فلسفه فضا و زمان: تفاوت میان نسخهها
خط ۸: | خط ۸: | ||
==دیدگاههای دوران باستان و قرون وسطا== |
==دیدگاههای دوران باستان و قرون وسطا== |
||
کهنترین اندیشه ثبت شده در [[فلسفه غربی] دربارهی [[زمان]]، گفتاری از [[پتاهوتپ]] (سدههای ۲۶۵۰-۲۶۰۰ پیش از زایش) اندیشمند [[مصر باستان]] است. [[وداها]]، کهنترین نوشتههای [[فلسفه هندی]] و [[هندوئیسم|آیین هندو]] که پیشینهی آن به پایان [[هزاره دوم (پیش از میلاد)|هزاره دوم (پیش از زایش)]] میرسد، شرحی از [[کیهانشناسی هندو]] میدهد که در آن [[کیهان]] چرخههای پیوستهای از آفرینش، نابودی، و نوزایی را از سر میگذراند. چرخههایی که هر کدام ۴،۳۲۰،۰۰۰ سال به درازا میکشد. [[فیلسوفان یونان باستان]]، کسانی چون [[پارمنیدس]] و [[هراکلیتوس]]، مطالبی درباره سرشت زمان نوشتهاند. |
کهنترین اندیشه ثبت شده در [[فلسفه غربی] دربارهی [[زمان]]، گفتاری از [[پتاهوتپ]] (سدههای ۲۶۵۰-۲۶۰۰ پیش از زایش) اندیشمند [[مصر باستان]] است. [[وداها]]، کهنترین نوشتههای [[فلسفه هندی]] و [[هندوئیسم|آیین هندو]] که پیشینهی آن به پایان [[هزاره دوم (پیش از میلاد)|هزاره دوم (پیش از زایش)]] میرسد، شرحی از [[کیهانشناسی هندو]] میدهد که در آن [[کیهان]] چرخههای پیوستهای از آفرینش، نابودی، و نوزایی را از سر میگذراند. چرخههایی که هر کدام ۴،۳۲۰،۰۰۰ سال به درازا میکشد. [[فیلسوفان یونان باستان]]، کسانی چون [[پارمنیدس]] و [[هراکلیتوس]]، مطالبی درباره سرشت زمان نوشتهاند. |
||
[[اینکاها]] فضا و زمان را پندارهای یگانه دانسته و آن را '''پاچا''' (در [[زبان کچوا]]: pacha و در [[زبان آیمارا]]: pacha) مینامیدند. |
[[اینکاها]] فضا و زمان را پندارهای یگانه دانسته و آن را '''پاچا''' (در [[زبان کچوا]]: pacha و در [[زبان آیمارا]]: pacha) مینامیدند. |
||
[[افلاتون]] در کتاب [[تیمائوس (افلاطون)|تیمائوس]] زمان را به عنوان مدت زمان حرکت تنهای آسمانی و فضا را به عنوان جایی که چیزها به هستی در میآیند تعریف میکند. [[ارسطو]] در کتاب چهارم [[طبیعیات (ارسطو)|طبیعیات (فیزیک)]] زمان را به عنوان شمار دگرگونیها نسبت به پیش و پس از دگرگونی و مکان یک جسم را به عنوان درونیترین محدودهی بدون حرکتی که آن جسم را در بر میگیرد تعریف میکند. |
|||
==واقعگرایی و ضدواقعگرایی== |
==واقعگرایی و ضدواقعگرایی== |
نسخهٔ ۱۱ دسامبر ۲۰۱۳، ساعت ۱۹:۵۱
این مقاله به دلیل زیر نامزد حذف زماندار شده است:
اگر میتوانید مشکل این مقاله را با ویرایش، نگارش، منبعدهی، تغییر نام یا ادغام حل کنید، لطفاً این صفحه را ویرایش کنید و مقاله را در حد استانداردهای ویکیپدیا بهبود دهید. در صورتی که مقاله را بهبود بخشیدید، میتوانید این برچسب را بردارید یا این که با هر دلیلی با حذف صفحه مخالفت کنید. اما اگر خودتان سازندهٔ این مقاله هستید، لطفاً این برچسب را از مقاله برندارید و از کاربری دیگر یا نامزدکننده بخواهید تا برچسب را بردارد. اگرچه الزامی وجود ندارد، اما توصیه میشود که دلیل خود برای مخالفت را در خلاصهٔ ویرایش یا در صفحهٔ بحث مقاله ذکر کنید. اگر این الگو حذف شد، آن را دوباره در صفحه قرار ندهید. این پیام برای بیش از ده روز در جای خود باقی مانده است، بنابراین ممکن است مقاله بدون هیچ اعلان دیگری حذف شود. یافتن منابع: "فلسفه فضا و زمان" – اخبار · روزنامهها · کتابها · آکادمیک · جیاستور خطاب به نامزدکننده: لطفاً با قرار دادن این الگو در صفحهٔ بحث نویسنده، او را آگاه کنید: {{جا:هشدار حذف زماندار|فلسفه فضا و زمان|دلیل=کوتاه و بدون منبع}} ~~~~ برچسب زمان: 20131209203653 ۹ دسامبر ۲۰۱۳، ساعت ۲۰:۳۶ (UTC) برای مدیران: حذف صفحه |
فلسفهی فضا و زمان شاخهای از فلسفه است که با مباحثی چون هستیشناسی، شناختشناسی، و ویژگیهای فضا و زمان سر و کار دارد. هم چنان که این ایدهها از آغاز پیدایش فلسفهی فضا و زمان در زمرهی مباحث محوری آن بودهاند، در عین حال خود فلسفهی فضا و زمان الهامبخش دیدگاه کانونی فلسفه تحلیلی در دوران آغازینش بوده است. این دیدگاه کانونی بر پرسشهایی اساسی انگشت میگذارد؛ همانند این که آیا فضا و زمان به طور مستقل از ذهن ما وجود بیرونی دارند؟ آیا فضا و زمان به طور جداگانه از یکدیگر وجود دارند؟ چه چیزی سببساز جریان به ظاهر یکسویهی زمان است؟ آیا زمانهای دیگری به جز زمان اکنون وجود دارد؟ و همچنین پرسشهایی دربارهی سرشت وجود (و به ویژه سرشت وجود در گذر زمان).
دیدگاههای دوران باستان و قرون وسطا
کهنترین اندیشه ثبت شده در [[فلسفه غربی] دربارهی زمان، گفتاری از پتاهوتپ (سدههای ۲۶۵۰-۲۶۰۰ پیش از زایش) اندیشمند مصر باستان است. وداها، کهنترین نوشتههای فلسفه هندی و آیین هندو که پیشینهی آن به پایان هزاره دوم (پیش از زایش) میرسد، شرحی از کیهانشناسی هندو میدهد که در آن کیهان چرخههای پیوستهای از آفرینش، نابودی، و نوزایی را از سر میگذراند. چرخههایی که هر کدام ۴،۳۲۰،۰۰۰ سال به درازا میکشد. فیلسوفان یونان باستان، کسانی چون پارمنیدس و هراکلیتوس، مطالبی درباره سرشت زمان نوشتهاند.
اینکاها فضا و زمان را پندارهای یگانه دانسته و آن را پاچا (در زبان کچوا: pacha و در زبان آیمارا: pacha) مینامیدند.
افلاتون در کتاب تیمائوس زمان را به عنوان مدت زمان حرکت تنهای آسمانی و فضا را به عنوان جایی که چیزها به هستی در میآیند تعریف میکند. ارسطو در کتاب چهارم طبیعیات (فیزیک) زمان را به عنوان شمار دگرگونیها نسبت به پیش و پس از دگرگونی و مکان یک جسم را به عنوان درونیترین محدودهی بدون حرکتی که آن جسم را در بر میگیرد تعریف میکند.
واقعگرایی و ضدواقعگرایی
مطلقگرایی و نسبیگرایی
لایبنیتس و نیوتن
ماخ
انیشتین
قراردادگرایی
ساختار فضا-زمان
همانند فلسفه فیزیک، کاوش دربارهی ساختار فضا-زمان سازندهی بخش بزرگی از جستارهای فلسفه فضا و زمان بوده است. این جستارها آمیزهای است که از کشمکشهای تاریخی مطلقگرایی و قراردادگرایی تا بازاندیشیهایی بر پایهی دستگاه فنی نظریه نسبیت عام (گرانشی) را در بر میگیرد. آن چه در ادامه میآید فهرست کوتاهی از همین جستارهاست.
نسبیت همزمانی
بر پایهی نظریه نسبیت خاص هر نقطهای در پهنه کیهان میتواند در بر دارندهی رویدادهای ویژه و جداگانهای باشد که برسازندهی لحظه اکنونش هستند. در قضیه ریجیک-پوتنام از همین نهاده بهره گرفته شد تا نشان داده شود نظریه نسبیت کیهان فروبستهای را پیشبینی میکند که رویدادهایش در میان بعدهای چهارگانه بر جای مانده و از آن فراتر نمیروند.
ناوردایی در برابر هموردایی
چارچوبهای تاریخی
چالهها
سوی زمان
راهکار علت و معلولی
راهکار ترمودینامیکی
جریان زمان
دوگانگیها
الگوهای نظریه میدانهای کوانتومی نشان دادهاند که نظریههایی همچون تناظر ایدیاس/سیافتی (دوگانگی پیمانه/گرانش) یا دوگانگی تی (T-duality) که در دو پسزمینهی فضا-زمانی جداگانه جای دارند، میتوانند همسان باشند.
منابع
مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «Philosophy of space and time». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی، بازبینیشده در ۱۸ آذر ۱۳۹۲.