زبان ترکی قراخانی

ترکی قراخانی
ترکی قراخانی
خاقانی، کاشغر تیلی
منطقه	خانات قراخانیان
دوره	سده‌های ۱۱ و ۱۲ میلادی
تبار	ترکی ترکی متداول ترکی قارلقی ترکی قراخانی; ; ;
سامانه نوشتاری	خط عربی، خط اویغوری
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	xqa
فهرست لینگوییست	xqa
گلاتولوگ	qara1244

زبان قَراخانی یا ترکی قراخانی، همچنین نامور به ترکی خاقانی و زبان کاشغری، یک زبان تاریخی از گروه زبان‌های ترکی بود که درمیان سده‌های یازدهم و دوازدهم میلادی و درعصر زبان‌های ترکی میانه در قلمروی حکومت قراخانیان به مرکزیت شهرهای کاشغر و بلاساغون توسعه یافت.^[۳]^[۴] این زبان را نخستین زبان ادبی ترکی در حوزه جهان اسلام می‌شناسند. ترکی قراخانی را گاهی در ترکی باستان و نه ترکی میانه طبقه‌بندی می‌کنند، چراکه معاصر زبان‌های آن، یعنی اورخون و اویغوری باستان بود. درادامه سیر تحول زبان قراخانی، خوارزمی و جغتایی پدیدار شدند.^[۵]

زبان قراخانی دارای وام‌واژگان بسیاری از زبان‌های فارسی و عربی بود، ولی ساختار خود این زبان شبیه زبان اویغوری باستان بود. این زبان را بیشتر با خط عربی می‌نوشتند، هرچند درمواردی از خط اویغوری نیز برای نگارش استفاده می‌کردند. ازجمله مهم‌ترین آثار موجود از ترکی قراخانی، دیوان لغات الترک محمود کاشغری، قوتادغو بیلیگ یوسف بلاساغونی، عتبه الحقایق احمد یوکنکی و همچنین ديوان حكمت خواجه احمد یسوی هستند.^[۵]^[۶]^[۷]^[۸]^[۹]

خط و الفبا[ویرایش]

زبان قراخانی را بیشتر با الفبای عربی می‌نوشتند و بدین سبب حروف ویژه الفبای فارسی (گچپژ) درحالت نوشتاری این زبان کاربردی نداشت. هرچند این حروف را درهنگام تلفظ به‌کار می‌گرفتند. الفبای اویغوری نیز به‌صورت محدود کاربرد داشت. الفبای عربی قراخانی به‌صورت زیراست:

ا	ء	ب	ت	ث
ج	ح	خ	د	ذ
ر	ز	س	ش	ص
ض	ط	ظ	ع	غ
ف	ق	ک	ل	م
ن	و	ه	لا	ی

منابع[ویرایش]

↑ Ahmet Bican Ercilasun, Başlangıçtan Günümüze Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara 2010, s. 342. ISBN 978-975-338-589-3
↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "ترکی قراخانی". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. {{cite book}}: Invalid |display-editors=4 (help)
↑ «دیوان لغات الترک». دانشنامه جهان اسلام.
↑ Bill Hickman (14 October 2015). Turkish Language, Literature, and History: Travelers' Tales, Sultans, and Scholars Since the Eighth Century. Routledge. pp. 139–. ISBN 978-1-317-61295-7.
↑ ^۵٫۰ ^۵٫۱ Johanson, Lars; Csató, Éva Á (2015-04-29). The Turkic Languages (به انگلیسی). Routledge. p. 85. ISBN 978-1-136-82527-9.
↑ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa VIII.
↑ Русский филологический портал: ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ ПИСЬМЕННЫХ ПАМЯТНИКОВ ЯЗЫКИ.
↑ Book of Wisdom. World Digital Library. Lithographic Printing House of the Kazan Imperial University. 1904. p. 366.
↑ "Divan-i Khikmet". Kazakhstan National Commission For UNESCO - natcom.unesco.kz.

[TDT342-1] Ahmet Bican Ercilasun, Başlangıçtan Günümüze Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara 2010, s. 342. ISBN 978-975-338-589-3

[Glottolog-2] Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "ترکی قراخانی". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. {{cite book}}: Invalid |display-editors=4 (help)

[3] «دیوان لغات الترک». دانشنامه جهان اسلام.

[Hickman2015-4] Bill Hickman (14 October 2015). Turkish Language, Literature, and History: Travelers' Tales, Sultans, and Scholars Since the Eighth Century. Routledge. pp. 139–. ISBN 978-1-317-61295-7.

[:0-5] ۵٫۰ ^۵٫۱ Johanson, Lars; Csató, Éva Á (2015-04-29). The Turkic Languages (به انگلیسی). Routledge. p. 85. ISBN 978-1-136-82527-9.

[6] Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa VIII.

[7] Русский филологический портал: ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ ПИСЬМЕННЫХ ПАМЯТНИКОВ ЯЗЫКИ.

[8] Book of Wisdom. World Digital Library. Lithographic Printing House of the Kazan Imperial University. 1904. p. 366.

[9] "Divan-i Khikmet". Kazakhstan National Commission For UNESCO - natcom.unesco.kz.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]