شکرتیغال

شکرتیغال
سن سپردار بر روی یک شکرتیغال معمولی (Echinops adenocaulos)
رده‌بندی علمی
فرمانرو:	گیاهان
(طبقه‌بندی‌نشده):	آوندداران
(طبقه‌بندی‌نشده):	گیاهان گلدار
(طبقه‌بندی‌نشده):	دولپه‌ای‌های نو
(طبقه‌بندی‌نشده):	گل‌ستاره‌داران
راسته:	میناسانان
تیره:	کاسنیان
تبار:	تیغالان
سرده:	شکرتیغال کارل لینه
گونه‌ها
در حدود ۱۲۰ گونه

شِکَرتیغال (نام علمی: Echinops) سرده‌ای از گیاهان چندساله‌است. نام‌های دیگر آن در قدیم شکرتیار، خارشکر و تیغ قندک بوده‌است. شکرتیغال که براحتی در آب حل می‌شود دارای ۲۳ درصد قند ترهالوز، طعمی شیرین و لعاب‌دار است و بعنوان لینت‌بخش و برطرف‌کننده سرفه و نیز پائین آورنده تب مصرف می‌شود. گیاهان این سرده را خارشکرها و قندرونک‌ها هم نامیده‌اند. این سرده در ایران ۵۴ گونه گیاه علفی چندسالهٔ خاردار دارد که معمولاً انحصاری ایران‌اند.

شکرتیغال گیاهی است خاردار به‌شکل خارخسک که گل‌هایش به‌شکل گلوله‌ای خاردار و آبی‌رنگ در انتهای ساقه قرار دارند. این گیاه در سراسر بر قدیم می‌روید. بر روی برگ‌ها و ساقه این گیاه حشره‌ای از راسته قاب‌بالان بنام خزوکک برای نگهداری تخم‌ها و نوزاد خود پیله‌ای می‌تند به اندازه یک فندق که سفیدرنگ است. نوزاد پس از آن‌که به حشره بالغ بدل شد پیله را سوراخ می‌کند و از آن خارج می‌شود. جنس پیله این حشره که از ترشحات گیاه شکرتیغال ساخته شده ترکیبی از مواد سلولزی و نشاسته و مواد ازته و به‌مقدار زیاد (در حدود ۲۵ درصد) قند مخصوصی بنام ترهالوز است. در پزشکی قدیم از این پیله که بنام شکرتیغال یا گل تیغال می‌نامند بعنوان ملین و متعادل کنندهٔ دستگاه گوارش استفاده می‌کردند. در بازار منظور از شکرتیغال همین گل تیغال پیله خزوکک است و خود گیاه را بنام تیغال می‌نامند.

گیاهان مولد شیرابه‌های قندی (مان) شکرتیغال در اغلب استان‌های ایران به ویژه یزد (مهریز) خراسان، فارس (جهرم)، اصفهان، کرمان، ایلام، کرمانشاه، همدان، لرستان، شاهرود مازندران و تهران و زنجان در بلندای ۱۸۰۰ متری از سطح دریا رویش و پراکندگی داشته و جمع‌آوری محصول نیز کم و بیش در این مناطق صورت می‌گیرد. در بسیاری از مناطق ایران به رغم وجود و وفور گیاه شکرتیغال آثاری از فعالیت و وجود حشره مشاهده نمی‌شود. این دارو برای تارهای صوتی مفید است و در رفع خش صدا مؤثر است. توصیه می‌شود مقداری از آن را در نصف لیوان آب جوش بریزید یک قاشق غذاخوری عسل به آن اضافه کنید و به مدت ۲۰ دقیقه منتظر بمانید بعد آن را در فواصل زمانی مختلف جرعه‌جرعه میل کنید.

گونه‌ها

• شکرتیغال آبی Echinops bannaticus
• شکرتیغال ارمنی Echinops armenus
• شکرتیغال افغانی Echinops afghanicus
• شکرتیغال ایرانشهری Echinops iranshahrii
• شکرتیغال بختیاری Echinops bakhtiaricus
• شکرتیغال جنوبی Echinops ritro
• شکرتیغال روسی Echinops exaltatus
• شکرتیغال سوری Echinops syriacus
• شکرتیغال شرقی Echinops orientalis
• شکرتیغال لاری Echinops laricus
• شکرتیغال هندی Echinops echinatus
• شکرتیغال یمنی Echinops yemenicus

نگارخانه

• 
• 
• 
• 
  شکرتیغال از پوشش گیاهی و دارویی ارتفاعات روستای زالی ۱۳۹۸

منابع

• مظفریان، ولی‌الله، فرهنگ نام‌های گیاهان ایران: لاتینی، انگلیسی، فارسی تهران: فرهنگ معاصر ۱۳۷۵، ص۱۹۵.