سبک هندی

سبک هندی نمونه‌ای از سرایش شعر در ادبیات فارسی است که از قرن نهم هجری به بعد به‌وجود آمد. به علت استقبال دربار ادب پرور هند از شاعران پارسی گوی، و همچنین به علت عدم توجه پادشاهان صفوی به اشعار متداول مدحی، گروهی از گویندگان به هندوستان رفتند و در آنجا به کار شعر و شاعری پرداختند. اینان به‌واسطهٔ دوری از مرکز زبان و تمایل به اظهار قدرت در بیان مفاهیم و نکات دقیق و حس نوجویی و تفنن دوستی و به سبب تأثیر زبان و فرهنگ هندی و دیگر عوامل محیط، سبکی به وجود آوردند که سبک هندی نامیده می‌شود. برخی ار ادبا این سبک را سبک اصفهانی نیز نامیده‌اند. این سبک تقریباً از قرن نهم تا سیزدهم هجری ادامه داشت و از ویژگی‌های آن، تعبیرات و تشبیهات و کنایات ظریف و دقیق و باریک و ترکیبات و معانی پیچیده و دشوار را می‌توان نام برد.

سبک هندی از رودکی شروع می‌شود اما برخی نقطه آغاز آن را از زمان خاقانی می‌دانند. بسامد سبک هندی اما در سروده‌های رودکی و خاقانی بسیار پایین است. بابا فغانی را حافظ کوچک می‌نامند و او نیز از فعالان در عرصه سبک هندی به‌شمار می‌آید.

عوامل پیدایش سبک هندی

• مذهب
• سفر به هند
• توسعهٔ اصفهان
• رفاه اقتصادی
• علاقهٔ شاهان صفوی به فرهنگ

ویژگی‌های سبک هندی

• خیال‌پردازی به افراط؛
• فراوانی تمثیل و ارسال المثل که شاعران سبک هندی برای توجیه ادعاهای عجیب و غریب خود از تمثیل استفاده می‌کنند؛
• به کار بردن لغات محاوره و الفاظ بازاری در شعر؛
• بیان احوال شخصی و عواطف و احساسات مربوط به زن و فرزند و خویشاوندان.

سرایندگان سبک هندی

از میان گویندگانی که به این سبک شعر سروده‌اند نام اینان در خور ذکر است:

• کلیم کاشانی
• نظیری نیشابوری
• عرفی شیرازی
• عبدالقادر بیدل دهلوی
• صائب تبریزی
• غنی کشمیری
• وحید قزوینی
• طالب آملی
• صابر کرمانی
• تأثیر تبریزی
• قاسم مشهدی
• مسیح کاشانی
• سلیم تهرانی
• واعظ قزوینی
• رفیع مشهدی
• حزین لاهیجی
• قدسی مشهدی
• غلامرضا قدسی
• دانش مشهدی
• ظفرخان حسن
• محمدعلی شیرازی
• نجیب کاشانی
• میرنجات اصفهانی

تک بیتی‌ها

از گویندگان این سبک، تک بیتی‌های نغز و دلاویزی برجای مانده‌است که اغلب صورت ضرب‌المثل پیدا کرده‌است.

اقبال خصم هرچه فزون‌تر شود نکوست

فواره چون بلند شود سرنگون شود

؛

دست طمع چو پیش کسان می‌کنی دراز

پل بسته‌ای که بگذری از آبروی خویش

؛

اظهار عجز پیش ستمگر زابلهی است

اشک کباب باعث طغیان آتش است

؛

آدمی پیر چو شد حرص جوان می‌گردد

خواب در وقت سحرگاه گران می‌گردد

؛

ریشهٔ نخل کهنسال از جوان افزون‌تر است		بیشتر دلبستگی باشد به دنیا پیر را
		(صائب تبریزی)

ما ز آغاز و ز انجام جهان بی‌خبریم		اول و آخر این کهنه کتاب افتاده‌است
روزگار اندر کمین بخت ماست		دزد، دائم در پی خوابیده‌است
		(کلیم کاشانی)

عدو شود سبب خیر گر خدا خواهد		خمیر مایهٔ دکان شیشه‌گر سنگ است
		(طاهر قزوینی)

؛

اظهار عشق را به زبان احتیاج نیست		چندان که شد نگه به نگه آشنا بس است
		(صائب تبریزی)

؛

خفته را گر خفتگان بیدار نتوانند کرد		چون مرا بیدار کرد از خواب، خواب دیگران؟
		(صائب تبریزی)

؛

نرمی ز حد مبر که چو دندان مار ریخت		هر طفل نی سوار کند تازیانه‌اش
		(صائب تبریزی)

منابع

• سبک‌شناسی شعر، سیروس شمیسا، نشر میترا، چاپ پنجم، ۱۳۹۱|سایت خانهٔ کتاب
• سبک‌شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو، محمد غلامرضایی، انتشارات جامی، چاپ دوم، ۱۳۸۲|سایت خانهٔ کتاب
• سبک هندی و ناگفته‌های آن|پایگاه مجلات تخصصی نور
• سبک هندی و جایگاه آن در ادبیات فارسی|پایگاه مجلات تخصصی نور
• سبک‌شناسی در شعر: سبک هندی، نصیری دهقان، صلاحی، انتشارات شانی، چاپ اول، ۱۳۹۱|سایت خانهٔ کتاب
• چهار فرضیه در علل نبود تفکر بنیادین در شعر سبک هندی|وب‌سایت کهن‌نامهٔ ادب فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
• سبک هندی|وب‌سایت رشد
• دوگانگی سبکی در سبک هندی|پایگاه مجلات تخصصی نور
• سبک‌شناسی در شعر سبک هندی، مهدی نصیری دهقان، سمیه صلاحی|سایت سازمان و اسناد کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران
• نگاهی جامعه‌شناختی به انسجام‌گریزی غزل سبک هندی|پایگاه مجلات تخصصی نور
• سبک هندی و جایگاه آن در ادبیات فارسی|وب‌سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
• پژوهشی در سبک هندی و دورۀ بازگشت ادبی، احمد خاتمی، انتشارات بهارستان، تهران، ۱۳۷۱|وب‌سایت خانهٔ کتاب