مردم بومی قاره آمریکا: تفاوت میان نسخه‌ها

سرخ‌پوستان
Indigenous peoples of the Americas
کل جمعیت
	تفریبا ۶۹ میلیون
مناطق با جمعیت چشمگیر
مکزیک	۲۵/۷ میلیون
پرو	۱۴٫۴ میلیون
بولیوی	۶٫۸ میلیون
گواتمالا	۶ میلیون
اکوادور	۳٫۴ میلیون
ایالات متحده آمریکا	۳-۵ میلیون
شیلی	۲ میلیون
کانادا	۱٫۴ میلیون
کلمبیا	۱٫۴ میلیون
آرژانتین	۹۵۵٬۰۰۰
برزیل	۸۱۸٬۰۰۰
ونزوئلا	۵۲۴٬۰۰۰
هندوراس	۵۲۰٬۰۰۰
نیکاراگوئه	۴۴۴٬۰۰۰
پاناما	۴۵۰٬۰۰۰
پاراگوئه	۹۵٬۰۰۰
السالوادور	۷۰٬۰۰۰
کاستاریکا	۱۱۴٬۰۰۰
گویان	۶۰٬۰۰۰
گرینلند	۵۱٬۰۰۰
بلیز	40,000 (Maya)
گویان فرانسه	۱۹٬۰۰۰
سورینام	۱۲٬۰۰۰–۲۴٬۰۰۰
دومینیکا	۳٬۰۰۰
سنت وینسنت و گرنادین‌ها	۲٬۰۰۰
ترینیداد و توباگو	۱٬۵۰۰
زبان‌ها
	Indigenous languages of the Americas, English, Spanish, Portuguese, French, Danish, Dutch
دین
	Inuit religion; Native American religion; Christianity;

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

→ تفاوت قدیمی‌تر تفاوت جدیدتر ←

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده

دیداریویکی‌متن

درخط

نسخهٔ ‏۲۶ مارس ۲۰۱۸، ساعت ۲۳:۰۸

به بومیان قاره آمریکا سُرخ‌پوست گفته می‌شود که از نژاد زردند ولی پیش‌تر می‌پنداشتند که یک گروه نژادی جداگانه‌اند. کریستوف کلمب پنداشته بود که اینان هندی اند، از این‌رو امروزه در بیشتر زبان‌های اروپایی ایشان را هندی می‌خوانند. گاهی در زبان فارسی هم ایشان را هندی‌های آمریکا می‌خوانند. غلام‌حسین مصاحب در دائرةالمعارف فارسی آنان را «هندی‌شمردگان» (یعنی کسانی که هندی شمرده شده‌اند) می‌خواند.

پیشینه

ورود سرخ‌پوستان به قاره آمریکا را نزدیک به سی هزار سال پیش برآورد کرده‌اند. این اقوام در هنگام سرما و یخبندان از آسیا و از تنگهٔ برینگ وارد قارهٔ نو شده‌اند. در کرانه‌های کالیفرنیا جامانده‌های آتش روشن شده‌ای را یافتند که داده‌های باستان‌شناسی نمایان کرد که این رویداد به ۲۵۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. زندگی مدرن و شهرنشینی در آمریکای باستان از حدود سالهای برابر با میلاد مسیح آغاز می‌شود و در سال ۸۰۰ میلادی باتمدن مایا به اوج شکوفایی خود می‌رسد. درسال‌های پس از آن تمدن‌های دیگری مانند اولمک و آزتک در آمریکای شمالی و تمدن اینکا در آمریکای جنوبی سالهای درخشانی را به ویژه در زمینهٔ معماری و هنر تجربه می‌کنند. با ورود اروپاییان در سال ۱۴۹۲ به دنیای تازه به رهبری کریستف کلمب نه تنها از دانش و تمدن اروپاییان چیزی به سرخ‌پوستان داده نشد بلکه در پی کشتارهای انجام شده تمدن‌های اینکا و آزتک کم‌کم رنگ باخت و به نابودی دچارشد.^[۲۴] سرخ‌پوستان با ورود اروپاییان با بیماریهای همه‌گیر^{^{[نیازمند منبع]}}، نابودی فرهنگ^[۲۵] و از دست رفتن خاک^{^{[نیازمند منبع]}} روبرو شدند.

جنگجویان سرخ‌پوست کمابیش نامهای برگرفته از خوی‌های جانوران دارند. نامهایی چون «گاو نشسته»، «اسب دیوانه» و «خرس ایستاده» نام‌هایی پرافتخار در تاریخ سرخ‌پوستان هستند.^[۲۶]

هنر

هنر در میان سرخ‌پوستان آمریکا به ویژه در تمدن مکزیک اهمیت بسزایی داشت. دورهٔ هنری در مکزیک از ۱۵۰۰ پیش از میلاد آغاز و تا سده ۱۶ یعنی زمان فتح مکزیک بدست ارنان کورتس اسپانیایی ادامه می‌یابد؛ که اوج آن در دوره ۳۰۰ تا ۹۰۰ میلادی بوده‌است. هنر اصلی ایشان پیکر تراشی و تندیس سازی بود و امروزه تندیس‌ها و صورتک‌های بسیاری از آن دوره که به‌نظر می‌رسد کاربرد مذهبی داشته به جای مانده‌است.

تمدن و معماری

در گوشه و کنار قاره آمریکا آثار بایسته‌ای از تمدنهای بشری بچشم می‌خورد که در میان آن‌ها نام تمدن تئوتی هواکان و تمدن قوم مایا به ویژه در چیچن ایتسا، تمدن اولمک و تمدن اینکاها و در نهایت آزتکها شهرت بیشتری دارد. بیشتر این شهرت به خاطر معماری‌های شگفت‌انگیزی ست که از ایشان باقی‌مانده‌است. وجود بناهای بلند و با شکل هندسی سیار دقیق مانند بنای مونته آلبان در مکزیک که شباهت بی‌همتایی با زیگوراتهای مشرق زمین دارد و نیز هرم چیچن ایتسا که مانند هرم مصر مخروطی و البته کمی زیباتر است بهمراه رصد خانه کراکول (ساخته شده در ۱۲۵۰ میلادی) که کاملاً مشابه رصدخانه‌های امروزی ست شهرت بیشتری دارد. در آمریکای جنوبی نیز ال دورادو یا شهر گمشدهٔ طلا و شهر باستانی کوسکو در پرو از دوره تمدن اینکاها شناخته شده ترند. اکثر این بناها مخصوصاً در حوالی مکزیک با سرستون‌ها و زیباییهای شگرفی تزیین شده‌اند.^[۲۴]

خط و دبیره

مایاها از نخستین اقوامی بودند که در جهان نو از خط بهره بردند. گونه‌ای خط هیروگلیفی اندیشه‌نگاشت از ایشان بجا مانده‌است که امروزه کشف شده و قابل خواندن است. مایانها همچنین بیش از هزار مجلد کتاب که بیشتر آن‌ها تاشوی آکاردئونی بودند را از خود به یادگار گذاشته‌اند که امروزه تنها شمار انگشت‌شماری از آن‌ها به جامانده‌است و بیشتر آن‌ها یا در درازای زمان ازمیان رفتند یا بدست مردان اسپانیایی مهاجم سوزانده شدند.

زبان‌های رایج

در آمریکای باستان زبان‌های فراوانی رواج داشته‌است که همگی از خانواده زبان‌های التصاقی شناخته می‌شوند.امروزه شمار گویشوران این زبان در مکزیک به دو میلیون نفر و در آمریکا به نزدیک یک ونیم میلیون نفر می‌رسد. در دیگر کشورهایی مانند گواتمالا، پرو، بولیوی، پاراگوئه، اکوادور، آلاسکا جمعیت بسیاری به یکی از زبانهای بومیان آمریکایی گفتگو می‌کنند. این زبانها در آمریکای شمالی شامل ناهواتل (آزتکی نو) در ایالات متحده و مکزیک و زبانهای مایایی در نواحی گواتمالا و پاناما همچنین گوارانی در برزیل و پاراگوئه، آیمارا و کچوا در بولیوی پرو و اکوادور می‌باشد. گفتنی است زبان آیمارا در پرو و گوارانی در پاراگوئه حتی زمانی در دو دهه پیش زبان رسمی شدند. گوارانی هم اکنون نیز در پاراگوئه ارزشی پایین‌تر از زبان رسمی ندارد.

برخی قبایل سرخ‌پوستان به مدت دو قرن در بردگی سفیدپوستان بودند.^[۲۷] سران قبیله‌های سرخ‌پوست در کانادا با فرانسویان و انگلیسیها پیمان‌نامه‌هایی امضا کردند تا آشتی در مناطق سرخ‌پوستی برقرار شود.

سرخ‌پوستان آمریکای شمالی

، سرخ‌پوستان کانادا

قبیله‌های متفاوت

پانویس

↑ "Archived copy" (PDF). Archived from the original (PDF) on 4 March 2016. Retrieved 2015-12-12.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:عنوان آرشیو به جای عنوان (link)
↑ "Composición Étnica del Perú". Retrieved 14 January 2017.
↑ "CIA – The World Factbook". Cia.gov. Retrieved 23 February 2011.
↑ http://www.ine.gob.gt/sistema/uploads/2014/02/26/L5pNHMXzxy5FFWmk9NHCrK9x7E5Qqvvy.pdf
↑ United States Census Bureau. The American Indian and Alaska Native Population: 2010
↑ http://estudios.anda.cl/recursos/censo_2012.pdf^{^{[full citation needed]}}
↑ Canada 2011 Census [۱]
↑ DANE 2005 National Census
↑ "Población indígena o descendiente de pueblos indígenas u originarios en viviendas particulares por sexo, según edad en años simples y grupos quinquenales de edad" (xls). INDEC (به اسپانیایی). 2010. Retrieved 2 May 2015.
↑ "2010 Census graphics of Brazil government". IBGE(Brazilian Institute of Geograph and Statistic. 2015-02-09.
↑ "About this Collection" (PDF). The Library of Congress. Retrieved 29 July 2015.
↑ "CIA – The World Factbook – Honduras". Cia.gov. Retrieved 2013-12-03.
↑ 2005 Census
↑ "CIA – The World Factbook". Cia.gov. Retrieved 23 February 2011.
↑ "8 LIZCANO" (PDF). Archived from the original (PDF) on 20 September 2008. Retrieved 2014-05-22.
↑ "Una comunidad indígena salvadoreña pide su reconocimiento constitucional en el país". soitu.es. Retrieved 23 February 2011.
↑ "Costa Rica: Ethnic groups". Cia.gov. Retrieved 21 December 2010.
↑ Lector de Google Drive. Docs.google.com. Retrieved 12 July 2013.
↑ The World Factbook. Cia.gov. Retrieved 12 July 2013.
↑ Redatam::CELADE, ECLAC – United Nations. Celade.cepal.org. Retrieved 12 July 2013.
↑ [۲] بایگانی‌شده در ۲۰ اوت ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
↑ CIA Factbook
↑ https://guardian.co.tt/sites/default/files/story/2011_DemographicReport.pdf | page 15
↑ ^۲۴٫۰ ^۲۴٫۱ خلاصه تاریخ هنر، پرویز مرزبان، نشر علمی و فرهنگی
↑ فردریش انگلس، منشأ خانواده، نشر جامی
↑ اسب دیوانه: احداث بزرگترین مجسمه جهان در قلمرو سرخپوستان، بی‌بی‌سی فارسی
↑ Marcel Trudel et Micheline D'Allaire, Deux siècles d'esclavage au Québec

جستارهای وابسته

پیوند به بیرون

[1] "Archived copy" (PDF). Archived from the original (PDF) on 4 March 2016. Retrieved 2015-12-12.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:عنوان آرشیو به جای عنوان (link)

[2] "Composición Étnica del Perú". Retrieved 14 January 2017.

[3] "CIA – The World Factbook". Cia.gov. Retrieved 23 February 2011.

[4] ttp://www.ine.gob.gt/sistema/uploads/2014/02/26/L5pNHMXzxy5FFWmk9NHCrK9x7E5Qqvvy.pdf

[uscensus-5] United States Census Bureau. The American Indian and Alaska Native Population: 2010

[6] ttp://estudios.anda.cl/recursos/censo_2012.pdf^{^{[full citation needed]}}

[7] Canada 2011 Census [۱]

[8] DANE 2005 National Census

[9] "Población indígena o descendiente de pueblos indígenas u originarios en viviendas particulares por sexo, según edad en años simples y grupos quinquenales de edad" (xls). INDEC (به اسپانیایی). 2010. Retrieved 2 May 2015.

[10] "2010 Census graphics of Brazil government". IBGE(Brazilian Institute of Geograph and Statistic. 2015-02-09.

[11] "About this Collection" (PDF). The Library of Congress. Retrieved 29 July 2015.

[12] "CIA – The World Factbook – Honduras". Cia.gov. Retrieved 2013-12-03.

[13] 2005 Census

[14] "CIA – The World Factbook". Cia.gov. Retrieved 23 February 2011.

[15] "8 LIZCANO" (PDF). Archived from the original (PDF) on 20 September 2008. Retrieved 2014-05-22.

[16] "Una comunidad indígena salvadoreña pide su reconocimiento constitucional en el país". soitu.es. Retrieved 23 February 2011.

[CIArace-17] "Costa Rica: Ethnic groups". Cia.gov. Retrieved 21 December 2010.

[docs-18] Lector de Google Drive. Docs.google.com. Retrieved 12 July 2013.

[19] The World Factbook. Cia.gov. Retrieved 12 July 2013.

[20] Redatam::CELADE, ECLAC – United Nations. Celade.cepal.org. Retrieved 12 July 2013.

[21] [۲] بایگانی‌شده در ۲۰ اوت ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine

[22] CIA Factbook

[23] ttps://guardian.co.tt/sites/default/files/story/2011_DemographicReport.pdf | page 15

[ReferenceA-24] ۲۴٫۰ ^۲۴٫۱ خلاصه تاریخ هنر، پرویز مرزبان، نشر علمی و فرهنگی

[25] فردریش انگلس، منشأ خانواده، نشر جامی

[26] اسب دیوانه: احداث بزرگترین مجسمه جهان در قلمرو سرخپوستان، بی‌بی‌سی فارسی

[27] Marcel Trudel et Micheline D'Allaire, Deux siècles d'esclavage au Québec

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

@@ خط ۱۱۷: / خط ۱۱۷: @@
 [[پرونده:ChoctawBelle.jpg|بندانگشتی|upright|چپ|دختر سرخ‌پوست، اثر پی. رومر]]
-در آمریکای باستان زبان‌های فراوانی رواج داشته‌است که همگی از خانواده [[زبان‌های التصاقی]] شناخته می‌شوند. اما تا کنون هیچ خویشاوندی نزدیکی میان زبانهای این گروه از اقوام با دیگر این دسته زبانها مانند [[زبان چینی]] یا [[زبان کره‌ای|کره‌ای]] و [[آلتایی|زبانهای آلتایی]] مشاهده نشده‌است. امروزه شمار گویشوران این زبان در [[مکزیک]] به دو میلیون نفر و در آمریکا به نزدیک یک ونیم میلیون نفر می‌رسد. در دیگر کشورهایی مانند [[گواتمالا]]، [[پرو]]، [[بولیوی]]، [[پاراگوئه]]، [[اکوادور]]، [[آلاسکا]] جمعیت بسیاری به یکی از زبانهای بومیان آمریکایی گفتگو می‌کنند. این زبانها در آمریکای شمالی شامل ناهواتل (آزتکی نو) در ایالات متحده و مکزیک و زبانهای مایایی در نواحی گواتمالا و پاناما همچنین گوارانی در [[برزیل]] و پاراگوئه، [[آیمارا]] و [[کچوا]] در بولیوی پرو و اکوادور می‌باشد. گفتنی است زبان آیمارا در پرو و گوارانی در پاراگوئه حتی زمانی در دو دهه پیش زبان رسمی شدند. گوارانی هم اکنون نیز در پاراگوئه ارزشی پایین‌تر از زبان رسمی ندارد.
+در آمریکای باستان زبان‌های فراوانی رواج داشته‌است که همگی از خانواده [[زبان‌های التصاقی]] شناخته می‌شوند.امروزه شمار گویشوران این زبان در [[مکزیک]] به دو میلیون نفر و در آمریکا به نزدیک یک ونیم میلیون نفر می‌رسد. در دیگر کشورهایی مانند [[گواتمالا]]، [[پرو]]، [[بولیوی]]، [[پاراگوئه]]، [[اکوادور]]، [[آلاسکا]] جمعیت بسیاری به یکی از زبانهای بومیان آمریکایی گفتگو می‌کنند. این زبانها در آمریکای شمالی شامل ناهواتل (آزتکی نو) در ایالات متحده و مکزیک و زبانهای مایایی در نواحی گواتمالا و پاناما همچنین گوارانی در [[برزیل]] و پاراگوئه، [[آیمارا]] و [[کچوا]] در بولیوی پرو و اکوادور می‌باشد. گفتنی است زبان آیمارا در پرو و گوارانی در پاراگوئه حتی زمانی در دو دهه پیش زبان رسمی شدند. گوارانی هم اکنون نیز در پاراگوئه ارزشی پایین‌تر از زبان رسمی ندارد.
 برخی قبایل سرخ‌پوستان به مدت دو قرن در بردگی سفیدپوستان بودند.<ref>Marcel Trudel et Micheline D'Allaire, Deux siècles d'esclavage au Québec</ref>

ن ب و دوران پیشاکلمبی سرخپوستان
آمریکاها	سرخ‌پوستان دیرین • پیشینه ژنتیکی بومیان قاره آمریکا • باستان‌شناسی قاره آمریکا • سرخ‌پوست
آمریکای شمالی	تاریخ حوادث ساکنان بومی قاره آمریکا • چیچیمکا • فرهنگ هوپول • تمدن می‌سی‌سی‌پی •
آمریکای مرکزی	گاه‌نگاری آمریکای مرکزی – فرهنگ کاپاچا – چولولا – کوکله پیشاکلمبی – فرهنگ اپی-اولمک – مردم هواستک – ایزاپا – میکستک – اولمک – پیپیل – کلپا – گورهای صخره ای غرب مکزیک – فرهنگ تئوچیتلان – دولت تاراسکان – تئوتیهواکان – فرهنگ تلاتیلکو – تولتک – توتوناک – عصر کلاسیک وراکروز – زوچیپالا – زاپوتک
آمریکای جنوبی	بومیان آمریکای جنوبی – دوره های فرهنگی پرو – کانیاری – تمدن چاچاپویا – تمدن چاناسی – تمدن چاوین – چیمو – ال آبرا – تمدن آبی موند – فرهنگ باستانی لاس وگاس – تمدن لیما – لاتولیتا – مانتینیو-گوانکاویلکا – ماپوچه – موچه – تمدن مولو – موئیسکا – تمدن نارینیو – تمدن نازکا – تمدن نورته چیکو – تمدن کیمبایا – سن آگوستین , هوئیلا – شوار – تمدن سیکان – تائینوها – تایرونا – تیاهواناکو – تیرادنترو – تمدن بالدیبیا – تمدن واری
	آزتک‌ها	قوم مایا	امپراتوری اینکا (تمدن اینکا)
زبان	زبان ناهواتل	زبان مایایی	کچوآ
نگارش	خط آزتکی	خط مایایی	کیپو
دین	دین آزتک	دین مایا	دین اینکا
اساطیر	اساطیر آزتک	اساطیر مایا	اساطیر اینکا
تقویم	تقویم آزتک	تقویم مایا
جامعه	جامعه آزتک	جامعه مایا	جامعه اینکا
پیدایش	چینامپا	معماری مایاها	معماری اینکاها (سیستم راه‌های اینکاها) کشاورزی اینکا
تاریخ	تاریخ آزتک		تاریخ امپراتوری اینکا
مردم	مونته‌زومای یکم مونته‌زومای دوم کوئیتلاهواک کوائوهتموک	کینیچ جاناب پاکال اواکساکلاجوم اوباه کاویل جاساو چان کاویل یکم	مانکو کاپاک پاچاکوتک آتاهوالپا مانکو اینکا
اشغال	شکست آزتک از اسپانیا (ارنان کورتس)	فتح یوکاتان توسط اسپانیا (فرانسیسکو دِ مونتخو) فتح گواتمالا توسط اسپانیا (پدرو دِ آلوارو)	شکست اینکا از اسپانیا (فرانسیسکو پیزارو)
جستارهای وابسته
– مبادلات کلمبیایی – نگارش در آمریکای مرکزی – آشپزی سرخپوستان – سفالگری سرخپوستان – پیشینه جمعیتی بومیان آمریکا – هنر پیشاکلمبی – نقاشی در آمریکای باستان