هما ناطق

هما ناطق
زادهٔ	۱۳۱۳ ارومیه ایران
درگذشت	۱۲ دی ۱۳۹۴ روستای آرو اور-ا-لوآر فرانسه
ملیت	ایرانی
پیشه	استاد دانشگاه، تاریخ‌نگار و نویسنده
همسر(ها)	ناصر پاکدامن
فرزندان	میشا و روشنک
وبگاه	www.homa-nategh.net

هما ناطق (زاده ۱۳۱۳ ارومیه -درگذشته ۱۳۹۴ فرانسه)، نویسنده، پژوهشگر و استاد دانشگاه در رشتهٔ تاریخ بود. وی با سابقه تدریس در دانشگاه تهران و دانشگاه سوربن، تحقیقات فراوانی در زمینه تاریخ مشروطیت و دوران قاجار انجام داده بود.

زندگی‌نامه

هما ناطق در ۱۳۱۳ در ارومیه زاده شد. پدربزرگش یک روحانی به نام میرزا جواد ناطق بود که در مبارزات مشروطه حضور داشت. پدرش ناصح ناطق در اروپا تحصیل کرده‌بود و اهل ادبیات و شعر بود. اما مادرش، از خانواده‌ای فئودال و در واقع بچه پنجم میرزا تقی خان امیرکبیر بود و در یک خانواده‌ای قجری و مذهبی بزرگ شده بود.

او در کودکی به همراه خانواده به تهران نقل مکان کرد و دوران تحصیل ابتدایی را در مدرسه مهر و فیروزکوهی و متوسطه را در دبیرستان انوشیروان دادگر و سپس در نوربخش (تهران) گذراند و بعد از اتمام کلاس دهم او را به انگلستان فرستادند و بعد از نزدیک به دو سال و زمانی که با داریوش شایگان آشنا شده بود، به ایران بازگشت. چند سال بعد از کودتای ۲۸ مرداد و زمانی که توانست در امتحانات متفرقه پذیرفته شود، یعنی در سال ۱۳۳۶ برای گذراندن دوره کارشناسی تا دکتر|دکترا به فرانسه رفت. آنجا به سرعت به سیاست گرایش پیدا کرد و رساله پایان‌نامه‌اش را دربارهٔ احوال و تفکر سید جمال‌الدین اسدآبادی نوشت. این تحقیق با کمک هزینه مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه در سال ۱۳۴۶ منتشر شد. هم‌زمان با همکاری ژیلبر لازار اقدام به ترجمه اشعار شعرای معاصر ایران کرد. در پاریس با ناصر پاکدامن ازدواج کرد که دو فرزند به نام‌های میشا و روشنک حاصل این ازدواج بود.
در فرانسه به عضویت کنفدراسیون دانشجویان درآمد و فعالیت‌های سیاسی خود را آغاز کرد. ناطق در ۱۳۴۷ به تهران بازگشت، ابتدا در مؤسسه مطالعات اقتصادی مشغول به کار شد که چندان ربطی به علائق و تحصیلاتش نداشت. رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه تهران سید حسین نصر که کتاب زندگی سیاسی سیدجمال اسدآبادی تألیف ناطق را دیده بود، درخواست استخدام وی را در دانشگاه مطرح کرده بود و به این ترتیب هما ناطق از سال ۱۳۴۸ تا سال ۱۳۵۹ به تدریس در دانشکده تاریخ دانشگاه تهران پرداخت. در طول این مدت یک بار در سال ۱۳۵۲ به دانشگاه پرینستون دعوت شد و به مدت ۱ سال در بخش تحقیقات خاورمیانه آن دانشگاه تدریس کرد.
در جریان انقلاب، جهت بازگشایی کانون نویسندگان کوشش کرد و در اردیبهشت ۱۳۶۰ به عنوان عضو هیئت دبیران کانون نویسندگان ایران انتخاب شد. پس از انقلاب در سال ۱۳۵۹ و به دنبال انقلاب فرهنگی، به اجبار به فرانسه بازگشت، مدتی را به تشویق غلامحسین ساعدی به تحقیق دربارهٔ رابطه ایران و عثمانی و روسیه پرداخت. در سال ۱۳۶۳ به عنوان استاد تمام وقت در مؤسسه پژوهش‌های ایرانی دانشگاه سوربن مشغول به کار شد. ناطق در این سال‌ها به نقد اندیشه‌ها و کرده‌های سیاسی خود به ویژه در دوران انقلاب پرداخت. ناطق در سال ۲۰۰۵ عنوان دکتری افتخاری مؤسسه ملی زبان‌ها و تمدن‌های شرقی را کسب کرد.
هما ناطق روز اول ژانویه ۲۰۱۶ در آرو (روستایی در ۱۵۰ کیلومتری جنوب‌غربی پاریس) درگذشت.

کتابخانه هما ناطق

در آستانه دومین سالروز مرگ هما ناطق کتابخانه‌ای به نام او در دوشنبه پایتخت تاجیکستان افتتاح شد که دربر دارنده ۴۰۰۰ عنوان از کتاب‌های اوست و قرار است شمار دیگری از کتاب‌ها و اسناد دیگر او نیز از پاریس به این کتابخانه منتقل شود.

کتاب‌شناسی

• ۱۳۴۹- چهره استعمارگر، چهره استعمارزده نوشته آلبر ممی
• ۱۳۵۲- از ماست که بر ماست مجموعه مقالات تاریخی
• ۱۳۵۳- آخرین روزهای لطفعلی‌خان زند، نوشته هارفورد جونز ترجمه با همکاری جان گرنی
• ۱۳۵۴- روزنامه قانون میرزا ملکم خان
• ۱۳۵۶- افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوران قاجار (با همکاری فریدون آدمیت)
• (چاپ نشده) «باکو در ۱۹۰۵»
• (چاپ نشده) «تبریز در ۱۹۰۶»
• ۱۳۵۸- مصیبت وبا و بلای حکومت، ۱۳۵۸، انتشارات گستره.
• ۱۳۶۳– کارنامه و زمانه میرزا رضا کرمانی، ۱۳۶۳
• ۱۳۶۵- نامه‌های تبعید میرزا آقاخان کرمانی (با همکاری محمد فیروز)، ۱۳۶۵
• ۱۳۶۳–بازرگانان درداد و ستد با بانک شاهی و رژی تنباکو
• ۱۳۶۸- ایران و راه‌یابی فرهنگی ۱۸۳۴–۱۸۴۸، انتشارات پیام لندن(۱۹۸۸)،انتشارات خاوران پاریس (۱۹۹۰)
• ۱۹۹۷- کارنامه فرهنگی فرنگی در ایران، ۱۸۳۷–۱۹۲۱
• ۲۰۰۴- حافظ خنیاگری، می و شادی
• خانه‌ای در کوهستان نوشته ارسکین کالدول ترجمه هما ناطق، ۱۳۳۰، کتابفروشی ابن‌سینا.

منابع

• علی دهباشی (مهر ۱۳۷۸). «تاریخ و تاریخنگاری: گفتگو با دکتر هما ناطق». مجله بخارا شماره ۸.
• فرخ‌زاد، پوران (۱۳۸۱)، کارنمای زنان کارای ایران (از دیروز تا امروز)، تهران: نشر قطره، شابک ۹۶۴-۳۴۱-۱۱۶-۸
• «کتابشناسی آثار دکتر هما ناطق». مجله بخارا شماره ۸. مهر ۱۳۷۸.

• گفتگوی نشریه اندیشه پویا با همان ناطق، شماره ۳۲، سال چهارم، بهمن ۱۳۹۴