌شوند و متعلق به راستهٔ کلنگ‌سانان و کلاد کلنگ‌ریختان از کلاد بالاتر کلنگ‌مانندان هستند. آن‌ها پرندگانی هستند بزرگ، با پاها و گردن دراز، دم نسبتاً کوتاه، بال‌های دراز و نوک بلند و کلفت و در مجموع ظاهری شبیه لکلک‌ها دارند

تا کنون ۱۵ گونه از درناها شناسایی شده‌اند^[۵] که این گونه‌ها در چهار سردهٔ درناها، درناهای تاج‌دار، درنای سیبری^[۶] و Antigone قرار گرفته‌اند. این گونه‌ها در اکثر نقاط جهان به جز قطب جنوب و آمریکای جنوبی پراکنده هستند. بعضی از انواع درناها، مهاجرت می‌کنند و زمستان‌ها را در جاهای گرم و تابستان‌ها را در نواحی سرد می‌گذرانند. بعضی از آن‌ها نیز مهاجرت نمی‌کنند و به‌صورت ثابت زندگی می‌کنند.^[۷]

نام‌گذاری

کلنگ واژه‌ای پهلوی برای این گروه از پرندگان است که در کتاب «بندهش» آمده بود. تا یک سدهٔ گذشته نام کلنگ در شعرهای شاعران ایران‌زمین، فرهنگ‌های فارسی و کتاب‌های عمومی به کار می‌رفت. نام سنتی آن در بسیاری از گویش‌های ایران «قُلِنگ» است. گاهی به نام «قطار کُلَنگ» یا «غازقُلِنگ» نیز یاد می‌شود. نام‌واژهٔ ترکی «درنا» از زمان چاپ کتاب «پرندگان ایران» در زبان فارسی رایج شد و برای نام فارسی گونه‌ها برای ترجمهٔ نام انگلیسی آن یعنی Crane به کار می‌رود. اکنون نام‌واژهٔ فارسی کهن «کلنگ» برای نام خانواده و راسته این گروه از پرندگان به کار می‌رود.^[۸] نام این پرنده در زبان کردی، قوڵینگ (قوڵه‌نگ، قوڵنگ، قورنگ، قورینگ است.^[۹] همچنین «کلنگ» نام یک برنامه نرم‌افزاری با نماد پرنده‌ای افسانه‌ای است. در انگلیسی واژهٔ Crane هم به معنی «درنا» و هم به معنی «جرثقیل» است.

درنا از واژهٔ ترکی turna و آن نیز از زبان نیاترکی به‌صورت turunya گرفته شده‌است.^[۱۰]^[۱۱]

ویژگی‌ها

درناها اندازه‌های بسیار بزرگی دارند. برخی معتقدند که این پرندگان درازترین پرندگان پروازی هستند. کوچک‌ترین درنا، درنای طناز است که حدود ۹۰ سانتی‌متر طول دارد و بزرگ‌ترین آن‌ها نیز درنای ساروس است که می‌تواند تا ۱۷۵ سانتی‌متر رشد کند. درنای کاکل‌قرمز با ۱۲ کیلوگرم وزن، سنگین‌ترین گونهٔ درنا است. شاهپرهای ثانویهٔ داخلی بال‌های درناها خیلی بلند شده و روی دم را می‌پوشانند. این پرنده‌ها در زمان پرواز، گردن و پاهای خود را کشیده نگه می‌دارند. گله‌های آن‌ها هنگام مهاجرت در یک آرایش منظم و به شکل یک فلش یا به شکل عدد هفت فارسی پرواز می‌کنند. نر و ماده درناها مشابه هستند اما پرنده‌های نر معمولاً اندازه‌های بزرگ‌تری دارند.^[۱۲]

تغذیه

درناها با تغییر فصل‌ها و با توجه به نیاز بدنی خود به مواد مغذی، تغذیهٔ خود را تغییر می‌دهند. چند مورد از غذاهای مورد استفادهٔ درناها عبارت‌اند از جوندگان، ماهی‌ها، دوزیستان، برخی از مواد گیاهی مثل غلات و میوه‌ها.

تولید مثل

درناها در فصول تولیدمثلی به شکل تک یا جفت-جفت دیده می‌شوند اما در سایر مواقع در اجتماع و گروه‌های بزرگی قرار می‌گیرند. درناها آشیانهٔ خود را در سواحل و در نزدیکی آب‌های کم‌عمق و بر روی زمین می‌سازند و در هر مرتبه معمولاً دو تخم می‌گذارند. درنای نر و ماده با همکاری هم از جوجه‌ها نگهداری می‌کنند. معمولاً جوجه‌ها تا دورهٔ بعدی تولیدمثل در کنار والدین خود زندگی می‌کنند.^[۱۳]

تهدیدها

فعالیت‌های انسانی و تخریب و اشغال زیستگاه‌های این پرندگان باعث شده که امروزه نسل بیشتر گونه‌ها و جمعیت‌های درناها مورد تهدید قرار بگیرد. به‌عنوان مثال طی دهه‌های اخیر، جمعیت غربی درناهای سیبری رو به کاهش گذاشته و امروزه فقط یک درنای نر از جمعیت غربی چندهزارتایی آن‌ها به‌نام "امید" باقی مانده‌است.

فهرست گونه‌ها

نام علمی	نام رایج	پراکندگی^[۱۴]
Leucogeranus leucogeranus	درنای سیبری	اوراسیا
Antigone antigone	درنای ساروس	شبه قاره هند و جنوب آسیا و استرالیا
Antigone canadensis	درنای شنزار	آمریکای شمالی و شمال شرق سیبری
Antigone rubicunda	درنای استرالیا	جنوب شرق آسیا و شمال استرالیا و گینه نو
Antigone vipio	درنای پس‌سرسفید	شمال شرقی چین و مغولستان، جنوب شرقی روسیه
Balearica pavonina	درنای تاج‌دار سیاه	آفریقای سیاه
Balearica regulorum	درنای تاج‌دار خاکستری	آفریقای سیاه
Grus americana	درنای فریادزن	آمریکای شمالی
Grus carunculata	درنای غبغب‌دار	جنوب صحرای بزرگ آفریقا
Grus grus	درنای خاکستری	اروپا
Grus japonensis	درنای کاکل‌قرمز	سیبری (شرق روسیه)، شمال‌شرقی چین، هوکایدو (شمال ڗاپن), شبه‌جزیره کره و شمال‌شرقی مغولستان
Grus paradisea	درنای آبی‌رنگ	آفریقای جنوبی
Grus monacha	درنای سرسیاه	جنوب و جنوب‌شرقی مغولستان، چین و سیبری
Grus nigricollis	درنای گردن‌سیاه	فلات تبت و مناطقی از هند و بوتان
Grus virgo	درنای طناز	مناطق مرکزی اوراسیا، از دریای سیاه تا مغولستان و شمال شرقی چین و یک جمعیت کوچک در ترکیه

جستارهای بیشتر

پانویس

↑ کلنگ - لغت‌نامۀ دهخدا
↑ جرویس رید، سایمون (۱۳۳۷). فهرست پیشنهادی اسامی پرندگان ایران. دانشگاه تهران، شماره ۴۶۵. ص. ۲۳.
↑ حبیبی، طلعت؛ راعی، محمدمهدی (۱۳۷۳). جانورشناسی عمومی مهره‌داران. مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. ص. ۶۵۱. شابک ۹۶۴-۰۳-۳۴۴۴-۸.
↑ یزدگردی، امیرحسین (۱۳۷۱). حواصل و بوتیمار. مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. ص. ۵۰۰. شابک ۹۶۴-۰۳-۵۴۳۷-۶.
↑ Gill, Frank; Donsker, David, eds. (2019). "Flufftails, finfoots, rails, trumpeters, cranes, limpkin". World Bird List Version 9.2. International Ornithologists' Union. Retrieved 26 June 2019.
↑ Krajewski, Carey; Sipiorski, Justin T.; Anderson, Frank E. "Complete Mitochondrial Genome Sequences and the Phylogeny of Cranes (Gruiformes: Gruidae)". The Auk. 127 (2): 440–452. doi:10.1525/auk.2009.09045. ISSN 0004-8038.
↑ Sundar, K.S. Gopi (2009). "Are Rice Paddies Suboptimal Breeding Habitat for Sarus Cranes in Uttar Pradesh, India?". The Condor. 111 (4): 611–623. doi:10.1525/cond.2009.080032. S2CID 198153258.
↑ خالقی‌زاده، ابوالقاسم (۱۴۰۰). فرهنگ نام‌های محلی پرندگان ایران. تهران: مؤسسه ایرانشناسی. صص. ۴۳۱. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۸۳۵۱-۵۲-۸.
↑ قوڵینگhttps://ckb.wikipedia.org/wiki/قوڵینگ
↑ "turna". Wiktionary (به انگلیسی). 2022-07-18.
↑ «[نام نیکو *‿*] معنی اسم درنا | برای مشاهده کامل‌ترین معنی اسم درنا کلیک کنید». نام نیکو. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۳۱.
↑ Archibald, George; Meine, Curt (1996). "Family Gruidae (Cranes)". In del Hoyo, Josep; Elliott, Andrew; Sargatal, Jordi (eds.). Handbook of the Birds of the World. Volume 3, Hoatzin to Auks. Barcelona: Lynx Edicions. pp. 60–81. ISBN 84-87334-20-2.
↑ Archibald, George W. (1991). Forshaw, Joseph (ed.). Encyclopaedia of Animals: Birds. London: Merehurst Press. pp. 95–96. ISBN 1-85391-186-0.
↑ Bisby F.A. , Roskov Y.R. , Orrell T.M. , Nicolson D. , Paglinawan L.E. , Bailly N. , Kirk P.M. , Bourgoin T. , Baillargeon G. , Ouvrard D. (red.) (2011). "Species 2000 & ITIS Catalogue of Life: 2011 Annual Checklist". Species 2000: Reading, UK. Retrieved 5 March 2020.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)

[1] کلنگ - لغت‌نامۀ دهخدا

[2] جرویس رید، سایمون (۱۳۳۷). فهرست پیشنهادی اسامی پرندگان ایران. دانشگاه تهران، شماره ۴۶۵. ص. ۲۳.

[3] حبیبی، طلعت؛ راعی، محمدمهدی (۱۳۷۳). جانورشناسی عمومی مهره‌داران. مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. ص. ۶۵۱. شابک ۹۶۴-۰۳-۳۴۴۴-۸.

[4] یزدگردی، امیرحسین (۱۳۷۱). حواصل و بوتیمار. مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. ص. ۵۰۰. شابک ۹۶۴-۰۳-۵۴۳۷-۶.

[ioc-5] Gill, Frank; Donsker, David, eds. (2019). "Flufftails, finfoots, rails, trumpeters, cranes, limpkin". World Bird List Version 9.2. International Ornithologists' Union. Retrieved 26 June 2019.

[6] Krajewski, Carey; Sipiorski, Justin T.; Anderson, Frank E. "Complete Mitochondrial Genome Sequences and the Phylogeny of Cranes (Gruiformes: Gruidae)". The Auk. 127 (2): 440–452. doi:10.1525/auk.2009.09045. ISSN 0004-8038.

[:0-7] Sundar, K.S. Gopi (2009). "Are Rice Paddies Suboptimal Breeding Habitat for Sarus Cranes in Uttar Pradesh, India?". The Condor. 111 (4): 611–623. doi:10.1525/cond.2009.080032. S2CID 198153258.

[8] خالقی‌زاده، ابوالقاسم (۱۴۰۰). فرهنگ نام‌های محلی پرندگان ایران. تهران: مؤسسه ایرانشناسی. صص. ۴۳۱. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۸۳۵۱-۵۲-۸.

[9] قوڵینگhttps://ckb.wikipedia.org/wiki/قوڵینگ

[10] "turna". Wiktionary (به انگلیسی). 2022-07-18.

[11] «[نام نیکو *‿*] معنی اسم درنا | برای مشاهده کامل‌ترین معنی اسم درنا کلیک کنید». نام نیکو. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۳۱.

[HBW-12] Archibald, George; Meine, Curt (1996). "Family Gruidae (Cranes)". In del Hoyo, Josep; Elliott, Andrew; Sargatal, Jordi (eds.). Handbook of the Birds of the World. Volume 3, Hoatzin to Auks. Barcelona: Lynx Edicions. pp. 60–81. ISBN 84-87334-20-2.

[EoB-13] Archibald, George W. (1991). Forshaw, Joseph (ed.). Encyclopaedia of Animals: Birds. London: Merehurst Press. pp. 95–96. ISBN 1-85391-186-0.

[COL32-14] Bisby F.A. , Roskov Y.R. , Orrell T.M. , Nicolson D. , Paglinawan L.E. , Bailly N. , Kirk P.M. , Bourgoin T. , Baillargeon G. , Ouvrard D. (red.) (2011). "Species 2000 & ITIS Catalogue of Life: 2011 Annual Checklist". Species 2000: Reading, UK. Retrieved 5 March 2020.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]