اعدام‌های زندانیان سیاسی عقیدتی ایران در سال ۱۳۶۰

اعدام‌های زندانیان سیاسی عقیدتی ایران در سال ۱۳۶۰ بنا به گفته جاوید رحمان گزارشگر ویژه سازمان ملل برای حقوق بشر ایران یک اقدام به نسل‌کشی و جنایت علیه بشریت بود که پس از سه واقعه در خرداد ۱۳۶۰ یعنی ارتداد جبهه ملی ایران و عزل ابوالحسن بنی صدر و تظاهرات ۳۰ خرداد ۱۳۶۰ جمهوری اسلامی با دستگیری مخالفان خود به خصوص اعضای سازمان مجاهدین خلق اقدام به اعدام آنها بدون محاکمه یا در محاکمه‌های کوتاه و بدون دادرسی عادلانه رخ داده و تا پایان سال ادامه داشت.

ارتداد جبهه ملی ایران

مقالهٔ اصلی: تظاهرات ۲۵ خرداد ۱۳۶۰

پس از انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی پس از انقلاب و حذف اعضای جبهه ملی ایران مجلس تقابل بین مخالفت میلیون و گروه‌های ملی‌گرا با حکومت بیش از پیش نمایان شد در خرداد ۱۳۶۰ و بعد از ارایه لوایح ۴ گانه که مهم‌ترین آنها لایحه قصاص برگرفته از احکام شرع به مجلس جبهه ملی در اعلامیه‌ای ضمن اعتراضات به مشکلات پیش آمده درخواست تظاهرات کرد و در ادامه روز ۲۵ خرداد و میدان فردوسی را به عنوان محل و روز تظاهرات عنوان کرد.

... هموطنان شرافتمند مردم غیور و آزادیخواه ایران. در شرایطی که همه آزادیهای فردی و اجتماعی توسط هیئت حاکمه مستبد و انحصارگر زیر پا نهاده شده و استقلال مملکت در معرض خطرات جدی قرار دارد… و بالاخره در شرایطی که انقلاب بزرگ ملت را از کلیه هدفهای بنیادی خود منحرف کرده‌اند از شما دعوت می‌کنیم که ساعت ۴ بعد از ظهر روز دوشنبه بیست و پنجم خرداد ماه در گردهمایی و راهپیمایی جبهه ملی بانگ اعتراض خود را به گوش جهانیان برسانیم.

راهپیمایی با استقبال مردم در روزهای پایانی خرداد ۱۳۶۰ انجام شد که با درگیری‌هایی همراه بود. آیت‌الله خمینی با اتخاذ موضعی تند در برابر این فراخوان موضع گرفته و سران جبهه ملی و جبهه ملی را با فتوایی بی‌سابقه به ارتداد متهم ساخت.

روج الله خمینی: من می‌خواهم ببینم که این راهپیمایی که امروز اعلام شده است، اساس این راهپیمایی چه هست. من دو تا اعلامیه از «جبهه ملی»، که دعوت به راهپیمایی کرده است، دیدم. در یکی از این دو اعلامیه، جز انگیزه‌ای که برای راهپیمایی قرار داده‌اند، «لایحه قصاص» است؛ یعنی مردم ایران را دعوت کردند که مقابل لایحه قصاص بایستند. در اعلامیه دیگری که منتشر کرده بودند تعبیر این بود که «لایحه غیرانسانی» ملت مسلمان را دعوت می‌کنند که در مقابل لایحه قصاص راهپیمایی کنند، یعنی چه؟ یعنی در مقابل نص قرآن کریم راهپیمایی کنند! شما را دعوت به قیام و استقامت و راهپیمایی می‌کنند در مقابل قرآن کریم. نص قرآن کریم … اینها مرتدند. جبهه ملی از امروز محکوم به ارتداد است.

عزل سید ابوالحسن بنی‌صدر

مقالهٔ اصلی: عزل سید ابوالحسن بنی‌صدر

یک روز پس از مرتد خواندن جبهه ملی ایران نمایندگان اولین مجلس شورای اسلامی در ۲۶ خرداد ۱۳۶۰، دو فوریت طرح عدم کفایت سیاسی رئیس‌جمهور وقت ابوالحسن بنی‌صدر در مجلس به تصویب رساندند. مطابق این مصوبه طرح فوق در دستور کار مجلس قرار گرفت و پس از پنج روز با رأی اکثریت نمایندگان عدم کفایت ابوالحسن بنی‌صدر برای ریاست جمهوری تصویب شد.

تظاهرات ۳۰ خرداد ۱۳۶۰

مقالهٔ اصلی: تظاهرات ۳۰ خرداد ۱۳۶۰

یک روز پیش از عزل بنی صدر از ریاست جمهوری یعنی، روز ۲۹ خرداد ۱۳۶۰، مجاهدین خلق ایران به رهبری مسعود رجوی به همراه بنی صدر که در خفا به سر می‌بردند، در برابر جمهوری اسلامی مردم را به قیام فراخواندند و از اعضای سازمان مجاهدین و مردم طرفدار بنی صدر خواستند تا به خیابان بیایند. در روز ۳۰ خرداد که مصادف با عزل بنی صدر بود تظاهرات در تهران و شهرهای دیگر برگزار شد که حکومت با شدت آن را سرکوب کرد. به دنبال این امر و همچنین عزل بنی صدر تعدادی از همکاران و طرفداران بنی صدر دستگیر شدند.

اعدام‌ها

پس از پایان تظاهرات روز ۳۰ و ۳۱ خرداد به گفته اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس شورای اسلامی ۱۶ نفر کشته شدند. نخست اعلام می‌شود که در روز اول تیرماه ۲۳ نفر از دستگیرشدگان اعدام شده‌اند. بر اساس اطلاعیه‌های دادستانی، این افراد در دو نوبت ظهر، ۱۵ نفر و شب، ۸ نفر اعدام شدند. در این قتل‌عام که بین خرداد تا اسفند ۱۳۶۰ صورت گرفت جمهوری اسلامی نسبت به حذف مخالفان خود از مجاهدین و ملی کرایان تا کمونیست‌ها، لیبرال‌ها، سلطنت‌طلبان و بهائیان اقدام کرد. عمده اتهامات برای اعدام شدگان «محارب»، «مفسد فی الارض» و «باغی» اعلام شد.

علی فلاحیان در گفت‌وگویی با حسین دهباشی در «خشت خام» در این مورد و اعدام‌های آن دوره چنین می‌گوید: «هرگونه عضویت افراد در سازمان‌ها و گروه‌های مخالف به دلیل مواضع آن سازمان در حکم محارب تلقی می‌شد چه فرد بازداشت شده اسلحه داشت یا نداشت.»

اسدالله لاجوردی دادستان و محمد محمدی گیلانیحاکم شرع دادگاه انقلاب تهران در مصاحبه ای در روز ۳ تیرماه در این خصوص صحبت می‌کنند و به مخالفان هشدار می‌دهند که با آنان برخورد شدید خواهد شد. در همان روز روزنامه اطلاعات (۳ تیرماه ۱۳۶۰) اطلاعیه دادستانی حاوی عکس ۱۲ دختر نوجوان انتشارمی یابد این دختران بدون که بدون احراز هویت به اعدام شده و از خانواده‌هایشان خواسته می‌شد برای شناسایی اجساد و دریافت پیکر آنها فرزندانشان به اوین مراجعه کنند.

بر اساس یک پژوهش انجام شده نزدیک به ۳۵۰۰ نفر در ۸۵ شهر ایران اعدام شده‌اند که در این میان بیش از ۱۰۰ نفر از اعدام شدگان در تهران کودک و زیر ۱۸ سال بودند. اما یرواند آبراهامیان، تعداد زندانیان اعدامی از مرداد تا آبان سال ۱۳۶۰ را ۲۶۶۵ نفر می‌داند. بیشتر این اعدام شدگان از اعضای مجاهدین سپس پیکار و … بودند. بر اساس برخی از ادعاها در فاصله بین سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۴ حدود ۱۱ هزار زندانی اعدام یا زیر شکنجه کشته شدند.

در جناح‌های غیر چپ و ملی برخی از همکاران بنی صد یا اعضای جبهه ملی نیز به دلیل همین همکاری‌ها اعدام شدند. از جمله این افراد می‌توان به منوچهر مسعودی، مشاور حقوقی، رشید صدرالحفاظی، مسئول اطلاعات دفتر، سید حسین نواب صفوی، مسئول روابط خارجه و ذوالفقاری، مسئول نگهبانان دفتر ریاست جمهوری و کریم دستمالچی از اعضای جبهه ملی ایران برد. یکی از مشهورترین اعدام شدگان کشتارهای سال ۶۰ سعید سلطان‌پور بود که ۲۷ فروردین ۱۳۶۰ دستگیر شده و در ۳۱ خرداد به دستور لاجوردی اعدام شد.

عفو بین‌الملل

سازمان عفو بین‌الملل در روز ۲۲ آذر سال ۱۳۶۰ تعداد کشته شدگان پس از ۳۰ خرداد را تا آن زمان را بیش از ۱۶۰۰ مورد اعدام «شناخته شده» اعلام کرده و فقط اعدام شدگان در ۳ روز سه روز ۲۷ تا ۲۹ شهریور را بیش از ۳۰۰ مورد بیان می‌کند.

همچنین این سازمان در در ۵ اسفند ۱۳۶۰ منتشر کرده، رقم کل اعدام‌شدگان توسط جمهوری اسلامی از انقلاب ۵۷ تا پایان سال ۶۰ را در ایران پس از انقلاب سال ۵۷ تا زمان انتشار آن بیانیه را ۴ هزار نفر برآورد می‌کند.

برخی از افرادی که در کشتار سال ۱۳۶۷ اعدام شدند از دستگیرشدگان در سال ۱۳۶۰ و پس از حوادث خرداد ماه بودند.