حسین فهمیده

حسین فهمیده
تصویری از فهمیده در موزه شهدای تهران
نام بومی	محمد حسین فهمیده
زاده	۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۶ قم، ایران
درگذشته	۸ آبان ۱۳۵۹ (۱۳ سال) خرمشهر، ایران
مدفن	بهشت زهرا، تهران، ایران
وفاداری	اسلام
شاخه نظامی	بسیج
جنگ‌ها و عملیات‌ها	جنگ ایران و عراق نبرد خرمشهر †
نشان‌ها	نشان فتح

محمدحسین فهمیده (۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۶ – ۸ آبان ۱۳۵۹) کودک-سرباز ایرانی در جنگ ایران و عراق بود که در ۱۳ سالگی در حین عملیات انتحاری علیه تانک‌های عراقی کشته شد.

زندگی‌نامه

محمدحسین فهمیده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۶ در محله پامنار شهر قم زاده شد. در سال ۱۳۵۲ به دبستان «روحانی» قم یا همان دبستان کریمی قدیم وارد شد و از مهرماه سال ۱۳۵۶ تحصیلاتش را در مدرسه راهنمایی حافظ در شهر قم ادامه داد. سپس به همراه خانواده‌اش به کرج مهاجرت کرد و از مهرماه ۱۳۵۸ در مدرسه خیابانی مشغول به تحصیل شد.

فعالیت‌ها

پخش اعلامیه‌های سید روح‌الله خمینی در سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ در سن حدود ده تا یازده سالگی؛ دیدار خمینی در بازگشت به ایران، شرکت در تظاهرات انقلاب اسلامی در زمستان ۱۳۵۷ و شرکت در درگیری‌های خوزستان از جمله اقدامات او هستند.

جنگ ایران و عراق

بر اساس روایت رسمی اینطور گفته می‌شود که فهمیده در بیست و ششم شهریور ماه ۱۳۵۹ پنج روز پیش از اعلام رسمی آغاز جنگ همراه نیروی مقاومت بسیج به جبهه خرمشهر اعزام شد. از آنجا که در روزهای نخستین از شرکت او در خط مقدم جلوگیری می‌شد با تلاش‌هایی از جمله یک نفوذ چریکی به خط نیروهای دشمن برای حضور در خط مقدم اجازه گرفت. وی در غروب سی و یکم شهریور ۱۳۵۹ از نخستین روزهای اعلام تجاوز نظامی ارتش عراق همراه با محمدرضا شمس در جبهه نبرد حضور رسمی یافت. این دو، یک بار در مهرماه زخمی شده و به بیمارستان بندر ماهشهر اعزام شدند. چند روزی پس از بهبودی با ترخیص از بیمارستان و بازگشت به جبهه و پایان دادن مجدد به مخالفت فرماندهان با حضورشان به خط مقدم اعزام شدند. فهمیده بار دیگر در بیست و هفتم مهرماه در مقاومت در برابر حمله‌های دشمن دوباره زخمی شد. او سر انجام در ۸ آبان ماه ۱۳۵۹ در کوت شیخ در آن سوی رودخانه خرمشهر کشته شد؛ و بقایای بدنش در بهشت زهرای تهران دفن شد.

کشته شدن

۵ دستگاه تانک عراقی به طرف رزمندگان ایران هجوم آورده و در صدد محاصره آن‌ها بودند. محمدحسین درحالی که تعدادی نارنجک به کمرش بسته به زیر تانک می‌پرد. عراقی‌ها گمان می‌کنند که آن منطقه مین گذاری شده و عقب‌نشینی می‌کنند.

بدنبال کشته شدن محمدحسین فهمیده، صدای جمهوری اسلامی ایران با قطع برنامه‌های خود اعلام می‌کند که نوجوانی سیزده‌ساله با فداکاری زیر تانک عراقی رفته، آن را منفجر کرده و خود نیز کشته شده‌است. سید روح‌الله خمینی در پیامی که به مناسبت دومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی بیان کرد، چنین گفت:

... رهبر ما آن طفل سیزده‌ساله‌ای است که با قلب کوچک خود که ارزشش از صدها زبان و قلم بزرگ‌تر است، با نارنجک، خود را زیر تانک دشمن انداخت و آن را منهدم نمود و خود نیز شربت شهادت نوشید.

تردیدها

حمید هوشنگی نخستین فردی بود که نحوهٔ کشته شدن فهمیده را روایت کرد. ساعاتی پس از مرگ هوشنگی، رضا ویسی روزنامه‌نگار جنگ و خبرنگار کنونی رادیو فردا در صفحه شخصی‌اش در توییتر ادعا کرد که هوشنگی در گفتگویی با وی اذعان داشت که روایت مرگ فهمیده جزئی از تبلیغات جنگ بوده و بر طبق واقعیت نیست. سرتیپ دوم مسعود بختیاری، از فرماندهان نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران در زمان جنگ، در برنامه خشت خام در سال ۱۳۹۶ روایت نقل شده رسمی در مورد محمدحسین فهمیده را زیر سؤال برد. او با تأکید بر لزوم حضور ارتش کلاسیک برای مقابله با ارتش مجهز و پرتعداد عراق در جنگ، دربارهٔ زیر تانک رفتن نوجوان سیزده ساله و منفجر کردن آن با نارنجک می‌گوید:

«به هر حال جنگ‌های این‌گونه اسطوره‌سازی می‌کند. اما من فکر نمی‌کنم بشود زیر تانک رفت و آن را منفجر کرد.»

— مسعود بختیاری، برنامه خشت خام

پس از این موضوع، فرشته فهمیده، خواهر محمدحسین فهمیده، در گفت‌وگو با انصاف نیوز مدعی شد که روایت جمهوری اسلامی از مرگ برادرش صحیح است.

تلاش برای حذف از کتاب‌های درسی

در سال‌های اخیر جمعی از کنشگران رسانه‌ای، تلاش زیادی برای حذف داستان محمدحسین فهمیده از کتاب‌های دوران دبستان داشته‌اند.

حذف درس مرتبط با محمدحسین فهمیده از کتب آموزشی دوره دبستان، تبدیل به یکی از جنجالی‌ترین موضوعات مرتبط با سند ۲۰۳۰ در سال‌های اخیر شد. طیف‌های نزدیک به حکومت معتقد بودند که این اتفاق، اقدامی در راستای مبارزه با استفاده نظامی از کودکان (که در ایران بسیج دانش آموزی نامیده می‌شود) بر اساس قوانین بین‌المللی مبنی است و با هدف حذف فرهنگ شهادت طلبی صورت گرفته‌است.

پس از مرگ

روز کشته شدن فهمیده، هشتم آبان به عنوان «روز بسیج دانش‌آموزی» نامگذاری شد و سازمانی به همین نام زیر نظر بسیج مستضعفین تشکیل‌شد. این سازمان با همکاری وزارت آموزش و پرورش ایران در بسیاری از مدارس اقدام به تشکیل واحدهای مقاومت بسیج نمود. اشیای بازمانده از محمدحسین فهمیده در موزه شهدا تهران نگهداری می‌شود. خانهٔ پدری او در کرج به موزه شهدای دانش‌آموز تبدیل شده‌است؛ همچنین پیشتر تصویر وی به صورت نقش‌آب بر روی اسکناس دو هزار ریالی چاپ شده بود.

نشان فتح

پس از پایان جنگ ایران و عراق این نشان نخستین بار در ۵ مهر ۱۳۶۸ به ۵۴ نفر از فرماندهان ارتش، سپاه و جهاد سازندگی اهدا شد. در اولین مراسم اعطای نشان فتح (همزمان با سالروز شکست حصر آبادان) حسین فهمیده (به یکی از افراد خانواده تحویل داده شد)، محسن رضایی (فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) و علی صیاد شیرازی (فرمانده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران) نشان فتح یک گرفتند. به ۲۱ نفر دیگر نشان فتح دو و ۲۹ نفر دیگر فتح سه داده شد.

جستارهای وابسته

• پاولیک موروزوف
• حمله انتحاری
• عملیات استشهادی
• حسن جنگجو

پیوند به بیرون

• برادر حسین فهمیده در صداوسیما می‌گوید برادرم وصیتنامه ندارد (خبرآنلاین)