عده
عِدّه مدتزمانی است که تا پایانش، زنی که ازدواج او به دلایلی همچون مرگ شوهر یا طلاق از میان رفته، نمیتواند شوهر دیگری برگزیند. رعایت عدّه بر مبنای قرآن و فقه اسلامی برابر ماده ۱۱۵۰ قانون مدنی ایران مصوب ۱۳۱۳ خورشیدی الزام قانونی دارد.
واژهشناسی
[ویرایش]عدّه یا عدّت در لغت به معنی شمار و جماعت و گروه است و از العدّة عربی گرفته شده که از ریشه عدّ به معنی شمردن میآید. از نظر دستوری مصدر سماعی است و در اصطلاح فقه به مدتی گفته میشود که زن باید برای ازدواج دیگرباره شکیبایی پیشه کند. «عدّه گرفتن» کنایه از خانهنشینی و «عدّهٔ غم» به معنای دوران اندوه و افسردگی است. «عدّهدار بکر» نیز کنایه از خُم شراب و شرابی است که هنوز از آن نخوردهاند. خاقانی در این دو بیت به این معانی اشاره دارد:[۱]
| آن عدّهدار بکر طلب کن که روح را | آبستنی به مریم عذرا برافکند |
| صاحب حالت شدن حله تن دوختن | خارج عادت شدن عدّهٔ غم داشتن |
حکمت وجود عدّه
[ویرایش]در این باره چهار دیدگاه مطرح است:
- قطعیت عدم بارداری و جلوگیری از اختلاط نطفه یعنی عدم تشخیص نَسَب و معلوم نبودن پدر.
- بیسرپرست شدن فرزند در عمل، به دلیل نبود نسبت خونی با شوهر جدید. هرچند همسر پیشین که زن از وی از راه ازدواج یا زنا باردار شده، شرعاً ولی و سرپرست فرزند محسوب میشود.
- رعایت حریم و احترام زناشویی پیشین.
- فرصت صلح و سازش میان زوجین جداشده.[۲][۳]
مدتزمان عدّهٔ زن
[ویرایش]عدّه پس از دخول بر عهدهٔ زن قرار میگیرد تا مدتی برای ازدواجِ دیگرباره صبر کند. منظور از «دخول» در تمام موارد کاربرد ولو در صورت عدم تصریح، دخول به اندازهٔ ختنهگاه در پیشِ زن (واژن) است که در نظر اغلب فقها، پسِ زن (مقعد)[۴][۵] را نیز در بر میگیرد؛ مگر در اِحصان[الف] و نیز ازالهٔ پردهٔ بکارت که اکثر فقها تنها ناظر به دخول در پیشِ زن میدانند هرچند اقلیتی برآنند که دخول از هر کدام از پیش و پس زن موجب تحقق ازاله بکارت و خروج از دوشیزگی میگردد.[۷] مدتهای زمانی قمری عدّه به شرح زیر است:
- عدّهٔ شوهرمُرده: ۴ ماه و ۱۰ روز حتی اگر زن یائسه یا صغیره (نابالغ) یا غیرِمَدخوله (آمیزشگر جنسی بدون دخول) باشد یا پس از حکم مرگ فرضی شوهر بر اثر مفقودالاثر شدن، به دست دادگاه از وی جدا شود.[۸]
- عدّهٔ زنی که در زمان بارداری، شوهرش بمیرد: تا هنگام زایمان به شرط اینکه کمتر از ۴ ماه و ۱۰ روز نباشد.
- عدّهٔ زنی که در زمان بارداری از شوهرش جدا شود: تا هنگام زایمان.
- عدّهٔ جدایی (طلاق، فسخ، انفساخ، انقضای مدت، بذل مدت): ۳ بار طُهر یا پاکی از ماهینگی (عادت ماهانه/حیض/دشتان/پریود).[۹][۱۰][۱۱][۱۲] فقه شیعه در ازدواج موقت، عدّهٔ جدایی را ۲ بار ماهینگی در نظر میگیرد. در عموم مذاهب اهل سنت خود ماهینگی در ازدواج دائم ملاک است نه طُهر یا پاکی از آن، بنابراین مدت عدّه در شیعه بیشتر است.
- عدّهٔ یائسه: در تشیع بدون عدّه مگر در صورت نبود ماهینگی همزمان با شک در رسیدن به سن فقهی یائسگی: ۳ ماه. در تسنن مطلقاً ۳ ماه است. سن فقهی یائسگی در شیعه، پنجاه سال تمام قمری (برابر با ۴۸ سال و ۱۷۹ روز خورشیدی) است حتی اگر زنی در عمل، یائسگی دیررس یا زودرس نسبت به آن سن داشته باشد. البته کثیری از فقها سن یائسگی را برای زنانِ سیّده، استثنائاً شصت سال قمری (برابر با ۵۸ سال و ۷۸ روز خورشیدی) میدانند. با این حال در مشهور فقه اهل سنت، یائسگی طبیعی ملاک بوده و سن، معیاری درجهٔ دوم است.[۱۳][۱۴]
- عدّهٔ صغیره: در تشیع بدون عدّه و در تسنن ۳ ماه.[۱۵]
- عدّهٔ غیرمدخوله: بدون عدّه.
- اگر زنی بخواهد با شوهر پیشین خود که اخیراً جدا شده ازدواج کند: بدون عدّه.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹]
گفتنیاست افزون بر موارد یادشده، در فقه اسلامی:
- عدّهٔ زنی که با وجود اقتضای سن، ماهینگی ندیده است: ۳ ماه (فقه شیعه در ازدواج موقت، عدّه را در این باره ۴۵ روز در نظر میگیرد)
- عدّهٔ زناکار: زنی که مرتکب زنا شده عدّه ندارد اما کثیری از فقها با توجه به علت تشریع عدّه در قرآن – جلوگیری از گم شدن نسب یا بیپدر شدن فرزند – اِستِبرای رَحِم یعنی دست کم یک بار ماهینگی را واجب دانستهاند.[۲۰] در فقه تشیع، عدم وجوب استبرا نظر مشهور است و در فقه تسنن، وجوب آن نظر مشهور میباشد.[۲۱]
- عدّهٔ آمیزش اشتباهی و اجباری: در وَطی به شُبهه یعنی دخول حرام با گمانِ حلال بودن بهطور کلی و نیز در زنای به عنف (تجاوز جنسی) هر دو زن باید عدّهٔ جدایی نگه دارند.[۲۲]
- عدّهٔ زنِ برده: عدّهٔ کنیز کمتر و معمولاً نصف زن آزاد است.
بنابراین زن دارای چرخهٔ ماهینگی (عادت ماهانه)، در آمیزش با مردان از طریق دخول آلت تناسلی، علیالاصول در قالب ازدواج موقت: سالانه حداکثر با ۶ مرد و در قالب ازدواج دائم: سالانه حداکثر با ۴ مرد میتواند همخوابه شود، اما چنانچه آمیزش مادون دخول همانند رابطه دهانی و بوسه و… باشد محدودیتی نخواهد داشت.[۲۳][۲۴][۲۵][۲۶]
جستارهای وابسته
[ویرایش]یادداشتها
[ویرایش]- ↑ فرد کنارهجو از آمیزش جنسی حرام اعم از اینکه مطلقاً کنارهجو (مجرد) بوده یا همسردار باشد، مُحصَن نامیده میشود. با این همه در فقه اسلامی کسی را محصن مینامند که دارای همسر دائم یا برده بوده، با وی آمیزش کرده (در حد دخول از واژن) و با تفاوتهایی در مرد و زن دسترسی به همسر برای آمیزش داشته باشد نه اینکه بهواسطه عواملی همچون سفر و بیماری، همبستری منتفی باشد. البته دربارهٔ قذف (توهین جنسی با نسبت دادن زنا و لواط به کسی) فرد مجرد نیز با داشتن بلوغ و خرد و آزادی (برده نبودن) و مسلمان بودن و حسب مورد زناکار یا لواطکار نبودن، محصن تلقی میشود.[۶]
پانویس
[ویرایش]- ↑ «معنی عدة | لغتنامه دهخدا | واژه یاب». vajehyab.com. دریافتشده در ۲۰۲۵-۰۹-۲۹.
- ↑ «فلسفه عده طلاق و فوت». آیین رحمت. ۲۰۱۴-۰۲-۰۴. دریافتشده در ۲۰۲۴-۰۵-۱۰.
- ↑ جهانگیری, محسن (خرداد ۱۳۹۴). "حکمت تشریع عدّه، اقسام و احکام مترتّب بر آن". دوفصلنامه آموزههای فقه مدنی. 7 (11): 73–88. ISSN 2251-936X.
{{cite journal}}: Check date values in:|date=(help) - ↑ «آیا دخول در دبر هم حکم دخول در قبل را دارد؟». eshia.ir. دریافتشده در ۲۰۲۵-۰۸-۰۷.
- ↑ «محرمات سببی (ربیبه)». eshia.ir. دریافتشده در ۲۰۲۵-۰۸-۰۸.
- ↑ درآمدی بر اصول فقه فتیانی، اکبر جباری، آبادان: نشر پرسش، چاپ نخست، ۱۳۹۲، ص۴۳۴
- ↑ خلیلی, مرتضی; توکلی, علی; توکلی, سجاد (1401-01-04). "بررسی و تحلیل معیار بکارت در فقه امامیه و فقه اهل سنت". پژوهشنامه مطالعات تطبیقی مذاهب فقهی. 3 (2): 200–216.
{{cite journal}}: Check date values in:|date=(help) - ↑ «نشست قضایی: نگه داشتن عده همسر غایب مفقودالاثر بدون تقاضای طلاق». مرکز آموزش قوه قضائیه. ۱۵ آبان ۱۳۸۱.
- ↑ «تصویب واژهٔ ماهینگی بهجای قاعدگی». تارنمای فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- ↑ ستایش ولیپور، فرناز فرنام، محمود عباسی، مریم دامغانیان (مرداد ۱۴۰۲). «هنجارسازی کرامتمحور: بهکارگیری واژه ″ماهینگی″ برای توصیف بخش طبیعی و زیستی زندگی زنان». مجلهٔ اخلاق پزشکی، سال هفدهم، ش۴۸.
- ↑ ایران، عصر (۱۴۰۲/۰۴/۲۸–۱۸:۲۸). «در ستایش واژهٔ «ماهینگی» به جای «قاعدگی» و «پریود»». fa. دریافتشده در 2025-09-21. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ «زنان بخوانند/ علت تغییر عنوان قاعدگی چیست؟». روزنامه دنیای اقتصاد. ۳ بهمن ۱۴۰۳. دریافتشده در ۲۰۲۵-۰۹-۲۱.
- ↑ بررسی نظریات پیرامون یائسگی، معصومه مظاهری، فصلنامهٔ فقه و حقوق خانواده وابسته به پردیس خواهران دانشگاه امام صادق، تابستان ۱۳۸۲، سال هشتم، ش۳۰، ص۱۰۶ و ۱۱۰، تارنمای نورمگز
- ↑ زبردست, امیر; ساقی, حمید (1403-02-12). "بررسی و تحلیل فقهی عده زن یائسه". آفاق علوم انسانی. 108 (8): 1–12.
{{cite journal}}: Check date values in:|date=(help) - ↑ «ازدواج با زن یائسه یا صغیره ای که طلاق داده شده - توضیح المسائل جامع جلد (3) (چاپ 1403) - پایگاه اطلاعرسانی دفتر مرجع عالیقدر آقای سید علی حسینی سیستانی». www.sistani.org. دریافتشده در ۲۰۲۵-۰۹-۱۹.
- ↑ متن و ترجمههای آیهٔ ۲۲۸ بقره، پایگاه جامع قرآنی
- ↑ متن و ترجمههای آیهٔ ۲۳۴ بقره
- ↑ متن و ترجمههای آیهٔ ۴ طلاق
- ↑ متن و ترجمههای آیهٔ ۴۹ احزاب
- ↑ «ازدواج با زانی و زانیه/ جمعبندی نهایی پیرامون روایات مسئله نکاح با زانیه و پاسخ به یک اشکال/ - درس خارج فقه آیتالله سیدموسی شبیریزنجانی». sath3.eshia.ir. دریافتشده در ۲۰۲۴-۰۵-۳۰.
- ↑ آبادی*, عبدالصمد علی. "نقد و بررسی دیدگاه مشهور فقهاء امامیه در عدم وجوب استبراء زانیه غیر باردار". نشریه مطالعات زن و خانواده (به فارسی). 10 (1): 61–83. ISSN 2345-2692.
- ↑ «رساله توضیح المسائل - فیاض، شیخ محمد اسحاق - کتابخانه مدرسه فقاهت». lib.eshia.ir. دریافتشده در ۲۰۲۴-۰۵-۳۰.
- ↑ «انواع عده و وضعیت زنان فاقد رحم». پرتال جامع علوم انسانی. دریافتشده در ۲۰۲۴-۰۴-۲۰.
- ↑ «عده | هدانا | HADANA.IR». ۲۰۱۷-۰۴-۱۳. دریافتشده در ۲۰۲۴-۰۴-۲۰.
- ↑ «جامع الشتات فی أجوبة السؤالات - القمّی، المیرزا أبو القاسم - کتابخانه مدرسه فقاهت». lib.eshia.ir. دریافتشده در ۲۰۲۵-۰۸-۰۷.
- ↑ «کتابخانه تخصصی پژوهشکده زن و خانواده - بانک اطلاعات علمی - پایاننامهها - عدّه از دیدگاه مذاهب خمسه». lib.wrc.ir. دریافتشده در ۲۰۲۵-۰۹-۱۹.