باکتری‌کش

باکتری‌کش (به انگلیسی: Bactericide) عامل فیزیکی (مانند گرما) یا شیمیایی (مانند مواد سفیدکننده) است که بتواند باکتری را مستقیماً نابود کند.

باکتری کش می‌تواند به یکی از گروه‌های زیر متعلق باشد:

• گندزدا
• ضدعفونی‌کننده
• آفت کش
• آنتی بیوتیک

ضد باکتری

واژه ضد باکتری (به انگلیسی: Antibacterial) به خاصیت مواد باکتری کش در نابود کردن باکتری گفته می‌شود. مثلاً وقتی می‌گوییم سطوح مسی و آلیاژهای آن، ضد باکتری هستند یعنی خاصیت کشتن باکتری را دارند.

آنتی بیوتیک کشنده باکتری

آنتی بیوتیک‌های باکتری کش (به انگلیسی: Bactericide) قابلیت نابودکردن مستقیم سلول باکتری را دارند و هر یک به نحوی کارکرد متابولیسم باکتری را برهم می‌زنند. مانند پلی میکسین بی، که به غشای پلاسمایی باکتری آسیب می‌زند. در نتیجه محتویات داخل باکتری به بیرون نشت کرده و تعادل یونی دو طرف غشای پلاسمایی باکتری به خاطر فشار اسمزی برهم می‌خورد؛ و مولکول‌های مهم RNA و DNA می‌توانند نشت کرده و باکتری نابود می‌شود.

آنتی بیوتیک مهارگر باکتری

آنتی بیوتیک‌های مهارگر باکتری (به انگلیسی: Bacteriostatic) از رشد و تقسیم سلولی باکتری جلوگیری می‌کنند تا سیستم ایمنی بدن قادر به مقابله با عفونت شود. یک آنتی بیوتیک مهارگر باکتری می‌تواند از راه‌های مختلف مانع رشد باکتری شود. به عنوان نمونه، تتراسیکلین می‌تواند ریبوزوم باکتری را مهار کند تا ساخت پروتئین‌های جدید متوقف شود. در حالیکه باکتری زنده است اما قادر به تکثیر نخواهد بود زیرا پروتئین لازم برای تشکیل سلول جدید ساخته نمی‌شود.

مواد دیگر مهارگر باکتری، استفاده‌های بسیاری در ساخت مواد نگهدارنده دارند. مهارگر باکتری شرایط رشد باکتری را نامناسب می‌کند. کارکرد مهارگر باکتری، شبیه به منجمدکردن، نمک سود و دودی کردن مواد غذایی است. چنین شرایطی سبب کند شدن رشد باکتری شده و عمر مفید مواد غذایی را افزایش می‌دهد.

انواع باکتری کش از نظر نحوه اثر

آنتی بیوتیک با طیف محدود

آنتی بیوتیک‌های با طیف محدود، تنها بر روی برخی از خانواده‌های باکتری‌ها موثرند. برای مثال پنی سیلین جی با طیف محدود فعالیت است و تنها بر باکتری‌های گرم منفی مؤثر است و اثر چندانی بر باکتری‌های گرم مثبت ندارد. دلیل این امر آن است که دیواره بیرونی باکتری‌های گرم مثبت نسبتاً شل است و بسیاری از آنتی بیوتیک‌ها می‌توانند در آن نفوذ کنند. اما لایه بیرونی باکتری‌های گرم منفی پیچیده است و مانع عبور مولکول‌های درشت محلول در چربی می‌شود. دلیل دیگر می‌تواند تفاوت مولکول‌های مورد هدف باشد.

آنتی بیوتیک دیگر مانند ایزونیازید به طور ویژه بر مایکوباکتریوم، عامل بیماری سل مؤثر است. این آنتی بیوتیک کارکرد انتخابی ویژه دارد و مانع سنتز اسیدهای موجود در دیواره‌های سلولی مایکوباکتریوم می‌شود.

آنتی بیوتیک با طیف وسیع

آنتی بیوتیک‌های با طیف وسیع هم بر باکتری‌های گرم منفی و نیز بر باکتری‌های گرم مثبت موثرند مانند وانکومایسین.

انواع باکتری کش از نظر ارگانیسم هدف

برای درمان بیماری‌های عفونی باکتریایی از باکتری کش هااستفاده می‌شود. آنتی بیوتیک‌ها و ترکیب‌های مس در درمان عفونت‌های باکتریایی بکار می‌روند.آنتی بیوتیک‌ها در درمان عفونت‌های باکتریایی انسان، حیوان و نیز بیماری‌های باکتریایی گیاهی استفاده می‌شوند. از آفت کش‌های دارای ترکیب‌های مس همچون ترکیب بردو Bordeaux Mixtureو بردوفیکس نیز در درمان بیماری‌های باکتریایی گیاهی به میزان وسیعی استفاده می‌شود.

سطح ضدمیکروبی آلیاژهای مس

سطح ضد میکروبی مس قادر است در مدت دو ساعت، بیش از ۹۹٫۹٪ میکروب‌های سطح خود را اعم از باکتری، قارچ و برخی از انواع ویروس‌ها را نابود کند.

جستارهای وابسته

• گندزدا
• ضدعفونی‌کننده
• آفت کش
• آنتی بیوتیک
• مس

منابع

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Bactericide»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۳).