محمدجعفر جعفری لنگرودی

محمدجعفر جعفری لنگرودی
زادهٔ	۲۴ فروردین ۱۳۰۲ لنگرود
درگذشت	۸ اسفند ۱۴۰۱ (۹۹ سال)
ملیت	ایرانی
شهروندی	ایران
تحصیلات	دکتری تخصصی حقوق خصوصی و اجتهاد
محل تحصیل	دانشگاه تهران حوزه علمیه خراسان حوزه علمیه قم
شاگرد	عباس کریمی محمد درویش زاده محمد رضا قنبری
استاد	هاشم قزوینی سید حسین طباطبایی بروجردی سید صدرالدین صدر سید محمدتقی خوانساری محمدتقی ادیب نیشابوری هادی کدکنی خراسانی میرزا مهدی آشتیانی مجتبی قزوینی محمد کاظم مهدوی دامغانی میرزا مهدی اصفهانی احمد مدرس یزدی سید حسن امامی موسی عمید سید محمد مشکات
پیشه	حقوقدان فیلسوف فقیه مجتهد ادیب شاعر
آثار	کتب حقوق مدنی، دانشنامه‌های حقوقی و ادبیات، منطق، فلسفه، تاریخ و هنر
عنوان	علامه
همسر(ها)	مرحومه جوادی
والدین	موسی جعفری رشتی لنگرودی
جایزه(ها)	مدال درجه اول فرهنگ

محمّدجعفر جعفری لنگرودی (زادهٔ ۲۴ فروردین ۱۳۰۲ – درگذشتهٔ ۸ اسفند ۱۴۰۱) فقیه، مجتهد، فیلسوف، ادیب، شاعر و حقوقدان ایرانی و صاحب تألیفات فراوانی در حقوق و ادبیات بود. جعفری لنگرودی در سال ۱۳۸۵ دانشنامه عمومی حقوق موسوم به الفارق را که توسّط انتشارات گنج دانش منتشر شد به اتمام رساند. الفارق نخستین و بزرگ‌ترین دانشنامه حقوقی به زبان فارسی است که بر اساس مبانی استدلالی و اجتهادات عمیق حقوقی تمام مذاهب شش‌گانه باطنی، شیعه اثنی عشری، مالکی، حنفی، حنبلی و شافعی و همچنین حقوق روم، یعنی نظام حقوقی فرانسه، را در فقه معاملات و عناوین و موضوعات مهم حقوقی مورد آنالیز و تحقیق قرار داده‌است.

وی مدتی رئیس دانشکده حقوق دانشگاه تهران و هم چنین مدیر گروه حقوق خصوصی آنجا بود که لقب ذو الریاستین را به او داده بودند. جعفری لنگرودی یکی از اعضای هیئت شش نفره تدوین پیش‌نویس قانون اساسی بعد از انقلاب ۱۳۵۷ ایران بود.

زندگی و تحصیلات

لنگرودی در سال ۱۳۰۲ خورشیدی در لنگرود متولد شد. پدرش روحانی و کاسب بود. تحصیلات مقدماتی خود را نزد پدرش فرا گرفت و پس از اتمام تحصیلات مقدماتی در لنگرود، برای ادامه تحصیل به دانشسرای رشت رفت. در حین تحصیل در دانشسرا، پدر و مادرش را از دست داد. به همین دلیل تحصیل در دانشسرا را نیمه تمام گذاشت و برای ادامه تحصیل به حوزه علمیه شهرهای قم، همدان، اصفهان، و مشهد رفت و از محمد کاظم مهدوی دامغانی استفاده کرد و در حوزه علمیه خراسان از دست هاشم قزوینی به درجه اجتهاد نایل شد.

همزمان با تحصیلات حوزوی موفق به اخذ دیپلم گردید و برای ادامه تحصیلات مدرن در دانشکده حقوق دانشگاه تهران نیز ثبت نام نمود و موفق شد دکترای حقوق خود را در سال ۱۳۳۹ از این دانشگاه دریافت نماید. محمد جعفر جعفری لنگرودی و ناصر کاتوزیان اولین دانشجویانی بودند که دکتری حقوق خود را در ایران اخذ کرده و با هم در یک سال به دفاع از رساله دکتری خود مبادرت ورزیدند. اعضای هیئت رسیدگی به رساله دکتری وی؛ با عنوان تأثیر اراده در حقوق مدنی، عبارت بودند از: سید حسن امامی، موسی عمید، سید محمد مشکات.

وی نخستین کسی بود که به اخذ درجه عالی به انضمام تقدیر هیئت رسیدگی برای رساله دکتری خود در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران نایل گشت.

رساله مذکور در سال ۱۳۴۰ به صورت کتاب منتشر گشت.

وی در اواخر عمر در ایست‌بورن انگلستان به سر می‌برد. کتاب دانشنامه عمومی حقوق (الفارق) از تالیفات وی در سال ۱۳۸۷ و در بیست و ششمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران به عنوان برترین کتاب سال رشته حقوق شناخته شد.

زندگی حرفه‌ای

لنگرودی، مدتی به مسند قضاوت نشست. او به این نتیجه رسید که در بخش حقوقی، جای کتاب‌های فارسی خالی است. حاصل این نتیجه‌گیری ده‌ها کتاب و مقاله بود. او تألیف دانشنامه حقوقی ۵ جلدی خود را که در سال ۱۳۳۶ آغاز نمود، در سال ۱۳۵۸ به پایان برد.

دیدگاه‌ها

از راست: محمدرضا ضیایی بیگدلی، محمد درویش‌زاده، سید محمد هاشمی، سید حسین صفایی‌در حال رونمایی از مجموعه مقالات اهدایی به محمد جعفر جعفری لنگرودی

لنگرودی که خود یک دانشنامه تخصصی نوشته‌است، بزرگترین مشکل نوشتن دانشنامه را انتخاب عنوان‌ها می‌دانست. او به نقش اساسی استدلال در قلمرو حقوق شکلی معتقد بود. همچنین اعتقاد داشت حقوق باید در خدمت عدالت باشد. او می‌گفت: «تلاشهای علمی گسترده و طولانی صاحبان همت در علوم و عاشقان عدالت می‌تواند شناسنامه دادگستری جدید را به دست دهد.» استاد لنگرودی نظرات بسیار متفاوت در خصوص عقود و ایقاعات دارد. نمونه بارز این تفاوت اندیشه در کتاب سیستم‌شناسی علم حقوق هویداست.

لنگرودی علاوه بر شهرتی که در ایجاد دائرةالمعارف‌ها و ترمینولوژی‌های حقوق مانند ترمینولوژی، مبسوط، الفارق، دائرة المعارف، فرهنگ عناصرشناسی و امثالهم در میان حقوق خواندگان دانشگاهی دارد، در سال‌های گذشته قدرت خود در حوزه فلسفه حقوق مدنی و تأثیر فلسفه حقوق مدنی در حوزهٔ موضوعات حقوقی را با کتاب‌هایی چون فلسفه اعلی، فلسفه حقوق مدنی و تئوری موازنه به اثبات رساند. اگرچه خود او معتقد بود که با نگارش «تأثیر اراده در حقوق مدنی» این قدرت ده‌ها سال قبل به اثبات رسیده بود. حقوق ایران برای نگاه «علمی»، «منطقی» و «تدقیقی» این حقوقدان مدیون اوست. واژهٔ «عدالت»، همواره منجر به بی‌ضابطه بودن در مباحث حقوقی شده‌است. لنگرودی، با ارائه ملاک‌های ناشی از نظریه‌های مختص خود، نظم حاکم بر روابط شهروندان را به جامعه حقوقی نشان داد و اثبات کرد که این نظم، قابل کشف است.

در امتداد بررسی مبانی عقیدتی و دیدگاه‌های محمد جعفر جعفری لنگرودی؛ علیرضا آبین، حقوق‌دان و استاد دانشگاه، در کتاب خود تحت عنوان "درآمدی بر روش‌شناسی و اندیشه‌شناسی استاد دکتر جعفری لنگرودی" به بررسی تفصیلی مبانی پژوهشی و ارکان تحقیقی آثار جعفری لنگرودی، پرداخته. وی با بیان شیوه کلان حقوقی جعفری لنگرودی، به تبیین و تحلیل و نقد اهم ارکان، خطوط و اجزای نظریه حقوقی، روش‌شناسی و الگوریتم‌شناسی حقوقی مشارالیه مبادرت کرده و نظام فکری جعفری لنگرودی را با نظامات فکری سایر بزرگان حقوق به مقایسه نشسته‌است.[۲]

تجلیل از وی

همایش تجلیل از مقام علمی محمدجعفر جعفری لنگرودی

پژوهشکده حقوق و قانون ایران و انجمن حقوق‌شناسی با مشارکت دانشگاه‌ها و انجمن‌های علمی حقوقی همایش تجلیل از محمدجعفر جعفری لنگرودی را در ۲۹ آبان ۱۳۹۸ برگزار کردند. این همایش در دانشگاه تهران و با سخنرانی سید مصطفی محقق داماد، سید حسین صفایی، حسنعلی درودیان، محمدرضا ضیایی بیگدلی، محمد درویش زاده، محمدحسین ساکت، علیرضا گنج دانش، عباس کریمی، مهدی هداوند و محمدرضا تخشید برگزار گردید و از مجموعه مقالات اهدایی به این همایش رونمایی شد.

سید علیرضا آوایی، وزیر دادگستری دولت یازدهم جمهوری اسلامی ایران در این همایش اظهار داشت: آثار دکتر محمد جعفر جعفری لنگرودی، معتبرترین و علمی‌ترین مبنای حقوق مدنی ایران است. وی افزود: ایشان در زمینه حقوق و فقه مرجع هستند و آثار ایشان در حال حاضر در بسیاری از دانشگاه‌های کشور و جهان در حال تدریس است. کار و فعالیت دکتر جعفری لنگرودی چند وجهی و تخصصی بود. ایشان به ابعاد مختلف علم حقوق اشرافیت داشتند که این سبب شد تا قانون مدنی تألیف ایشان یکی از تاریخی‌ترین، مستدل‌ترین و علمی‌ترین متن قانونگذاری باشد. دکتر جعفری طرحی برای بازنگری قانون ارائه کردند که در این طرح بر اساس نیازمندی‌های زمان حاضر مواد قانونی از یک هزار و ۳۳۵ ماده به سه هزار و ۵۲۰ ماده افزایش یافته‌است.

کتاب‌شناسی

• کامل المیزان (منظومه عربی در منطق) مکتبة الاسلامیة مشهد ۱۳۲۷
• علم حدیث یا خودآموز رجال و درایه، مکتب علوم مشهد ۱۳۲۸
• اصول فلسفی حقوق تهران ۱۳۳۲
• فرهنگ حقوقی نشر کانون معرفت لاله زار تهران ۱۳۳۴
• تاریخ حقوق ایران (از انقراض ساسانیان تا آغاز مشروطه) گیلان ۱۳۴۰
• تأثیر اراده در حقوق مدنی (رساله دکتری)، چاپ گیلان ۱۳۴۰
• مقدمه عمومی علم حقوق، تهران ۱۳۴۱
• دانشنامه حقوقی (۲جلدی) چاپ دانشگاه تهران ۱۳۴۳
• ترمینولوژی حقوق، انتشارات ابن سینا، تهران ۱۳۴۶
• دانشنامه حقوقی، جلد اول، (حرف الف) چاپ اول، ابن سینا، تهران ۱۳۴۸
• آراء شورایعالی ثبت و شرح ان، ابن سینا، تهران ۱۳۴۸
• رهن و صلح، چاپ ابن سینا، ۱۳۴۹
• وصیت، چاپ ابن سینا، ۱۳۵۰
• دانشنامه حقوقی، جلد دوم (حرف ب-ث)، چاپ ابن سینا، ۱۳۵۱
• عقد ضمان، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری فرانکلین، تهران ۱۳۵۲
• دانشنامه حقوقی، جلد سوم (حرف ج تا دعوی حجر)، چاپ ابن سینا، ۱۳۵۲
• مکتبهای حقوقی در حقوق اسلام، ابن سینا، ۱۳۵۳
• عقد حواله، انتشارات دانشگاه ملی، ۱۳۵۴
• حقوق تعهدات، جلد اول، انتشارات مؤسسه عالی امور قضایی و اداری قم، ۱۳۵۴
• حقوق خانواده، نشر مؤلف، چاپخانه حیدری، تهران ۱۳۵۵
• حقوق ثبت، جلد اول، ثبت املاک، نشر مؤلف، چاپخانه حیدری، ۱۳۵۵
• دانشنامه حقوقی، جلد چهارم، (دعوی تحریم تا فهم عرفی)، انتشارات امیرکبیر، تهران ۱۳۵۶
• حقوق اموال، نشر مؤلف، چاپ مشعل آزادی، ۱۳۵۶
• دائره المعارف حقوق مدنی و تجارت، جلد اول، حقوق تعهدات، عقود و ایقاعات، نشر بنیاد راستاد، تهران ۱۳۵۷
• عقد کفالت، انتشارات دانشگاه ملی، تهران، ۱۳۵۷
• ارث، جلد اول، انتشارات امیرکبیر، تهران ۱۳۵۷
• حقوق اسلام، کتابخانه گنج دانش، تهران، ۱۳۵۸
• دانشنامه حقوقی، جلد پنجم، (قائم مقام تا ید)، انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۵۸
• دائره المعارف علوم اسلامی، قضایی، جلد اول، کتابخانه گنج دانش، تهران ۱۳۵۹
• دائره المعارف علوم اسلامی؛ قضایی جلد دوم، کتابخانه گنج دانش، تهران ۱۳۶۰
• دایرة المعارف عمومی حقوق (الفارق) در ۵ جلد- انتشارات گنج دانش-
• اساس در قوانین مدنی (المدونة)- انتشارات گنج دانش
• صد مقاله در روش تحقیق در علم حقوق-انتشارات گنج دانش
• فلسفه اعلی در علم حقوق-انتشارات گنج دانش
• فلسفه عمومی حقوق بر پایه اصالت عمل (تئوری موازنه)-انتشارات گنج دانش
• مسائل منطق حقوق -انتشارات گنج دانش
• شخصیت معنوی حافظ-انتشارات گنج دانش
• راز بقای ایران در سخن حافظ-انتشارات گنج دانش
• راز بقای ایران در سخن مولوی-انتشارات گنج دانش
• راز بقای ایران در سخن نظامی-انتشارات گنج دانش
• راز بقای ایران در سخن فردوسی-انتشارات گنج دانش
• منطق ادبی-انتشارات گنج دانش
• سیمای شعر -انتشارات گنج دانش
• فلسفه فرهنگ وهنر-انتشارات گنج دانش
• تاریخ معتزله
• اندیشه و ارتقاء (یکصدو یک مقاله در علم ماهیت‌شناسی حقوقی)
• علم حقوق در گذر تاریخ
• وسیط در ترمینولوژی حقوق
• فن استدلال در منطق حقوق اسلام
• فلسفه حقوق مدنی
• روش جدید در مقدمه عمومی علم حقوق
• فرهنگ عناصرشناسی حقوق مدنی – حقوق جزا
• مبسوط در ترمینولوژی حقوق (۵ جلد) انتشارات گنج دانش
• مجموعه محشی قانون مدنی و طرح اصلاح قانون مدنی
• فیلولوژی-چاپ اول-سال ۱۳۹۰-نشر گنج دانش
• چهار مقاله- -نشر گنج دانش

•رنسانس فلسفه در پنج جلد.

• راز بقای ایران در سخن سعدی.
• تربیت محقق.
• ترمینولوژی حقوق سیاسی.
• دروس حقوق سیاسی.

الفارق بین المولف والسارق در پنج جلد.

ترمینولوژی حقوق.

• حقوق مالیه؛ به انضمام حقوق اداری، چاپ نخست، ۱۴۰۰، گنج دانش.
• دروس اصول، چاپ نخست، ۱۴۰۰، گنج دانش.
• ترمینولوژی اصول، چاپ نخست، ۱۴۰۰، گنج دانش.
• دانشنامه عرفان، چاپ نخست، ۱۴۰۰، گنج دانش.
• دروس عرفان، تاریخ هزار و دویست ساله عرفان و تصوف، چاپ نخست، ۱۴۰۰، گنج دانش.
• دروس تجزیه ؛اجتهاد در علوم انسانی، چاپ نخست،۱۴۰۱،تهران،انتشارات گنج دانش
• دروس روش شناسی، چاپ نخست،۱۴۰۱،تهران، انتشارات گنج دانش.
• دروس فلسفه، چاپ نخست،۱۴۰۱،تهران، انتشارات گنج دانش.
• جامع علوم انسانی [عناصر شناسی عمومی]،چاپ نخست،۱۴۰۱،تهران،گنج دانش،۳۰۹ ص.

منابع

• بر تارک علم، نوشته محمدرضا قنبری، چاپ گنج دانش، چاپ اول ۱۳۸۶- شابک:۹۷۸۹۶۴۷۶۱۸۷۵۵
• محمد جعفر جعفری لنگرودی
• خبرگزاری ایرنا
• خبرگزاری مهر.www.mehrnews.com/news/4778222/اندیشه-های…
• خبرگزاری دیار میرزا.diyarmirza.ir/1398/09/%d8%a7%d9%86%d8%af%db%8c%d8%b4%d9...
• gilkhabar.ir/445137/آیین-نکوداشت…