فتنه

فتنه این‌ گونه معنا شده است: «اصل فتنه» امتحان باشد و آزمایش و آن بلیت [بلاهایی] که باطن آدمی به آن پیدا شود را فتنه خوانده و خصلتی و حالتی که به پدید آمدن آن، مردمان به یکدیگر ظلم کنند.علاوه بر این، اصل واژه فتنه به معنای گداختن طلا در آتش به منظور جدا کردن خالصی‌ ها و ناخالصی‌ هاست

پیشینه و ریشه‌شناسی

فتنه از مادهٔ «فِتْن» به معنای داخل نمودن طلا در آتش است، و به معنای داخل نمودن انسان در آتش نیز آمده‌است. کلمه «فتنه» در قرآن به معناهای گوناگون آمده‌است. به معنای عذاب، محصول عذاب، آزمایش و امتحان و واقع نمودن خود یا دیگران در عذاب.
جعفر سبحانی می‌گوید: فتنه گاهی به معنای شورش‌های کور به کار می‌رود که نه هدف مشخصی دارند و نه مقدس هستند. گاهی به معنی انقلاب اسلامی به کار می‌رود.

در صدر اسلام

در صدر اسلام از جنگ‌های داخلی و کشمکش‌های متعددی به عنوان فتنه یاد شده‌است. مانند کشمکش‌های بین علی و معاویه (موسوم به فتنه اول) که با رسیدن معاویه به مسند حکومت اسلامی پایان یافت، قیام حسین، امام سوم شیعه علیه یزید (توسط منابع نزدیک به امویان)، خروج ابن زبیر علیه یزید در مکه، قیام شیعیان عراق و ایران علیه سلسله اموی که به سرنگونی امویان منجر شد. همچنین از شکل‌گیری و انشقاق مسلمانان و تشکیل شیعه و سنی نیز به عنوان فتنه یاد شده‌است.

آیات و روایات پیرامون فتنه

در قرآن در موارد مختلفی و با معانی مختلفی از عنوان فتنه استفاده شده است:

و با آنان بجنگید تا فتنه‌ای بر جای نماند و دین یکسره از آن خدا گردد پس اگر بازایستند قطعاً خدا به آنچه انجام می‌دهند بیناست

و بدانید که اموال و فرزندان شما فتنه هستند و خداست که نزد او پاداشی بزرگ است

علی بن ابیطالب دربارهٔ فتنه گفته‌است:

در فتنه‌ها مانند شتر دو ساله باش که نه پشتی دارد تا دیگران از او سواری بگیرند و نه پستانی دارد تا دیگران از او شیری بدوشند.

با احتیاط و بصیرت گام بردارید، به هنگام برخاستن گرد و غبار حادثه‌هایی که نمی‌توان به درستی واقع آن را درک کرد و در هم پیچیدن فتنه‌ها به هنگام تولد نوزاد آن و آشکارشدن باطن آن و برقرارشدن قطب و مدار آسیای آن؛ فتنه‌هایی که از مراحل ناپیدا آغاز می‌شوند و به مرحله شدید و روشن می‌رسند. رشد آن‌ها مانند رشد نوجوان و آثار آن مانند آثار سنگ سخت و محکم است. ستمکاران آن را با پیمان‌هایی که دارند از یکدیگر ارث می‌برند.

انحراف به راست و چپ مایه گمراهی است و راه وسط و مستقیم همان جاده حق است و قرآن و آثار نبوت بر همین راه است.

دیدگاهی دربارهٔ فتنه در حدیثی از محمد بن علی بن موسی، معروف به جواد، امام نهم شیعیان

در ادبیات سیاسی ایران

مقالهٔ اصلی: سران فتنه

واژه فتنه به ویژه پس از انتخابات ریاست جمهوری ایران در سال ۱۳۸۸ به صورت گسترده‌ای توسط حاکمیت به کار می‌رود. در ادبیات حکومتی نظام جمهوری اسلامی به رهبران اصلاح‌طلب مخالف دولت به ویژه میرحسین موسوی، مهدی کروبی و بعضاً سید محمد خاتمی سران فتنه گفته می‌شود و از وقایع و ناآرامی‌های پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ به عنوان فتنه یا جریان فتنه یاد می‌شود.

منابع

• تفسیر المیزان، بقره، ۱۹۱.

پیوند به بیرون

• شاخص‌های فتنه و فتنه‌گری