میدان حر

تندیس گرشاسپ در میانه میدان حر (باغشاه)

میدان حر با نام پیشین میدان باغشاه یکی از میدانهای مرکزی تهران است. این میدان در چهارراه خیابان کارگر با خیابان امام خمینی جای گرفته است.

پیشینه

میدان باغشاه و تندیس سواره ناصرالدین‌شاه، اثر کمال‌الملک

تندیس ناصرالدین شاه در باغ شاه

شماری از فعالین جنبش مشروطه ایران، دستگیرشده در باغ شاه، با غل‌وزنجیر بر دستان و گردن‌ها در دوران حکم‌رانی محمدعلی شاه قاجار.

از باغ‌های نام‌آور تهران که پیشتر در غرب تهران و بیرون از شهر واقع بود و اکنون در درون شهر جای گرفته و محل پادگان نظامی بود. در زمان قاجاریه این باغ گهگاه محل اقامت پادشاهان قاجاریه نیز بوده است، در سال ۱۲۸۵ خورشیدی (سال پیروزی جنبش مشروطه) مظفرالدین شاه در باغشاه می‌نشست. در سال ۱۲۷۸ خورشیدی (۱۳۲۶ قمری)، محمدعلیشاه قاجار پس از آن که با مشروطه‌خواهان و مجلس از در مخالفت درآمد، مرکز فرماندهی خود را در این باغ قرار داد، شاه با این کار می‌خواست از شهر بیرون رفته و در باغشاه لشکر بیاراید و به آسانی با مشروطه نبرد کند.

محمدعلی‌شاه دستخطی بدین شرح داد:

«جناب اشرف مشیرالسلطنه، چون هوای تهران گرم و تحملش بر ما سخت بود از اینرو به باغشاه حرکت فرمودیم، پنجشنبه ۴ جمادی‌الاولی، عمارت باغشاه.»

سپس هشت تن از آزادیخواهان را فراخواند که شش تن آنان بدین شرح نام برده می‌شوند: جهانگیرخان صور اسرافیل، سید محمدرضا مساوات شیرازی، ملک‌المتکلمین، سید جمال‌الدین واعظ اصفهانی، بهاءالواعظین و میرزا داودخان. ولی مجلس با این درخواست مخالفت داشت و سرانجام در اثر ایستادگی و سرپیچی از فرمان شاه، مجلس به توپ بسته شد، وکلا از مجلس پراکنده شدند، سید عبدالله بهبهانی و ملک المتکلمین و میرزا جهانگیرخان و چند تن دیگر را سربازان دستگیر کردند و به باغشاه بردند. در باغشاه ملک‌المتکلمین، میرزا جهانگیرخان و قاضی ارداقی را پس از پس از شکنجه در برابر محمدعلی شاه به قتل رساندند.

بعدها عبدالحسین میرزا فرمانفرما این باغ را از احمد شاه قاجار خریداری کرد و پس از آن در دوران خیابان‌کشی‌های شهر تهران در دوران رضا شاه، باغشاه قطعه قطعه گردید.

باغ شاه در گذشته بیرون از شهر تهران قرار داشت و به آرامی با گسترش شهر تهران بخشی از این شهر شد. از دیدنی‌های باغشاه یکی هم تندیس سواره ناصرالدین شاه بود که در میان دریاچه باغ بر روی سکویی قرار داشت. این تندیس به دستور رضا خان اقبال‌السلطنه وزیر قورخانه و به دست میرزا علی اکبر معمار ساخته شده بود. باغ‌وحش کوچکی نیز در بخش جنوبی باغ در نظر گرفته شده بود. باغشاه بعدها به جایگاه استقرار سربازها و لشکر گارد واگذار شد. از رویدادهای باغشاه یکی فرمان محمدعلی شاه قاجار برای سرکوب، مقابله و محاکمه مشروطه‌خواهان بود و دیگری فرمان به توپ بستن مجلس شورای ملی که از آن محل صادر شد.

اکنون میدان حر در محدوده قدیم این باغ قرار دارد و خیابان سپه و خیابان کارگر از آن می‌گذرند.

تندیس میانی

در میانه این میدان تندیس گرشاسپ (اثر غلامرضا رحیم‌زاده ارژنگ در سال ۱۳۳۹) قرار دارد که نبرد پیروزمندانه گرشاسپ، از پهلوانان شاهنامه را با اژدها نشان می‌دهد. گرشاسپ در حالی که نیزه‌ای به دست دارد، در حال نبرد با اژدهایی است که به دور بدن او پیچیده و دهان خود را باز کرده است.

جنس این مجسمه از بتن است. این مجسمه نشان‌دهنده پیروزی خیر بر شر است و در بزرگداشت آزادسازی آذربایجان از سلطه فرقه دموکرات آذربایجان ساخته شد و در سال ۱۳۳۹ در منطقه باغشاه پیشین برپا شده است. این اثر ۵/۶ متری که روی یک سکوی بتنی نصب شده است به همراه نیزه ۶ متری آن در مجموع ۵/۱۲ متر ارتفاع دارد. میدان حر در گذشته در محدوده باغشاه یا میدان اسب‌دوانی قرار داشته است.

جستارهای وابسته

• دانشگاه جنگ
• ایستگاه متروی میدان حر

منابع

• اطلس کامل تهران. تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۸۵.ISBN 964-342-181-3

پیوند به بیرون

• عکس / نمایی متفاوت از میدان «حر»