روز

برای کاربرد دیگر روز روشن را نگاه کنید.

نمایش اینکه چقدر (به ساعت) زمین روشن است نسبت به عرض جغرافیایی و محل در زمین

روز یا شبانه‌روز، عبارت از یکدوره تناوب حرکت وضعی زمین می‌باشد که با توجه به مبدأ این دوره کاربردها و تعاریف گوناگون دارد و عام‌ترین کاربرد آن روز خورشیدی بمعنی دوره تناوب نسبت به خورشید است که با تعدیل آن بعنوان یکدوره ۲۴ ساعته واحدی از زمان و گاه‌شماری است. و کاربرد دیگر آن روز نجومی است که این تناوب با مبدأ یک نقطه ثابت کیهانی (ستاره) است. برای دیگر سیارات نیز با توجه به دوره تناوب وضعی‌اشان شبانه‌روز درنظر گرفته می‌شود.

همچنین واژهٔ روز می‌تواند به قسمتی از روز که شب نیست اشاره داشته باشد، که در اصل روز روشن خوانده می‌شود. همچنین روز می‌تواند به یک روز از هفته یا یک روز از تقویم اشاره داشته باشد.

پیرامون واژه

آنچه در زبان فرانسه امروزه به معنای «روز» به کار می‌رود در واقع ریختی از زبان فارسی است و برگرفته از واژه «روز» فارسی است. این واژه ژور(jour) همان واژه فارسی «روز» است که به مرور زمان حالت اصلی خود را از دست داده‌است. در خود زبان فرانسه علاوه بر کاربرد این واژه پسوند «دی» (di) نیز به معنای «روز» است که در کلمات lundi, mardi, mercredi, jeudi, vendredi, samedi دیده می‌شود که البیته همان معادل day در زبان انگلیسی است. گفتنی است بخش دوم واژه فْرَدا (دا) همانست که امروز در زبان انگلیسی day خوانده میشود. این واژه در زبان پهلوی(پارسی میانه) فْرَتاک بوده است که این گونه (تاگ) نیز در آلمان به جای روز است. یکای زمان است که برابر با ۲۴ ساعت است. بیشتر در گفتگوی رایج به شبانه‌روز، روز گفته می‌شود. مثلاً می‌گویند از فلان تاریخ ده روز گذشت، که منظور ده شبانه‌روز است. شبانه‌روز از یکاهای سیستم SI نیست، اما کاربرد آن همراه با یکاهای SI مجاز است.

تعاریف

شبانه‌روز یکدوره تناوب حرکت وضعی زمین می‌باشد که با توجه به مبدأ این دوره کاربردها و تعاریف گوناگون دارد و عام‌ترین کاربرد آن روز خورشیدی بمعنی دوره تناوب نسبت به خورشید است که این دوره تناوب بعلت نوسان سرعت سالانه و دورانی خورشید در روزهای متفاوت و میل سالانه خورشید نسبت به زمین، هربار متغیر بوده شبانه‌روز خورشیدی حقیقی یا متغیر نامیده می‌شود.

با میانگین‌گیری و تعدیل شبانه ‌روز متغیر بعنوان یکدوره ۲۴ ساعته واحدی از زمان و گاه‌شماری، شبانه‌روز متوسط نامیده می‌شود. در این کاربرد یک روز یا شبانه‌روز، یکایی از زمان است که برابر حدود ۲۴ ساعت می‌باشد. هرچند که روز یک یکای متریک نیست، اما برای استفاده با سامانه متریک پذیرفته شده‌است. یکای متریک زمان، ثانیه است. شبانه‌روز در سیستم SI برابر است با ۸۶۴۰۰ ثانیه.

کاربرد و تعریف دیگر آن روز نجومی است که این تناوب با مبدأ یک نقطه ثابت کیهانی (ستاره) است. بعبارتی در ستاره‌شناسی روز نجومی است برابر است با یک‌بار گردش زمین به‌دور خود نسبت به ستارگان ثابت که طول آن ۲۳الگو:ممیز۹۳۴ ساعت است.

برای دیگر سیارات نیز با توجه به دوره تناوب وضعی‌اشان، شبانه‌روز به همه معانی فوق بخصوص بمعنی نجومی آن کاربرد دارد.

نام ترتیبی روزها

• پس‌پسان‌پریروز
• پسان‌پریروز
• پس‌پریروز یا پیش‌پریروز (در برخی لهجه‌های فارسی)
• پریروز
• دیروز
• امروز
• فردا
• پس‌فردا
• پسان‌فردایا پس‌ترسبا (در برخی لهجه‌های فارسی افغانستان)
• پس‌پسان‌فردا

نام ترتیبی شب‌ها

• پس‌پسان‌پریشب
• پسان‌پریشب
• پس‌پریشب یا پیش‌پریشب (در برخی لهجه‌های فارسی)
• پریشب
• دیشب
• امشب
• فرداشب
• پس‌فرداشب
• پسان‌فرداشبیا پس‌ترسباشب (در برخی لهجه‌های فارسی افغانستان)
• پس‌پسان‌فرداشب

منابع

• Day، مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیای انگلیسی، برداشت شده در ۲ سپتامبر ۲۰۱۰.

Dictionnaire étymologique des mots français venant de l'arabe du turc et du persan, Georges A. Bertrand, L'Harmattan, Paris ۲۰۰۷.