پرش به محتوا

تک گروه R1a

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
تک‌گروه R1a
مبدأ زمانی ممکن22,000 YBP[۱] to 25,000[۲] years ago
مبدأ مکانی ممکناوراسیا
نیاتک‌گروه R1
اولادR1a-Z282, R1a-Z93
موتاسیون‌های تعریف کننده
  • R1a: L62, L63, L120, M420, M449, M511, M513
  • R1a1a: M17, M198, M512, M514, M515, L168, L449, L457, L566
Highest frequencies ببینید فهرست فراوانی R1a بر اساس جمعیت (انگلیسی)
نقشه نشان دهنده فرکانس تک گروه R1a در اروپا

هاپلوگروپ یا تک گروه R1a یا تک گروه R-M420 یک هاپلوگروه DNA کروموزوم Y انسانی است که در منطقه بزرگی در اوراسیا ، از اسکاندیناوی و اروپای مرکزی تا آسیای مرکزی ، جنوب سیبری و جنوب آسیا پراکنده شده‌است. [۳] [۲]

در حالی که یک مطالعه ژنتیکی نشان می‌دهد که R1a حدود ۲۵,۰۰۰ سال پیش منشا گرفته است،[۴] زیرخانواده آن M417 (R1a1a1) حدود ۵,۸۰۰ سال پیش متنوع شده است.[۵] مکان منشا زیرخانواده در بحث درباره ریشه‌های پروتو-هندواروپایی‌ها نقش دارد.

جهش SNP R-M420 پس از R-M17 (R1a1a) کشف شد که منجر به بازآرایی خانواده شد و به‌ویژه پارگروه جدیدی (با نام R-M420*) برای زیرخانواده‌های نسبتاً نادر که در شاخه R-SRY10831.2 (R1a1) قرار ندارند، ایجاد شد.

گسترش هاپلوگروپ R1a با مهاجرت اقوام آریایی هندواروپایی زبان همراه بوده است،گستره پراکندگی هاپلوگروپ R1a از مناطقی از شمال هند تا لهستان و برخی نواحی ایران ادامه دارد.[۶]این هاپلوگروپ بیشتر در مناطق شرقی و جنوبی ایران رایج است و در بیشتر مناطق شمالی و شمال غرب چندان رایج نیست.[۷]

پس از مهاجرت آریایی ها به هند،آریایی ها جامعه هند را به چندین طبقه تقسیم کرده و خود را در طبقه بالا و اعیانی مانند برهمن ها،و بومیان هند را به نجس ها یا دالیتها،از منظر ژنتیکی،اکثریت مردان طبقه بالای هند (حدود ۳۵٪) به هاپلوگروپ R1a تعلق و طبقات پایین هند،فاقد هرگونه هاپلوگروپ R1a بودند.[۸]

مردم کنونی ایران ترکیبی از هاپلوگروپ J2 بومی فلات ایران و منطقه قفقاز (رایج در غرب، شمال و شمال غرب ایران) مثلاً در اسکلتهای استخراج شده در غار های هوتو و کمربند، و هاپلوگروپ R1a هندواروپایی (عمدتا در شرق و جنوب) موجود در پارسیان و سکاها می باشند.[به گفتهٔ چه‌کسی؟][۹][۱۰][۱۱]

بر اساس پژوهش ها بر روی اسکلت های بجا مانده در گورهای سکاها در روسیه،بخش عمده مردان سکایی متعلق به هاپلوگروپ R1a بودند[۱۲]

پس از بررسی هاپلوگروپ و تبار پدری زرتشتیان،نتیجه شگفت آور این بود،مردانی که به خانواده های روحانیون زرتشتی تعلق داشتند،حدود 86% هاپلوگروپ R1a را نشان می دادند.[۱۳]

نمونه ای از توزیع هاپلوگروپ R1a در ایران, افغانستان و اروپا به صورت زیر است[۱۴][۱۵][۱۶]

برهمن های هند(طبقه ای که براساس مکتوبات بازماندگان آریایی های مهاجر هستند):۳۵٪[۱۷]

زرتشتیان یزد :۱۷٪

لرها: ۵.۹٪

آذریها:۱۲٪

بلوچ ها: ۲۵٪

مازندرانی ها و گیلک ها:۹.۷٪

پارسی های هرمزگان:۲۱.۴٪

کردهای کردستان:۲۰٪

پارسی های خراسان :۲۰.۳٪

پارسی های کرمان:۲۰.۸٪

روس‌ها:۵۵٪

تاجیک ها:۶۰٪

نورستانی ها:۶۰٪

پشتون ها:۶۰٪

هزاره ها:۱۸٪[۱۸]

ازبک ها:۱۷٪

لهستانی ها :۵۷٪

اکراینی ها:۴۵٪

منشا

[ویرایش]

منشا R1a

[ویرایش]

تفاوت ژنتیکی R1a (M420) تخمین زده شده است که حدود ۲۵،۰۰۰ سال پیش اتفاق افتاده است،[۱۹] که هم‌زمان با آخرین دوره یخ‌بندان است. یک مطالعه در سال ۲۰۱۴ به وسیله پیتر آ. آندر هیل و همکارانش، با استفاده از ۱۶،۲۴۴ نفر از بیش از ۱۲۶ جمعیت در سراسر اوراسیا، نتیجه گرفت که "یک مورد قانع‌کننده برای خاورمیانه، احتمالا نزدیک به ایران کنونی، به عنوان منشا جغرافیایی hg R1a" وجود دارد. [۱۹] رکورد DNA باستانی نشان داده است که نخستین R1a در دوره مِسولیتیک در شکارچیان-گردآورنده‌های شرقی (از شرق اروپا، حدود ۱۳،۰۰۰ سال پیش) وجود داشته است، [۲۰][۲۱] و نخستین مورد R* در دوران پارینه‌سنگی بالایی شمال اوراسیا،[۲۲] که از آن جا شکارچیان-گردآورنده‌های شرقی عمدتا نژاد خود را به دست آورده‌اند.[۲۳]

تنوع R1a1a1 (M417) و مهاجرت‌های باستانی

[ویرایش]
منشا R1a (Underhill 2009؛[۳] منشا R1a1a ((Pamjav et al. 2012))؛ احتمال مهاجرت R1a به ساحل بالتیک؛ و قدیمی‌ترین گسترش و بالاترین فراوانی R1a1a ((Underhill et al. 2014))

طبق Underhill et al. (2014)، زیرشاخه R1a-M417 به دو زیرگروه Z282 و Z93 حدود ۵،۸۰۰ سال پیش "در نزدیکی ایران و ترکیه شرقی" تقسیم شد.[۵][note ۱] اگرچه R1a به عنوان یک گروه ژنتیکی Y در میان گویشوران زبان‌های مختلف مانند اسلاوی و هندو-ایرانی مشاهده می‌شود، مسئله منشا R1a1a مرتبط با بحث جاری در مورد زادگاه اصلی مردم پروتو-هندواروپایی از مردم نیاهندواروپایی است و همچنین ممکن است به منشا تمدن دره سند مربوط باشد. R1a همبستگی قوی با زبان‌های هندو-اروپایی در جنوبی و غرب آسیا، شرق و مرکز اروپا و اسکاندیناوی دارد[۲۵][۲۶] و در شرق اروپا، آسیای مرکزی و جنوب آسیا بیشتر شایع است. در اروپا، Z282 به ویژه شایع است در حالی که در آسیا Z93 غالب است. ارتباط بین Y-DNA R-M17 و گسترش زبان‌های هندو-اروپایی برای نخستین بار توسط T. Zerjal و همکاران در سال ۱۹۹۹ ذکر شد.[۲۷]

ارتباط هندو-اروپایی

[ویرایش]

پراکندگی پیشنهادی R1a1a از استپ‌ها

[ویرایش]
همچنین ببینید: مهاجرت‌های هندواروپاییان و مهاجرت هندوآریایی‌ها

سمینو و همکاران (۲۰۰۰) منشا اوکراینی را پیشنهاد کردند و گسترش پس از یخ‌گان هپلوگروپ R1a1 را در دوره حداکثر یخ‌گانی آخرین یخ‌گان مطرح کردند که بعداً با گسترش فرهنگ کوردگان به اروپا و شرق،[۲۸] بزرگ‌تر شد. اسپنسر ولز منشا آسیای مرکزی را پیشنهاد می‌دهد و بیان می‌کند که توزیع و سن R1a1 به مهاجرت باستانی‌ای اشاره دارد که مربوط به گسترش مردم کوردگان از استپ اوراسیا است.[۲۹] طبق گفته پامجاو و همکاران (۲۰۱۲)، R1a1a در استپ‌های اوراسیا یا منطقه خاورمیانه و قفقاز تنوع پیدا کرده است:

آسیای درونی و مرکزی منطقه همپوشانی برای ریشه‌های R1a1-Z280 و R1a1-Z93 است که نشان می‌دهد که یک منطقه تفکیک اولیه از R1a1-M198 احتمالاً در جایی در استپ‌های اوراسیا یا منطقه خاورمیانه و قفقاز واقع شده است، زیرا این مناطق بین جنوب آسیا و اروپا مرکزی و شرقی قرار دارند.[۳۰]

سه مطالعه ژنتیکی در سال ۲۰۱۵ از نظریه کوردگان گیمبوتاس در مورد اورهای‌مت هندو-اروپایی حمایت کردند. بر اساس این مطالعات، هپلوگروپ‌های R1b و R1a، که اکنون در اروپا شایع‌ترین هستند (R1a همچنین در جنوب آسیا رایج است)، از استپ‌های پونتیک-کاسپین گسترش یافته‌اند، همراه با زبان‌های هندو-اروپایی؛ آنها همچنین یک مؤلفه اوتوزومال را در اروپایی‌های مدرن شناسایی کردند که در اروپایی‌های نوسنگی وجود نداشت و این مؤلفه با ریشه‌های پدری R1b و R1a، و همچنین زبان‌های هندو-اروپایی معرفی شده است.[۳۱][۳۲][۳۳]

سیلوا و همکاران (۲۰۱۷) noted که R1a در جنوب آسیا به احتمال زیاد از یک منبع آسیای مرکزی واحد گسترش یافته است و به نظر می‌رسد که حداقل سه و احتمالاً بیشتر از ریشه‌های بنیان‌گذار R1a در زیرقاره هند وجود داشته باشد که با امواج متعدد ورود هم‌خوانی دارد. طبق گفته مارتین پی. ریچاردز، یکی از نویسندگان سیلوا و همکاران (۲۰۱۷)، شیوع R1a در هند "مدرکی بسیار قوی برای مهاجرت قابل توجه عصر برنز از آسیای مرکزی است که احتمالاً سخن‌گویان هندو-اروپایی را به هند آورده است."[۳۴]

منشأهای ممکن یامنا یا فرهنگ شیاردار

[ویرایش]
دوره میانه نوسنگی اروپا. فرهنگ شیاردار حدود ۴۲۰۰ – حدود ۲۰۰۰ پ.م.

دیوید آنتونی فرهنگ یامنا را زادگاه اصلی هندواروپاییان می‌داند.[۳۵][۳۶] طبق نظر هاوک و همکاران (۲۰۱۵)، یک مهاجرت گسترده از فرهنگ یامنا به سمت شمال در حدود ۲۵۰۰ پ.م. اتفاق افتاد که ۷۵٪ از نسل‌پیشینی ژنتیکی فرهنگ شیاردار (انگلیسی: Corded Ware culture) را توضیح می‌دهد و اشاره می‌کند که R1a و R1b ممکن است "بعد از ۳۰۰۰ پ.م. از شرق به اروپا گسترش یافته باشند".[۳۷] با این حال، تمامی هفت نمونه یامنا متعلق به زیرشاخه R1b-M269 بودند،[۳۷] و هیچ R1a1a در نمونه‌های یامنا پیدا نشده است. این پرسش را مطرح می‌کند که R1a1a در فرهنگ شیاردار از کجا آمده است، اگر از فرهنگ یامنا نبوده باشد.[۳۸]

طبق نظر مارک هاپر، عدم وجود هپلوگروپ R1a-M458 در افغانستان، منشأ استپی پونتیک-کاسپین برای رده‌های R1a در جمعیت‌های مدرن آسیای مرکزی را تایید نمی‌کند.[۳۹]

طبق نظر لئو کلیجن، عدم وجود هپلوگروپ R1a در باقی‌مانده‌های یامنا (علیرغم حضور آن در سامرا و جمعیت‌های شکارچی-گردآورنده شرقی) احتمال اینکه اروپایی‌ها هپلوگروپ R1a را از یامنا به ارث برده باشند را کم می‌کند.[۴۰]

فرهنگ شیاردار (حدود ۲۹۰۰ – حدود ۲۳۵۰ پ.م)

باستان‌شناس بری کانلیف گفته است که عدم وجود هپلوگروپ R1a در نمونه‌های یامنا یک ضعف عمده در پیشنهاد هاوک مبنی بر منشأ یامنا برای R1a است.[۴۱]

سمنوف و بولات (۲۰۱۶) برای منشأ یامنا برای R1a1a در فرهنگ شیاردار استدلال می‌کنند و اشاره می‌کنند که چندین نشریه به وجود R1a1 در فرهنگ شانه‌ای (انگلیسی: Comb Ware culture) اشاره کرده‌اند.[۴۲]

یادداشت

[ویرایش]
  1. ↑ Sharma et al. 2009.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ Underhill et al. 2014.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ Underhill et al. 2009.
  4. ↑ Underhill, Peter A; Poznik, G David; Rootsi, Siiri; Järve, Mari; Lin, Alice A; Wang, Jianbin; Passarelli, Ben; Kanbar, Jad; Myres, Natalie M (2015-01). "The phylogenetic and geographic structure of Y-chromosome haplogroup R1a". European Journal of Human Genetics. 23 (1): 124–131. doi:10.1038/ejhg.2014.50. ISSN 1018-4813. PMC 4266736. PMID 24667786. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ Underhill, Peter A; Poznik, G David; Rootsi, Siiri; Järve, Mari; Lin, Alice A; Wang, Jianbin; Passarelli, Ben; Kanbar, Jad; Myres, Natalie M (2015-01). "The phylogenetic and geographic structure of Y-chromosome haplogroup R1a". European Journal of Human Genetics. 23 (1): 124–131. doi:10.1038/ejhg.2014.50. ISSN 1018-4813. PMC 4266736. PMID 24667786. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  6. ↑ «Haplogroup R1a as the Proto Indo-Europeans and the Legendary Aryans as Witnessed by the DNA of Their Current Descendants - Advances in Anthropology - SCIRP». www.scirp.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۲۰.
  7. ↑ «Y chromosome haplogroup distribution among iranian male population».
  8. ↑ «Genetic studies on indian castes».
  9. ↑ Allentoft, Morten E.; Sikora, Martin; Sjögren, Karl G.; Rasmussen, Simon; Rasmussen, Morten; Stenderup, Jesper; Damgaard, Peter B.; Schroeder, Hannes; Ahlström, Torbiörn (2015). "Population genomics of Bronze Age Eurasia" (به انگلیسی). {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  10. ↑ Klyosov, Anatole A.; Rozhanskii, Igor L. (2012-02-29). "Haplogroup R1a as the Proto Indo-Europeans and the Legendary Aryans as Witnessed by the DNA of Their Current Descendants". Advances in Anthropology (به انگلیسی). 2 (1): 1–13. doi:10.4236/aa.2012.21001.
  11. ↑ al، J2 Research Team: Rottensteiner et. «first ancient J2 from Iran (Mesolithic, Copper Age) and Levant (Bronze Age) – Lazaridis et al. first farmers – J2-M172». j2-m172.info (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۲۲.
  12. ↑ Quiles، Carlos؛ root (۲۰۱۹-۰۴-۰۲). «Scytho-Siberians of Aldy-Bel and Sagly, of haplogroup R1a-Z93, Q1b-L54, and N». Indo-European.eu (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۲۲.
  13. ↑ «Genetic studies on zoroastrian male ancestry in India and iran».
  14. ↑ «Y chromosome haplogroup distribution in iranian Population».
  15. ↑ Maciamo. "Eupedia". Eupedia (به انگلیسی). Retrieved 2023-07-20.
  16. ↑ «Y chromosome haplogroup distribution in afghan male population».
  17. ↑ Sharma, Swarkar; Rai, Ekta; Sharma, Prithviraj; Jena, Mamata; Singh, Shweta; Darvishi, Katayoon; Bhat, Audesh K.; Bhanwer, A. J. S.; Tiwari, Pramod Kumar (2009-01). "The Indian origin of paternal haplogroup R1a1* substantiates the autochthonous origin of Brahmins and the caste system". Journal of Human Genetics (به انگلیسی). 54 (1): 47–55. doi:10.1038/jhg.2008.2. ISSN 1435-232X. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  18. ↑ International Journal of Legal Medicine
  19. ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ Underhill, Peter A; Poznik, G David; Rootsi, Siiri; Järve, Mari; Lin, Alice A; Wang, Jianbin; Passarelli, Ben; Kanbar, Jad; Myres, Natalie M (2015). "The phylogenetic and geographic structure of Y-chromosome haplogroup R1a". European Journal of Human Genetics. 23 (1): 124–131. doi:10.1038/ejhg.2014.50. ISSN 1018-4813. PMC 4266736. PMID 24667786.
  20. ↑ Saag, Lehti; Vasilyev, Sergey V.; Varul, Liivi; Kosorukova, Natalia V.; Gerasimov, Dmitri V.; Oshibkina, Svetlana V.; Griffith, Samuel J.; Solnik, Anu; Saag, Lauri; D'Atanasio, Eugenia; Metspalu, Ene (January 2021). "Genetic ancestry changes in Stone to Bronze Age transition in the East European plain". Science Advances (به انگلیسی). 7 (4): eabd6535. Bibcode:2021SciA....7.6535S. doi:10.1126/sciadv.abd6535. PMC 7817100. PMID 33523926.
  21. ↑ Haak, Wolfgang; Lazaridis, Iosif; Patterson, Nick; Rohland, Nadin; Mallick, Swapan; Llamas, Bastien; Brandt, Guido; Nordenfelt, Susanne; Harney, Eadaoin; Stewardson, Kristin; Fu, Qiaomei (February 10, 2015). "Massive migration from the steppe is a source for Indo-European languages in Europe". bioRxiv (به انگلیسی): 013433. arXiv:1502.02783. doi:10.1101/013433. S2CID 196643946. Archived from the original on December 23, 2019. Retrieved February 8, 2021.
  22. ↑ Raghavan, Maanasa; Skoglund, Pontus; Graf, Kelly E.; Metspalu, Mait; Albrechtsen, Anders; Moltke, Ida; Rasmussen, Simon; Stafford Jr, Thomas W.; Orlando, Ludovic; Metspalu, Ene; Karmin, Monika (January 2014). "Upper Palaeolithic Siberian genome reveals dual ancestry of Native Americans". Nature (به انگلیسی). 505 (7481): 87–91. Bibcode:2014Natur.505...87R. doi:10.1038/nature12736. PMC 4105016. PMID 24256729.
  23. ↑ Narasimhan, Vagheesh M.; Patterson, Nick; Moorjani, Priya; Rohland, Nadin; Bernardos, Rebecca; Mallick, Swapan; Lazaridis, Iosif; Nakatsuka, Nathan; Olalde, Iñigo; Lipson, Mark (September 6, 2019). "The formation of human populations in South and Central Asia". Science (به انگلیسی). 365 (6457): eaat7487. doi:10.1126/science.aat7487. PMC 6822619. PMID 31488661. Y chromosome haplogroup types R1b or R1a not represented in Iran and Turan in this period ... {{cite journal}}: |first11= missing |last11= (help)
  24. ↑ "R1a tree". YFull. Archived from the original on August 19, 2016. Retrieved July 15, 2016.
  25. ↑ Mirabal, Sheyla; Regueiro, Maria; Cadenas, Alicia M; Cavalli-Sforza, L Luca; Underhill, Peter A; Verbenko, Dmitry A; Limborska, Svetlana A; Herrera, Rene J (2009). "Y-Chromosome distribution within the geo-linguistic landscape of northwestern Russia". European Journal of Human Genetics. 17 (10): 1260–1273. doi:10.1038/ejhg.2009.6. ISSN 1018-4813. PMC 2986641. PMID 19259129.
  26. ↑ Underhill, Peter A; Myres, Natalie M; Rootsi, Siiri; Metspalu, Mait; Zhivotovsky, Lev A; King, Roy J; Lin, Alice A; Chow, Cheryl-Emiliane T; Semino, Ornella (2010). "Separating the post-Glacial coancestry of European and Asian Y chromosomes within haplogroup R1a". European Journal of Human Genetics. 18 (4): 479–484. doi:10.1038/ejhg.2009.194. ISSN 1018-4813. PMC 2987245. PMID 19888303.
  27. ↑ Zerjal, T.; et al. (1999). "The use of Y-chromosomal DNA variation to investigate population history: recent male spread in Asia and Europe". In Papiha, S. S.; D eka, R. (eds.). Genetic Diversity in the Old World. Springer. p. 189. ISBN 978-0-7923-8553-7. {{cite book}}: Check |isbn= value: checksum (help); line feed character in |editor2-last= at position 2 (help)
  28. ↑ «. The Genetic Legacy of Paleolithic Homo sapiens sapiens in Extant Europeans: A Y Chromosome Perspective» (PDF). بایگانی‌شده (PDF) از روی نسخه اصلی در ۲۰۰۳-۱۱-۲۵.
  29. ↑ Wells, R. S.; Yuldasheva, N.; Ruzibakiev, R.; Underhill, P. A.; Evseeva, I.; Blue-Smith, J.; Jin, L.; Su, B.; Pitchappan, R. (2001-08-28). "The Eurasian heartland: a continental perspective on Y-chromosome diversity". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 98 (18): 10244–10249. doi:10.1073/pnas.171305098. ISSN 0027-8424. PMID 11526236.
  30. ↑ Pamjav, Horolma; Fehér, Tibor; Németh, Endre; Pádár, Zsolt (2012-12). "Brief communication: New Y‐chromosome binary markers improve phylogenetic resolution within haplogroup R1a1". American Journal of Physical Anthropology (به انگلیسی). 149 (4): 611–615. doi:10.1002/ajpa.22167. ISSN 0002-9483. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  31. ↑ Haak, Wolfgang; Lazaridis, Iosif; Patterson, Nick; Rohland, Nadin; Mallick, Swapan; Llamas, Bastien; Brandt, Guido; Nordenfelt, Susanne; Harney, Eadaoin (2015-06-11). "Massive migration from the steppe was a source for Indo-European languages in Europe". Nature. 522 (7555): 207–211. doi:10.1038/nature14317. ISSN 1476-4687. PMC 5048219. PMID 25731166.
  32. ↑ Allentoft, Morten E.; Sikora, Martin; Sjögren, Karl-Göran; Rasmussen, Simon; Rasmussen, Morten; Stenderup, Jesper; Damgaard, Peter B.; Schroeder, Hannes; Ahlström, Torbjörn (2015-06-11). "Population genomics of Bronze Age Eurasia". Nature (به انگلیسی). 522 (7555): 167–172. doi:10.1038/nature14507. ISSN 0028-0836.
  33. ↑ Mathieson, Iain; Lazaridis, Iosif; Rohland, Nadin; Mallick, Swapan; Patterson, Nick; Alpaslan Roodenberg, Songul; Harney, Eadaoin; Stewardson, Kristin؛ و دیگران (۲۰۱۵). «Eight thousand years of natural selection in Europe».
  34. ↑ Joseph، Tony (۲۰۱۷-۰۶-۱۶). «How genetics is settling the Aryan migration debate» (به انگلیسی). The Hindu. شاپا 0971-751X. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۹-۱۶.
  35. ↑ Anthony, David W. (2007), The Horse The Wheel And Language. How Bronze-Age Riders From the Eurasian Steppes Shaped The Modern World, Princeton University Press
  36. ↑ Anthony, David W.; Ringe, Don (2015-01-01). "The Indo-European Homeland from Linguistic and Archaeological Perspectives". Annual Review of Linguistics (به انگلیسی). 1 (1): 199–219. doi:10.1146/annurev-linguist-030514-124812. ISSN 2333-9683.
  37. ↑ ۳۷٫۰ ۳۷٫۱ Haak, Wolfgang; Lazaridis, Iosif; Patterson, Nick; Rohland, Nadin; Mallick, Swapan; Llamas, Bastien; Brandt, Guido; Nordenfelt, Susanne; Harney, Eadaoin (2015-06-11). "Massive migration from the steppe was a source for Indo-European languages in Europe". Nature. 522 (7555): 207–211. doi:10.1038/nature14317. ISSN 0028-0836. PMC 5048219. PMID 25731166. {{cite journal}}: line feed character in |title= at position 65 (help)
  38. ↑ «Ancient Paleo-DNA of Pre-Copper Age North-Eastern Europe: Establishing the Migration Traces of R1a1 Y-DNA Haplogroup». Russian Federation European Journal of Molecular Biotechnology. ۲۰۰۶. شاپا 2310-6255.
  39. ↑ Haber, Marc; Platt, Daniel E.; Ashrafian Bonab, Maziar; Youhanna, Sonia C.; Soria-Hernanz, David F.; Martínez-Cruz, Begoña; Douaihy, Bouchra; Ghassibe-Sabbagh, Michella; Rafatpanah, Hoshang (2012-03-28). "Afghanistan's Ethnic Groups Share a Y-Chromosomal Heritage Structured by Historical Events". PLoS ONE. 7 (3): e34288. doi:10.1371/journal.pone.0034288. ISSN 1932-6203. PMC 3314501. PMID 22470552.
  40. ↑ Klejn, Leo S. (April 22, 2017). "The Steppe Hypothesis of Indo-European Origins Remains to be Proven". Acta Archaeologica. 88 (1): 193–204. doi:10.1111/j.1600-0390.2017.12184.x. ISSN 0065-101X. Archived from the original on December 25, 2022. Retrieved November 23, 2022. "As for the Y-chromosome, it was already noted in Haak, Lazaridis et al. (2015) that the Yamnaya from Samara had Y-chromosomes which belonged to R-M269 but did not belong to the clade common in Western Europe (p. 46 of supplement). Also, not a single R1a in Yamnaya unlike Corded Ware (R1a-dominated)."
  41. ↑ Koch, John T.; Cunliffe, Barry (2016). Celtic from the West 3: Atlantic Europe in the Metal Ages (به انگلیسی). Oxbow Books. p. 634. ISBN 978-1-78570-228-0. Archived from the original on November 23, 2022. Retrieved November 23, 2022.
  42. ↑ «Ancient Paleo-DNA of Pre-Copper Age North-Eastern Europe: Establishing the Migration Traces of R1a1 Y-DNA Haplogroup». European Journal of Molecular Biotechnology: ۱۱. ۲۰۱۶.


خطای یادکرد: خطای یادکرد: برچسب <ref> برای گروهی به نام «note» وجود دارد، اما برچسب <references group="note"/> متناظر پیدا نشد. ().

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=تک_گروه_R1a&oldid=40504278»