آواز
آواز (به انگلیسی: Vocal music) گونه‌ای از موسیقی است که توسط یک یا چند خواننده و با یا بدون همراهی سازهای مختلف اجرا می‌شود، به‌شکلی که محوریت قطعه بر آواز خواندن باشد.
پیشینهٔ آواز در ایران[ویرایش]
در فرهنگ‌ها مطلقِ صوت و صدا ذکر شده‌است، اما در موسیقی به‌معنی عام سرود، آهنگ و بانگ موزون زیر و بمی که از گلوی انسان و یا از سیم انواع سازها برآید، تعبیر شده‌است.
| کی بُوَد آوازِ چنگ و زیر و بم | ازبرای گوش بی‌حس و اصم؟ |
در بعضی از ردیف‌های موجود، ازجمله ردیف مهدی قلی هدایت، واژهٔ آواز درکنار گوشه‌های دیگر و به‌صورتی قرار گرفته که به‌نظر می‌رسد آواز، نام یک گوشه بوده‌است. البته در متون نظم و نثرِ گذشته واژهٔ آواز به هریک از دستگاه‌های موسیقی و شعب آن اطلاق می‌شد و گاهی نیز معنای نواختن ار آن مستفاد می‌گردید.
| سراینده‌ای این غزل ساز کرد | دف و چنگ و نی را هم‌آواز کرد |
زمانی آواز قبل از نام مقام‌ها و گوشه‌ها قرار می‌گرفت، و چنان‌که از صفحات ضبط‌شده پیداست، آواز منصوری، آواز حاجیانی، آواز راک و... ثبت شده‌است.
در نخستین متن‌های تجلی این اصطلاح (آواز) نسخهٔ دستگاه ماهور است که در سال ۱۹۱۱ م توسط سالار معزز در لایپزیک چاپ شده‌است که در آن آواز بختیاری، آواز بیات ترک و... ثبت شده‌است.
بعدها کلمهٔ دستگاه را به‌جای آواز برگزیدند و فرصت شیرازی نیز دراین‌باره در کتاب بحورالالحان مطالبی عنوان کرده‌است.
| مغنّی سحرگه به آوازِ رود | بیاد آور آن خسروانی سرود |
| سر فرا گوشِ من آورد و به آوازِ حزین | گفت کای عاشق شوریدهٔ من خوابت هست؟ |
امروزه، علاوه بر معنای عام، معنای خاصی از واژهٔ آواز در موسیقی ایران ثبت شده، و آن پنج آواز، یعنی افشاری، ابوعطا، بیات ترک، دشتی و بیات اصفهان است، و این به آن معنا نیست که مجاز نباشیم بیات کرد را آواز بیات کرد بنامیم، زیرا بعضی تقسیم‌بندی‌ها به‌تناسبِ ذوق و سلیقه یا به‌طور سماعی انجام گرفته و نه برمبنای علمی.
آواز در موسیقی ایران وزن (میزانی) خاصی نیست و اجرای موزونِ آواز به ذوق و تخصص خواننده و نوازنده منوط و وابسته است (وزن آواز در موسیقی ایران مقوله‌ای جداگانه است).
دیگر از خصوصیات آواز در موسیقی ایران، متد معینِ تحریر، نحوهٔ درآمد و فرود، اوج و حضیض، انتخاب شعر و ادای مفهوم صحیح واژه‌ها و رعایت تناسب حالات است. تناسب در آوازها موجب زیبایی در استماع است؛ چه، آوازها دارای کیفیات گوناگونی هستند، مانند آهستگی، بلندی، نرمی، سختی، جنبش، نشاط و...
آواز به‌معنی وزن هم ذکر شده. در تعریف هزج آمده: «آواز هفدهم از هفده بحر اصول». آواز را ازلحاظ علمی می‌توان تسلسل «ملودی-مدل» ها در حول یک یا چند نت معین به نام شاهد نامید.
از مهم‌ترین مُهرنگاره‌های خنیاگری (موسیقی) در جهان، باید از آنچه در چوغامیشِ خوزستان برجای مانده یاد کرد که در سال‌های ۱۹۶۱–۱۹۶۶ م یافت شده‌است. این مُهرنگاره ۳۴۰۰ساله، سیمایی از بزم رامشگران را نشان می‌دهد. در این بزم باستانی، دسته‌ای خنیاگر (نوازنده) دیده می‌شوند که هر کدام به نواختن سازی سرگرم هستند. چگونگی نواختن و نشستن این رامشگران نشان می‌دهد که آنان نخستین دستهٔ خنیاگران (ارکستر) جهان هستند. در این گروه رامشگران، می‌بینیم که نوازنده‌ای چنگ و دیگری شیپور و آن دیگر تنبک می‌نوازد. چهارمین رامشگر در این میان، خواننده‌ای است که آواز می‌خوانَد.[۱]
پانویس[ویرایش]
- ↑ هفته‌نامهٔ امرداد، شنبه ۲۵ آذر ۱۳۹۱، سال سیزدهم، شمارهٔ ۲۸۸، ص۶.
منابع[ویرایش]
- ستایشگر، مهدی. واژه‌نامهٔ موسیقی ایران‌زمین، جلد اوّل. چاپ دوّم. تهران: اطلاعات، ۱۳۸۱. ISBN 964-423-305-0.
