مخزن‌الادویه

مخزن‌الادویه، از کتاب‌های مهم در مورد داروها و واژگان پزشکی سنتی به زبان فارسی است که در سدهٔ دوازدهم هجری نوشته شد. این اثر در سال ۱۱۸۳ ق تألیف شده است.

نویسنده این کتاب محمدحسین عقیلی علوی خراسانی، پزشک نامدار سدهٔ دوازدهم هجری است. وی در شیراز روزگار گذرانیده و چندی نیز در هند به سر برده. دو تألیف بسیار مهم از این پزشک در دست است که یکی مخزن الادویه در داروهای ساده و غیرترکیبی است. تألیف دیگر مجمع الجوامع و ذخایر التراکیب است که به قرابادین کبیر شهرت یافته و شامل داروهای ترکیبی است.

نشر

نسخه‌های چاپ سنگی این دو اثر چندین بار به چاپ رسیده است. لغات و ترکیبات پزشکی گویشی در این دو تألیف نیز حائز اهمیت است. واژه‌های گویشی مخزن الادویه در سال ۱۳۸۲ خورشیدی به وسیله محمود مدبری بررسی و چاپ شده است.
این کتاب در هند به چاپ سرب رسیده و از سوی انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی در سال ۱۳۷۱ از روی چاپ هند افست شده است.
آخرین نسخه موجود در بازار از سوی دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال ۱۳۹۰ به کوشش گروه از مصححین چاپ و روانه بازار شده است.

فهرست مطالب کتاب مخزن الادویه

گفتار	عنوان گفتار	موضوع گفتار
یکم	در بیان دوا و غذا	داروها و خوردنی‌ها
دوم	در بیان مرکب القوی و ذو الخاصیه و مرکب القوی و فاد زهر و سم و دوای مسهل و ملین و اقسام هر یک	داروهای ساده و سودمند، پادزهر و زهر، داروهای شکم‌ران و نرم‌کننده شکم
سوم	در بیان مزاج و اقسام امزجه و معرفت درجات آنها	طبع و سرشت و گونه‌ها و کم و زیاد آن
چهارم	طرق معرفت امزجه ادویه واغذیه به تجربه و قیاس	دانش آمیختن داروها و اندازه‌های آن
پنجم	سبب اختلاف اقوال اطباء در ماهیت و خواص ادویه	علت دیدگاه‌های گوناگون در مورد کارکردهای داروها
ششم	در بیان طریقه اخذ ادویه و حفظ و حصانت آنها	چگونگی دست یافتن به داروها و شیوه نگهداری از آن‌ها
هفتم	در بیان اعمار بعض ادویه مفرده بالاجمال و الاختصار	شیوه ساخت برخی داروها، به‌طور خلاصه
هشتم	در بیان آداب طعام خوردن و آب نوشیدن	شیوه خوردن و نوشیدن
نهم	در بیان احراق ادویه و تحمیص و تشویه	تفت دادن و جوشاندن داروها
دهم	معرفت افعال و صفات ادویه مفرده و اسامی آنها	کارکردهای داروهای ساده
یازدهم	در بیان بعض اصطلاحات طبیه متداوله	برخی واژگان رایج پزشکی
دوازدهم	در بیان اوزان طبیه و هندیه و اهل ایران و زیلی	پیمانه‌های هندی و ایرانی و دیگران
سیزدهم	در بیان بعض امور متعلقه به نجوم و طبیعیات	در مورد اخترشناسی و دانش‌های طبیعی
چهاردهم	در بیان ادویه به ترتیب حروف الفبا	فهرست الفبایی داروها

منابع

• جعفری دهقی، محمود: واژه‌های گویشی در متون فارسی پزشکی. در نشریه: «آیینه میراث». پاییز و زمستان ۱۳۸۸ - شماره ۴۵ (علمی-ترویجی).
• بسترهای پژوهشی پزشکی نیاکان. وزارت بهداشت، معاونت تحقیقات و فنآوری، کمیته رایانه‌ای کردن طب و بهداشت. بازدید: اکتبر ۲۰۱۲.

پیوند به بیرون

متن کامل مخزن‌الادویه