گاه‌شماری طبری

گاهشماری طبری / تبری (مازندرانی)، نوعی از گاهشمار ساسانی است که در آن سال برابر ۳۶۵ روز و شامل دوازده ماه ۳۰ روزه بوده‌است.

تاریخچه و مشخصات

مبداء آن مرگ یزدگرد سوم در سال ۳۱ هجری بوده و به وسیله اسپهبد «گیل ژاماسپی» از اسپهبدان طبرستان رواج یافته‌است. امروزه نیز در برخی مناطق مازندران کاربرد دارد. از آنجا که دوازده ماه سی روزه برابر سیصد و شصت روز خواهد شد، پنج روز اضافه محاسبه نمی‌شود. پنج روز اضافه هر سال پتک نامیده شده و به آخر سال اضافه می‌شود. اهالی سعی می‌کنند که این پنج روز را در دامان طبیعت به استراحت بگذرانند. به شش روز اضافه سالهای کبیسه ششک گفته می‌شود.

سال طبری با اونما (آبان ماه) آغاز و با میرما (مهرماه) پایان می‌پذیرد. تیمور قاجار (همدوره محمدشاه قاجار) ماههای طبری را چنین می‌شمارد.

سیوماه و کرچ و هره ماه و تیر		دگرهست مردال و شروین و میر
چو اونه مه و ارکه ماه است و ده		زپی وهمن و هست نوروز اخیر
پتک را بدان خمسه زائده		به آئین هر کس صغیر و کبیر

مبدأ

درباره مبدا تقویم تبری نظرات متفاوتی ارائه شده‌است و مبدأ آنرا اسپهبدی (۲۴شمسی)، یزدگردی، خراجی (۱۱ق. ه) و یا باستانی می‌نامند. اما آنچه امروزه مشهور است بر اساس محاسبات نصرالله هومند آغاز آن باستانی و برابر با دوم مرداد ۱۳۳سال پیش از هجرت مصادف با پادشاهی قباد ساسانی و حاکمیت فرزندش کیوس بر ساتراپ تبرستان می‌باشد. وی معتقد است که در این سال مردمان تبرستان با برقراری یک روز کبیسه به نام ششک سال را از گردش باز داشتند و از این رو آن را مبدا در نظر گرفت. از اینرو این تقویم با تقویم هجری خورشیدی ۱۳۳ سال تفاضل دارد که بعلت تفاوتشان در سر سال از اول فروردین تا اول مرداد این تفاضل ۱۳۲ سال می‌باشد.

اکنون ۱۴ دِ ما ۱۵۳۵ طبری است.

ماهها و سال تبری

ماههای تبری	معادل شمسی
۱ - فردینه ما	۲ مرداد - ۳۱ مرداد
۲ - کرچه ما	۱ شهریور - ۳۰ شهریور
۳ - هره ما (غرب مازندران : خره ما )	۳۱ شهریور - ۲۹ مهر
۴ - تیر ما	۳۰ مهر - ۲۹ آبان
۵ - ملاره ما	۳۰ آبان - ۲۹ آذر
۶ - شروینه ما	۳۰ آذر - ۲۹ دی
۷ - میر ما	۳۰ دی - ۲۹ بهمن
۸ - اونه ما	۳۰ بهمن - ۲۹ اسفند
«شیشک» «پیتک»	۳۰ اسفند ۱ - ۵ فرودین
۹ - ارکه ما	۶ فرودین - ۴ اردیبهشت
۱۰- دِه ما	۵ اردیبهشت - ۳ خرداد
۱۱- وهنه ما	۴ خرداد - ۲ تیر
۱۲- نوروز ما	۳ تیر - ۱ مرداد

سال تبری دوازده ماه‌است با فردینه ما از ۲ مردادماه هجری خورشیدی آغاز می‌شود و هر ماه ۳۰ روزه دارد. مانند تقویم باستانی دارای پنجه می‌باشد که «پیتک» نام دارد و با پنج روز اول فروردین هجری خورشیدی برابر است و در سالهای کبیسه ۳۰ اسفند با روز کبیسه «شیشک» برابر است. سرسال تقویم تبری با داشتن کبیسه گیری یکنواخت چهارساله نسبت به تقویم رسمی گردان بوده‌است و زمانی که به ۲ مردادماه خورشیدی رسیده‌است از نظر کبیسه گیری با تقویم رسمی هماهنگ شده‌است و سرسال آن تثبیت شده‌است. این روز بعلت تناسب فصلی سرسال گرفته شده و تثبیت گردیده‌است. و از سویی روز کبیسه «شیشک» با این محاسبه با ۳۰ اسفند مطابقت دارد.

این گاهشماری با قرائتی دیگر (غیررسمی و قدیمی‌تر) در تطبیق با تقویم هجری خورشیدی سال آن از ۳ مردادماه تثبیت شده و شروع می‌شود و در ماههای پاییز و زمستان با تقویم هجری شمسی مطابق است. در سالهای عادی روز اول فروردین با ۳۰ اونه ما تبری و پنج روز بعد با پیتک (۵ روزه) و در سالهای کبیسه شش روز اول فروردین برابر با شیشک (۶ روزه) برابر است.

پیوند به بیرون

• گاهشمار محلی مازندران تبیان