نمایش مبدأ برای کردستان ترکیه

{{Infobox ethnic group
| Area = ۲۳۰٬۰۰۰ کیلومترمربع
| popplace = [[ناحیه آناتولی شرقی]] و [[ناحیه آناتولی جنوب شرق]] [[استان استانبول]]، [[استان قهرمان‌مرعش]]، [[استان آدانا]] و [[استان مرسین]]
| pop = ۳۰ میلیون نفر<ref name=ToolAutoGenRef1>http://www.institutkurde.org/en/info/the-kurdish-population-1232551004</ref> تا ۳۵ میلیون نفر (تخمین ۲۰۱۹)
| languages = [[زبان کردی]]، [[زازاکی]]
| religions = '''[[اسلام]]''' اکثریت سنی، و اقلیتی از[[علویان (ترکیه)|علوی]] ([[اهل حق]])و [[ایزدی]]<ref>{{یادکرد وب | عنوان=دین و زبان، | وبگاه=torkiye | پیوند=http://www.torkiye.com/lang-fa/farhang.cgi | کد زبان=fa | تاریخ بازبینی=2015-12-21 | archive-date=12 ژوئن 2018 | archive-url=https://web.archive.org/web/20180612141858/http://www.torkiye.com/lang-fa/farhang.cgi}}</ref>
| related = [[مردمان ایرانی|گروه‌های قومی ایرانی]]
|image=Kurdish majority Turkey-es.svg}}
[[پرونده:Kurdistan1920.png|بندانگشتی|280px|نقشه کشور کردستان برپایه [[پیمان سور]]]]
[[پرونده:Kurdish majority Turkey-es.svg|بندانگشتی|350px|مناطق با اکثریت کردی در ترکیه]]
[[پرونده:Kurdish population by region (KONDA 2010).svg|بندانگشتی|350px|رنگ قرمز درصد جمعیت کرد نسبت به باقی جمعیت ترکیه در مناطق است (قرمز کمرنگ نشان‌گر درصد جمعیت پایین‌تر می‌باشد)]]
'''بخش‌های کردنشین ترکیه''' (به [[زبان‌های کردی|کردی]]''':باکووری کوردستان''')<ref>{{یادکرد وب|عنوان=مناطق کردنشین ترکیه درگیر جنگی خونین 'به دور از چشم مطبوعات جهانی'|نشانی=https://www.bbc.com/persian/world/2016/01/160114_nm_kurds_tukrey_pkk_war|وبگاه=BBC News فارسی|تاریخ=2016-01-14|بازبینی=2021-11-19|کد زبان=fa}}</ref> نام بخش شرقی [[ترکیه]] است که بیشتر ساکنان آن [[کرد]] هستند. این منطقه با مساحتی حدود ۳۵۰ هزار کیلومتر مربع<ref name=ToolAutoGenRef1/> (به‌طور تقریبی معادل [[ناحیه آناتولی شرقی]] و [[ناحیه آناتولی جنوب شرق]] با حدود ۱۴ میلیون نفر جمعیت در سال ۲۰۱۰) ۲۹٫۳۶ درصد از خاک ترکیه را دربر گرفته‌است؛<ref>[http://www.institutkurde.org/en/info/the-kurdish-population-1232551004 The Kurdish Population] by the [[Kurdish Institute of Paris]], 2017 estimate. "The territory, which the Kurds call Northern Kurdistan (Kurdistana Bakur), has 14.2 million inhabitants in 2016. According to several surveys, 86% of them are Kurds... So in 2016 there are about 12.2 million Kurds still living in Kurdistan in Turkey. We know that there are also strong Kurdish communities in the big Turkish metropolises like Istanbul, Izmir, Ankara, Adana and Mersin. The numerical importance of this "diaspora" is estimated according to sources at 7 to 10 million... Assuming an average estimate of 8 million Kurds in the Turkish part of Turkey, thus arrives at the figure of 20 million Kurds in Turkey."</ref> حدود دوسوم کردهای ترکیه در جنوب شرقی و شرق ترکیه (موسوم به بخش‌های کردنشین ترکیه) سکونت دارند. در برآورد ۲۰۱۲ مؤسسه آمار '''ترک استات (The Turkish Statistical Institute)'''، جمعیت [[کرد]]های ترکیه بیش از ۳۲ میلیون نفر (۳۲٬۶۹۱٬۸۲۴) و بیش از چهل درصد از جمعیت ۷۴٬۷۰۰٬۰۰۰ نفری ترکیه را تشکیل می‌دهد.<ref>http://ekurd.net/mismas/articles/misc2012/9/turkey4166.htm</ref> بر طبق منابع سازمان سیا در سال ۲۰۰۸ میلادی، بافت قومیتی ترکیه، شامل ۴۵٪-۵۰٪ ترک، ۳۸٪ کرد و سایر گروه‌های قومی ۷٪-۱۲٪ می‌باشند.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html#People |عنوان=cia worldfact book |بازبینی=۲۸ دسامبر ۲۰۰۸ |archive-date=۲۰ سپتامبر ۲۰۱۷ |archive-url=https://web.archive.org/web/20170920072149/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html#People |url-status=dead}}</ref> منابعی دیگر حدود ۵۵٪ مردم ترکیه [[ترک‌های استانبولی|ترک]] و ۴۵٪ [[کرد]] را در ترکیه برآورد می‌کنند و جمعیت کرد های ترکیه را ۴۰ میلیون تخمین میزنند. <ref>Juvenile Nonfiction, “ The Handbook of Middle East ”, Publisher: 21st Century, 2002. pg ۱۴۴:”About 20 percent of Turkey ’s population is Kurdish. ”</ref><ref>Sandra Mackey , “The reckoning: Iraq and the legacy of Saddam”, W.W. Norton and Company, 2002. Excerpt from pg ۳۵۰: “As much as 25% of Turkey is Kurdish. ”</ref><ref name="Beverley">“Beverley Milton-Edwards, “Contemporary politics in the Middle East” Polity, 2006. pg ۲۳۱: “They form a population in all four states, making 23 percent in Turkey, 23 percent in Iraq, 10 percent in Iran and 8 percent in Syria (Mcdowell, 2003, p ۳–۴). ”</ref>

بسیاری از [[شهر]]های [[کردستان]] ترکیه طی سال‌های اخیر به علت نارضایتی مردم کرد از وضعیت موجود صحنه آشوب و درگیری بوده‌است. احزابی مانند [[پ‌ک‌ک]] خواهان خودمختاری مناطق کردنشین در ترکیه می‌باشند. بسیاری از کردهای ترکیه به [[استانبول]] مهاجرت کرده‌اند بگونه‌ای که استانبول به بزرگ‌ترین شهر کردنشین ترکیه مبدل گشته‌است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.csr.ir/departments.aspx?lng=fa&abtid=06&depid=44&semid=1219 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱۹ آوریل ۲۰۱۳ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131017054032/http://www.csr.ir/departments.aspx?lng=fa&abtid=06&depid=44&semid=1219 |archivedate=۱۷ اکتبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>http://kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=18296#Title=کُردهای%20ترکیه%20و%20ضرورت%20پذیرش%20چند%20صدایی</ref><ref>http://www.kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=35476#Title=%0A%09%09%09%09%09%09%09%09کُردهای اردوغان، کُردهای اوجالان/ محمدعلی دستمالی%0A%09%09%09%09%09%09%09</ref><ref>http://www.kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=46145#Title=استانبول، تنها پایتخت بخش‌های کردنشین ترکیه است%0A%09%09%09%09%09%09%09</ref><ref>[http://johs.jseas.ir/download.aspx?id=308 «احمدی، کامیل. مطالبات قومی در ایران بر مدار عدالت و توسعه، نشریه علمی مطالعات پژوهشی در علوم انسانی و علوم اجتماعی. شماره ۶۳، تابستان ۱۴۰۰، ص ۱۰۹ - ۱۰۷»].</ref>

از سال ۱۹۹۰ مهاجرت اجباری از جنوب شرقی ترکیه، میلیون‌ها کرد را به شهرهایی مانند [[استانبول]]، [[آنکارا]] و [[ازمیر]] آورد.<ref name="education">"[http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/09/turkey-krg-iraq-kurds-anti-kurdish-discourse-hdp.html Kurdish identity becomes more acceptable in Turkish society]", ''[[Al Monitor]]'', 2014</ref> جمعیت کردها در استانبول بین ۷ تا ۹ میلیون نفر تخمین زده می‌شود (سال ۱۹۹۷).<ref name=ToolAutoGenRef1/><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.ziryan.ir/NewsDetail.aspx?itemid=2973 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱۰ ژوئن ۲۰۱۷ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170921144611/http://www.ziryan.ir/NewsDetail.aspx?itemid=2973 |archivedate=۲۱ سپتامبر ۲۰۱۷ |dead-url=yes}}</ref><ref>https://books.google.com/books?id=JU-2AAAAIAAJ</ref> همچنین طبق تخمین دیگری جمعیت کردها در استانبول، آنکارا، ازمیر و سایر شهرهای بزرگ (به جز استان‌های کردنشین ترکیه) در حدود ۳۵ درصد کل جمعیت کردهای ترکیه است که چیزی حدود ۹ تا ۱۵ میلیون می‌باشد.<ref>https://books.google.com/books?id=izQFFkIF6mMC&pg=PA2</ref>

== پیشینه ==
{{اصلی|کردوئنه}}

[[پرونده:Turkish Kurdistan.png|بندانگشتی|300x300px|مناطقی که با رنگ سبز مشخص شده مناطق با حداکثریت کرد است، که در اختیار حزب hdp است.]]

[[کردوئنه]] سرزمینی باستانی در جنوب دریاچهٔ وان و شمال میانرودان در هزارهٔ اول پیش از میلاد بود. بسیاری بر این باورند که کردوئنه همان سرزمینی‌ست که امروز کردستان خوانده می‌شود.<ref>N. Maxoudian, ''Early Armenia as an Empire: The Career of Tigranes III, 95–55 BC'', Journal of The Royal Central Asian Society, Vol. 39, Issue 2, April 1952، pp. 156–163.</ref><ref name="A.D. Lee, 1991 pp. 366-374">A.D. Lee, ''The Role of Hostages in Roman Diplomacy with Sasanian Persia'', Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, Vol. 40, No. 3 (1991), pp. 366–374 (see p.371)</ref><ref>J. den Boeft, ''Philological and historical commentary on Ammianus Marcellinus XXIII'', 299 pp. , Bouma Publishers, 1998. (see p.44)</ref><ref>J. F. Matthews, ''Political life and culture in late Roman society'', 304 pp. ، 1985</ref><ref>George Henry Townsend, ''A manual of dates: a dictionary of reference to the most important events in the history of mankind to be found in authentic records'', 1116 pp. , Warne, 1867. (see p.556)</ref><ref>F. Stark, ''Rome on the Euphrates: the story of a frontier'', 481 pp. ، 1966. (see p.342)</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=https://books.google.com/books?id=RURgBQAAQBAJ&pg=PA69&lpg=PA69&dq=corduene+south+of+van+lake&source=bl&ots=OYVBYS2e4G&sig=Qmt4XwyX0Qotr8T-3OpA3psn5jA&hl=fa&sa=X&ei=kkP5VN2iDaSa7gavu4HICg&ved=0CEQQ6AEwBQ#v=onepage&q=corduene%20south%20of%20van%20lake&f=false |عنوان= | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://encyclopedia.jrank.org/DAH_DEM/DARIUS_III.html|عنوان=DARIUS III| ناشر =بریتانیکا |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده =http://wimssite.nl/system/fetch_file.php?did=126 |نشانی= |عنوان= | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref> و [[دانشنامه کلمبیا]] این ارتباط را ذکر کرده‌است.<ref>http://www.encyclopedia.com/topic/Kurds.aspx#4</ref>

برخی از دانشوران قرن نوزدهم نظیر جرج رولینسن کردوئنه و کاردوخی را با کردهای امروزی یکی دانستند و اظهار کردند ''کاردوخی'' معادل لغوی باستانی [[کردستان]] است.<ref>Rawlinson, George, ''The Seven Great Monarchies Of The Ancient Eastern World, Vol 7'', 1871. [http://www.gutenberg.org/etext/16167 (copy at Project Gutenberg)]</ref><ref>[http://www.columbia.edu/acis/ets/Graesse/orblatg.html#Gordyene Orbis Latinus], University of Columbia.</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.bartleby.com/65/ku/Kurds.html |title=Kurds. The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001-07<!-- Bot generated title --> |accessdate=۲۷ فوریه ۲۰۱۵ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20061018061248/http://www.bartleby.com/65/ku/Kurds.html |archivedate=۱۸ اکتبر ۲۰۰۶ |dead-url=yes}}</ref> برخی منابع آکادمیک تازه معتقدند باید پروتو-کرد دانسته شود.<ref name="Fundação Calouste Gulbenkian 1989">Revue des études arméniennes, vol.21, 1988-1989, p.281, By Société des études armeniennes, Fundação Calouste Gulbenkian, Published by Imprimerie nationale, P. Geuthner, 1989.</ref> نمونه‌های زیادی از این‌گونه نام‌ها وجود دارد که به دلیل سختی بیان حرف «خ» در لاتین است.<ref>M.Th. Houtsma, ''E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913-1936'', {{ISBN|90-04-08265-4|en}}, see p.1133</ref> با این حال باور بر این است که مردم کردوئنا به [[زبانهای ایرانی|زبانی ایرانی]] سخن می‌گفته‌اند.<ref>[http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/aveol-0-X.html M. Chahin, Before the Greeks, p. 109, James Clarke & Co., 1996] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180924023825/https://lrc.la.utexas.edu/eieol/aveol/00|date=۲۴ سپتامبر ۲۰۱۸}}, ISBN 0-7188-2950-6</ref>

در سال ۹۹۰ تا ۱۰۸۵ میلادی دودمان کردتبار [[مروانیان]] بر شمال میانرودان، بدلیس، دیاربکر و وان حکم می‌راندند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=783|عنوان=بدلیس | ناشر = دانشنامهٔ اسلام|تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref>

مبارزات کردها در دورهٔ [[عثمانی]] علیه سلطهٔ ترک‌ها برقرار بود؛ یکی از نمونه‌ها شورش و مقاومت [[یزدانشیر امیر بوتان]] بود. با تجزیهٔ [[امپراطوری عثمانی]] و متعاقب آن [[معاهده سور|معاهدهٔ سور]] (که قراردادی در به رسمیت شناختن حقوق ملی [[کردها]] بود)، ایجاد دولت کردستان در خاک امپراطوری عثمانی پیشین منظور شده بود. بعدها [[پیمان لوزان]] جایگزین پیمان سور گردید. به همین دلیل [[کردها]] به رهبری شیخ [[محمود برزنجی]] در مقابل ارتش انگلیس در خاک [[کردستان عراق]] امروزین دست به مقاومت زدند.{{مدرک}}

مصطفی کمال‌پاشا (آتاترک) که جنگ‌های استقلال ترکیه را فرماندهی می‌کرد، به نقش حساس کردها در این جنگ واقف بود، از این‌رو با دادن وعده‌های زیاد به کردها حمایت آن‌ها را جلب، و در سایهٔ پیروزی‌های چشمگیر مصطفی کمال، براساس معاهدهٔ لوزان، دولت نوین ترکیه تحت حاکمیت کمالیسم به رسمیت شناخته شد. اما ممنوع‌شدن مظاهر هویت کردی از جمله زبان و پوشش، تمامی نیروهای ملی و مذهبی را وادار به عکس‌العمل نمود و از سال ۱۹۲۴ تا ۱۹۳۹، در اثر سخت‌گیری‌های دولت ترکیه یک سلسله شورش‌هایی در میان کردها علیه دولت مرکزی ترکیه به وقوع پیوست. شورش شیخ سعید پیران، قیام آرارات و قیام درسیم از مهم‌ترین شورش‌های این دوره هستند. دولت مرکزی ترکیه با واکنش‌های سخت و خشن، کلیه شورش‌های صورت گرفته را سرکوب کرد.<ref name="csr.ir"/>

مهم‌ترین حرکتی که در بخش‌های کردنشین ترکیه بوقوع پیوست، تشکیل [[جمهوری آرارات]] در سال ۱۹۲۷ در بخش‌های کردنشین ترکیه بود. جمهوری آرارات توسط روشنفکران کرد و خاندان بدرخانیان برپا گشته بود که توسط حکومت ترکیه سرکوب گردید.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.akhbar-rooz.com/article.jsp?essayId=18905 |title=akhbare-rooz (iranian political Bulletin)<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۱۱ ژانویه ۲۰۰۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100212111619/http://akhbar-rooz.com/article.jsp?essayId=18905 |archivedate=۱۲ فوریه ۲۰۱۰ |dead-url=yes}}</ref>

در بین سال‌های ۱۹۳۷ تا ۱۹۳۸ در پی [[کشتار درسیم|قیام درسیم]]، ارتش ترکیه به رهبری [[آتاترک|آتاتورک]] ۶۵٬۰۰۰ تا ۷۰٬۰۰۰ از کردهای علوی ساکن استان درسیم ([[استان تونج‌ایلی]] امروزی) را قتل‌عام کردند.<ref>{{یادکرد|فصل= |کتاب=Genocide in Kurdistan? The suppression of the Dersim rebellion in Turkey (1937-38) and the chemical war against the Iraqi Kurds (۱۹۸۸)|ناشر=University of Pennsylvania|شهر= |کوشش= |ویرایش= |سال= |شابک= |نویسنده= Martin van Bruinessen|نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=|صفحه=in: George J. Andreopoulos (ed), Conceptual and historical dimensions of genocide |زبان=en | عنوان = |ژورنال= |نشریه= |تاریخ= |دوره= |شماره= |شاپا=}}</ref>

== فرهنگ و مردم ==
بیشتر [[فرهنگ کردی|کردهای]] ترکیه به گویش  کرمانجی و بخشی از کوردها به گویش زازا سخن می گویند . در کل کردهای ترکیه اشتراکات فراوانی با سایر کردها در کشورهای دیگر دارند و در طول تاریخ و به ویژه پیش از مرزبندی‌های معاصر، همواره با سایر کردها پیوند داشته‌اند، اکثریت کردهای ترکیه سنی مذهب هستند.<ref>سعیدیان، عبدالحسین، سرزمین ومردم ایران،انتشارات علم وزندگی، تهران1377، شابک:7_7_90052_964</ref><ref>دانشنامه دانش گستر، تهران مؤسسه علمی فرهنگی دانش گستر</ref><ref>ایرج افشار سیستانی، تاریخ تمدن اقوام آریایی،انتشارات نگارستان، چاپ اول، زمستان1387</ref>

یکی از مهم‌ترین جشن‌ها و مراسم‌هایی که در مناطق کردنشین ترکیه رایج‌است، [[نوروز|جشن نوروز]] است. این جشن‌ها در واقع حدود یک هفته قبل از نوروز توسط جوانانی که در روستاها و شهرها [[جشن‌های آتش|آتش]] روشن می‌کنند و از روی شعله‌ها می‌پرند (سنتی که در [[ایران]] نیز دیده می‌شود) آغاز می‌شوند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Ahmady, Kameel. Another look at east and southeast Turkey. GABB Publication, Diyarbakır, 2009. p 17.}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=احمدی، کامیل. از مرز تا مرز (پژوهشی جامع در باب هویت و قومیت در ایران). لندن، انتشارات مهری. چاپ اول. (۱۴۰۰). ص ۱۳۰.}}</ref> به علت راهپیمایی‌هایی که کردها مخصوصاً در شهر [[دیاربکر]] به مناسبت نوروز ترتیب می‌دهند و حساسیت‌هایی که دولت ترکیه به این تجمعات داشته‌است، این گردهمایی در خیابان‌ها رنگ و بوی سیاسی گرفته‌است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=ترکیه: نوروز جهانی آری، نوروز داخلی نه! {{!}} DW {{!}} 19.03.2012|نشانی=https://www.dw.com/fa-ir/ترکیه-نوروز-جهانی-آری-نوروز-داخلی-نه/a-15818608|وبگاه=DW.COM|بازبینی=2022-01-20|کد زبان=fa-IR|نام=Deutsche|نام خانوادگی=Welle (www.dw.com)}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=تظاهرات علیه ترکیه در راهپیمایی نوروزی کردهای آلمان {{!}} DW {{!}} 19.03.2016|نشانی=https://www.dw.com/fa-ir/تظاهرات-علیه-ترکیه-در-راهپیمایی-نوروزی-کردهای-آلمان/a-19129025|وبگاه=DW.COM|بازبینی=2022-01-20|کد زبان=fa-IR|نام=Deutsche|نام خانوادگی=Welle (www.dw.com)}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=مخالفت ترکیه با جشن نوروز|نشانی=https://fa.alalam.ir/news/307694/مخالفت-ترکیه-با-جشن-نوروز|وبگاه=fa.alalam.ir|بازبینی=2022-01-20|کد زبان=fa}}</ref>

== سیاست ==
در انتخابات مجلس ملی ترکیه (۲۰۱۱) [[حزب عدالت و توسعه]] توانست که قریب به نیمی از آرای شرکت کنندگان در انتخابات را کسب کند و [[جبهه رنج، دمکراسی و آزادی]] نیز که احزاب کردی BDP و PAR - HAK و KADEP از آن حمایت به عمل آورده بودند با شعار «برای جمهوری دمکراتیک، برای خودمختاری دمکراتیک» در انتخاب با نامزدهای مستقل شرکت کرده بود.<ref>[http://bianet.org/english/minorities/126701-democratic-autonomy-model-takes-shape English:: "Democratic Autonomy" Model Takes Shape - Bianet<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>

در [[انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه (۲۰۱۴)]] [[حزب دموکراتیک خلق‌ها]]، [[صلاح الدین دمیرتاش]] را به عنوان نامزد انتخابات ریاست جمهوری معرفی کرد که به رقابت با دو نامزد دیگر از جمله [[رجب طیب اردوغان]]، نخست‌وزیر ترکیه و نامزد حزب عدالت و توسعه، پرداخت، با این حال رجب طیب اردوغان با کسب ۵۱/۷۹٪ آرا پیروز انتخابات شد.

== اقتصاد ==
[[پرونده:Gdp by province turkey.PNG|چپ|بندانگشتی|300px|[[درآمد سرانه|درآمد سرانهٔ]] استان‌های ترکیه بر اساس آمار سال ۲۰۱۱ (به دلار):
{{legend|#۰۰۸۰۰۰;|۲۶ ۰۰۰ و بیشتر}}
{{legend|#00BA۰۰;|۲۲ ۰۰۰ – ۲۶ ۰۰۰}}
{{legend|#00F۹۰۰;|۱۸ ۰۰۰ – ۲۲ ۰۰۰}}
{{legend|#D3FB۰۰;|۱۳ ۷۰۰ (میانگین ترکیه) – ۱۸ ۰۰۰}}
{{legend|#FFFC۰۰;|۱۰ ۰۰۰– ۱۳ ۷۰۰}}
{{legend|#FFD20E;|۶ ۰۰۰ – ۱۰ ۰۰۰}}
{{legend|#FFAA۳۷;|۲ ۰۰۰ – ۶ ۰۰۰}}
{{legend|#FF6۱۰۰;| کمتر از۲ ۰۰۰}}]]
مناطق کردنشین ترکیه همواره جزو فقیرترین و توسعه نیافته‌ترین مناطق این کشور بوده‌اند و نرخ بیکاری جوانان در این منطقه بسیار بیشتر از دیگر نقاط کشور است. تهیدستی، بیکاری، محرومیت، سرکوب و خفقان در نواحی جنوب‌شرقی و شرق ترکیه در طی سدهٔ اخیر، موجب پدید آمدن جریانی به نام [[پ‌ک‌ک]] در دههٔ ۱۹۷۰ شده‌است.

== کردها و ترکیه ==
{{همچنین ببینید|کردها در کشور ترکیه}}

بنیاد حقوق بشر دیاربکر (İHD) اعلام کرده که در سالیان ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۷ بیش از پنج هزار نفر از شهروندان عادی کُرد در ترکیه توسط واحد اطلاعات و ضدترور ژاندارمری (JITEM) کشته شده‌اند و اجساد اغلب این قربانیان کشف نشده‌است.<ref>[http://www.kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=58654 کشف گور دسته‌جمعی 20 نفره در دیاربکر ترکیه؛ خبرگزاری بین‌المللی کردپرس]</ref> شرکت رادیو تلویزیون دولتی ترکیه کانالی به نام [[ت‌رت ۶|ت‌رت کردی (TRT KURDI)]] را که به صورت ۲۴ ساعته به زبان کردی پخش می‌کند راه‌اندازی کرده‌است.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://hamshahrionline.ir/print-132759.aspx |عنوان=همشهری آنلاین |بازبینی=۳ آوریل ۲۰۱۲ |archive-date=۳۰ ژوئیه ۲۰۱۱ |archive-url=https://web.archive.org/web/20110730012615/http://www.hamshahrionline.ir/print-132759.aspx |url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.reuters.com/article/2009/01/02/idUSL2352569 |عنوان=Turkey's Kurdish TV channel opens to mixed reviews {{!}} Reuters<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |بازبینی=2 مه 2012 |archive-date=7 نوامبر 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121107043208/http://www.reuters.com/article/2009/01/02/idUSL2352569 }}</ref> به گفته [[کمیته حمایت از روزنامه‌نگاران]]، ۷۰ درصد از روزنامه‌نگارانی که در سال ۲۰۱۲ در ترکیه زندانی شده‌اند، کرد هستند و در این سال ترکیه بزرگ‌ترین زندان روزنامه‌نگاران در جهان بوده‌است.<ref>'''[http://www.bbc.co.uk/persian/world/2012/10/121022_l31_turkey_journalist_jail.shtml ترکیه به 'سرکوب' آزادی مطبوعات متهم شد]''' بی‌بی‌سی، 01 آبان 1391</ref>

[[نلسون ماندلا]]، قهرمان مبارزه با نژادپرستی، در سال ۱۹۹۲ از پذیرش «جایزه صلح آتاترک» سرباز زد.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.anc.org.za/show.php?id=8472 |title=Statement on the Ataturk Award given to Nelson Mandela; AFRICAN NATIONAL CONGRESS |accessdate=۱۷ دسامبر ۲۰۱۲ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131209064052/http://www.anc.org.za/show.php?id=8472 |archivedate=۹ دسامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.sahistory.org.za/dated-event/turkish-newspapers-criticise-anc-leader-nelson-mandela-refusing-accept-turkey039s-peace- |title=Turkish newspapers criticise of ANC leader Nelson Mandela for refusing to accept Turkey's peace award; South African History Online |accessdate=۱۷ دسامبر ۲۰۱۲ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130621201139/http://www.sahistory.org.za/dated-event/turkish-newspapers-criticise-anc-leader-nelson-mandela-refusing-accept-turkey039s-peace- |archivedate=۲۱ ژوئن ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>[http://www.atour.com/~aahgn/news/20010107c.html Double Standard: The Turkish State And Racist Violence]</ref> در تلاشی برای انکار هویت کردها دولت ترکیه تا سال ۱۹۹۱ کردها را جزو ''ترک‌های کوهستانی'' رده‌بندی می‌کرد.<ref>[http://countrystudies.us/turkey/26.htm Turkey - Linguistic and Ethnic Groups - U.S. Library of Congress]</ref><ref>Bartkus, Viva Ona, ''The Dynamic of Secession'', (Cambridge University Press, 1999), 90-91.</ref>

== ناحیه‌های کردنشین ترکیه ==
{|class="wikitable sortable" style="text-align:center"
|-
!ردیف !! نام !! مرکز !! نام کردی !! وسعت (کیلومتر مربع) !! جمعیت (۲۰۲۲)
|-
!۱
|[[آناتولی جنوب شرقی]] (۶ استان) || [[دیاربکر]] || ناوچهٔ ئاناتۆلیای باشووری ڕۆژهه‌ڵات || ۶۲٬۷۶۲ || ۹٬۳۰۵٬۳۱۲
|-
!۲
|[[آناتولی شرقی]] (۱۵ استان) || [[وان]] || ناوچهٔ ئاناتۆلیای ڕۆژهه‌ڵات || ۱۵۱٬۷۹۵ || ۶٬۳۷۵٬۸۶۶
|- style="background:#9acdff;"
!کل
|'''بخش‌های کردنشین ترکیه''' || '''[[دیاربکر]]''' || '''باکووری کوردستان''' || '''۲۱۴٬۵۵۷''' || '''۱۵،۶۸۱،۱۷۸'''
|}

== استان‌ها ==
{{اصلی|استان‌های ترکیه}}

سرزمین‌های کردنشین در ترکیه در تقسیمات کشوری ترکیه در گذشته ۱۱ استان (به ترکی: ایل) بودند.<ref>[http://countrystudies.us/turkey/28.htm Turkey - Kurds<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> و بعدتر بر اثر تقسیمات کشوری مجدد، همان سرزمین‌ها را این بار به ۱۷ استان تقسیم کردند.<ref name="Turkey 1987">The Encyclopaedia of Islam describes Turkish Kurdistan as covering at least 17 provinces of Turkey: Erzincan, Erzurum, Kars, Malatya, Tunceli, Elazığ, Bingöl, Muş, Ağrı, Adıyaman, Diyarbakır, Siirt, Bitlis, Van, Şanlıurfa aka Urfa, Mardin and Hakkâri, stressing at the same time that "the imprecise limits of the frontiers of Kurdistan hardly allow an exact appreciation of the area." Since 1987, four new provinces - Şırnak, Batman, Iğdır and Ardahan - have been created inside the Turkish administrative system out of the territory of some of these provinces.</ref> و بعدتر در آغاز دهه ۹۰ بر اثر تقسیمات کشوری جدیدتر، همان سرزمین‌ها را این بار به ۲۱ استان تقسیم کردند.<ref name="Turkey 1987"/> کشور [[ترکیه]] دارای ۸۱ [[استان‌های ترکیه|استان]] است که بر اساس [[دانشنامه بریتانیکا]] [[کردها]] در ۲۱ استان کردنشین در اکثریت هستند. بخش‌های کردنشین ترکیه شامل تمام ۱۵ استان [[آناتولی شرقی]] و ۶ استان از ۸ استان [[آناتولی جنوب شرقی]] (به جز دو استان [[استان غازی عینتاب]] و [[استان کیلیس]]) است. همچنین [[کردها در ترکیه|کردها]] در سایر مناطق و [[استان‌های ترکیه]] نیز حضور دارند. برای نمونه در خارج از بخش‌های کردنشین ترکیه در [[استان غازی عینتاب]] (پارێزگای دیلۆک) در [[آناتولی جنوب شرقی]] یا [[استان آق‌سرای]] (پارێزگای ئاکسارای) یا [[استان سیواس]] (پارێزگای سێواس) در [[ناحیه آناتولی مرکزی]] تعداد زیادی [[کرد]] زندگی می‌کنند و اقلیت‌هایی پرشمار در [[ناحیه مدیترانه]] و [[ناحیه اژه]] و [[ناحیه مرمره]] دارند ولی در [[ناحیه دریای سیاه]] جمعیت بسیار کمی دارند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Ahmady, Kameel. Another look at east and southeast Turkey. GABB Publication, Diyarbakır, 2009. p 17.}}</ref>

== فهرست استان‌های کردنشین ترکیه ==
{{اصلی|کردها در ترکیه}}

[[پرونده:Southeastern Anatolia Region in Turkey.svg|بندانگشتی|220px|ناحیه [[آناتولی جنوب شرقی]]]]
[[پرونده:Eastern Anatolia Region in Turkey.svg|بندانگشتی|220px|ناحیه [[آناتولی شرقی]]]]
[[پرونده:Turkey SEanatolia region.png|بندانگشتی|220px|استان‌های [[آناتولی جنوب شرقی]]]]
[[پرونده:Turkey Eanatolia region.png|بندانگشتی|220px|استان‌های [[آناتولی شرقی]]]]

از [[استان‌های ترکیه]] ۲۱ استان به عنوان مناطق با اکثریت [[کرد]] معرفی می‌شود. هم در این مناطق اقلیت‌های قابل توجه [[عرب]]، [[ارمنی]]، [[آشوری]] و [[ترک]] وجود دارد و هم در سایر مناطق [[ترکیه]] اقلیت‌های قابل توجهی از [[کردها]] همانند [[کردها در استانبول|کردهای استانبول]] و [[کردهای آناتولی مرکزی]] و سایر [[اقوام]] وجود دارند. استان‌های هر ناحیه به ترتیب وسعت مرتب شده‌اند:<ref>{{cite web|url=http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=1595|title=İllerin aldığı, verdiği göç, net göç ve net göç hızı, 1980-2018|trans-title=Provincial in-migration, out-migration, net migration, rate of net migration, 1980-2018|language=English, Turkish|access-date=March 6, 2019|publisher=[[Turkish Statistical Institute]]|archive-date=16 مارس 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180316020515/http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=1595}}<!-- Note: This is not a dead link. A spreadsheet file will be downloaded after you click the link. The population data for 2013-2014 can be seen in row 333 of the spreadsheet. --></ref>

{|class="wikitable sortable" style="text-align:center"
|-
!ردیف !! نام !! مرکز !! نام کردی !! وسعت (کیلومتر مربع) !! جمعیت (۲۰۱۹)
|-
|- style="background:#9acdff;"
!colspan=6 | [[آناتولی جنوب شرقی]]
|-
!۱
|[[استان اورفا]] || [[اورفا]] || ڕحا || ۱۹٬۳۳۶ || ۲٬۰۷۳٬۶۱۴
|-
!۲
|[[استان دیاربکر]] || [[دیاربکر]] || ئامەد || ۱۵٬۲۰۴ || ۱٬۷۵۶٬۳۵۳
|-
!۳
|[[استان ماردین]] || [[ماردین]] || مێردین || ۸٬۸۰۶ || ۸۳۸٬۷۷۸
|-
!۴
|[[استان آدیامان]] || [[آدیامان]] || سەمسوور || ۷٬۶۰۶ || ۶۲۶٬۴۶۵
|-
!۵
|[[استان شرناک]] || [[شرناک]] || شڕنەخ || ۷٬۱۵۱ || ۵۲۹٬۶۱۵
|-
!۶
|[[استان باتمان]] || [[باتمان]] || ئێلح || ۴٬۶۵۹ || ۶۰۸٬۶۵۹
|-
|- style="background:#9acdff;"
!colspan=6 | [[آناتولی شرقی]]
|-
!۷
|[[استان ارزروم]] || [[ارزروم]] || ئەرزیڕۆم || ۲۵٬۳۳۰ || ۷۶۲٬۰۶۲
|-
!۸
|[[استان وان]] || [[وان]] || وان || ۱۹٬۴۱۴ || ۱٬۱۳۶٬۷۵۷
|-
!۹
|[[استان ملطیه]] || [[ملطیه]] || مەلەتی || ۱۲٬۱۰۲ || ۸۰۰٬۱۶۵
|-
!۱۰
|[[استان ارزنجان]] || [[ارزنجان]] || ئەرزگان || ۱۱٬۷۲۷ || ۲۳۴٬۷۴۷
|-
!۱۱
|[[استان آغری]] || [[آغری]] || قەرەکۆسه || ۱۱٬۴۹۸ || ۵۳۶٬۱۹۹
|-
!۱۲
|[[استان قارص]] || [[قارص]] || قارس || ۱۰٬۱۳۹ || ۲۸۵٬۴۱۰
|-
!۱۳
|[[استان الازیغ]] || [[الازیغ]] || خارپێت || ۹٬۲۸۱ || ۵۹۱٬۰۹۸
|-
!۱۴
|[[استان بینگول]] || [[بینگول]] || چەولیگ || ۸٬۲۵۳ || ۲۷۹٬۸۱۲
|-
!۱۵
|[[استان موش]] || [[موش (شهر)|موش]] || مووش || ۸٬۰۶۷ || ۴۰۸٬۸۰۹
|-
!۱۶
|[[استان تونجلی]] || [[تونجلی]] || درسیم/مامهکی || ۷٬۶۸۵ || ۸۴٬۶۶۰
|-
!۱۷
|[[استان حکاری]] || [[حکاری]] || جۆلەمێرگ || ۷٬۱۷۸ || ۲۸۰٬۹۹۱
|-
!۱۸
|[[استان بیتلیس]] || [[بیتلیس]] || بدلیس || ۷٬۰۹۴ || ۳۴۸٬۱۱۵
|-
!۱۹
|[[استان سعرد]] || [[سعرد]] || سێرت || ۵٬۴۷۳ || ۳۳۰٬۲۸۰
|-
!۲۰
|[[استان اردهان]] || [[اردهان]] || ئەرده‌هان || ۴٬۹۶۷ || ۹۷٬۳۱۹
|-
!۲۱
|[[استان ایغدیر]] || [[ایغدیر]] || ڕەشقەڵاس || ۳٬۵۸۷ || ۱۹۹٬۴۴۲
|- style="background:#9acdff;"
!کل
|'''بخش‌های کُردنشین ترکیه''' || '''[[دیاربکر]]''' || '''ئامەد''' || '''۲۱۴٬۵۵۷''' || '''۱۲٬۸۰۹٬۳۵۰'''
|}

== رشد جمعیت ==
[[پرونده:Turkey total fertility rate by province 2014.png|بندانگشتی|نرخ رشد جمعیت در مناطق مختلف ترکیه (۲۰۱۳). {{legend|#ff6500|4-5}} {{legend|#ffff00|3-4}} {{legend|#0cff00|2-3}} {{legend|#24e0d9|1.5-2}} {{legend|#3aafe0|1-1.5}}]]

'''همان‌طور که در نقشهٔ سال ۲۰۱۳ ترکیه مشخص شده‌است، رشد جمعیتی کردها دست‌کم دو تا سه برابر مناطق ترک‌نشین در ترکیه است.''' پیر شدن جمعیت در ترکیه به باور امروز سران حزب عدالت و توسعه آن‌ها را از ادامهٔ پیشرفت‌ها و رشد اقتصادی بازمی‌دارد. در بخش اجتماعی نیز بنیان خانواده و آسیب‌های افزایش میانگین سنی جمعیت، جامعهٔ ترکیه را تهدید می‌کند که به باور بسیاری از آسیب‌شناسان اجتماعی، اکثر جرائم ریشه در نهاد خانواده دارند. بر این اساس بُعدی از سخنان اردوغان مربوط به معضل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی پیری جمعیت ترکیه در آینده است و آن را تهدیدی بر همهٔ حوزه‌ها و شئونات زندگی شهروندان این کشور می‌داند. دلیل دوم این موضوع نیز از دو جهت قابل توجه است. اول اینکه، کاهش رشد جمعیت به عنوان تهدیدی بر امنیت ملی از ناحیهٔ کردها محسوب می‌شود. این بُعد ماهیتی کاملاً سیاسی ـ امنیتی برای ترکیه دارد. بدین معنا که نرخ رشد جمعیت در شرق و جنوب‌شرق ترکیه (مناطق کردنشین) بیشتر از سایر مناطق است. به همین دلیل بخش مهمی از نگرانی‌های جامعهٔ ترکیه از رشد جمعیت کردها نشأت می‌گیرد. این بدین معنی است که امنیت ملی ترکیه در برابر کردها بیشتر در معرض آسیب و بحران قرار دارد. علاوه براین، تمرکز کردها در برخی استان‌ها و افزایش جمعیت این استان‌ها نگرانی جمعیتی دیگر ترکیه می‌باشد. پس از آغاز جنگ شبه‌نظامیان کرد علیه دولت ترکیه در دههٔ ۱۹۸۰، برخی استان‌ها به ویژه دیاربکر تمرکز جمعیتی کردها را تجربه کرد. این موضوع امنیت ملی ترکیه را با تهدید مواجه می‌سازد. سران ترکیه نگران هستند که افزایش جمعیت این استان‌ها در برابر جمعیت کم استان‌های ترک‌نشین همجوار دردسرساز شود. آن‌ها بدین منظور برنامهٔ مدونی را برای جلوگیری از کاهش جمعیت ترک‌ها اتخاذ نموده‌اند و امیدوارند نتیجه دهد. رشد جمعیتی بالای کردها نشان می‌دهد که در آینده اعتراضات گسترده‌تری به نابرابری‌های اجتماعی و تضعیف حقوق کردها صورت خواهد گرفت. در واقع نرخ بالای رشد جمعیت کردها در برابر ترک‌ها، آن‌ها را در وضعیت مناسب‌تری در جهت خواست حقوق خود سوق می‌دهد. این مهم از دیگر نگرانی‌های اردوغان و سایر احزاب ملی‌گرای ترک در خصوص نرخ رشد جمعیتی کنونی می‌باشد.<ref>https://www.cmess.ir/Page/View/2013-01-30/640</ref>

== نقشه‌ها ==
<gallery mode="packed">
پرونده:Kurds_of_Central_Anatolia.jpg|thumb|150px|right|[[کردها]] در [[ناحیه آناتولی مرکزی|ناحیهٔ آناتولی مرکزی]]
پرونده:Kurdish_languages_map.svg|thumb|150px|right|نقشهٔ [[زبان‌های کردی]]
</gallery>

== جاذبه‌های گردشگری ==
== نگارخانه ==
== جستارهای وابسته ==
* [[زنان کرد]]
* [[کردهای ترکیه]]
* [[کردها در استانبول]]
* [[کردهای آناتولی مرکزی]]
* [[ارمنستان غربی]]
* [[شش ولایت ارمنی]]
* [[اقلیت‌ها در ترکیه]]
* [[کردستان]]
* [[مردم کرد|کردها]]
* [[کشتار درسیم]]
* [[کشتار مرعش]]
* [[حزب کارگران کردستان]]
* [[کردوئنه]]
* [[جزیره (میانرودان)]]
* [[ناحیه آناتولی شرقی]]

== پانویس ==
{{پانویس|۲}}
* {{یادکرد وب | نشانی = http://www.i00inews.com/article.php5?id=1359 | عنوان = ۳۰۰ قتل ناموسی در ترکیه | نویسنده = | تاریخ بازدید = ۲۳ دسامبر ۲۰۰۸ | تاریخ = ۱۳۸۷–۱۰–۰۳ | ناشر = شهرزادنیوز | صفحه = | زبان =}}{{پیوند مرده|date=نوامبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}
* [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ cia worldfact book] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090912045414/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ |date=۱۲ سپتامبر ۲۰۰۹}}
* [[:en:Turkish Kurdistan|Turkish Kurdistan]] بازدید در ۲۷ دسامبر ۲۰۰۸

== پیوند به بیرون ==
* [http://www.travel-images.com/kurdistan.html بخش‌های کردنشین ترکیه - تصویرها]

{{موضوعات ترکیه}}
{{چهار تکه کردستان}}
{{مردم کرد}}
{{سازمان‌های کرد}}
{{الحاق‌گرایی}}
{{کشورها و مناطق ایرانی‌زبان}}


[[رده:کردستان ترکیه| ]]
[[رده:بازپیوندخواهی ترکی]]
[[رده:پراکنش کرد]]
[[رده:تجزیه‌طلبی در ترکیه]]
[[رده:جزیره (بین‌النهرین)]]
[[رده:جغرافیای ترکیه]]
[[رده:جغرافیای کردستان]]
[[رده:جنبش استقلال کردستان]]
[[رده:سیاست در ترکیه]]
[[رده:کردستان]]
[[رده:کردها در کشور ترکیه]]
[[رده:کردهای اهل ترکیه]]
[[رده:مناطق مسکونی کردنشین]]
[[رده:منطقه‌های ترکیه]]
[[رده:ناحیه آناتولی جنوب شرقی]]
[[رده:ناحیه آناتولی شرقی]]