غرجستان

غَرجِستان (همچنان غرچستان، غرشستان، غرج‌الشار و غرچگان و در بعضی جاها گرشستان و کرشستان) سرزمینی بزرگ کوهستانی بود که در میان هرات و کابل قرار داشت. عنوان پادشاه این مکان در قدیم «شار» بود. اکنون این ناحیه در افغانستان است و در منطقه هزارستان یا هزاره‌جات قرار دارد.و این ناحیه مسکن و محل زندگی اقوام هزاره بوده‌است.

جغرافی‌نویسان پیشین عرب آن ناحیه را «غرج‌الشار» گفته‌اند پادشاهان آن ناحیه موسوم بود به «شار» و به گفتهٔ مقدسی واژهٔ «غرج» در زبان اهالی آن ناحیه به معنی کوهستان می‌باشد و بنابراین غرج‌الشار به مفهوم «کوهستان پادشاه» است. در اواخر سده‌های میانه آن سرزمین را غرجستان می‌گفتند و در بیان جنگ‌های مغول نیز به همین یاد شده‌است.

ابن حوقل جغرافیدان مسلمان قرن چهارم هجری قمری طی مشاهداتش از بامیان دربارهٔ غرج‌الشار می‌نویسد: غرج‌الشار دو شهر دارد یکی بشین و دیگری شورمین، وسعت هر دو شهر به یک اندازه است و دارای آبها و باغ هاست. سلطان که این سرزمین به وی منسوب است و به لقب «شار» یاد می‌شود در قریه بلیکان مقیم است.

واژه‌شناسی

غرجستان در اصل از واژه اوستایی «گرش» و پسوند پارسی «ستان» به معنای سرزمین گرفته شده که پس از استیلای عربی نویسی، به گونه گرشستان و سپس غرجستان آمده‌است. واژه اوستایی «گر» در یسنه فقره ۱۴، ۱۶ و ۲۸ ذکر شده‌است و به معنی کوه بکار رفته‌است. واژه «گیرو» به معنی سایه رخ در گویش هزارگی، به‌طور گسترده در مناطق کوهستانی غرجستان کاربرد دارد.

غرجستان در اشعار فارسی

سپهبد سپه شاه شرق ابومنصور
فراتکین دوانی امیر غرجستان

— فرخی

ترا آنجا غلامانند چون خوارزمشاه ای شه
دگر چون میرطوس و زآن گذشتی میر غرجستان

— فرخی

شه غرچگان بود بر سان شیر
کجا پشت پیل آوریدی به زیر

— فردوسی

چغانی و ختلی و بلخی ردان
بخاری و از غرچگان موبدان

— فردوسی

جستارهای وابسته

• هزارستان