طبیعت‌گردی: تفاوت میان نسخه‌ها
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
طبیعت‌گردی حداقل آسیب را به طبیعت و فرهنگ منطقه وارد می‌کند. |
طبیعت‌گردی حداقل آسیب را به طبیعت و فرهنگ منطقه وارد می‌کند. |
||
به تعریفی دیگر، اکوتوریسم یا |
به تعریفی دیگر، اکوتوریسم یا بوم‌گردشگری نوعی از گردشگری است که ریشه‌های آن به طبیعت و محیط‌های باز گسترش یافته است. نخستین مسافرانی که حدود نیم قرن پیش سرنگیتی در آفریقا را بازدید کردند، و یا ماجراجویانی که در هیمالیا کوهپیمایی کردند را می‌توان نخستین اکوتوریست‌ها برشمرد.<ref>23. Lindberg G. and Huber, R.M. , Jr (1993) Economic issues in ecotourism management. In: Lindberg, G. and Hawkins, D.E. (Eds) Ecotourism. A Guide forPlanners and Managers. The Ecotourism Society, North Bennington,</ref> |
||
[[انجمن بین‌المللی اکوتوریسم]] (TIES) نیز در تعریف اکوتوریسم می‌گوید: « |
[[انجمن بین‌المللی اکوتوریسم]] (TIES) نیز در تعریف اکوتوریسم می‌گوید: «بوم‌گردشگری سفری مسئولانه به مناطق طبیعی است که در آن محیط زیست حفظ و بر رفاه مردم محلی تأکید شود.»<ref>The International Ecotourism Society. (1991). TIES Global Ecotourism Fact Sheet -www.ecotourism.org</ref> |
||
اکوتوریسم و کوهپیمایی ورزشی است نشاط‌انگیز، سالم و انسان‌ساز که از ادوار بسیار قدیم، مورد توجه نیاکان ما بوده و ریشه در تاریخ دارد. عشق به ماجراجویی و رویت آثار بدیع طبیعت زنده همواره انسان را وادار به سیر در طبیعت و بازدید از جاذبه‌های حیرت‌انگیز می‌کند. |
اکوتوریسم و کوهپیمایی ورزشی است نشاط‌انگیز، سالم و انسان‌ساز که از ادوار بسیار قدیم، مورد توجه نیاکان ما بوده و ریشه در تاریخ دارد. عشق به ماجراجویی و رویت آثار بدیع طبیعت زنده همواره انسان را وادار به سیر در طبیعت و بازدید از جاذبه‌های حیرت‌انگیز می‌کند. |
||
== تاریخچه اکوتوریسم == |
== تاریخچه اکوتوریسم == |
||
پیرامون واژهٔ اکوتوریسم و سابقهٔ کاربرد آن اظهارنظرهای متفاوتی صورت گرفته است. برخی صاحب‌نظران سابقهٔ کاربرد چنین واژه‌ای را در اواخر دهه ۱۹۸۰ ذکر کرده‌اند. اما در تمام متون مرتبط Ceballos-Lascurain به عنوان نخستین کسی آمده است که این واژه را به کار برده است. برابر تعریف او، |
پیرامون واژهٔ اکوتوریسم و سابقهٔ کاربرد آن اظهارنظرهای متفاوتی صورت گرفته است. برخی صاحب‌نظران سابقهٔ کاربرد چنین واژه‌ای را در اواخر دهه ۱۹۸۰ ذکر کرده‌اند. اما در تمام متون مرتبط Ceballos-Lascurain به عنوان نخستین کسی آمده است که این واژه را به کار برده است. برابر تعریف او، بوم‌گردشگری مسافرتی است که به منظور مطالعه، تحسین، ستایش و کسب لذت از سیمای طبیعی و مشاهدهٔ گیاهان و جانوران و آشنایی با ویژگی‌های فرهنگی جوامع محلی در گذشته و حال صورت می‌گیرد.<ref>Ceballos-Lascuráin, Héctor. 1993a. The IUCN Ecotourism Consultancy Programme</ref> |
||
برخی سابقهٔ اکوتوریسم را به زمانی دورتر و به Hetzer نسبت می‌دهند؛ و معتقدند که او این واژه را در دهه ۱۹۶۰ برای تشریح روابط متقابل گردشگری، محیط زیست و ویژگی‌های فرهنگی، استفاده کرده است. |
برخی سابقهٔ اکوتوریسم را به زمانی دورتر و به Hetzer نسبت می‌دهند؛ و معتقدند که او این واژه را در دهه ۱۹۶۰ برای تشریح روابط متقابل گردشگری، محیط زیست و ویژگی‌های فرهنگی، استفاده کرده است. |
||
به اعتقاد Hetzer، مفهوم |
به اعتقاد Hetzer، مفهوم بوم‌گردشگری در واکنش به رویه‌های نامناسب و منفی توسعه و نادیده گرفتن ملاحظات زیست‌محیطی، شکل گرفته است؛ و سابقه آن به اواخر دهه ۶۰، یعنی زمانی که کارشناسان نسبت به برداشت بی‌رویه از منابع نگران بودند، بازمی‌گردد. |
||
== گونه‌های مختلف اکوتوریسم == |
== گونه‌های مختلف اکوتوریسم == |
||
گونه‌های مختلف طبیعت‌گردی عبارتند از گردش آبی و ساحلی، [[کوهنوردی]]، [[غارنوردی]]، [[بیابان‌گردی]]، [[دامنه‌نوردی]]، [[مردم‌شناسی]]، [[طبیعت درمانی]]، |
گونه‌های مختلف طبیعت‌گردی عبارتند از گردش آبی و ساحلی، [[کوهنوردی]]، [[غارنوردی]]، [[بیابان‌گردی]]، [[دامنه‌نوردی]]، [[مردم‌شناسی]]، [[طبیعت درمانی|طبیعت‌درمانی]]، |
||
«با اینکه زمین گردشگری گونه مستقلی از صنعت گردشگری است و |
«با اینکه زمین گردشگری گونه مستقلی از صنعت گردشگری است و زیرشاخه بوم‌گردشگری محسوب نمی‌شود اما در مواردی جاذبه‌های بوم‌گردشگری با زمین‌گردشگری در تداخل‌اند ولی در فعالیتهای اکوتوریسمی، آموزش همگانی زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی مورد نظر نمی‌باشد و از این رو توجه خاص به طبیعت زنده و جاذبه‌های آن است».<ref>نکوئی صدری، بهرام (۱۳۸۸) مبانی زمین گردشگری :باتاکید برایران، تهران انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)۲۱۱ صفحه.</ref> |
||
== رشد صنعت اکوتوریسم == |
== رشد صنعت اکوتوریسم == |
||
امروزه طبیعت‌گردی در میان گونه‌های مختلف گردشگری از جایگاه ویژه و رشد قابل توجّهی برخوردار است و در بیست‌سالهٔ اخیر شاهد گسترش سریع فعالیتهای اکوتوریسم در سراسر جهان بوده‌ایم و انتظار می‌رود بر شدت این گسترش نیز افزوده شود.<ref>24.Randall, A. (1987). Resource economics, Second Edition. New York, USA: John Wiley and Sons.</ref> |
امروزه طبیعت‌گردی در میان گونه‌های مختلف گردشگری از جایگاه ویژه و رشد قابل توجّهی برخوردار است و در بیست‌سالهٔ اخیر شاهد گسترش سریع فعالیتهای اکوتوریسم در سراسر جهان بوده‌ایم و انتظار می‌رود بر شدت این گسترش نیز افزوده شود.<ref>24.Randall, A. (1987). Resource economics, Second Edition. New York, USA: John Wiley and Sons.</ref> |
||
به لحاظ تأثیر بالقوهٔ زیادی که اکوتوریسم در زمینهٔ محافظت از محیط طبیعی و در اقتصاد بسیاری از کشورها دارد، [[سازمان ملل]] متحد تصمیم گرفت که سال ۲۰۰۲ میلادی را به عنوان سال بین‌المللی اکوتوریسم اعلام کند و کمیسیون [[توسعه پایدار]] این سازمان (UNEP) و [[سازمان جهانی گردشگری]] را موظف به انجام فعالیت‌هایی در این سال ساخت. هدف از این کار، مرور مجدد تجربیات گذشته در زمینهٔ |
به لحاظ تأثیر بالقوهٔ زیادی که اکوتوریسم در زمینهٔ محافظت از محیط طبیعی و در اقتصاد بسیاری از کشورها دارد، [[سازمان ملل]] متحد تصمیم گرفت که سال ۲۰۰۲ میلادی را به عنوان سال بین‌المللی اکوتوریسم اعلام کند و کمیسیون [[توسعه پایدار]] این سازمان (UNEP) و [[سازمان جهانی گردشگری]] را موظف به انجام فعالیت‌هایی در این سال ساخت. هدف از این کار، مرور مجدد تجربیات گذشته در زمینهٔ بوم‌گردشگری، تشخیص و ترویج انواع اکوتوریسم که در آن‌ها از [[اکوسیستم|اکوسیستمهای]] در معرض خطر حفاظت می‌شود، تقسیم فواید حاصل از فعالیت‌ها با جوامع محلی و احترام به فرهنگ‌های بومی است.<ref>22. Epler Wood, M. 2002. Ecotourism: Principles, Practices & Policies for Sustainability. UNEP (United Nations Environment Programme), Division of technology, industry and economics, Paris.</ref> |
||
طبق برآورد [[سازمان جهانی کشاورزی]] نیز، رشد |
طبق برآورد [[سازمان جهانی کشاورزی]] نیز، رشد بوم‌گردشگری در دههٔ حاضر ۱۰ تا ۳۰ درصد خواهد بود. در وضع موجود شمار طبیعت‌گردان ۷ درصد کلّ مسافران جهان است که پیش‌بینی می‌شود در دههٔ آینده این رقم به ۲۰ درصد برسد؛ بنابراین اکوتوریسم از آینده‌ای پررونق و درخشان برخوردار است که مزایای فراوانی برای جهانیان دارد. |
||
محیط ارزش ذاتی دارد و این ارزش |
محیط ارزش ذاتی دارد و این ارزش مهم‌تر از آن است که دارایی صنعت گردشگری محسوب شود. نباید منافع بلندمدت و حفاظت از محیط را فدای ملاحظات کوتاه‌مدت کرد. همانطوری که در اصل ۳ بیانیه ریو آمده است «حق توسعه باید به نحوی اعمال شود که متساویاً نیازهای نسل کنونی و نسلهای آینده را در زمینه توسعه و [[حفظ محیط زیست]] برآورده سازد». از این رو گردشگری پایدار باید با سیاست مشخص و مدونی به اجرا در آید تا بتواند حرکت امیدبخشی را در توسعه همه‌جانبه فضاهای جغرافیایی تضمین کند. گردشگری پایدار برای کارایی بالاتر در این زمینه دارای اصولی می‌باشد که هماهنگ کننده |
||
اهداف و راهکارهای عملی می‌باشد.<ref>جوهری، فتانه، 1392، توسعه گردشگری پایدار، راهی به سوی حفظ طبیعت و تالاب، اولین همایش حفاظت از تالاب‌ها و اکوسیستمهای آبی ایران، همدان، شرکت هم اندیشان محیط زیست فردا</ref> |
اهداف و راهکارهای عملی می‌باشد.<ref>جوهری، فتانه، 1392، توسعه گردشگری پایدار، راهی به سوی حفظ طبیعت و تالاب، اولین همایش حفاظت از تالاب‌ها و اکوسیستمهای آبی ایران، همدان، شرکت هم اندیشان محیط زیست فردا</ref> |
||
== صنعت اکوتوریسم ایران == |
== صنعت اکوتوریسم ایران == |
||
هنوز در ایران صنعت اکوتوریسم وجود ندارد. بسیاری از |
هنوز در ایران صنعت اکوتوریسم وجود ندارد. بسیاری از شرق‌شناسان و جغرافی‌دانان برجسته جهان، تمدن ایرانی را حاصل انطباق بسیار هوشمندانه با طبیعت چندگانه فلات ایران دانسته‌اند. بسیاری از آداب و رسوم نواحی بومی کشور بخشی از توانمندی صنعت توریسم ایران به شمار می‌آید. واقعیت این است که در گوشه و کنار ایران همه ساله بسیاری از آیین‌ها برپا داشته می‌شود که حضور در آن‌ها در یافتن راز و رمز آن‌ها آرزوی بسیاری از علاقه‌مندان به سیر و سیاحت است، شناسایی این آداب و رسوم این فرصت را فراهم می‌آورد که برای برگزاری تورهای اکوتوریستی به مضاعف سازی جاذبه‌ها پرداخته و شمار متقاضیان آن را افزایش دهند. از جمله وبسایت‌هایی که در ایران برای بهبود صنعت اکوتوریسم فعال می‌باشد [http://www.mehmanonline.ir وبسایت گروه گردشگری مهمان آنلاین] می‌باشد |
||
برگزاری گسترده تورهای طبیعت‌گردی در ایران از حدود سال 1386 آغاز شد و رفته رفته همراه با استقبال ایرانیان از این سفرها تعداد برگزار کنندگان این شاخه از صنعت گردشگری نیز افزایش یافت. |
برگزاری گسترده تورهای طبیعت‌گردی در ایران از حدود سال 1386 آغاز شد و رفته رفته همراه با استقبال ایرانیان از این سفرها تعداد برگزار کنندگان این شاخه از صنعت گردشگری نیز افزایش یافت. |
||
== هواشناسی و طبیعت گردی == |
== هواشناسی و طبیعت گردی == |
||
شاخه‌ای از دانش هواشناسی است که به تازگی شکل گرفته و به زبان ساده به معرفی پدیده‌های [[هواشناسی]] در [[خردمقیاس]] و [[میان مقیاس]] به [[کوهنوردان]] و [[طبیعت گردان]] می‌پردازد. |
شاخه‌ای از دانش هواشناسی است که به تازگی شکل گرفته و به زبان ساده به معرفی پدیده‌های [[هواشناسی]] در [[خردمقیاس]] و [[میان مقیاس|میان‌مقیاس]] به [[کوهنوردان]] و [[طبیعت گردان|طبیعت‌گردان]] می‌پردازد. |
||
نخستین کتاب در این باره به نام [[هواشناسی و طبیعت گردی]] در سال ۱۳۹۲ توسط جعفر سپهری، استاد [[هواشناسی کوهستان]] به چاپ رسید. |
نخستین کتاب در این باره به نام [[هواشناسی و طبیعت گردی|هواشناسی و طبیعت‌گردی]] در سال ۱۳۹۲ توسط جعفر سپهری، استاد [[هواشناسی کوهستان]] به چاپ رسید. |
||
{{-}} |
{{-}} |
||
نسخهٔ ۳۰ ژوئیهٔ ۲۰۱۷، ساعت ۲۱:۲۹
طبیعت‌گردی:
طبیعت‌گردی نوعی سفر است به مناطق مختلفی در ایران و جهان که جاهای طبیعی مانند جنگل و کوه و دشت است.
در خود ایران هم جاهای زیبایی وجود دارد و می توان سفر داخلی داشت.
اکوتوریسم یا بوم‌گردشگری یا طبیعت‌گردی، گونه‌ای از گردشگری است که در آن گردشگران برای دیدار از مناطق طبیعی نامسکون و دست‌نخوردهٔ جهان سفر می‌کنند و به تماشای گیاهان و پرندگان و ماهی‌ها و دیگر جانوران می‌پردازند.
البته در اکوتوریسم صرفاً دیدار مطرح نیست بلکه آموزش محیط زیست و نفع رسانی به جوامع محلی و غیره ضروری و واجب است.
به این‌گونه از گردشگران که به دیدار از بوم سامانه و طبیعت زنده می‌پردازند، نام اکوتوریست یا بوم‌گردشگر داده شده است. بسیاری از کشورها بخش هنگفتی از درآمد خود را از بوم‌گردشگران خارجی تأمین می‌کنند. «در ایران توسط فرهنگستان معادل طبیعت‌گردی نام‌گذاری شده است که با توجه به ظهور زمین‌گردشگری در چند دههٔ اخیر در ایران و جهان این واژه با معادل سازی طبیعت‌گردی صحیح نخواهد بود و بهتر است اکوتوریسم را معادل بوم‌گردشگری نامید».[۱]
تعاریف اکوتوریسم
اصلی‌ترین فعالیت اکوتوریسم بر پایهٔ طبیعت زنده می‌باشد که بنا به تعریف سفری است مسئولانه به مناطقی طبیعی که حافظ محیط زیست بوده و باعث بهبود کیفیت زندگی مردم محلی گردد. طبیعت‌گردی حداقل آسیب را به طبیعت و فرهنگ منطقه وارد می‌کند.
به تعریفی دیگر، اکوتوریسم یا بوم‌گردشگری نوعی از گردشگری است که ریشه‌های آن به طبیعت و محیط‌های باز گسترش یافته است. نخستین مسافرانی که حدود نیم قرن پیش سرنگیتی در آفریقا را بازدید کردند، و یا ماجراجویانی که در هیمالیا کوهپیمایی کردند را می‌توان نخستین اکوتوریست‌ها برشمرد.[۲]
انجمن بین‌المللی اکوتوریسم (TIES) نیز در تعریف اکوتوریسم می‌گوید: «بوم‌گردشگری سفری مسئولانه به مناطق طبیعی است که در آن محیط زیست حفظ و بر رفاه مردم محلی تأکید شود.»[۳]
اکوتوریسم و کوهپیمایی ورزشی است نشاط‌انگیز، سالم و انسان‌ساز که از ادوار بسیار قدیم، مورد توجه نیاکان ما بوده و ریشه در تاریخ دارد. عشق به ماجراجویی و رویت آثار بدیع طبیعت زنده همواره انسان را وادار به سیر در طبیعت و بازدید از جاذبه‌های حیرت‌انگیز می‌کند.
تاریخچه اکوتوریسم
پیرامون واژهٔ اکوتوریسم و سابقهٔ کاربرد آن اظهارنظرهای متفاوتی صورت گرفته است. برخی صاحب‌نظران سابقهٔ کاربرد چنین واژه‌ای را در اواخر دهه ۱۹۸۰ ذکر کرده‌اند. اما در تمام متون مرتبط Ceballos-Lascurain به عنوان نخستین کسی آمده است که این واژه را به کار برده است. برابر تعریف او، بوم‌گردشگری مسافرتی است که به منظور مطالعه، تحسین، ستایش و کسب لذت از سیمای طبیعی و مشاهدهٔ گیاهان و جانوران و آشنایی با ویژگی‌های فرهنگی جوامع محلی در گذشته و حال صورت می‌گیرد.[۴]
برخی سابقهٔ اکوتوریسم را به زمانی دورتر و به Hetzer نسبت می‌دهند؛ و معتقدند که او این واژه را در دهه ۱۹۶۰ برای تشریح روابط متقابل گردشگری، محیط زیست و ویژگی‌های فرهنگی، استفاده کرده است. به اعتقاد Hetzer، مفهوم بوم‌گردشگری در واکنش به رویه‌های نامناسب و منفی توسعه و نادیده گرفتن ملاحظات زیست‌محیطی، شکل گرفته است؛ و سابقه آن به اواخر دهه ۶۰، یعنی زمانی که کارشناسان نسبت به برداشت بی‌رویه از منابع نگران بودند، بازمی‌گردد.
گونه‌های مختلف اکوتوریسم
گونه‌های مختلف طبیعت‌گردی عبارتند از گردش آبی و ساحلی، کوهنوردی، غارنوردی، بیابان‌گردی، دامنه‌نوردی، مردم‌شناسی، طبیعت‌درمانی، «با اینکه زمین گردشگری گونه مستقلی از صنعت گردشگری است و زیرشاخه بوم‌گردشگری محسوب نمی‌شود اما در مواردی جاذبه‌های بوم‌گردشگری با زمین‌گردشگری در تداخل‌اند ولی در فعالیتهای اکوتوریسمی، آموزش همگانی زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی مورد نظر نمی‌باشد و از این رو توجه خاص به طبیعت زنده و جاذبه‌های آن است».[۵]
رشد صنعت اکوتوریسم
امروزه طبیعت‌گردی در میان گونه‌های مختلف گردشگری از جایگاه ویژه و رشد قابل توجّهی برخوردار است و در بیست‌سالهٔ اخیر شاهد گسترش سریع فعالیتهای اکوتوریسم در سراسر جهان بوده‌ایم و انتظار می‌رود بر شدت این گسترش نیز افزوده شود.[۶]
به لحاظ تأثیر بالقوهٔ زیادی که اکوتوریسم در زمینهٔ محافظت از محیط طبیعی و در اقتصاد بسیاری از کشورها دارد، سازمان ملل متحد تصمیم گرفت که سال ۲۰۰۲ میلادی را به عنوان سال بین‌المللی اکوتوریسم اعلام کند و کمیسیون توسعه پایدار این سازمان (UNEP) و سازمان جهانی گردشگری را موظف به انجام فعالیت‌هایی در این سال ساخت. هدف از این کار، مرور مجدد تجربیات گذشته در زمینهٔ بوم‌گردشگری، تشخیص و ترویج انواع اکوتوریسم که در آن‌ها از اکوسیستمهای در معرض خطر حفاظت می‌شود، تقسیم فواید حاصل از فعالیت‌ها با جوامع محلی و احترام به فرهنگ‌های بومی است.[۷]
طبق برآورد سازمان جهانی کشاورزی نیز، رشد بوم‌گردشگری در دههٔ حاضر ۱۰ تا ۳۰ درصد خواهد بود. در وضع موجود شمار طبیعت‌گردان ۷ درصد کلّ مسافران جهان است که پیش‌بینی می‌شود در دههٔ آینده این رقم به ۲۰ درصد برسد؛ بنابراین اکوتوریسم از آینده‌ای پررونق و درخشان برخوردار است که مزایای فراوانی برای جهانیان دارد. محیط ارزش ذاتی دارد و این ارزش مهم‌تر از آن است که دارایی صنعت گردشگری محسوب شود. نباید منافع بلندمدت و حفاظت از محیط را فدای ملاحظات کوتاه‌مدت کرد. همانطوری که در اصل ۳ بیانیه ریو آمده است «حق توسعه باید به نحوی اعمال شود که متساویاً نیازهای نسل کنونی و نسلهای آینده را در زمینه توسعه و حفظ محیط زیست برآورده سازد». از این رو گردشگری پایدار باید با سیاست مشخص و مدونی به اجرا در آید تا بتواند حرکت امیدبخشی را در توسعه همه‌جانبه فضاهای جغرافیایی تضمین کند. گردشگری پایدار برای کارایی بالاتر در این زمینه دارای اصولی می‌باشد که هماهنگ کننده اهداف و راهکارهای عملی می‌باشد.[۸]
صنعت اکوتوریسم ایران
هنوز در ایران صنعت اکوتوریسم وجود ندارد. بسیاری از شرق‌شناسان و جغرافی‌دانان برجسته جهان، تمدن ایرانی را حاصل انطباق بسیار هوشمندانه با طبیعت چندگانه فلات ایران دانسته‌اند. بسیاری از آداب و رسوم نواحی بومی کشور بخشی از توانمندی صنعت توریسم ایران به شمار می‌آید. واقعیت این است که در گوشه و کنار ایران همه ساله بسیاری از آیین‌ها برپا داشته می‌شود که حضور در آن‌ها در یافتن راز و رمز آن‌ها آرزوی بسیاری از علاقه‌مندان به سیر و سیاحت است، شناسایی این آداب و رسوم این فرصت را فراهم می‌آورد که برای برگزاری تورهای اکوتوریستی به مضاعف سازی جاذبه‌ها پرداخته و شمار متقاضیان آن را افزایش دهند. از جمله وبسایت‌هایی که در ایران برای بهبود صنعت اکوتوریسم فعال می‌باشد وبسایت گروه گردشگری مهمان آنلاین می‌باشد
برگزاری گسترده تورهای طبیعت‌گردی در ایران از حدود سال 1386 آغاز شد و رفته رفته همراه با استقبال ایرانیان از این سفرها تعداد برگزار کنندگان این شاخه از صنعت گردشگری نیز افزایش یافت.
هواشناسی و طبیعت گردی
شاخه‌ای از دانش هواشناسی است که به تازگی شکل گرفته و به زبان ساده به معرفی پدیده‌های هواشناسی در خردمقیاس و میان‌مقیاس به کوهنوردان و طبیعت‌گردان می‌پردازد. نخستین کتاب در این باره به نام هواشناسی و طبیعت‌گردی در سال ۱۳۹۲ توسط جعفر سپهری، استاد هواشناسی کوهستان به چاپ رسید.
منابع
- ↑ نکوئی صدری، بهرام، ۱۳۸۵ «طبیعت رویکردی نو در گردشگری»، سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان شرقی، سی دی مجموعه مقالات همایش علمی یک روزه، بررسی توانمندیها، موانع و مشکلات و راه‌های توسعه گردشگری در آذربایجان شرقی، چهارم دی ۸۵تبریز.
- ↑ 23. Lindberg G. and Huber, R.M. , Jr (1993) Economic issues in ecotourism management. In: Lindberg, G. and Hawkins, D.E. (Eds) Ecotourism. A Guide forPlanners and Managers. The Ecotourism Society, North Bennington,
- ↑ The International Ecotourism Society. (1991). TIES Global Ecotourism Fact Sheet -www.ecotourism.org
- ↑ Ceballos-Lascuráin, Héctor. 1993a. The IUCN Ecotourism Consultancy Programme
- ↑ نکوئی صدری، بهرام (۱۳۸۸) مبانی زمین گردشگری :باتاکید برایران، تهران انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)۲۱۱ صفحه.
- ↑ 24.Randall, A. (1987). Resource economics, Second Edition. New York, USA: John Wiley and Sons.
- ↑ 22. Epler Wood, M. 2002. Ecotourism: Principles, Practices & Policies for Sustainability. UNEP (United Nations Environment Programme), Division of technology, industry and economics, Paris.
- ↑ جوهری، فتانه، 1392، توسعه گردشگری پایدار، راهی به سوی حفظ طبیعت و تالاب، اولین همایش حفاظت از تالاب‌ها و اکوسیستمهای آبی ایران، همدان، شرکت هم اندیشان محیط زیست فردا
