بلا کون: تفاوت میان نسخه‌ها
نجات ۱ منبع و علامت‌زدن ۰ به‌عنوان مرده.) #IABot (v2.0 |
آخر کار |
||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
| birth_date = {{تولد|۱۸۸۶|۲|۲۰}} |
| birth_date = {{تولد|۱۸۸۶|۲|۲۰}} |
||
| birth_place = سیلادی‌چه، [[اتریش-مجارستان]] (اکنون [[کهو سیلوانیه]] در [[رومانی]]) |
| birth_place = سیلادی‌چه، [[اتریش-مجارستان]] (اکنون [[کهو سیلوانیه]] در [[رومانی]]) |
||
| death_date = {{مرگ و سن| |
| death_date = {{مرگ و سن|۱۹۳۹|۱۱|۳۰|۱۸۸۶|۲|۲۰}} |
||
| death_place = [[مسکو]]، [[اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی]] |
| death_place = [[مسکو]]، [[اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی]] |
||
| party = حزب سوسیال دموکراتیک مجارستان (MSZDP) |
| party = حزب سوسیال دموکراتیک مجارستان (MSZDP) |
||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
| birth_name = بلا کوهن |
| birth_name = بلا کوهن |
||
}} |
}} |
||
'''بِلا کون''' {{به مجاری|Kun Béla}}(زاده ۲۰ فوریه ۱۸۸۶ با نام '''بلا کوهِن''' - درگذشته |
'''بِلا کون''' {{به مجاری|Kun Béla}}(زاده ۲۰ فوریه ۱۸۸۶ با نام '''بلا کوهِن''' - درگذشته ۲۸ اوت ۱۹۳۸ یا ۳۰ نوامبر ۱۹۳۹<ref dir="ltr">{{پک/بن|Borsányi|ک=Borsányi|ص=386|زبان=hu}}</ref>) انقلابی و سیاستمدار کمونیست [[مردم مجار|مجار]] و رهبر [[جمهوری شورایی مجارستان]] در سال ۱۹۱۹ بود. او در ۱۹۲۰ به مسکو مهاجرت کرد و در آنجا قربانی پاکسازی‌های {{چر}}۱۹۳۸–۱۹۳۹ [[ژوزف استالین|استالین]] شد. |
||
== جوانی == |
== جوانی == |
||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
در آغاز [[جنگ جهانی اول]]، بلا کون در ارتش [[اتریش-مجارستان]] ثبت نام کرد و پانزده ماه در جبهه روسیه جنگید. در اوایل ۱۹۱۶، با پیشروی روس‌ها به [[گالیسیا (اروپای شرقی)|گالیسیا]]، اسیر شد و به اردوگاهی در [[تومسک]] منتقل شد. در پائیز همان سال، برای مقابله با زندگی کسالت‌بار زندان با چند افسر جوان دیگر گروهی را برای مطالعه و گفتگوی [[مارکسیسم|مارکسیستی]] تشکیل دادند. سال بعد کون و همکارانش که بسیاری از آنها رهبران آیندهٔ جنبش تحت حمایت بلشویکِ [[جمهوری شورایی مجارستان]] شدند، با فراکسیون [[بلشویسم|بلشویک]] و [[منشویسم|منشویک]] آشنا شده و در ارتباط ماندند. این زمان نقطهٔ شروع فعالیت انقلابیِ روسی بلا کون است.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Tőkés|ک=Tőkés|ص=177|زبان=en}}</ref> |
در آغاز [[جنگ جهانی اول]]، بلا کون در ارتش [[اتریش-مجارستان]] ثبت نام کرد و پانزده ماه در جبهه روسیه جنگید. در اوایل ۱۹۱۶، با پیشروی روس‌ها به [[گالیسیا (اروپای شرقی)|گالیسیا]]، اسیر شد و به اردوگاهی در [[تومسک]] منتقل شد. در پائیز همان سال، برای مقابله با زندگی کسالت‌بار زندان با چند افسر جوان دیگر گروهی را برای مطالعه و گفتگوی [[مارکسیسم|مارکسیستی]] تشکیل دادند. سال بعد کون و همکارانش که بسیاری از آنها رهبران آیندهٔ جنبش تحت حمایت بلشویکِ [[جمهوری شورایی مجارستان]] شدند، با فراکسیون [[بلشویسم|بلشویک]] و [[منشویسم|منشویک]] آشنا شده و در ارتباط ماندند. این زمان نقطهٔ شروع فعالیت انقلابیِ روسی بلا کون است.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Tőkés|ک=Tőkés|ص=177|زبان=en}}</ref> |
||
در سالهای تومسک بین آوریل ۱۹۱۷ تا نوامبر ۱۹۱۸، کون بیش از بیست مقاله و تفسیر خبر در مجلهٔ کارگران سیبری{{ |
در سالهای تومسک بین آوریل ۱۹۱۷ تا نوامبر ۱۹۱۸، کون بیش از بیست مقاله و تفسیر خبر در مجلهٔ کارگران سیبری{{یاد|Sibirskii Rabochii}}، درفش انقلاب{{یاد|Znamya revolyutsii}}و سپس در [[پراودا]] منتشر کرد.<ref dir="ltr" name=":0">{{پک/بن|Smele|ک=Smele|ص=641|زبان=en}}</ref><ref dir="ltr">{{پک/بن|Kun|ک=Kun|ص=|زبان=hu}}</ref> در اکتبر ۱۹۱۷ او را با چند تن دیگر از اسیران به ویلایی در تومسک منتقل کردند. بلا کون در دسامبر ۱۹۱۷ به[[سن پترزبورگ|پتروگراد]] و [[مسکو]] رفت که در آنجا با رهبران بلشویک و [[ولادیمیر لنین|لنین]] آشنا شد و شاخهٔ مجاری [[حزب کمونیست اتحاد شوروی]] را در مارس ۱۹۱۸ تأسیس کرد. در نوامبر آن سال غیرقانونی به بوداپست رفت و [[حزب کمونیست مجارستان]] را با بودجهٔ مسکو<ref name=":0"/> تشکیل داد، خود نیز ریاست کمیتهٔ مرکزی را بر عهده گرفت. حزب کمونیست، تبلیغات ضد دولتی شدیدی را از طریق ''روزنامهٔ سرخ''{{یاد|Vörös Ujság که بلا کون آن را تأسیس کرد.}} بر ضد سوسیال دموکرات‌ها و [[میهای کارویی]]، نخست‌وزیر آغاز کرد. این حزب اقبال زیادی در میان روشنفکرانِ به خصوص بوداپستی و طبقهٔ کارگر پیدا کرد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Borsányi|ک=Borsányi|ص=58|زبان=hu}}</ref> |
||
بلا کون توسط دولت کارویی در فوریه ۱۹۱۹ زندانی شد ولی به رهبری حزب کمونیست از درون سلول ادامه داد.<ref dir="ltr" name=":1">{{پک/بن|Britannica|ک=Britannica|ص=|زبان=hu}}</ref> |
بلا کون توسط دولت کارویی در فوریه ۱۹۱۹ زندانی شد ولی به رهبری حزب کمونیست از درون سلول ادامه داد.<ref dir="ltr" name=":1">{{پک/بن|Britannica|ک=Britannica|ص=|زبان=hu}}</ref> |
||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
{{سخ}} |
{{سخ}} |
||
{{نوشتار اصلی|جمهوری شورایی مجارستان}} |
{{نوشتار اصلی|جمهوری شورایی مجارستان}} |
||
پس از جنگ جهانی اول در ۱۶ نوامبر ۱۹۱۸ مجارستان به عنوان ''جمهوری مستقل'' اعلام شد. کشور دستخوش آشوب با اقتصادی نابود شده بود و همسایه‌های پیروز در جنگ نیز علاقمند به گرفتن هرچه بیشتر از خاک تاریخی [[پادشاهی مجارستان]] بودند، در این شرایط از ۱۱ ژانویه ۱۹۱۹ [[میهای کارویی]] در مقام [[رئیس‌جمهور]] بر سر کار بود ولی نتوانست کشور را یکپارچه کند.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Roszkowski and Kofman|ک=Roszkowski and Kofman|ص=1981|زبان=hu}}</ref> او در ۲۰ مارس دستوری از ژنرال فِرناند ویکس{{ |
پس از جنگ جهانی اول در ۱۶ نوامبر ۱۹۱۸ مجارستان به عنوان ''جمهوری مستقل'' اعلام شد. کشور دستخوش آشوب با اقتصادی نابود شده بود و همسایه‌های پیروز در جنگ نیز علاقمند به گرفتن هرچه بیشتر از خاک تاریخی [[پادشاهی مجارستان]] بودند، در این شرایط از ۱۱ ژانویه ۱۹۱۹ [[میهای کارویی]] در مقام [[رئیس‌جمهور]] بر سر کار بود ولی نتوانست کشور را یکپارچه کند.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Roszkowski and Kofman|ک=Roszkowski and Kofman|ص=1981|زبان=hu}}</ref> او در ۲۰ مارس دستوری از ژنرال فِرناند ویکس{{یاد|Fernand Vix}} دریافت کرد که ارتش مجارستان باید [[دشت بزرگ مجارستان|دشت بزرگ]] را ترک کند و کارویی اعلام دستور کابینهٔ جدید داد ولی خاطرنشان کرد که دولت جدید باید تنها از سوسیال دموکرات‌ها انتخاب شود، اما به دور از اطلاع کارویی سوسیال دموکرات‌ها با کمونیستها ائتلاف کرده‌بودند. بلا کون از زندان آزاد شد و مقام کمیسر امور خارجهٔ خلق را در دولت جدید ائتلافی کمونیست-سوسیال دمکرات به عهده گرفت.<ref name=":1"/> [[:en:Zsigmond Kunfi|ژیگموند کونفی]] و [[:en:Vilmos Böhm|ویلموش بوهم]] از جمله سوسیال دموکرات‌هایی بودند که اتحاد با کمونیستها را پذیرفتند و در دولت جدید نیز در منصب کمیسر آموزش و کمیسر دفاع ظاهر شدند.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Balogh|ک=Balogh|ص=19|زبان= en}}</ref> با کودتای بلا کون کارویی استعفا داد و [[جمهوری شورایی مجارستان|جمهوری شورایی]] در ۲۱ مارس ۱۹۱۹ تأسیس شد و تا اول اوت همان سال برای ۱۳۳ روز ادامه یافت.<ref name=":1"/> |
||
بلا کون توانست با تشکیل ارتش سرخ مجارستان در برابر ''دستور ویکس''{{ |
بلا کون توانست با تشکیل ارتش سرخ مجارستان در برابر ''دستور ویکس''{{یاد|Vix Note}} مقاومت کند و نیروهای [[چکسلواکی|چکسلواک]] را تا شمال کاشّا (امروز [[کوشیتسه]]) و مرز لهستان بیرون براند.<ref dir="ltr" name=":2">{{پک/بن|Borsányi|ک=Borsányi|ص=172|زبان=hu}}</ref> اما با تأسیس جمهوری شورایی اسلواکی در ۱۶ ژوئن ۱۹۱۹، برای ملی‌گرایان مسجل شد که دولت جدید بلا کون هیچ قصدی برای بازپس‌گیری سرزمین‌های از دست رفته ندارد، بلکه برای گسترش ایدئولوژی کمونیستی و تأسیس دیگر کشورهای کمونیستی در اروپا، منافع ملی مجارستان را قربانی می‌کند.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Pastor|ک=Pastor|ص=441|زبان=en}}</ref> به سوی غرب، نیز یک وکیل مجاری به نام [[:de:Ernst Bettelheim|اِرنو بِتِلهَیم]]{{یاد|Ernst Bettelheim (به مجاری: {{عبارت چپ به راست|Bettelheim Ernő}})}} مأمور شد که حزب کمونیست اتریش را با همراهی چهار هزار سرباز ارتش سرخ تشکیل دهد ولی سران حزب بازداشت شدند و ارتش سرخ هم توسط پلیس اتریش درهم شکسته شد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Borsányi|ک=Borsányi|ص=178|زبان=hu}}</ref> اما از سوی شرق رومانیایی‌ها چندین بار حتی تا بوداپست به مجارستان لشکر کشیدند و سرانجام نیز بلا کون وادار به استعفا شد و در اول اوت با هواپیما به وین گریخت؛ بوداپست در ۴ اوت توسط ارتش رومانی تسخیر شد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Balogh|ک=Balogh|ص=20|زبان= en}}</ref> |
||
== سیاست == |
== سیاست == |
||
| خط ۵۸: | خط ۵۸: | ||
== اتریش و کریمه == |
== اتریش و کریمه == |
||
{{نوشتار وابسته|جنگ داخلی روسیه|وحشت سرخ (شوروی)}} |
{{نوشتار وابسته|جنگ داخلی روسیه|وحشت سرخ (شوروی)}} |
||
بلا کون پس از فرار به وین که تحت تسلط [[حزب سوسیال‌دموکرات اتریش]] بود، زندانی و در ژوئیه ۱۹۲۰ با زندانیان اتریشی در شوروی معاوضه شد و در آنجا به [[حزب کمونیست اتحاد شوروی]] پیوست. او متصدی کمیته انقلابی منطقه‌ای در [[شبه‌جزیره کریمه|کریمه]] شد، که در طول جنگ داخلی روسیه بارها بین بلشویک‌ها و ارتش سفید دست به دست گشته‌بود. پس از شکست ارتش سفید در ۱۹۲۰ به فرماندهی ژنرال وْراندْیْل{{ |
بلا کون پس از فرار به وین که تحت تسلط [[حزب سوسیال‌دموکرات اتریش]] بود، زندانی و در ژوئیه ۱۹۲۰ با زندانیان اتریشی در شوروی معاوضه شد و در آنجا به [[حزب کمونیست اتحاد شوروی]] پیوست. او متصدی کمیته انقلابی منطقه‌ای در [[شبه‌جزیره کریمه|کریمه]] شد، که در طول جنگ داخلی روسیه بارها بین بلشویک‌ها و ارتش سفید دست به دست گشته‌بود. پس از شکست ارتش سفید در ۱۹۲۰ به فرماندهی ژنرال وْراندْیْل{{یاد|Pyotr Nikolayevich Vrangel}} نزدیک به ۵۰٬۰۰۰ افسر، اسیر جنگی و ضد بلشویک به دستور رزالیا زِملیاچکا{{یاد|Rosalia Zemlyachka}} و بلا کون با تأیید لنین اعدام شدند.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Rayfield|ک=Rayfield|ص=83|زبان= en}}</ref> |
||
== اقدام مارس<small>{{یاد|یا آکسیون مارس}}</small> در آلمان == |
== اقدام مارس<small>{{یاد|یا آکسیون مارس}}</small> در آلمان == |
||
او در مارس ۱۹۲۱ برای رهبری ''قیام کارگران'' به آلمان سفر کرد. در ۱۶ مارس به دستور، اتو هورزینگ{{ |
او در مارس ۱۹۲۱ برای رهبری ''قیام کارگران'' به آلمان سفر کرد. پلیس در ۱۶ مارس به دستور، اتو هورزینگ{{یاد|Otto Hörsing}} فرماندار [[ایالت آزاد پروس]] و عضو حزب سوسیال دموکرات، معادن مس [[مانزفیلد]] و کارخانه‌های شیمیایی در اطراف [[هاله (شهر)|هاله]] را، به دلیل غارت در این مکان‌ها و به منظور خلع سلاح کارگران اشغال کرد. با اشغال مخفی‌گاه کمونیستها در منطقهٔ هاله-[[مرزبورگ|مرزِبورگ]]، حزب کمونیست خواستار شورش مسلحانه کارگران شد ولی نتوانست حمایتی از سایر احزاب سیاسی به دست آورد و به شکست نظامی انجامید.<ref dir="ltr">{{پک/بن|dhm.de|ک=dhm.de|ص=|زبان= de}}</ref> |
||
[[پرونده:Bela Kun NKVD.jpg|بندانگشتی|200x200پیکسل|بلا کون در ۱۹۳۷ پس از دستگیری توسط [[کمیساریای خلق در امور داخلی]]]] |
|||
== فعالیت‌های نهایی و درگذشت == |
|||
بین سالهای {{چر}}۱۹۲۱–۱۹۳۶ بلا کون عضو کمیته اجرایی و عضو هیئت رئیسهٔ [[کمینترن]] که بالاترین مقام منتخب آن به حساب می‌آمد، بود.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Chase|ک=Chase|ص=460|زبان= en}}</ref> در {{چر}}۱۹۳۲–۱۹۳۶ او به عنوان یکی از اعضای برجسته کمیته اجرایی کمینترن، ریاست کمیسیونی که به ''کمیسیون کون'' معروف شد را نیز بر عهده داشت. در این زمان او از برجسته‌ترین کمونیست‌های جهان بود. با این وجود کمیسیون تحقیقات کمینترن به نتیجه رسید که بلا کون خطاهایی جدی مرتکب شده و توصیه برای مجازات وی داد. کون متهم شده‌بود که برای چند سال در [[حزب کمونیست مجارستان]]، با سیاست‌هایی غیرقانونی و از روشهای غیرقابل قبول کارگران را با تهمت بی‌اعتبار می‌کرده‌است.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Chase|ک=Chase|ص=461|زبان= en}}</ref> |
|||
بلا کون را در ۲۹ ژوئن ۱۹۳۷ دستگیر کردند، که در تمام رسانه‌های جهان منعکس شد و بر اساس پروندهٔ دادگاه نظامی او در شوروی احتمالاً در ۳۰ نوامبر ۱۹۳۹ در زندان درگذشت.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Borsányi|ک=Borsányi|ص=385-386|زبان=hu}}</ref> |
|||
== یادداشت == |
== یادداشت == |
||
{{یادداشت}} |
{{یادداشت|۲}} |
||
== پانویس == |
== پانویس == |
||
| خط ۸۶: | خط ۹۲: | ||
* {{یادکرد کتاب|عنوان=Stalin and His Hangmen: The Tyrant and Those Who Killed for Him|پیوند=https://books.google.hu/books?id=Yi3ow3TU8-4C&lpg=PP1&pg=PA83#v=onepage&q&f=false|ref={{harvid|Rayfield}}|زبان=en|نویسنده=Donald Rayfield|شابک=9780307431837|سال=2007|ناشر=Random House Publishing Group}} |
* {{یادکرد کتاب|عنوان=Stalin and His Hangmen: The Tyrant and Those Who Killed for Him|پیوند=https://books.google.hu/books?id=Yi3ow3TU8-4C&lpg=PP1&pg=PA83#v=onepage&q&f=false|ref={{harvid|Rayfield}}|زبان=en|نویسنده=Donald Rayfield|شابک=9780307431837|سال=2007|ناشر=Random House Publishing Group}} |
||
* {{یادکرد وب|نویسنده=Johannes Leicht|کد زبان=de|تاریخ=November 2004|وبگاه=dhm.de|نشانی=https://www.dhm.de/lemo/kapitel/weimarer-republik/innenpolitik/maerzkaempfe|عنوان=Die Märzkämpfe in Mitteldeutschland 1921|ref={{harvid|dhm.de}}|نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20180828071138/https://www.dhm.de/lemo/kapitel/weimarer-republik/innenpolitik/maerzkaempfe|تاریخ بایگانی=۲۸ اوت ۲۰۱۸|ترجمه عنوان={{عبارت راست به چپ|اقدام مارس در آلمان مرکزی 1921}}|accessdate=۲۷ دسامبر ۲۰۱۹|dead-url=no}} |
* {{یادکرد وب|نویسنده=Johannes Leicht|کد زبان=de|تاریخ=November 2004|وبگاه=dhm.de|نشانی=https://www.dhm.de/lemo/kapitel/weimarer-republik/innenpolitik/maerzkaempfe|عنوان=Die Märzkämpfe in Mitteldeutschland 1921|ref={{harvid|dhm.de}}|نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20180828071138/https://www.dhm.de/lemo/kapitel/weimarer-republik/innenpolitik/maerzkaempfe|تاریخ بایگانی=۲۸ اوت ۲۰۱۸|ترجمه عنوان={{عبارت راست به چپ|اقدام مارس در آلمان مرکزی 1921}}|accessdate=۲۷ دسامبر ۲۰۱۹|dead-url=no}} |
||
* {{یادکرد ژورنال|ژورنال=The Russian Review|عنوان=Microhistory and Mass Repression: Politics, Personalities, and Revenge in the Fall of Béla Kun|دوره=67|سال=July 2008|نویسنده=William J. Chase|پیوند=https://www.jstor.org/stable/pdf/20620807|توسط=[[جی‌استور|Jstor]]|ref={{harvid|Chase}}|زبان=en}} |
|||
{{پایان چپ‌چین}} |
{{پایان چپ‌چین}} |
||
نسخهٔ ۲۵ ژانویهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۰۰:۱۵
بلا کون | |
|---|---|
 بلا کون در ۱۹۲۲ | |
| کمیسر امور خارجهٔ خلق رهبر جمهوری شورایی مجارستان | |
| دوره مسئولیت ۲۱ مارس ۱۹۱۹ – ۱ اوت ۱۹۱۹ | |
| پس از | Ferenc Harrer (وزیر) |
| پیش از | Péter Ágoston (وزیر) |
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | بلا کوهن ۲۰ فوریهٔ ۱۸۸۶ سیلادی‌چه، اتریش-مجارستان (اکنون کهو سیلوانیه در رومانی) |
| درگذشته | ۳۰ نوامبر ۱۹۳۹ (۵۳ سال) مسکو، اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی |
| حزب سیاسی | حزب سوسیال دموکراتیک مجارستان (MSZDP)
حزب کمونیست مجارستان (KMP) |
| همسر(ان) | Irén Gál |
| فرزندان | Miklós Ágnes |
بِلا کون (به مجاری: Kun Béla)(زاده ۲۰ فوریه ۱۸۸۶ با نام بلا کوهِن - درگذشته ۲۸ اوت ۱۹۳۸ یا ۳۰ نوامبر ۱۹۳۹[۱]) انقلابی و سیاستمدار کمونیست مجار و رهبر جمهوری شورایی مجارستان در سال ۱۹۱۹ بود. او در ۱۹۲۰ به مسکو مهاجرت کرد و در آنجا قربانی پاکسازی‌های ۱۹۳۸–۱۹۳۹ استالین شد.
جوانی
بلا کون بزرگترین فرزند ساموئل کوهن، سردفتر اسناد رسمی روستا و رُزا گلدن‌برگر در ۲۰ فوریه ۱۸۸۶ در روستای لِله در ترانسیلوانی (در نزدیکی سیلادی‌چه، امروز در رومانی) به دنیا آمد که هر دو یهودیان از دین برگشته بودند. مادرش به پرتستانتیسم گرویده بود و پدرش دائم‌الخمر بود که فرزندانش را دائماً کتک می‌زد.[۲] علی‌رغم دیدگاه غیر مذهبی والدین، بلا کون را در دبیرستان‌های متعلق به جامعهٔ کالوینیسم در کُلُژوار و زیلاه (امروز زلئو در رومانی) فرستادند و او پس از آن در دانشگاه کُلُژوار به تحصیل در رشتهٔ حقوق پرداخت. او در ۱۹۰۴ حقوق را رها کرد و به رشتهٔ روزنامه‌نویسی در کُلُژوار و نادْیْ‌واراد رفت. در همین سال‌ها نیز نام خانوادگی خود را به مجاریِ کون تغییر داد.[۳]
بلا کون به‌دلیل مقاله‌هایش چندین بار به دادگاه احضار و حتی در ۱۹۰۷ به شش ماه حبس محکوم شد. بعد از کنار گذاشتن چاپ مقاله، سمت منشی‌گری در صندوق بیمهٔ کار کُلُژوار را بر عهده گرفت که کمی بعد به اختلاس متهم شد. همانگونه نیز یک‌بار گزارش شد که ۱۱۰ کرون خرج سفر گرفته ولی هرگز به مقصد نرفته‌است. پس از این رسوایی فرصتی به او داده شد تا پول را پس آورد.[۴]
او در مه ۱۹۱۳ با ایرن گال، معلم موسیقی از طبقه متوسط ازدواج کرد.[۵]
جنبش کارگری
در سالهای اقامت در مدرسهٔ کُلُژوار، اندره آدی که در سال بالاتر بود را به تعلیم خصوصی بلا کون گماشته بودند و آدی او را به محافل روشنفکری چپ بوداپست معرفی کرده‌بود.[۶] او در ۱۹۰۲ در زمان دبیرستان وارد حزب سوسیال دمکرات مجارستان شد[۷] و در ۱۹۱۳ به نمایندگی کنگرهٔ حزب درآمد.[۸]
در آغاز جنگ جهانی اول، بلا کون در ارتش اتریش-مجارستان ثبت نام کرد و پانزده ماه در جبهه روسیه جنگید. در اوایل ۱۹۱۶، با پیشروی روس‌ها به گالیسیا، اسیر شد و به اردوگاهی در تومسک منتقل شد. در پائیز همان سال، برای مقابله با زندگی کسالت‌بار زندان با چند افسر جوان دیگر گروهی را برای مطالعه و گفتگوی مارکسیستی تشکیل دادند. سال بعد کون و همکارانش که بسیاری از آنها رهبران آیندهٔ جنبش تحت حمایت بلشویکِ جمهوری شورایی مجارستان شدند، با فراکسیون بلشویک و منشویک آشنا شده و در ارتباط ماندند. این زمان نقطهٔ شروع فعالیت انقلابیِ روسی بلا کون است.[۹]
در سالهای تومسک بین آوریل ۱۹۱۷ تا نوامبر ۱۹۱۸، کون بیش از بیست مقاله و تفسیر خبر در مجلهٔ کارگران سیبری[الف]، درفش انقلاب[ب]و سپس در پراودا منتشر کرد.[۱۰][۱۱] در اکتبر ۱۹۱۷ او را با چند تن دیگر از اسیران به ویلایی در تومسک منتقل کردند. بلا کون در دسامبر ۱۹۱۷ بهپتروگراد و مسکو رفت که در آنجا با رهبران بلشویک و لنین آشنا شد و شاخهٔ مجاری حزب کمونیست اتحاد شوروی را در مارس ۱۹۱۸ تأسیس کرد. در نوامبر آن سال غیرقانونی به بوداپست رفت و حزب کمونیست مجارستان را با بودجهٔ مسکو[۱۰] تشکیل داد، خود نیز ریاست کمیتهٔ مرکزی را بر عهده گرفت. حزب کمونیست، تبلیغات ضد دولتی شدیدی را از طریق روزنامهٔ سرخ[پ] بر ضد سوسیال دموکرات‌ها و میهای کارویی، نخست‌وزیر آغاز کرد. این حزب اقبال زیادی در میان روشنفکرانِ به خصوص بوداپستی و طبقهٔ کارگر پیدا کرد.[۱۲]
بلا کون توسط دولت کارویی در فوریه ۱۹۱۹ زندانی شد ولی به رهبری حزب کمونیست از درون سلول ادامه داد.[۱۳]
جمهوری شورایی
پس از جنگ جهانی اول در ۱۶ نوامبر ۱۹۱۸ مجارستان به عنوان جمهوری مستقل اعلام شد. کشور دستخوش آشوب با اقتصادی نابود شده بود و همسایه‌های پیروز در جنگ نیز علاقمند به گرفتن هرچه بیشتر از خاک تاریخی پادشاهی مجارستان بودند، در این شرایط از ۱۱ ژانویه ۱۹۱۹ میهای کارویی در مقام رئیس‌جمهور بر سر کار بود ولی نتوانست کشور را یکپارچه کند.[۱۴] او در ۲۰ مارس دستوری از ژنرال فِرناند ویکس[ت] دریافت کرد که ارتش مجارستان باید دشت بزرگ را ترک کند و کارویی اعلام دستور کابینهٔ جدید داد ولی خاطرنشان کرد که دولت جدید باید تنها از سوسیال دموکرات‌ها انتخاب شود، اما به دور از اطلاع کارویی سوسیال دموکرات‌ها با کمونیستها ائتلاف کرده‌بودند. بلا کون از زندان آزاد شد و مقام کمیسر امور خارجهٔ خلق را در دولت جدید ائتلافی کمونیست-سوسیال دمکرات به عهده گرفت.[۱۳] ژیگموند کونفی و ویلموش بوهم از جمله سوسیال دموکرات‌هایی بودند که اتحاد با کمونیستها را پذیرفتند و در دولت جدید نیز در منصب کمیسر آموزش و کمیسر دفاع ظاهر شدند.[۱۵] با کودتای بلا کون کارویی استعفا داد و جمهوری شورایی در ۲۱ مارس ۱۹۱۹ تأسیس شد و تا اول اوت همان سال برای ۱۳۳ روز ادامه یافت.[۱۳]
بلا کون توانست با تشکیل ارتش سرخ مجارستان در برابر دستور ویکس[ث] مقاومت کند و نیروهای چکسلواک را تا شمال کاشّا (امروز کوشیتسه) و مرز لهستان بیرون براند.[۱۶] اما با تأسیس جمهوری شورایی اسلواکی در ۱۶ ژوئن ۱۹۱۹، برای ملی‌گرایان مسجل شد که دولت جدید بلا کون هیچ قصدی برای بازپس‌گیری سرزمین‌های از دست رفته ندارد، بلکه برای گسترش ایدئولوژی کمونیستی و تأسیس دیگر کشورهای کمونیستی در اروپا، منافع ملی مجارستان را قربانی می‌کند.[۱۷] به سوی غرب، نیز یک وکیل مجاری به نام اِرنو بِتِلهَیم[ج] مأمور شد که حزب کمونیست اتریش را با همراهی چهار هزار سرباز ارتش سرخ تشکیل دهد ولی سران حزب بازداشت شدند و ارتش سرخ هم توسط پلیس اتریش درهم شکسته شد.[۱۸] اما از سوی شرق رومانیایی‌ها چندین بار حتی تا بوداپست به مجارستان لشکر کشیدند و سرانجام نیز بلا کون وادار به استعفا شد و در اول اوت با هواپیما به وین گریخت؛ بوداپست در ۴ اوت توسط ارتش رومانی تسخیر شد.[۱۹]
سیاست
در دورهٔ ۱۳۳ روزهٔ جمهوری شورایی اگرچه شاندور گاربائی، سوسیال دموکراتِ معتدل، به عنوان نخست‌وزیر رئیس شورا شد ولی قدرت دولتِ مبتنی بر ائتلاف سوسیال دموکرات‌ها و کمونیستها بیشتر در دست بلا کون، کمیسر خارجی و همچنین کمونیست‌های تازه از شوروی برگشته، متمرکز بود.[۲۰]
تحت رهبری کون، دولت جدید برنامه‌های کمونیستی اتخاذ کرد؛ به عنوان مثال حکم لغو عناوین و امتیازات اشراف، جدایی کامل کلیسا از سیاست، آزادی بیان مدون، آموزش رایگان و زبان، حقوق فرهنگی اقلیت‌ها، حق رأی مساوی برای طبقه کارگر (اعم از زن و مرد) به اجرا درآمد. دولت کمونیست همچنین شرکت‌های صنعتی، بازرگانی و کشاورزی، حمل و نقل، بانک مسکن و زمین‌های شخصی را ملی اعلام کرد.[۲۱]
وحشت سرخ
برای مقابله با فعالیت‌های ضدانقلاب که در ژوئن صورت گرفت، بلا کون، گروه پسران لنین را تشکیل داد. تعداد قربانیان ترور پسران لنین ۵۹۰ نفر است که به ترور یا وحشت سرخ مجارستان معروف شد.[۲۲]
اتریش و کریمه
بلا کون پس از فرار به وین که تحت تسلط حزب سوسیال‌دموکرات اتریش بود، زندانی و در ژوئیه ۱۹۲۰ با زندانیان اتریشی در شوروی معاوضه شد و در آنجا به حزب کمونیست اتحاد شوروی پیوست. او متصدی کمیته انقلابی منطقه‌ای در کریمه شد، که در طول جنگ داخلی روسیه بارها بین بلشویک‌ها و ارتش سفید دست به دست گشته‌بود. پس از شکست ارتش سفید در ۱۹۲۰ به فرماندهی ژنرال وْراندْیْل[چ] نزدیک به ۵۰٬۰۰۰ افسر، اسیر جنگی و ضد بلشویک به دستور رزالیا زِملیاچکا[ح] و بلا کون با تأیید لنین اعدام شدند.[۲۳]
اقدام مارس[خ] در آلمان
او در مارس ۱۹۲۱ برای رهبری قیام کارگران به آلمان سفر کرد. پلیس در ۱۶ مارس به دستور، اتو هورزینگ[د] فرماندار ایالت آزاد پروس و عضو حزب سوسیال دموکرات، معادن مس مانزفیلد و کارخانه‌های شیمیایی در اطراف هاله را، به دلیل غارت در این مکان‌ها و به منظور خلع سلاح کارگران اشغال کرد. با اشغال مخفی‌گاه کمونیستها در منطقهٔ هاله-مرزِبورگ، حزب کمونیست خواستار شورش مسلحانه کارگران شد ولی نتوانست حمایتی از سایر احزاب سیاسی به دست آورد و به شکست نظامی انجامید.[۲۴]
فعالیت‌های نهایی و درگذشت
بین سالهای ۱۹۲۱–۱۹۳۶ بلا کون عضو کمیته اجرایی و عضو هیئت رئیسهٔ کمینترن که بالاترین مقام منتخب آن به حساب می‌آمد، بود.[۲۵] در ۱۹۳۲–۱۹۳۶ او به عنوان یکی از اعضای برجسته کمیته اجرایی کمینترن، ریاست کمیسیونی که به کمیسیون کون معروف شد را نیز بر عهده داشت. در این زمان او از برجسته‌ترین کمونیست‌های جهان بود. با این وجود کمیسیون تحقیقات کمینترن به نتیجه رسید که بلا کون خطاهایی جدی مرتکب شده و توصیه برای مجازات وی داد. کون متهم شده‌بود که برای چند سال در حزب کمونیست مجارستان، با سیاست‌هایی غیرقانونی و از روشهای غیرقابل قبول کارگران را با تهمت بی‌اعتبار می‌کرده‌است.[۲۶]
بلا کون را در ۲۹ ژوئن ۱۹۳۷ دستگیر کردند، که در تمام رسانه‌های جهان منعکس شد و بر اساس پروندهٔ دادگاه نظامی او در شوروی احتمالاً در ۳۰ نوامبر ۱۹۳۹ در زندان درگذشت.[۲۷]
یادداشت
پانویس
- ↑ Borsányi, 386.
- ↑ Tőkés, 171.
- ↑ Borsányi, 5-6.
- ↑ Borsányi, 34.
- ↑ mek.oszk.hu.
- ↑ Tőkés, 172.
- ↑ Tőkés, 174.
- ↑ Tőkés, 176.
- ↑ Tőkés, 177.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ Smele, 641.
- ↑ Kun.
- ↑ Borsányi, 58.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ ۱۳٫۲ Britannica.
- ↑ Roszkowski and Kofman, 1981.
- ↑ Balogh, 19.
- ↑ Borsányi, 172.
- ↑ Pastor, 441.
- ↑ Borsányi, 178.
- ↑ Balogh, 20.
- ↑ mek.oszk.hu.
- ↑ Dowling, 447.
- ↑ Váry, 1.
- ↑ Rayfield, 83.
- ↑ dhm.de.
- ↑ Chase, 460.
- ↑ Chase, 461.
- ↑ Borsányi, 385-386.
منابع
- Rudolf L. Tőkés (1971). Hungary in Revolution, 1918-19: Nine Essays (به انگلیسی). Iván Völgyes. University of Nebraska Press – via Questia.
- The Editors of Encyclopaedia Britannica. "Béla Kun HUNGARIAN COMMUNIST LEADER" (به انگلیسی). Retrieved 9 May 2019.
{{cite web}}:|نویسنده=has generic name (help) - György Borsányi (1979). Kun Béla (به مجاری). Kossuth Könyvkiadó.
- Peter Pastor (1988). Revolutions and Interventions in Hungary and Its Neighbor States, 1918-1919, Volume 20 (به انگلیسی). Social Science Monographs.
- "Kun Béláné, Gál Irén". mek.oszk.hu (به مجاری). Archived from the original on 4 August 2018. Retrieved 8 December 2019.
- Jonathan D. Smele (2015). Historical Dictionary of the Russian Civil Wars, 1916-1926 (به انگلیسی). Rowman & Littlefield.
- Béla Kun (1966). Válogatott írások és beszédek I-II [گزیدهٔ سخنرانی و نوشته‌های بلا کون در دو جلد] (به مجاری). Budapest: Kossuth Könyvkiadó.
- Wojciech Roszkowski and Jan Kofman (2015). Biographical Dictionary of Central and Eastern Europe in the Twentieth Century (به انگلیسی). Routledge – via Questia.
- Balogh, Eva S. (1976). "The Hungarian Social Democratic Centre and the Fall of Béla Kun". Canadian Slavonic Papers (به انگلیسی). ۱۸ (۱) – via Jstor.
- "A proletárdiktatúra" [دیکتاتوری پرولتاریا]. mek.oszk.hu (به مجاری). Archived from the original on 15 November 2019.
- Timothy C. Dowling (2014). Russia at War: From the Mongol Conquest to Afghanistan, Chechnya, and Beyond [2 volumes] (به انگلیسی). ABC-CLIO.
- Albert Váry. A vörös uralom áldozatai Magyarországon összes példány (به مجاری). Szerzői kiadás.
- Donald Rayfield (2007). Stalin and His Hangmen: The Tyrant and Those Who Killed for Him (به انگلیسی). Random House Publishing Group.
- Johannes Leicht (November 2004). "Die Märzkämpfe in Mitteldeutschland 1921" [اقدام مارس در آلمان مرکزی 1921]. dhm.de (به آلمانی). Archived from the original on 28 August 2018. Retrieved 27 December 2019.
- William J. Chase (July 2008). "Microhistory and Mass Repression: Politics, Personalities, and Revenge in the Fall of Béla Kun". The Russian Review (به انگلیسی). 67 – via Jstor.
- اسیران جنگی اهل مجارستان
- افراد جنگ داخلی روسیه
- افراد کمینترن اهل مجارستان
- انقلابیون اهل مجارستان
- اهالی پادشاهی مجارستان
- اهالی شهرستان ساتو ماره
- بلشویکهای قدیمی
- بیخدایان اهل مجارستان
- بیخدایان یهودی
- تاریخ شبه جزیره کریمه
- حاکمان کمونیست
- درگذشتگان ۱۹۳۸ (میلادی)
- روزنامهنگاران اهل مجارستان
- زادگان ۱۸۸۶ (میلادی)
- سیاستمداران حزب کمونیست مجارستان
- سیاستمداران یهودی اهل مجارستان
- کمونیست‌های اهل مجارستان
- نخستوزیران اعدامشده
- نظامیان جنگ جهانی اول اهل اتریش-مجارستان
- وزیران امور خارجه مجارستان
- یهودیان اعدامشده توسط اتحاد شوروی
- یهودیان سوسیالیست