نورپردازی

جشنواره نورپردازی لومینال فرانکفورت در سال ۲۰۱۲

نورپردازی کم‌شدت با مِه خفیف در سالن کنسرت باعث نمایان‌شدن نور لیزر می‌شود

کاربردها و ویژگی‌ها

بخش عمده‌ای از تأثیرگذاری تصویر، ناشی از کار نورپردازی آن است. نورپردازی توسط مدیر فیلم‌برداری انجام می‌شود، اما کاملاً با نظر کارگردان.

در سینما، نورپردازی چیزی فراتر از نورتاباندن به اشیا، فقط برای نمایاندن آن‌ها است. بخش‌های روشن‌تر و تیره‌تر درون قاب به ساخته‌شدن ترکیب‌بندی هر نما کمک می‌کنند و به این ترتیب نگاه ما را به اشیا و کنش‌های خاص معطوف می‌دارند. یک لکه که نور بیشتری دریافت کرده، می‌تواند چشم بیننده را به یک نکته مهم جلب کند، در مقابل، سایه جزئیات را پنهان می‌کند یا تعلیق ایجاد می‌کند دربارهٔ اینکه چه چیزی ممکن است در آنجا، در پشت سایه باشد.

نورپردازی کمک می‌کند تا بافت‌ها جلوه‌گر شوند: خطوط یک صورت، ظرافت تار عنکبوت، بافت زبر چوب، درخشندگی یک قطعه جواهر و…

همچنین نورپردازی به ترکیب‌بندی کلی نما شکل می‌دهد. نورپردازی می‌تواند حس ما از شکل و بافت اشیای نمایش داده شده را تحت تأثیر قرار دهد. برای مثال اگر به توپی از پهلو نور بتابد یک نیم دایره خواهیم دید و اگر از جلو به آن نور بخورد، گرد به نظر خواهد رسید.

نورپردازی به چند نوع تقسیم میشود که عبارتند از نورپردازی وظیفه ای یا کاری نورپردازی تاکیدی یا هنری و نورپردازی محیطی یا عمومی و نورپردازی دکوراتیو یا تزیینی.

سایه

یکی از مسائل بسیار مهم در نورپردازی سایه‌است، زیرا سایه‌ها به شدت می‌توانند به حس فضا کمک کنند. دو نوع مهم سایه وجود دارد که هر دو در ترکیب بندی سینمایی نقش مهمی دارند:

• سایه پیوسته (Attached Shadow): هنگامی که بخشی از یک شی، جلوی تابش نور، بر بخش دیگر آن را بگیرد سایه ایجاد شده، سایه پیوسته‌است. برای مثال وقتی در اتاق تاریکی رو به روی شمعی می‌ایستید، بخش‌هایی از صورت و بدنتان در تاریکی قرار می‌گیرد. این پدیده سایه پیوسته‌است.
• سایه افکنده (Cast Shadow): در همان مثال شمع، بدن شما جلوی تابش نور را می‌گیرد و سایه‌ای روی دیوار پشتی ایجاد می‌شود، این سایه، سایه افکنده‌است.

شدت

کیفیت نورپردازی به شدت نسبی نور بستگی دارد. به این ترتیب دو حد نورپردازی داریم:

• نورپردازی سخت: همان‌طور که از نامش نیز پیداست، نورپردازی را سخت گویند که در آن از نورهای شدید استفاده می‌شود. برای مثال در طبیعت، آفتاب ظهر نور سخت ایجاد می‌کند. در نورپردازی سخت، سایه‌ها کاملاً مشخص و تند هستند و بافت‌ها و کناره‌های تیز ایجاد می‌شود.
• نورپردازی نرم: در نورپردازی نرم، روشنایی‌ها پخشیده هستند و شدت نور به نسبت نورپردازی سخت کمتر و ملایم تر است. برای مثال نور آسمان ابرآلود، نرم است. در این نورپردازی، خطوط و بافت‌ها کمی نرم، پخشیدگی نور بیشتر و تضاد ملایم تری بین نور و سایه وجود دارد.

جهت

جهت نورپردازی، بر مسیری اشاره می‌کند که نور به شی می‌تابد. این مسیرها عبارت اند از:

• نور جلویی: نوری که از رو به رو به سوژه می‌تابد.
• نور پشتی: این نور از پشت موضوعی که قرار است فیلم‌برداری شود به آن می‌تابد و می‌تواند در زوایای مختلف از پشت بتابد برای مثال مستقیم، از بالا، از پهلو و… نور پشتی اگر همراه دیگر نورها نباشد اثری ضد نور دارد و سوژه را تاریک و تیره می‌کند. همچنین این نور کمک می‌کند خطوط مرزی مشخص شوند و سوژه از پس زمینه جدا شود.
• نور پایین: نوری که از جلو و از پایین به سوژه می‌تابد برای مثال کسی که در کنار آتش نشسته و نور آتش از پایین چهره او را روشن می‌کند. از آنجا که نورپردازی از پایین، چهره را تحریف می‌کند، ممکن است برای خلق وحشت از آن استفاده شود.
• نور بالا: نوری که از جلو و از بالا به سوژه می‌تابد. این نور اگر بر چهره بازیگر بتابد استخوان بندی صورت او را به خوبی نشان می‌دهد، به همین خاطر هر گاه فیلم‌ساز بخواهد حالت چهره و حس موجود در چهره بازیگر، نمایان شود از این نور استفاده می‌کند.

جهاتی که در اینجا گفته شد جهات اصلی هستند. کمی تغییر زاویه می‌تواند، جهات نوری دیگر و در نتیجه کاربردهای بیشتر ایجاد کند.

یکی از مفاهیم پایه‌گذاری شده در حوزه نورپردازی و طراحی نورپردازی مفهوم معماری نور است. بر خلاف تصور اکثر مردم که یک معمار ساده یا یک متخصص برق می‌تواند طراحی نورپردازی یک بنا را به عهده بگیرد، نورپردازی بنا نیاز به متخصصی به نام معمار نور دارد. معمار نور کسی است که آشنایی کامل با اصول معماری و طراحی نما، منابع نوری رایج و مناسب برای نورپردازی، روانشناسی رنگ نور، مخاطب شناسی و اصول ابتدایی جامعه‌شناسی، اصول اولیه انتقال انرژی، خیرگی و اصول رفع خیرگی داشته باشد. معمار نور با استفاده از این ابزارها می‌تواند برخلاف یک معمار یا یک طراح نورپردازی دو نمای مناسب و متناسب برای شب و روز نما ارائه دهد که تناسب بین نمای روز و شب، عدم ایجاد خیرگی در شب، عدم اعمال نازیبایی در روز، دربرداشتن مفاهیم معماری در روز و شب، کاهش هزینه‌های اولیه، کاهش هزینه‌های ثانویه، کاهش مصرف انرژی در نورپردازی، کاهش نیاز به روشنایی مصنوعی داخلی در طول روز و … را دربرداشته باشد؛ لذا می‌بایست گفت که: معماری نور هنر طراحی نما متناسب با اصول طراحی نورپردازی است.

افرادی که زمان زیادی را در طول روز در محیط خارج از ساختمان‌ها صرف می‌کنند، می‌دانند که وقتی تمام روز را در بیرون می‌گذرانند، ریتم خواب و بیداری به بهترین نحو عمل می‌کند. گیرنده‌های چشم نه تنها به نور واکنش نشان می‌دهند بلکه به دمای رنگ آسمان نیز واکنش نشان داده و با کمک مغز، ساعت بیولوژیک بدن را هماهنگ می‌کند. بسته به موقعیت خورشید در آسمان، طیف نور منتشر شده به سمت زمین، در طول روز تغییر می‌کند. در طول روز نور پر انرژی با جز آبی بیشتر، غالب است در حالی که هنگام طلوع و غروب خورشید، جز قرمز نور، بیشتر است که تأثیر آرامش بخشی بر افراد دارد.

تاکنون کارمندان ادارات نمی‌توانستند از تأثیرات مفید نور طبیعی بهره ببرند چرا که مقدار نوری که به طور طبیعی وجود دارد برای روشنایی ادارات کافی نیست، و لازم است نور مصنوعی مکملی استفاده شود. تاکنون لامپ‌های نسل قدیم بوده‌اند که در طول روز محیط ادارات را با شدت و رنگ نور ثابتی روشن می‌کرده‌اند. محققین شرکت اسرام، قصد دارند نور روز را با بهره‌گیری از دوربین، نرم‌افزارهای ابداعی و لامپ‌های ال ای دی، به داخل ساختمان‌ها هدایت کنند. الگوریتم خورشیدی جدید، نه تنها امکان روشنایی، بلکه کنترل رنگ نور در طول روز را به منظور بهره‌گیری از اثرات مثبت بر روی تندرستی و بهره‌وری در محیط اداری مهیا می‌کند. این محققان قصد دارند در آینده نور ادارات را به شرایط نوری حاکم در بیرون نزدیک کنند. سیستم جدید بسته به ساعت روز، فصل سال، موقعیت در ساختمان و وضعیت آب و هوایی، میزان روشنایی و رنگ نور را طوری محاسبه می‌کند که به طور کامل، مکمل نور ورودی شود. شرایط نوری در آزمایشگاه اسرام به کمک انواع مختلفی از سنسورها، تحلیل می‌شود. یک گزینه، سیستم پردازشگر تصویری است که در آن یک دوربین بر روی بام ساختمان است که دائماً تصویر را می‌گیرد. دوربین، تصاویری از چشم‌انداز ۳۶۰ درجه‌ای از نوری را که به تمام پنجره‌های ساختمان می‌تابد را تهیه می‌کند، به این معنی که لازم نیست برای هر پنجره، سنسور جداگانه‌ای تعبیه شود. در این سیستم نورهای مصنوعی به وسیله لامپ‌هایی ایجاد می‌شود که برای مثال ال ای دی‌های آبی، سبز و قرمز در آن‌ها به طور جداگانه قابلیت کنترل دارند.

نور پردازی بی نقص

با تأکید و تعیین حدود مشخصه‌های معماری در داخل یک خانه، نور پردازی بهترین و مناسبترین وسیله است که با استفاده از آن مشخصه‌ها به نقاط تمرکز در یک اتاق بدل می‌شوند. در یک خانه امروزی این مشخصه ممکن است پلکان، بافت زمخت یک دیوار یا شکافهای یک دیوار صاف که می‌توان از میان آنها به اتاق‌های دیگر نیم نگاهی انداخت یا اثر نور بر ماده با کیفیت، باشد. در یک خانه سنتی یک ستون یا ساباط (archway)، یک شومینه یا یک پلکان می‌توانند در نقش یک مشخصهٔ اصلی عمل کنند. هر یک از این اجزا بایستی به شکل منفرد مورد بررسی دقیق قرار گیرند تا اطمینان حاصل شود که هر یک به منظور دستیابی به بهترین نمود بصری مورد نور پردازی قرار خواهند گرفت.

در یک خانه امروزی برای برجسته کردن یک مادهٔ پرارزش به وسیلهٔ افهٔ دیوار شوی، راه حل نورپردازی می‌تواند ایجاد شکاف در محور تلاقی دیوار و سقف و همراه با منبع نوری پیوسته مانند کاتد سرد یا زنون باشد، یا حتی نور فلورسنت همپوشان یا یک منبع ال.ای.دی. رشته‌ای. در این روش همواره بیشترین تأکید بر بالای دیوار قرار می‌گیرد، اما در عین حال این امتیاز را دارد که منبع نور پنهان می‌ماند. اگر گسترهٔ بزرگتری از نور که تا پایین دیوار را دربر گیرد، مورد نیاز باشد، بایستی منبع نور از دیوار فاصله گرفته و یک نور پایین تاب توکار و جهت دار یا نور دیوارشوی نصب شده در کف راه حل مسئله خواهد بود. زیرکانه‌ترین گزینه نور پایین تابی جهت دار و کم ولتاژ است که به منظور جلوگیری از تولید نوری زننده، توکار نصب شده و با لنز مات پخشیدگی نور آن کاهش یافته‌است. شکل دیگری از تأکید بر یک دیوار بافت دار، قرار دادن مجموعه‌ای از نورهای بالاتاب نزدیک به دیوار است، طوری که نور را بر سطح دیوار بخراشند.

در مورد پله‌ها نورهای پایین تاب توکار نصب شده بر شیب بالای پله هیچگاه گزینهٔ ایده‌آلی نیست، چرا که نور همواره به جهت نامناسبی زاویه یافته و چشم را خیره می‌کند. یک نور کف شوی کم قدرت که بر تمامی کف پله‌ها، یا به صورت یک پله در میان بکار می‌رود با توجه به مدل و قدرت آن می‌تواند به عنوان راه حل مناسبتر مورد توجه قرار گیرد. این عملی‌ترین روش است، مخصوصاً در پلکان‌های باریکی که اعمال روش‌های دیگر نورپردازی در آنها مسئله ساز است. اگر پلکان شیشه ای باشد، قرار دادن نورهای بالاتاب در زیر پلکان، افه‌های نوری جالبی را پدید می‌آورد و پلکان را به شکل مجسمه‌ای درون این فضا تعریف می‌کند و درخشش مؤثری از نور را بر هر کف پله به وجود می‌آورد.

نورپرداز فیلم

نورپرداز کسی است که در تصمیم‌گیری کارگردان و مدیر فیلم‌برداری دربارهٔ نوع نورپردازی صحنه مشارکت می‌کند و سرانجام منطبق با تصمیم گرفته شده نور صحنه را با ابزار و وسایل لازم، تأمین می‌کند. او برای انجام این کار ممکن است از یک یا چند دستیار و همچنین برق کار، استفاده کند.

دستیار نورپرداز

او متصدی تأمین برق مورد نیاز، مسئول تأمین و استقرار ابزار نورپردازی در مکان مناسب و همچنین نگه داری از این ابزار است. این وظایف ممکن است بین چند نفر تقسیم شود.

جستارهای وابسته

• جشنواره نورپردازی لومینال