باکتری‌کش

باکتری‌کش (به انگلیسی: Bactericide) عامل فیزیکی (مانند گرما) یا شیمیایی (مانند مواد سفیدکننده) است که بتواند باکتری را مستقیماً نابود کند.

باکتری کش می‌تواند به یکی از گروه‌های زیر متعلق باشد:

• گندزدا
• ضدعفونی‌کننده
• آفت کش
• آنتی‌بیوتیک

ضد باکتری

واژه ضد باکتری (به انگلیسی: Antibacterial) به خاصیت مواد باکتری کش در نابود کردن باکتری گفته می‌شود. مثلاً وقتی می‌گوییم سطوح مسی و آلیاژهای آن، ضد باکتری هستند یعنی خاصیت کشتن باکتری را دارند.

آنتی‌بیوتیک کشنده باکتری

آنتی‌بیوتیک‌های باکتری کش (به انگلیسی: Bactericide) قابلیت نابودکردن مستقیم سلول باکتری را دارند و هر یک به نحوی کارکرد متابولیسم باکتری را برهم می‌زنند. مانند پلی میکسین بی، که به غشای پلاسمایی باکتری آسیب می‌زند. در نتیجه محتویات داخل باکتری به بیرون نشت کرده و تعادل یونی دو طرف غشای پلاسمایی باکتری به خاطر فشار اسمزی برهم می‌خورد؛ و مولکول‌های مهم RNA و DNA می‌توانند نشت کرده و باکتری نابود می‌شود.

آنتی‌بیوتیک مهارگر باکتری

آنتی‌بیوتیک‌های مهارگر باکتری (به انگلیسی: Bacteriostatic) از رشد و تقسیم سلولی باکتری جلوگیری می‌کنند تا سیستم ایمنی بدن قادر به مقابله با عفونت شود. یک آنتی‌بیوتیک مهارگر باکتری می‌تواند از راه‌های مختلف مانع رشد باکتری شود. به عنوان نمونه، تتراسیکلین می‌تواند ریبوزوم باکتری را مهار کند تا ساخت پروتئین‌های جدید متوقف شود. در حالیکه باکتری زنده است اما قادر به تکثیر نخواهد بود زیرا پروتئین لازم برای تشکیل سلول جدید ساخته نمی‌شود.

مواد دیگر مهارگر باکتری، استفاده‌های بسیاری در ساخت مواد نگهدارنده دارند. مهارگر باکتری شرایط رشد باکتری را نامناسب می‌کند. کارکرد مهارگر باکتری، شبیه به منجمدکردن، نمک سود و دودی کردن مواد غذایی است. چنین شرایطی سبب کند شدن رشد باکتری شده و عمر مفید مواد غذایی را افزایش می‌دهد.

انواع باکتری کش از نظر نحوه اثر

آنتی‌بیوتیک با طیف محدود

آنتی‌بیوتیک‌های با طیف محدود، تنها بر روی برخی از خانواده‌های باکتری‌ها موثرند. برای مثال پنی سیلین جی با طیف محدود فعالیت است و تنها بر باکتری‌های گرم منفی مؤثر است و اثر چندانی بر باکتری‌های گرم مثبت ندارد. دلیل این امر آن است که دیواره بیرونی باکتری‌های گرم مثبت نسبتاً شل است و بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند در آن نفوذ کنند. اما لایه بیرونی باکتری‌های گرم منفی پیچیده‌است و مانع عبور مولکول‌های درشت محلول در چربی می‌شود. دلیل دیگر می‌تواند تفاوت مولکول‌های مورد هدف باشد.

آنتی‌بیوتیک دیگر مانند ایزونیازید به‌طور ویژه بر مایکوباکتریوم، عامل بیماری سل مؤثر است. این آنتی‌بیوتیک کارکرد انتخابی ویژه دارد و مانع سنتز اسیدهای موجود در دیواره‌های سلولی مایکوباکتریوم می‌شود.

آنتی‌بیوتیک با طیف وسیع

آنتی‌بیوتیک‌های با طیف وسیع هم بر باکتری‌های گرم منفی و نیز بر باکتری‌های گرم مثبت موثرند مانند وانکومایسین.

انواع باکتری کش از نظر ارگانیسم هدف

برای درمان بیماری‌های عفونی باکتریایی از باکتری کش‌ها استفاده می‌شود. آنتی‌بیوتیک‌ها و ترکیب‌های مس در درمان عفونت‌های باکتریایی بکار می‌روند.آنتی‌بیوتیک‌ها در درمان عفونت‌های باکتریایی انسان، حیوان و نیز بیماری‌های باکتریایی گیاهی استفاده می‌شوند. از آفت‌کش‌های دارای ترکیب‌های مس همچون ترکیب بردو و بردوفیکس نیز در درمان بیماری‌های باکتریایی گیاهی به میزان وسیعی استفاده می‌شود.

سطح ضدمیکروبی آلیاژهای مس

سطح ضد میکروبی مس قادر است در مدت دو ساعت، بیش از ۹۹٫۹٪ میکروب های سطح خود را اعم از باکتری، قارچ و برخی از انواع ویروس ها را نابود کند.

جستارهای وابسته

• گندزدا
• ضدعفونی‌کننده
• آفت کش
• آنتی‌بیوتیک
• مس

منابع

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Bactericide». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۳.