توپاک آماروی دوم

توپاک آمارو دوم توپاک آماروی دوم
زادهٔ	۱۹ مارس ۱۷۴۲ Viceroyalty of Peru , Cuzco
درگذشت	۱۸ مهٔ ۱۷۸۱ (۳۹ سال)
علت درگذشت	اعدام
ملیت	پرویی
دیگر نام‌ها	José Gabriel Túpac Amaru
کارهای برجسته	رئیس اینکاها

بنای یادبود در کوسکو، به احترام خوزه گابریل تاپاک آمارو ، در میدانی به همین نام

توپاک آماروی دوم

خوزه گابریل توپاک آمارو (۱۰ مارس ۱۷۳۸ - در ۱۸ مه ۱۷۸۱) معروف به توپاک آماروی دوم رهبر یک قیام بزرگ علیه اسپانیایی‌ها در قرن هجدهم در پرو بود. وی در مبارزات پرو برای استقلال و جنبش حقوق بومی جنگید و پس از آن به شخصیتی اسطوره ای تبدیل شد.

زندگی‌نامه

توپاک آماروی دوم بین روزهای ۸ و ۲۴ مارس ۱۷۳۸ در سوریمانا تونگاسوکا، در منطقه کوزکو با نام خوزه گابریل کوندورکانکی نوگوئرا متولد شد. پدرش میگل کوندورکانکی اوسکیونسا، کوراکا (رئیس جامعه) سه شهر در منطقه تینتا، و مادرش ماریا روزا نوگوئرا بود. او در اول ماه مه، توسط سانتیاگو خوزه لوپز در کلیسایی در تونگاسوکا غسل تعمید شد. پیش از مرگ پدر، آمارو دوم کودکی خود را در دره ویلکامایو گذراند. او پدرش را در کارهای اجتماعی مانند معبد، بازار و حرکات دست‌جمعی همراهی می‌کرد.

توپاک دوازده ساله بود که والدینش درگذشتند و او توسط عمه و عمویش بزرگ شد. در شانزده سالگی، وی تحصیلات انجمن عیسی را در مدرسه سانفرانسیسکو دو بورخا، که برای آموزش فرزندان کوراکاها تأسیس شده بود، فرا گرفت. پیروان این مذهب «جایگاه اجتماعی خود را به عنوان کوراکای آینده و کسانی که خون سلطنتی اینکا دارند تعریف می‌کردند.»

در بیست و دو سالگی، توپاک آمورو دوم با میکائلا باستیداس ازدواج کرد. اندکی پس از ازدواج، آمارو دوم جانشین پدرش به عنوان کوراکا شد و به او حق زمین داده شد. مانند پدرش وی هم رئیس چندین جامعه کچوا بود و هم یک بازرگان و حشم‌دار، او ۳۵۰ قاطر از املاک پدرش به ارث برد. تجارت منطقه‌ای باعث برقراری ارتباط او در بسیاری از جوامع بومی دیگر و دسترسی به اطلاعات در مورد شرایط اقتصادی شد. تماس‌های شخصی و دانش وی از منطقه در شورش ۸۱–۱۷۸۰ مفید بود.

محققین دربارهٔ جایگاه وی در سلسله مراتب نژادی استعمار اسپانیا بحث کرده‌اند. خواه او از خون خالص بومی باشد یا از نژاد مخلوط، گرچه مادرش به احتمال زیاد نسب اسپانیایی نسبی داشت. وی از خانواده کوراکا به عنوان یک نخبه کچوایی شناخته شد. در مدرسه‌ای در کوزکو، که برای فرزندان رهبران بومی است، تحصیل کرد. او به زبان کچوا و اسپانیایی صحبت می‌کرد و زبان لاتین را از مذهب خود یادگرفت. او از نظر اجتماعی تحرک بالایی داشت و در کوزکو با ساکنین برجسته اسپانیایی و اسپانیایی آمریکایی (کرئول) ارتباط داشت. هر ریشه‌ای که در نژاد اروپایی داشته باشد طبقات بالا در لیما او را به عنوان یک سرخپوست باسواد می‌دیدند.

بین سالهای ۱۷۷۶ و ۱۷۸۰ کاندورکانکوئی در مورد حق جانشینی روی مارکیسات اروپسات با خانواده بیتانکور وارد یک دعوای حقوقی شد و آنرا باخت. در سال ۱۷۶۰، با میکائلا باستیداس پویوکاهوا از نژاد آفریقایی-پرویی و بومی ازدواج کرد. توپاک آمارو دوم ریاست جامعه تونگا سوکا و پام پامارکا را از برادر بزرگترش به ارث برد. این در واقع از طرف حاکم اسپانیایی به عنوان فرماندار منطقه حساب می‌شد.

فرماندار و استثمار بومیان

اگرچه سیستم کار قیمومت اسپانیا، یا انکومیاندا، در سال ۱۷۲۰ لغو شده بود یک هفتم جمعیت ساکن در جوامع بومی (pueblos the indios) و همچنین کارگران بومی دائمی در آن زمان، که در منطقه آند واقع در اکوادور و بولیوی زندگی می‌کردند، که نه دهم جمعیت را تشکیل می‌داد، برای آنچه که از نظر قانونی به عنوان پروژه‌های کار عمومی نامگذاری شده بودند، همچنان به بیگاری کشانده شدند. تغییر از وضعیت کار اجباری به سیستم بکار گرفتن تحت حمایت و کنترل دولت، نیروی کار بومی را در دست دولت محلی و نه در درآمد فردی قرارداد. بیشتر افراد بومی تحت نظارت یک ارباب کار می‌کردند. آنها یا زمین را شخم می‌زدند، یا در کار استخراج بودند، یا در کارخانه‌های نساجی کار می‌کردند. همان دستمزد اندکی که توسط کارگران بدست می‌آمد تحت مالیات سنگین قرار می‌گرفت و صرف بدهی‌های بومیان به اربابان اسپانیایی می‌شد. کلیسای کاتولیک روم نیز در اخاذی این بومیان از طریق جمع‌آوری پول برای مقدسین، مراسم عشا برای مردگان، کارهای محلی و منطقه‌ای در روزهای خاص، هدایای اجباری و غیره نقش داشت. کسانی هم که در کار اجباری شاغل نبودند، باز هم تحت سلطه فرماندار محلی اسپانیا یا corregidores، بودند. آنها می‌بایست برای خرید کالاها مالیات سنگین می‌پرداختند و لذا آنها نیز در وضعیت بی‌ثباتی مالی قرار می‌گرفتند.

علاوه بر این، در اواسط قرن ۱۸ استخراج معادن تشدید شد و بار بیشتر و بیشتر بر دوش کارگران محلی، که به آنها میتا می‌گفتند، گذاشته شد. در حالیکه استخراج معادن منطقه پوتوسی پیش از این نیز کاری خطرناک و طاقت فرسا بود اما گاه مهاجرت اجباری کارگران بومی و حتی خانواده‌های آنها برای کار در پوتوسی وجود داشت. کار استخراج بیشتر می‌شد حتی اگر هیچ رگه جدیدی از سنگ معدن کشف نشده باشد. چنین بود که بسیاری از مناطق شورشی آینده، در اطراف پوتوسی و منطقه معدن قرار داشتند.

علاقه کوندورکانکی به موضوع بومیان آمریکا با بازخوانی یکی از تفسیرهای سلطنتی اینکاها ایجاد شده بود. روایتی عاشقانه و قهرمانانه از تاریخ و فرهنگ اینکاهای باستان. این کتاب در آن زمان توسط نایب‌السلطنه لیما غیرقانونی اعلام شد زیرا ترس آن بود که باعث ایجاد علاقه مجدد به فرهنگ از دست رفته امپراتوری اینکا و تحریک شورش شود.

غرور بومی مارکیز، همراه با نفرت از سیستم استعماری اسپانیا، باعث همدردی او شد و مرتباً خواستار بهبود وضعیت کارگران بومی در کارخانه‌ها، مزارع و معادن شد. او حتی از ثروت خود برای کمک به کاهش مالیات و فشار بر روی بومیان استفاده کرد. پس از آنکه بسیاری از درخواست‌های او برای بهبود شرایط بومی‌ها در گوش‌های کر مؤثر نیفتاد، کوندورکانکی تصمیم گرفت تا به سازماندهی شورش بپردازد. او شروع به متوقف کردن جمع‌آوری بدهی‌های متقابل و پرداخت خراج کرد، که به این سبب آنتونیو د آریاژ، فرماندار محلی اسپانیا، او را به مرگ تهدید کرد. کوندورکانکی اسمش را به توپاک آمارو دوم تغییر داد و ادعا نمود که از تبار آخرین حاکم اینکا، توپاک آمارو می‌باشد.

شورش

توپاک آماروی دوم

شورش توپاک آمارو یک جنبش احیای اینکا بود و به دنبال بهبود حقوق بومی‌های پرویی بود که تحت اصلاحات بوربن اسپانیا رنج می‌بردند. این شورش یکی از بسیاری از قیام‌های بومی‌های پرو در نیمه آخر قرن هجدهم بود. این قیام با اسیر گرفتن و سپس کشتن شهردار منطقه تینتا و فرماندار آنتونیو دو آریاگا، در ضیافتی که توپاک آماروی دوم و فرماندار آریاگا هر دو حضور داشتند، در ۴ نوامبر ۱۷۸۰ آغاز شد.

علت اصلی این شورش در نارضایتی‌های ناشی از یک سری اصلاحات مدرنیزه بود که توسط دولت استعماری سلطنت دودمان بوربون در اسپانیا تحت چارلز سوم (۸۸–۱۷۵۹) اجرا شد، این اصلاحات شامل متمرکز کردن کنترل اداری و اقتصادی و کنترل مالیات بود که مالیات و بار سنگین‌تری بر دوش اقوام سرخپوست و همچنین کریول می‌گذاشت. کانون این نارضایتی‌ها نماینده اصلی اسپانیای سلطنتی در پرو، ژنرال خوزه آنتونیو آرچه بود.

از نظر ایدئولوژیک، شورش پیچیده بود. از یکطرف از مقامات اسپانیایی خواهان تغییر و اصلاحات در ساختار حکومت استعمار بود که اغلب به نام شخص پادشاه صحبت می‌کرد. از طرف دیگر، خواهان سرنگونی حاکمیت اروپایی و چیزی مانند ابقای همان امپراتوری اینکای قبل از ورود اسپانیا بود. ادعای توپاک آمارو مبنی بر اینکه خود را از تبار اینکا می‌نامید امکان برآمدن یک دولت اریستوکرات همانند نویسندگان مستیزوی قرن شانزدهم را تداعی می‌کرد. آنچه شاعر گارسیلاسو دو لا وگا می‌گفت که اینکاها را در حاکمیت با اشراف اسپانیا شریک می‌دانست.

اما در این شورش عناصر نیرومند هزاره‌گرا، طرفدار ژاکوبن‌ها و حتی طرفداران کمونیسم نیز وجود داشتند. به‌طور عمده، سربازان ارتش‌های توپاماریست، دهقانان فقیر سرخپوست، صنعتگران و زنان بودند، که شورش را نه فقط یک مسئله اصلاحات یا تقسیم قدرت، بلکه آنرا به عنوان فرصتی برای «وارونه ساختن جهان» می‌دیدند. احیای امپراتوری اینکا برای آنها به معنای امکان داشتن یک جامعه برابری بر اساس سیستم اشتراک کشاورزی اینکا بود، مانند خاندان آیلو و بدون تبعیض نژادی و فقیر و ثروتمند، بدون کار اجباری در مزارع، معادن و کارخانه‌ها، به‌ویژه بدون وضعیت وحشتناکی که آن روزها در کارخانه‌های نساجی بود.'

هنگامی که آریاگا در حال مستی محلی را ترک کرد، توپاک آمارو دوم و چند تن از متحدانش او را اسیر کردند. آنها او را مجبور به نوشتن نامه به تعداد زیادی از اسپانیایی‌ها و کوراکاها کردند. وقتی حدود ۲۰۰ نفر از آنها ظرف چند روز آینده جمع شدند، توپاک آمارو با تقریباً ۴۰۰۰ بومی آنها را محاصره کرد. او وانمود کرد که تحت فرمان مستقیم پادشاه اسپانیا عمل می‌کند، آمارو به برده آریاگا، آنتونیو اوبلیتاس، امتیاز اعدام ارباب خود را داد. سکویی در وسط میدان شهر محلی احداث شد. اما تلاش اولیه برای به دار آویختن فرماندار با قفل شدن طناب شکست خورد. آریاگا سپس برای نجات جان خود شروع به دویدن کرد و سعی کرد خود را به کلیسایی در آن نزدیکی برساند، اما بقدر کافی برای فرار سریع نبود. در تلاش دوم او با موفقیت به دار آویخته شد.

پس از اعدام آریاگا، آمارو دوم به قیام خود ادامه داد. در اولین اطلاعیه‌ای که انتشار داد نوشت "اعتراضات مکرر توسط مردم بومی این استان و استان‌های اطراف به من رسیده است، اعتراض علیه سوء استفاده‌های مقامات اروپایی اسپانیا… اعتراضات برحقی که هیچ پاسخ و حلی از دربار سلطنتی دریافت نکرده است ". او در همان اطلاعیه ادامه داد ،"من … فقط در برابر سوء استفاده‌های ذکر شده و برای حفظ صلح و رفاه سرخپوستان، مستیزوها، مامبوها، همچنین سفیدپوستان و سیاه پوستان متولد بومی اقدام کرده‌ام. اکنون باید برای پیامدهای این اقدامات آماده شوم. " توپاک آمارو دوم سپس سریعاً ارتش ۶۰۰۰ نفره بومی را جمع‌آوری کرد، آنها که کار خود را رها کرده بودند تا به شورش بپیوندند. شورشیان در مسیر حرکت خود به سمت کوزکو استان‌های کوئیسپیکانچیس، تینتا، کوتابامباس، کالکا و چومبیویلکاس را اشغال کردند. شورشیان خانه‌های اسپانیایی‌ها را غارت کرده و ساکنان آنها را کشتند. این جنبش کاملاً ضد سلطنتی بود، زیرا پس از رسیدن به هر شهری شورشیان اتوریته اسپانیایی را برمی‌انداختند.

«زنان نیز، همچون مردان، از این بی‌عدالتی‌ها تأثیر پذیرفتند.» در واقع، همسر توپاک آمارو دوم، میکائلا باستیداس، فرماندهی یک گردان شورشیان را بر عهده داشت و مسئول قیام در منطقه سن فیلیپه د تونگاسوکا بود. همچنین معروف بود که او در مقایسه با توپاک آمارو معمولاً جسارت بیشتر دارد و استراتژیست برتری است. گفته می‌شود او شوهرش را به خاطر ضعف و خودداری از حمله غیرمنتظره علیه اسپانیایی‌ها در کوزکو، که می‌توانست مدافعین ضعیف شده شهر را غافلگیر کند، سرزنش کرد. به جای گوش دادن به همسرش توپاک آماروی دوم با محاصره این شهر زمان بسیار گرانبهایی را از دست داد. او به این امید بود که بتواند افراد بیشتری را برای ارتش خود جمع کند؛ بنابراین، تا زمانی که شورشیان به شهر حمله کردند، اسپانیایی‌ها نیروهای کمکی آورده بودند و توانستند قیام را کنترل و متوقف کنند. این منجر به اسارت توپاک آماروی دوم و میکائلا باستیداس و چندین نفر دیگر شد در حالی که شورشیان پراکنده شده بودند.

در طی یک مرحله از شورش، توپاک آمارو توانست کچوا زبانان را راضی کند که به او بپیوندند. لذا، تحت فرمان او، کچوا زبانان در کنار وی همراه با شورشیان آیمارا زبان از پونو در دریاچه تیتیکاکا و در سمت بولیوی این دریاچه جنگیدند. اما این اتحاد چندان دوام نیاورد و این باعث شد رهبر آیماراها ارتش خود را به تنهایی هدایت کند که در نهایت منجر به اسارت وی در اکتبر ۱۷۸۱ شد. شریک زندگی و فرمانده زن او، بارتولا سیسا، پس از دستگیری کنترل ارتش را بدست گرفت و برای مدت چند ماه، به‌طور شگفت‌انگیزی ۲۰۰۰ سرباز را فرماندهی کرد. بلافاصله پس از آن در اوایل سال ۱۷۸۲، ارتش اسپانیا شورشیان را در پرو و بولیوی شکست داد. طبق منابع جدید، از ۷۳ رهبر، ۳۲ نفرشان زن بودند که همگی را در خفا اعدام کردند.

در ۱۸ نوامبر ۱۷۸۰، کوسکو بیش از ۱۳۰۰ سرباز وفادار اسپانیایی و بومی را اعزام کرد. دو نیروی مخالف در شهر سنگارارا با هم درگیر شدند. این یک پیروزی مطلق برای آمارو دوم و شورشیان بومی او بود. همه ۵۷۸ سرباز اسپانیایی کشته شدند و شورشیان سلاح و تجهیزات آنها را در اختیار گرفتند. اما این پیروزی با یک قیمت نیز همراه بود. نبرد نشان داد که آمارو دوم قادر به کنترل کامل پیروان شورشی خود نیست، آنطور که آنها، بدون داشتن دستور مستقیم، کشتار کردند. گزارش‌هایی که از چنین خشونت‌ها و اصرار شورشیان برای مرگ اسپانیایی‌ها بود هرگونه شانس پشتیبانی توسط بومی‌های اسپانیایی‌تبار را از بین برد. پیروزی به دست آمده در سنگارارا بعداً با یک رشته شکست همراه بود. بزرگترین شکست آمارو دوم در ناکامی او در تصرف کوسکو بود. ۴۰٬۰۰۰–۶۰٬۰۰۰ پیروان بومی وی از شهر مستحکم و در مقابل یک نیروی ترکیبی از سربازان بومی وفادار و نیروهای تقویتی که از لیما فرستاده شده بودند، عقب رانده شدند. «پس از عقب رانده شدن از پایتخت امپراتوری باستان اینکا و مرکز فکری استعمار پرو» آمارو و افرادش در حومه شهر به راهپیمایی پرداختند و تلاش کردند که بومیان دیگری را در جهت اهداف خود به خدمت بگیرند و نیروهای خود را تقویت کنند. اما در حالیکه ارتش آمارو دوم بین دو شهر تینتا و سنگارارا محاصره شده بود توسط دو افسر خود به او خیانت شد، سرهنگ ونتورا لانداتا و سروان فرانسیسکو کروز، که منجر به دستگیری وی شد. وقتی اسیرکنندگان آمارو در ازای وعده دادن تلاش کردند تا اسامی همدستان شورشی او را از وی بگیرند، آمارو دوم با طعنه پاسخ داد: «در اینجا غیر از من و شما هیچ همدستی وجود ندارد. تو به عنوان ستمگر، من به عنوان آزادکننده سزاوار مردن هستیم».

آرامگاه توپاک آماروی دوم، واقع در میدان د آرماس در شهر کوزکو.

تلاش برای تکه تکه کردن توپاک آماروی دوم.

اعدام

آمارو دوم به اعدام محکوم شد. او را مجبور کردند قبل از مرگ خودش، مرگ همسرش میکائلا باستیداس، پسر بزرگش هیپولیتو، عمویش فرانسیسکو آمارو، برادر همسرش آنتونیو باستیداس و برخی از افسرانش را تماشا کند.

در زیر خلاصه‌ای از حکم رسمی قضایی صادر شده توسط مقامات اسپانیایی، که توپاک آماروی دوم را به شکنجه و مرگ محکوم کرد، آمده‌است. در حکم دستور داده شده که توپاک آماروی دوم پس از تماشای اعدام اعضای خانواده اش زبانش قطع گردد، و دست و پایش … به چهار اسب که سپس بلافاصله به سمت چهار گوشه میدان رانده می‌شوند بسته شود … تا دستها و پاها از بدنش بیرون کشیده شود. آنگاه تنه‌اش را به تپه مشرف به شهر می‌برند … تا در آنجا در آتش بسوزانند … سر توپاک آمارو به تینتا فرستاده می‌شود تا برای مدت سه روز در محل اجرای اعدام نمایش داده شود و سپس بر روی یک نیزه در ورودی اصلی شهر قرار دهند. یکی از بازوهای او به تونگاسوکا ارسال خواهد شد که او بومی آنجا بود، و بازوی دیگر به مرکز استان کارابایا فرستاده، به‌طور مشابه در آن مکان‌ها نمایش داده شود. پاهای وی به ترتیب به لیویتیتکا و سانتا روزاس در استان‌های چومبیویلکاس و لامپا ارسال شود.

در هنگام اجرای حکم پس از آنکه تکه‌تکه شدن توسط چهار اسب موفقیت آمیز نبود، بدن او را قطعه قطعه کردند، و سپس او را در میدان اصلی کوزکو گردن زدند، در همان مکان که جدش توپاک آماروی اول سرش بریده شد.

منابع

• ویکی‌پدیا انگلیسی