اکبر هاشمی رفسنجانی

«هاشمی» و «هاشمی رفسنجانی» به اینجا تغییر مسیر دارند. برای افراد دیگری با این نام، هاشمی (نام خانوادگی) و هاشمی رفسنجانی (نام خانوادگی) را ببینید.

اکبر هاشمی رفسنجانی
رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام
مشغول به کار ۱۳۶۸ – تاکنون
نمایندۀ مجلس خبرگان رهبری
مشغول به کار ۱۳۶۱ – تاکنون
دومین رئیس مجلس خبرگان رهبری
مشغول به کار ۱۳۸۶ – ۱۳۸۹
فرد پیشین	علی مشکینی
فرد پسین	محمدرضا مهدوی کنی
چهارمین رئیس‌جمهور ایران
مشغول به کار ۱۲ مرداد ۱۳۶۸ – ۱۲ مرداد ۱۳۷۶
معاون رئیس‌جمهور	حسن حبیبی
فرد پیشین	سید علی خامنه‌ای
فرد پسین	سید محمد خاتمی
جانشین فرماندهی کل قوا
مشغول به کار ۱۲ خرداد ۱۳۶۷ – شهریور ۱۳۶۸
قائم مقام	حسن روحانی
رئیس شورای عالی دفاع
مشغول به کار ۱۳۶۰ – ۱۳۶۸
اولین رئیس مجلس شورای اسلامی
مشغول به کار ۱۳۵۹ – ۱۳۶۸
قائم مقام	مهدی کروبی
فرد پسین	مهدی کروبی
اطلاعات شخصی
تولد	۳ شهریور ۱۳۱۳ (۸۳ سال) بهرمان، رفسنجان، ایران
ملیت	ایرانی
حزب سیاسی	جامعه روحانیت مبارز کارگزاران سازندگی
همسر	عفت مرعشی
فرزندان	فاطمه محسن فائزه مهدی یاسر
محل اقامت	تهران
محل تحصیل	حوزه علمیه قم
پیشه	روحانی، سیاستمدار
دین	اسلام، شیعه
امضاء
وب‌گاه	hashemirafsanjani.ir
خدمت نظامی
وفاداری	ایران
دستورات	نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران
رزم‌ها/جنگ‌ها	جنگ ایران و عراق
جوایز	نشان درجه یک فتح

اکبر هاشمی بهرمانی (زادهٔ ۳ شهریور ۱۳۱۳ -رفسنجان، کرمان) مشهور به علی اکبر هاشمی رفسنجانی روحانی سیاستمدار ایرانی، مفسر قرآن، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ایران، نماینده مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری و رئیس هیئت مؤسس و هیئت امنای دانشگاه آزاد اسلامی است. وی نخستین رئیس مجلس شورای اسلامی و چهارمین رئیس جمهور ایران در دو دوره پیاپی بین سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۶ بوده و به عنوان یکی از پرنفوذترین شخصیت‌های سیاسی جمهوری اسلامی شناخته می‌شود. او در همه ادوار مجلس خبرگان رهبری نماینده بوده و از ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۰، دومین رئیس این مجلس بوده است.

هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۸۴ در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کرد که در دور دوم از محمود احمدی‌نژاد شکست خورد. در جریان انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ هاشمی و خانواده او به وضوح از میرحسین موسوی، کاندیدای اصلاح‌طلبان حمایت کردند و خود او نیز در آخرین نمازجمعه‌ای که در تهران اقامه کرد و پس از آن در محافل خصوصی از سرکوب معترضان به نتایج این انتخابات انتقاد نمود. این انتقادات باعث شد که از سوی مراجع حکومتی به همسویی با فتنه‌گران متهم شده و به تدریج جایگاه امامت نمازجمعه، ریاست مجلس خبرگان و اثرگذاری بر دانشگاه آزاد اسلامی را از دست داده و فرزندانش نیز پست‌های خود را از دست بدهند.

رفسنجانی در سال ۱۳۹۲ برای چهارمین بار در انتخابات ریاست جمهوری نامزد شد که صلاحیت وی از سوی شورای نگهبان احراز نشد. با پیروزی حسن روحانی در انتخابات، با توجه به رابطه نزدیک او با هاشمی رفسنجانی و حمایت هاشمی از وی در جریان انتخابات، خانواده هاشمی رفسنجانی به تدریج وجهه سیاسی خود را بازیافتند و به سرعت رئیس دانشگاه آزاد اسلامی تغییر کرد.

زندگی شخصی و خانواده

اکبر هاشمی رفسنجانی در سوم شهریور ۱۳۱۳ (برابر با ۴ اوت ۱۹۳۴) در روستای بهرمان شهرستان رفسنجان و در خانواده‌ای نسبتاً ثروتمند به دنیا آمد. او یکی از ۹ فرزند میرزاعلی هاشمی بهرمانی و ماه‌بی‌بی صفریان است. پدرش با اندکی تحصیلات حوزوی از باغ‌داران و تاجران پسته بهرمان از توابع بخش نوق رفسنجان بود. در ۵ سالگی تحصیل را از مکتبخانه‌ای در نوق آغاز نمود. در سن ۱۴ سالگی به قم رفت و به تحصیل علوم دینی پرداخت. اساتید وی در حوزه علمیه قم سید حسین طباطبایی بروجردی، روح‌الله خمینی، سید محمد محقق داماد، محمدرضا گلپایگانی، سید محمدکاظم شریعتمداری، عبدالکریم حائری یزدی، شهاب‌الدین نجفی مرعشی، محمدحسین طباطبائی و حسین‌علی منتظری بوده‌اند. در آنجا تحت اثر تعلیمات روح‌الله خمینی به سیاست روی آورد و به مخالفت با حکومت محمدرضا شاه پهلوی و انقلاب سفید او پرداخت. با تبعید روح‌الله خمینی، نقش هاشمی در مبارزه با شاه و نمایندگی خمینی در داخل کشور پررنگ‌تر شد. با وجود نگرش ضد غربی انقلابیون، او سفرهای زیادی از ژاپن در شرق تا ۲۰ ایالت از ایالات متحده در غرب نمود. در سال ۱۳۳۷ با عفت مرعشی که دختری از خانواده روحانی و از نوادگان سید محمد کاظم طباطبایی یزدی است ازدواج نمود. ثمره این ازدواج ۵ فرزند به ترتیب به نامهای فاطمه، محسن، فائزه، مهدی و یاسر است. دو دختر او با دو پسر حسن لاهوتی اشکوری امام جمعه سابق رشت و از دوستان او در زندان، (که یکی پزشک و دیگری دندان‌پزشک است) ازدواج کردند. از بین دختران او تنها فائزه هاشمی وارد سیاست شد و یک بار نمایندهٔ مجلس شورای اسلامی شد. فاطمه هاشمی از ابتدای تأسیس بنیاد امور بیماری‌های خاص ریاست آن را برعهده دارد و محسن هاشمی رئیس سابق مترو تهران بوده‌است و سپس معاون عمرانی دانشگاه آزاد اسلامی گردید. مهدی هاشمی نیز مسئولیت‌هایی مانند ریاست سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت و ریاست مرکز تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی را برعهده داشته‌است.

زندگی سیاسی

هاشمی در زندان کمیته مشترک ضدخرابکاری

دوران مبارزه پیش از انقلاب

اکبر هاشمی رفسنجانی یکی از چهره‌های تأثیر گذار در روند انقلاب ایران و همچنین دوران پس از آن تا امروز است. آشنایی و دوستی او با روح‌الله خمینی از اواخر دهه سی شمسی آغاز شد؛ ولی فعالیت سیاسی خود را از سال ۱۳۴۰ آغاز کرد. او در دوران قبل از انقلاب، بسیار به خمینی نزدیک بود.

هاشمی پیش از انقلاب، یکی از مخالفان برنامه‌های نوگرایانه شاه (انقلاب سفید) شناخته می‌شد. با تبعید روح‌الله خمینی، رفسنجانی در ایران ماند و مخالفت‌هایش با این برنامه‌ها افزایش یافت. این مخالفت‌ها سرانجام به دستگیری و زندانی شدن او منجر شد. در مجموع و از سال ۱۳۳۷ تا سال ۱۳۵۷ هاشمی رفسنجانی ۷ بار و مجموعاً ۴ سال و ۵ ماه به جرم فعالیت مخفیانه علیه حکومت پهلوی به زندان افتاد.

اگرچه در بعد فردی عمده فعالیت مبارزاتی وی پیش از انقلاب را سخنرانی‌های مختلف و کارهای انتشاراتی تشکیل می‌دادند ولی روح‌الله خمینی در دوران تبعید، نقش مدیر مالی مبارزات انقلاب و نیز ارتباط با سایر گروه‌های انقلابی را نیز بر عهده وی گذاشته بود.

از جمله گروه‌هایی که پیوندهای عمیقی با هاشمی داشتند، حزب مؤتلفه اسلامی بود که مسئول ترور حسنعلی منصور شناخته می‌شد. همین ارتباطات یکی دیگر از دلایل دستگیری‌های او بود. در زندان او فرصت یافت تا با سایر گروه‌های مخالف شاه آشنا شود. هاشمی در آغاز دهه پنجاه، به گروه مارکسیست اسلامی مجاهدین خلق ایران پیوست؛ ولی خیلی زود آنان را ترک کرد و به فعالیت اقتصادی بساز و بفروشی آپارتمان در تهران روی آورد.

از پیروزی انقلاب تا مرگ خمینی

مراسم سوگند نخست وزیری مهدی بازرگان

پس از پیروزی انقلاب او یکی از اعضای شورای انقلاب اسلامی شد. او از بدو تشکیل این شورا، یکی از قدرتمندترین چهره‌های آن بود. همچنین او مدتی معاونت و سپس سرپرستی وزارت کشور را بر عهده گرفت.

او یکی از ۲۸ عضو اولیه و مؤسس جامعه روحانیت مبارز (یک تشکل راست‌گرای سنتی) و همچنین یکی از اعضای مؤسس حزب جمهوری اسلامی در سال اول پس از انقلاب بود. سال‌ها بعد، باز او بود که درخواست انحلال این حزب را به روح‌الله خمینی داد.

او از سایر بازیگران صحنه سیاست ایران در آن دوره، ذکاوت سیاسی بیشتری داشت. این توانائی به همراه اعتماد کاملی که روح‌الله خمینی به هاشمی داشت، دو عامل اصلی افزایش روزافزون قدرت او در نظام پس از انقلاب بود. در آن دوره او نزدیک‌ترین فرد به رهبر بود و نقش «چشم و گوش» رهبر را ایفا می‌کرد. به گفته گلد به کمک هاشمی بود که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ شکل گرفت.

با وقوع بحران گروگان‌گیری در سفارت آمریکا به‌وسیله دانشجوبان پیرو خط امام در سال ۱۳۵۸، هاشمی رفسنجانی از آن به‌عنوان «یکی از بزرگترین اقدامات سازنده در تاریخ کشور» یادکرد. با این‌حال او در دهمین سالگرد پیروزی انقلاب در یک مصاحبه گفت که با توجه به تجارب این سال‌ها «گروگان‌گیری اشتباه بود.»

نخستین قانون انتخابات پس از انقلاب با مشارکت او تدوین شد و پس از برگزاری اولین انتخابات مجلس به مجلس راه یافت و با آغاز کار مجلس در ۷ خرداد ۱۳۵۹ اولین رئیس مجلس شورای اسلامی ایران شد در بهار سال ۱۳۶۰ در عزل ابوالحسن بنی‌صدر از فرماندهی کل قوا و سپس تصویب طرح عدم کفایت سیاسی او نقشی تعیین کننده داشت.

در تابستان ۱۳۶۰ او بود که اعتراض مجلس را به وتوی یکی از مصوباتش توسط شورای نگهبان به اطلاع روح‌الله خمینی رساند و توانست برای اولین‌بار، راهکار قانونی‌ای برای اجرایی شدن قوانینی که توسط شورای نگهبان خلاف شرع دانسته شده بود ایجاد کند. راهکاری که بعدها به تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام به ریاست خودش منجر شد. در بهار ۱۳۶۵، هاشمی نقش فعالی در ماجرای ایران-کنترا داشت؛ ولی این مذاکرات با افشاگری سیدمهدی هاشمی با شکست مواجه شد. سیدمهدی هاشمی مدتی بعد اعدام شد، ولی از بعد داخلی رفسنجانی بازنده ماجرا بود.

اکبر هاشمی (رئیس وقت مجلس) و سید محمد خاتمی (وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی)

هاشمی و روحانی در زمان عملیات کربلای ۵

درجریان سومین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران، زمانی که هاشمی رای خود را به نفع سیدعلی خامنه‌ای به صندوق می‌انداخت، مدعی شد که «این رای امام، روحانیت و مجلس است» در گرماگرم اختلافات میرحسین موسوی و علی خامنه‌ای در اواسط دهه شصت، هاشمی با زیرکی توانست خود را از موضع‌گیری برله یا علیه نقطه‌نظرات این دو دور نگه داشته و موضعی میانه اتخاذ کند. با این‌حال بهمن بختیاری، در این دوره میرحسین موسوی را در راس جناح چپ ایران و هاشمی و خامنه‌ای را در راس جناح راست معرفی می‌کند. به گفته او با مرگ خمینی، جناح چپ بدون رهبر شد. در چنین شرایطی هاشمی برای یک ریاست جمهوری قدرتمند خیز برداشت.

هاشمی در دوره جنگ، علاوه بر ریاست مجلس، یکی از ائمه جمعه موقت تهران (تا سی سال بعد)، نماینده امام (خمینی) در شورای عالی دفاع (بعد از کشته شدن مصطفی چمران در سال ۱۳۶۰)، و جانشین فرمانده کل قوا در ماه‌های پایانی جنگ ایران و عراق بود. او در وادار کردن روح‌الله خمینی به پذیرش خاتمه جنگ با عراق نیز نقش داشت. تنها سه ماه بعد از آن‌که هاشمی در خرداد ۱۳۶۷ از سوی روح‌الله خمینی به جانشینی فرماندهی کل قوا منصوب شد، ایران قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت را پذیرفت.

کابینهٔ موقت شورای انقلاب

رؤسا
ر.	رئیس	نوبت ریاست	ر.	رئیس	نوبت ریاست
۱	مطهری	اولین رئیس	۳	بهشتی	سومین رئیس
۲	طالقانی	دومین رئیس	۴	بنی‌صدر	چهارمین رئیس
وزیران
ر.	وزیر	وزارت‌خانه	ر.	وزیر	وزارت‌خانه
۱	باهنر	وزارت آموزش و پرورش	۱۰	قزوینی	راه و ترابری
۲	قندی	ارتباطات	۱۱	احمدزاده	صنایع و معاون
۳	نمازی	اقتصاد	۱۲	حبیبی	علوم
۴	بنی‌صدر←قطب‌زاده	امورخارجه	۱۳	میناچی	ارشاد
۵	صدر	بازرگانی	۱۴	فروهر	کار
۶	سامی	بهداشت	۱۵	هاشمی	کشور
۷	شیبانی	کشاورزی	۱۶	کتیرایی	مسکن
۸	مهدوی کنی	دادگستری	۱۷	معین‌فر	نفت
۹	چمران	دفاع	۱۸	تاج	نیرو

دوره اول ریاست جمهوری

جمهوری اسلامی ایران
سیاست و حکومت ایران
ارکان نظام جمهوری اسلامی ایران قانون اساسی مجلس خبرگان مقام رهبری دادگاه ویژه روحانیت صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ستاد اجرایی فرمان امام (ره) کمیته امداد امام خمینی شورای سیاستگذاری ائمه جمعه شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی سازمان تبلیغات اسلامی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی سازمان اوقاف و امور خیریه آستان قدس رضوی رئیس‌جمهور قوه مجریه مجمع تشخیص مصلحت نظام قوه مقننه شورای نگهبان مجلس شورای اسلامی کمیسیون‌های تخصصی مجلس شورای اسلامی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی دیوان محاسبات کشور قوه قضائیه دیوان عالی کشور دیوان عدالت اداری دادستانی کل کشور سازمان بازرسی کل کشور سازمان قضایی نیروهای مسلح سازمان ثبت اسناد و املاک کشور قوای نظامی ارتش جمهوری اسلامی ایران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران شوراهای عالی هیئت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه شورای عالی انقلاب فرهنگی شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران شورای عالی استان‌ها شورای عالی مناطق آزاد تجاری - صنعتی شورای عالی فضای مجازی هیئت دولت رئیس جمهور حسن روحانی معاون اول رئیس جمهور اسحاق جهانگیری وزارتخانه‌ها وزارت امور اقتصادی و دارایی علی طیب‌نیا وزارت کشور عبدالرضا رحمانی فضلی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات محمود واعظی وزارت امور خارجه محمدجواد ظریف وزارت اطلاعات سید محمود علوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی سید حسن قاضی‌زاده هاشمی وزارت آموزش و پرورش علی‌اصغر فانی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری محمد فرهادی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح حسین دهقان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی علی جنتی وزارت دادگستری مصطفی پورمحمدی وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی علی ربیعی وزارت جهاد کشاورزی محمود حجتی وزارت راه و شهرسازی عباس آخوندی وزارت صنعت، معدن و تجارت محمدرضا نعمت‌زاده وزارت نفت بیژن نامدار زنگنه وزارت نیرو حمید چیت‌چیان وزارت ورزش و جوانان محمود گودرزی معاونت‌ها ریاست سازمان انرژی اتمی علی‌اکبر صالحی ریاست بنیاد شهید و امور ایثارگران سید محمدعلی شهیدی محلاتی ریاست سازمان حفاظت محیط زیست معصومه ابتکار ریاست سازمان برنامه و بودجه محمدباقر نوبخت ریاست سازمان امور اداری و استخدامی جمشید انصاری ریاست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مسعود سلطانی‌فر معاونت اجرایی رئیس جمهور محمد شریعتمداری معاونت پارلمانی رئیس جمهور حسینعلی امیری معاونت حقوقی رئیس جمهور مجید انصاری معاونت امور زنان و خانواده رئیس جمهور شهیندخت مولاوردی معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور سورنا ستاری در سطح هیئت دولت ریاست بانک مرکزی ولی‌الله سیف دبیر شورای عالی امنیت ملی علی شمخانی ریاست جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران امیرمحسن ضیایی استرآبادی رهبران سید روح‌الله خمینی سیدعلی خامنه‌ای (روند برگزیدگی) رئیس‌جمهوران ابوالحسن بنی‌صدر محمدعلی رجایی سید علی خامنه‌ای اکبر هاشمی رفسنجانی سید محمد خاتمی محمود احمدی‌نژاد حسن روحانی نخست‌وزیران مهدی بازرگان محمدعلی رجایی محمدجواد باهنر محمدرضا مهدوی کنی میرحسین موسوی تغییر سمت به معاون اول معاونان اول حسن حبیبی محمدرضا عارف پرویز داوودی محمدرضا رحیمی اسحاق جهانگیری رئیسان مجلس خبرگان حسینعلی منتظری (خبرگان قانون اساسی) علی مشکینی (دورهٔ اول تا چهارم) اکبر هاشمی رفسنجانی (دورهٔ چهارم) محمدرضا مهدوی کنی (دورهٔ چهارم) محمد یزدی (دورهٔ چهارم) احمد جنتی (دورهٔ پنجم) رئیسان مجلس اکبر هاشمی رفسنجانی(دوره اول و دوم) مهدی کروبی(دوره سوم) علی اکبر ناطق نوری(دوره چهارم و پنجم) مهدی کروبی(دوره ششم) غلامعلی حدادعادل (دوره هفتم) علی اردشیرلاریجانی(دوره هشتم و نهم و دهم) رئیسان قوه قضائیه سید محمد حسینی بهشتی سید عبدالکریم موسوی اردبیلی محمد یزدی سیدمحمود هاشمی شاهرودی صادق لاریجانی رئیسان سازمان صدا و سیما صادق قطب زاده محمد هاشمی رفسنجانی علی لاریجانی عزت الله ضرغامی محمد سرافراز عبدالعلی علی‌عسکری انتخابات‌ آخرین: انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی (۱۳۹۴-۱۳۹۵) انتخابات پنجمین دوره مجلس خبرگان رهبری (۱۳۹۴) پیش‌رو: انتخابات دوازدهمین دوره ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۹۶) انتخابات پنجمین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا (۱۳۹۶)

نوشتار اصلی: انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۶۸)

بدون تردید، این هاشمی بود که راه را برای رهبری سیدعلی خامنه‌ای در خبرگان هموار کرد. هاشمی در مجلس خبرگان خاطره‌ای تعریف کرد که بر اساس آن روح‌الله خمینی در زمان حیات خود جانشینی خامنه‌ای بر منصب رهبری را تأیید کرده‌بود. او با کمک خامنه‌ای، تغییرات لازم در قانون اساسی را به‌گونه‌ای اعمال کرد تا با شرایط علی خامنه‌ای تطابق داشته‌باشد. برای نمونه شرط مرجعیت برای رهبر با تلاش او از قانون اساسی ۱۳۵۸ حذف شد. رهبر شدن خامنه‌ای از دید او «یک خبر خوب برای مردم» بود. همزمان با آغاز دوران رهبری علی خامنه‌ای، هاشمی نیز به ریاست مجمع تشخیص مصلت نظام منصوب شد. رشد قدرت هاشمی در سال‌های پس از درگذشت روح‌الله خمینی حداقل تا سال ۱۳۷۴ ادامه یافت. در واقع او خود را به عنوان معمار و مجری ایران نوین معرفی کرد و لقب «سردار سازندگی» را ازآن خود ساخت. قدرت اجرایی کشور منحصراً در دست او بود و خامنه‌ای ضعیف‌تر از آن بود تا بتواند نقشی که پیش از او روح‌الله خمینی بازی می‌کرد را ایفا کند. خامنه‌ای به وضوح از نظر فره و مقبولیت نسبت به هاشمی ضعیف‌تر بود. در طول سال‌های بعد و دوره اول ریاست‌جمهوری هاشمی، رهبر واقعی کشور او بود. درواقع این هاشمی بود که در آن دوره سیاست‌های کلی نظام را تعیین می‌کرد.

از دید غربی‌ها اگرچه دوره اول ریاست جمهوری هاشمی یکی از دوره‌های تاریک کشور از نظر نقض حقوق بشر بود، ولی حضور یک روحانی فرصت‌طلب و با دیدگاه‌های کمتر سنتی در راس هرم قدرت در ایران، باعث شد تا حکومت مشروعیت بیشتری کسب کند.

دولت پنجم جمهوری اسلامی ایران رئیس جمهور: علی اکبر هاشمی رفسنجانی وزیران ر. وزیر وزارت‌خانه ر. وزیر وزارت‌خانه ۱ نجفی آموزش و پرورش ۱۳ سعیدی‌کیا راه و ترابری ۲ غرضی پست ۱۴ نعمت‌زاده صنایع ۳ فلاحیان اطلاعات و امنیت ۱۵ نژادحسینیان صنایع سنگین ۴ نوربخش اقتصاد ۱۶ معین آموزش عالی ۵ ولایتی امور خارجه ۱۷ خاتمی← لاریجانی ارشاد ۶ وهاجی بازرگانی ۱۸ کمالی کار ۷ فاضل←ملک‌زاده بهداشت ۱۹ عبدالله نوری کشور ۸ فروزش جهاد سازندگی ۲۰ کازرونی مسکن‌ ۹ کلانتری کشاورزی ۲۱ محلوجی معادن و فلزات ۱۰ شوشتری دادگستری ۲۲ آقازاده نفت ۱۱ شافعی تعاون ۲۳ نامدار زنگنه نیرو ۱۲ ترکان دفاع معاونان ریاست جمهوری معاون اول رییس‌جمهور: حسن حبیبی ر. معاون معاونت ر. معاون معاونت ۱ زنجانی برنامه وبوجه ۳ غفوری‌فرد تربیت بدنی ۲ منافی محیط زیست

دولت ششم جمهوری اسلامی ایران رئیس جمهور: علی اکبر هاشمی رفسنجانی وزیران ر. وزیر وزارت‌خانه ر. وزیر وزارت‌خانه ۱ نجفی آموزش و پرورش ۱۳ ترکان راه و ترابری ۲ غرضی پست ۱۴ نعمت‌زاده صنایع ۳ فلاحیان اطلاعات ۱۵ نژادحسینیان صنایع سنگین ۴ محمدخان اقتصاد ۱۶ هاشمی گلپایگانی آموزش عالی ۵ ولایتی امور خارجه ۱۷ میرسلیم ارشاد ۶ آل‌اسحاق بازرگانی ۱۸ کمالی کار ۷ مرندی بهداشت ۱۹ بشارتی کشور ۸ فروزش جهاد سازندگی ۲۰ آخوندی مسکن‌ ۹ کلانتری کشاورزی ۲۱ محلوجی معادن و فلزات ۱۰ شوشتری دادگستری ۲۲ آقازاده نفت ۱۱ شافعی تعاون ۲۳ نامدار زنگنه نیرو ۱۲ فروزنده دفاع معاونان ریاست جمهوری معاون اول رییس‌جمهور: حسن حبیبی ر. معاون معاونت ر. معاون معاونت ۱ میرزاده برنامه و بوجه ۳ هاشمی‌طبا تربیت بدنی ۲ منافی محیط زیست

دوره دوم ریاست جمهوری

نوشتار‌های اصلی: انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۷۲) و ترور میکونوس

در دور دوم ریاست جمهوری و در طول دهه هفتاد، او بارها نشانه‌هایی از تمایل دولت خود به ایجاد نوعی از رابطه با ایالات متحده را نشان داد؛ ولی همواره با شکست مواجه شد. سرانجام در اواخر دور دوم ریاست جمهوری او، دادگاهی در آلمان که به پرونده ترور میکونوس رسیدگی می‌کرد، طی حکمی علی خامنه‌ای و هاشمی رفسنجانی را به دادن دستور این ترور متهم کرد. این حکم موجب بحرانی میان ایران و اروپا شد. بحرانی که تا دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی ادامه یافت.

همزمان کارگزاران حکومتی هاشمی، (راست مدرن) نگرش جدیدی از اسلام را به مردم معرفی کردند. این دوران، دوره تقابل دو چهره کاملاً متفاوت از اسلامگرایان بود. با آغاز دور دوم ریاست جمهوری هاشمی، او از تمام انرژی و ظرفیت سیاسی خود استفاده کرد تا میان این دو چهره متفاوت آشتی برقرار کند. او از نفوذ خود بر روحانیون سنتی نیز برای برقراری این تعادل استفاده می‌کرد. در برنامه‌های اقتصادی و فرهنگی نیز هاشمی به‌دنبال تغییر ساختار حکومت دینی به قالبی کارآمدتر بود. او تلاش کرد تا به حاکمیت حکومت بر افکار و زندگی عمومی مردم خاتمه داده و تغییرات اقتصادی-اجتماعی زیادی را نسبت به دوران جنگ با عراق به‌وجود آورد.

در این میان، جناح راست سنتی به رهبری خامنه‌ای با آن‌که بازسازی اقتصاد کشور با سیاست هاشمی را تأیید می‌کرد، ولی سیاست فرهنگی و تمایل او به ظواهر غربی را تحمل نمی‌کرد. به‌تدریج محافظه‌کاران در جهت‌گیری‌های سیاست خارجی با هاشمی اختلافات پیچیده‌ای پیدا کردند. از یک سو از دید آنان آرامش و بازسازی پس از جنگ و توسعه اقتصادی دوره هاشمی قابل قدردانی بود، ولی از سوی دیگر، آنان نگران عادی سازی روابط با غرب و تهاجم فرهنگی به کشور بودند. به گمان آنان، سیاست‌های هاشمی در جهت آرمان‌های خمینی و تشیع نبود.

در این ساختار پیچیده جناح چپ که برخلاف سایر جناح‌ها از داشتن یک رهبر قدرتمند (مانند هاشمی و خامنه‌ای) در راس خود محروم بود، قدرت خود را از دست داده و به تدریج صحنه سیاسی کشور را واگذار کرده بود. با این‌حال در دوران ریاست جمهوری هاشمی، او تأکید داشت که «هر کسی در خط امام است با ما اختلافی ندارد». به استناد همین اندیشه وزرایی از جناح چپ نیز در کابینه او حضور داشتند.

در چنین شرایطی بود که گروه شبهه نظامی انصار حزب‌الله به‌تدریج شکل گرفت. گروهی که با جناح راست و سیدعلی خامنه‌ای ارتباط داشت. خامنه‌ای که از تابستان ۱۳۷۱ و همزمان با طرح مبحث تهاجم فرهنگی، در تلاش بود تا از قدرت هاشمی به نفع خود بکاهد، در اختلافات میان هاشمی با محافظه‌کاران، طرف محافظه‌کاران را گرفت و مهره‌های نزدیک به هاشمی را یکی‌یکی برکنار کرد.

دوران اصلاحات

با نزدیک شدن به پایان دور دوم ریاست جمهوری، کمیسیون فرهنگ و ارشاد مجلس شورای اسلامی تلاش کرد تا اصلاحیه‌ای را به تصویب برساند که بر اساس آن، هاشمی بتواند برای سومین بار پیاپی در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کند. این اقدام بی‌درنگ مورد اعتراض قرار گرفت. هاشمی نیز تصمیم گرفت ابتکار عمل را از دست ندهد و همگام با اصلاح‌طلبان مسیر اصلاحات را انتخاب کرد. او ابتدا برای مدت چند ماه تلاش کرد تا میرحسین موسوی را ترغیب به شرکت در انتخابات کند؛ ولی پس از این‌که او نامزدی در انتخابات را نپذیرفت، هاشمی از نامزدی سید محمد خاتمی (که پس از خروج از کابینه در سال ۱۳۷۰ همواره مشاور او بود) حمایت کرد. هاشمی در واکنش به محافظه‌کاران تندروتر مانند محمدتقی مصباح یزدی هشدار می‌داد که «ازبین رفتن اعتماد مردم، از ایدز خطرناک‌تر است»

او دو سال پس از اتمام دوران ریاست جمهور خود و در سال ۱۳۷۸ در انتخابات مجلس ششم برای بدست آوردن نمایندگی تهران شرکت کرد. حضور او در مجلس می‌توانست باعث شود تا از نگرانی محافظه‌کاران نسبت به ریاست جمهوری خاتمی کاسته شده و خطوط ایدئولوژیک میان آنان با جبهه دوم خرداد کم‌رنگ‌تر شود. در این انتخابات او به سختی توانست آخرین نفر پذیرفته شده باشد. علی‌رغم این پیروزی، هاشمی رفسنجانی قبل از تحلیف به عنوان نماینده از این پست استعفا داد.

اگرچه خاتمی در مقام یک رئیس جمهور، محمد هاشمی (برادر علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی) را به سمت معاونت اجرائی خود منصوب نموده بود، ولی قدرت اکبر هاشمی در این دوره رو به افول بود و هدف حمله تندروهای هر دو جناح قرار داشت. در جریان قتل‌های زنجیره‌ای، اکبر گنجی در مقاله عالیجناب سرخپوش و عالیجنابان خاکستری به بررسی نقش او در این قتل‌ها پرداخت. غلامحسین کرباسچی، شهردار تهران و یکی از متحدان کلیدی او به زندان محکوم شد. با این‌حال علی‌رغم کاهش چشمگیر قدرت وی، همچنان ریاست مجمع تشخیص نظام را که ارگانی مهم بود برعهده داشت.

سازندگی

دوران سازندگی به دو دوره ریاست جمهوری علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی اطلاق می‌شود که مشتمل بر دولت‌های پنجم و ششم نظام جمهوری اسلامی ایران می‌باشد که آغاز فعالیت آن ۱۲ مرداد ۱۳۶۸ و پایان فعالیت ۱۲ مرداد ۱۳۷۶ می‌باشد. اجرای اولین برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی بعد از انقلاب در این دولت انجام گرفت. سیاست باز اقتصادی و وضع قوانین ضد انحصار از جمله اقدامات مؤثر وی بوده است. از مهمترین دغدغه‌های پیش روی این دولت بازسازی کشور بعد از جنگ هشت ساله دشوار بود که ویرانه‌های زیادی را بر جای گذاشته بود و نیاز بود در اسرع وقت بازسازی شوند. به همین منظور هاشمی در وزارتخانه‌های اقتصادی دولت از وزیران با گرایش تکنوکراتی بهره جست. همچنین هاشمی تصمیم گرفت سهم بودجهٔ پروژه‌های عمرانی را به طور چشمگیری نسبت به سایر فعالیت‌های دولت بیشتر در نظر بگیرد.

محکومیت در دادگاه میکونوس

نوشتار اصلی: ترور میکونوس

به دنبال قتل‌های مرموز مخالفان ایران در اروپا و آلمان و در نهایت پس از واقعه موسوم به ترور میکونوس در سال ۱۹۹۲، دادگاه آلمان پس از پنج سال حکمی صادر کرد که به موجب آن تعدادی از شهروندان ایرانی و لبنانی آلمان و چهارتن از مقام‌های جمهوری اسلامی نیز به دلیل دست داشتن در طرح ترورها محکوم شدند: سید علی خامنه‌ای (رهبر وقت جمهوری اسلامی)، اکبر هاشمی رفسنجانی (رئیس جمهور وقت ایران)، علی‌اکبر ولایتی (وزیر امور خارجه وقت) و علی فلاحیان (وزیر اطلاعات وقت).

دورهٔ پس از اصلاحات

حامیان هاشمی در انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۸۴)

آیت‌الله هاشمی بار دیگر در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۴ شرکت کرد. با وجود آن‌که او در مرحلهٔ اول انتخابات آرایی بیش از محمود احمدی‌نژاد کسب کرده‌بود، ولی در مرحلهٔ دوم نتوانست بیش از ۳۶ درصد از آرا را کسب کند. در واقع، رای‌دهندگان ترجیح دادند از میان دو فردی که یکی را می‌شناختند و دیگری را نمی‌شناختند، ناشناخته را انتخاب کنند. کیت کرین ثروت هاشمی را یکی از دلایل شکست او در این انتخابات می‌داند. او همانند مهدی کروبی و مصطفی معین به نتایج انتخابات اعتراض کرد. هاشمی پس از انتخابات با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد پاره‌ای اقدامات و دخالت‌های سازمان یافته، انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۴ را آلوده کرده‌است.

پیروزی او در انتخابات مجلس خبرگان رهبری در سال ۱۳۸۶، فرصتی برای جبران شکست‌های جدی پیشین از جناح تندرو محافظه‌کار فراهم آورد. هاشمی در تهران آرای بیشتری نسبت به سایر نامزدها کسب کرده‌بود و نمایندهٔ اول پایتخت محسوب می‌شد. اندکی بعد او در رقابت با احمد جنتی، ریاست مجلس خبرگان را نیز به‌دست‌آورد. مجلسی که در صورت لزوم می‌توانست با دو سوم آرا، خامنه‌ای را از رهبری برکنار کند.

انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ و پیامدها

نوشتار‌های اصلی: احتمال تقلب در انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۸۸) و نماز جمعه تهران (۲۶ تیر ۱۳۸۸)

”	من البته در موارد متعددی با آقای هاشمی اختلاف‌نظر داریم، که طبیعی هم هست ... البته بین ایشان و بین آقای رئیس جمهور از همان انتخاب سال ۸۴ تا امروز اختلاف‌نظر بود،... و نظر آقای رئیس جمهور[احمدی نژاد] به نظر بنده نزدیک‌تر است.	“
—سید علی خامنه‌ای در نماز جمعهٔ ۲۹ خرداد ۱۳۸۸

تنش بین هاشمی و احمدی‌نژاد در جریان انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۸ به صورت علنی خود را نشان داد، در مناظره تلویزیونی محمود احمدی‌نژاد و میرحسین موسوی در تاریخ ۱۳ خرداد ۱۳۸۸، احمدی‌نژاد اتهاماتی را به خانوادهٔ هاشمی رفسنجانی وارد ساخت. هاشمی نیز تنها سه روز قبل از انتخابات و در یک نامه سرگشاده به خامنه‌ای، ادعاهای احمدی‌نژاد را «دروغ، تهمت و خلاف‌گویی» خواند. خامنه‌ای نیز ده روز بعد در نماز جمعهٔ ۲۹ خرداد گفت:

من از سال ۱۳۳۶ - یعنی ۵۲ سال قبل - ایشان[هاشمی رفسنجانی] را از نزدیک می‌شناسم. آقای هاشمی از اصلی‌ترین افراد نهضت در دوران مبارزات بود؛ از مبارزین جدی و پیگیرِ قبل از انقلاب بود؛ بعد از پیروزی انقلاب از مؤثرترین شخصیت‌های جمهوری اسلامی در کنار امام بود؛ بعد از رحلت امام هم در کنار رهبری تا امروز. این مرد بارها تا مرز شهادت پیش رفته. قبل از انقلاب اموال خودش را صرف انقلاب می‌کرد و به مبارزین می‌داد ... در طول این مدت هیچ موردی را سراغ نداریم که ایشان برای خودش از انقلاب یک اندوخته‌ای درست کرده باشد.

در روز ۲۶ تیرماه ۱۳۸۸، هاشمی سکوت غیر معمول خود پس از انتخابات را شکست. او در خطبه‌های نماز جمعه تهران (۲۶ تیر ۱۳۸۸) شورای نگهبان را به ازدست دادن فرصت متهم کرد. نتایج انتخابات را از دید مردم مشکوک و تردیدآمیز خواند و از حاکمیت خواست تا با آزادکردن زندانیان سیاسی، اعتماد را به مردم بازگرداند. اجتماع دو و نیم میلیون نفر از نمازگزاران و معترضان حاضر (پرازدحام‌ترین نماز جمعه تاریخ ایران)، با دخالت حکومت به درگیری کشیده شد. هاشمی که از ۱۲ تیرماه ۱۳۶۰ امام جمعه موقت تهران بود و با بیش از ۴۰۰ بار اقامه، رکورددار امامت جمعه تهران بود، پس از این روز این سمت را ترک گفت.

خیابان انقلاب (تهران) در جریان نماز جمعه تهران (۲۶ تیر ۱۳۸۸)

هاشمی پس از آن در مناسبت دیگری گفت:

اگر مردم ما را بخواهند حکومت می‌کنیم و اگر نخواهند می‌رویم. حکومت پول دارد. نیرو دارد می‌تواند در خیابان آدم جمع کند ولی گروه مقابل یک عده استاد، دانشجو کارگر، مدیر، صنعت‌گر هستند و درست نبود که بسیج و سپاه در مقابل مردم قرار داده شوند... چطور می‌شود میلیونها نفر در خیابان بیانند و بگویند در انتخابات تقلب شده‌است و به انتخابات تردید نکرد؟

از آن پس هاشمی همسو با سران فتنه خوانده‌شد. نزدیکانش به ویژه فائزه هاشمی و مهدی هاشمی دستگیر و یا تهدید به دستگیری شدند و کنترل او بر دانشگاه آزاد اسلامی به چالش کشیده شد از سوی دیگر با اعلام کاندیداتوری مهدوی کنی برای ریاست خبرگان در سال ۱۳۸۹، هاشمی از کاندیداتوری برای این سمت نیز استعفا داد و ریاست مجلس خبرگان را به مهدوی کنی واگذار کرد. وب سایت وی نیز در دی ماه ۱۳۹۰ مسدود شد و تا مدت شش ماه خارج از دسترس بود.

در شهریور ۱۳۹۳، مصطفی تاجزاده، معاون سیاسی سابق وزارت کشور و از بازداشت‌شدگان حوادث پس از انتخابات دهم، با انتشار نامه‌ای ادعا کرد که در طول مدت بازداشت، بارها از جانب مأموران بازداشتگاه دو الف سپاه پاسداران تحت فشار قرار گرفته تا علیه علی اکبر هاشمی رفسنجانی، سید محمد خاتمی و میرحسین موسوی، شهادت دهد که این افراد، در پی انجام انقلاب مخملی در ایران بودند. وی همچنین تلاش برای بازداشت فرزندان هاشمی رفسنجانی را اعمال فشار بر شخص اکبر هاشمی رفسنجانی برای تغییر مواضعش دانسته.

انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در سال ۱۳۹۲

نوشتار اصلی: انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۹۲)

اکبر هاشمی رفسنجانی در تاریخ ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۲ و در واپسین دقایق ثبت نام در انتخابات ریاست‌جمهوری نام‌نویسی کرد، اما در کمال ناباوری صلاحیت وی از سوی شورای نگهبان احراز نشد. هاشمی در سن ۷۹ سالگی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ ایران کاندیدا شده بود، اما شورای نگهبان صلاحیت او را به دلیل عدم توانایی جسمی رد کرد. در واکنش به این تصمیم شورای نگهبان، پایگاه اطلاع‌رسانی اکبر هاشمی رفسنجانی فیلمی منتشر کرد که در آن، هاشمی با چند نفر از همراهانش از کوه بالا می‌رود و در نهایت، با رسیدن به آبشاری به نام چال مگس نام خود را بر روی سنگ به یادگار می‌نویسد. این فیلم بعدها از پایگاه رسمی هاشمی رفسنجانی حذف شد اما هنوز در برخی پایگاه‌های خبری ایران و نیز شبکه یوتیوب در دسترس است. بعد از این رد صلاحیت تحلیلگران گمان می‌کردند حضور سیاسی رفسنجانی در سیاست داخلی ایران به اتمام رسیده است و صحنه برای حضور قدرتمندتر سپاه پاسداران فراهم آمده است.

دو روز قبل از انتخابات وب‌گاه هاشمی خبر از دیدار وی با «جمعی از جوانان فعال دانشجویی از تهران، قم و دیگر استان‌ها» داد. در این دیدار او در مورد عدم احراز صلاحیتش گفت:

یک مقام ارشد امنیتی، برخلاف عرف و قانون، شخصاً در جلسه بررسی صلاحیت‌ها در شورای نگهبان حضور یافت که ابتدا مورد اعتراض برخی از اعضای شورای نگهبان نیز قرار گرفت و نهایتاً به اعضای شورای نگهبان گفت: که حضور هاشمی در انتخابات می‌تواند موجب پیروزی قاطع و با رای بالای مردم شود که با راه و رسم آنها سازگار نیست و لذا این شورا را متقاعد کرد که به بهانه شرایط جسمی رای به عدم احراز صلاحیت بنده دهند.

وب‌گاه کلمه وابسته به میرحسین موسوی مقام امنیتی مورد اشاره هاشمی را حیدر مصلحی وزیر اطلاعات اعلام کرد.

اما شرایط در نهایت به گونه‌ای پیش رفت که انتخابات به نفع هاشمی تمام شد. دو روز قبل از انتخابات هاشمی رفسنجانی، سید محمد خاتمی، سید حسن خمینی و علی اکبر ناطق نوری در بیانیه‌ای از حسن روحانی، نزدیک‌ترین کاندیدای انتخابات به هاشمی و اصلاح طلبان حمایت کردند. حسن روحانی در جریان این انتخابات به عنوان یازدهمین رئیس جمهور ایران انتخاب شد.

انتخابات مجلس خبرگان رهبری در سال ۱۳۹۴

نوشتار اصلی: انتخابات مجلس خبرگان رهبری (۱۳۹۴)

در ۳۰ آذر ۱۳۹۴، و همزمان با حضور چشمگیر و گستردهٔ اصلاح طلبان و اعتدال گرایان برای ثبت نام در پنجمین دورهٔ انتخابات مجلس خبرگان رهبری، اکبر هاشمی رفسنجانی نیز با حضور در وزارت کشور برای شرکت در این دور از انتخابات خبرگان ثبت نام نمود. پس از این ثبت نام با توجه به سابقهٔ رد صلاحیت اکبر هاشمی رفسنجانی در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲ سؤالات زیادی در رابطه با نتیجه بررسی صلاحیت وی توسط شورای نگهبان در محافل سیاسی مطرح گردید، اما در نهایت در ۶ بهمن ۱۳۹۴، و همزمان با اعلام نتایج بررسی صلاحیتهای نامزدان خبرگان توسط شورای نگهبان، و در حالیکه صلاحیت چهره‌های اصلاح طلب و اعتدالگرای فراوانی همچون سید حسن خمینی، مجید انصاری، محمود امجد و سید محمد موسوی بجنوردی، احراز نگردیده بود، این شورا اعلام کرد که صلاحیت اکبر هاشمی رفسنجانی احراز شده است. کمی بعد وی پس از شش سال برای اولین بار از صدا و سیمای جمهوری اسلامی و از شبکه تهران، در یک برنامه تبلیغاتی مستقیماً با مردم سخن گفت و متذکر شد که جمهوریت و اسلامیت نظام دچار ضعف شده است. در همان روز لیست نامزدان خبرگان مورد حمایت هاشمی رفسنجانی برای انتخابات مجلس خبرگان با عنوان خبرگان مردم، در رسانه‌ها منتشر گردید. در این لیست از تهران، علاوه بر خود هاشمی رفسنجانی، حسن روحانی، قربانعلی دری نجف آبادی، سید محمد سجادی عطاآبادی، سید محمود علوی، محمدعلی موحدی کرمانی، محمد محمدی ری‌شهری، ابراهیم امینی، محمد امامی کاشانی، هاشم بطحایی گلپایگانی، محسن قمی، محسن اسماعیلی، نصرالله شاه‌آبادی، سید ابوالفضل میرمحمدی، محمدعلی تسخیری و محمدحسن زالی قرار داشتند که ۱۵ نفر از فهرست ۱۶ نفره فوق به مجلس خبرگان راه یافتند. شخص اکبر هاشمی رفسنجانی نیز با کسب ۲٬۳۰۱٬۴۹۲ رای در استان تهران، بالاترین میزان رای یک نامزد انتخابات خبرگان را در تمام ادوار این مجلس کسب نمود. در این دوره محمد یزدی، رئیس مجلس خبرگان و محمدتقی مصباح یزدی رای لازم را برای حضور در خبرگان به دست نیاوردند و احمد جنتی، دبیر شورای نگهبان شانزدهم شد. در ۲۰ اسفند ۱۳۹۴، علی خامنه‌ای، رهبر ایران که پیش از انتخابات نیز دربارهٔ برنامه‌ریزی برای حذف برخی چهره‌ها از مجلس خبرگان هشدار داده بود در حمایتی آشکار از رای نیاوردن محمد یزدی و محمدتقی مصباح ابراز نارضایتی کرده و نبودن آنها در مجلس خبرگان پنجم را مایهٔ خسارت دانست.

دیدگاه‌های سیاسی و اقتصادی

از بعد اقتصادی، برخلاف محافظه‌کاران راست سنتی که طرفدار دیدگاه بازار آزاد هستند، رفسنجانی به یک اقتصاد ترکیبی معتقد است. برای نمونه او به ملی کردن صنایع بزرگ و مالیات‌های سنگین باور داشته و در کنار آن دیدگاه مترقی‌ای به حوزه فرهنگ دارد. همین امر باعث شده که از حمایت طیف‌های چپ نیز برخوردار باشد. در حقیقت در طول دهه اول پس از انقلاب ۱۳۵۷، رفسنجانی با همین دیدگاه، اتحاد خود را به جناح چپ حفظ کرد؛ ولی پس از درگذشت روح‌الله خمینی در سال ۱۳۶۸ او تلاش کرد تا به محافظه‌کاران نزدیک‌تر شود؛ بنابراین در مناسبات میان دو جناح، او یک نقطه مشترک بوده‌است.

با وجود تمایلات راست در اندیشه اقتصادی هاشمی، نوع نگاه او به اقتصاد با محافظه‌کاران جناح راست سنتی تفاوت اساسی دارد. جناح راست سنتی طالب حاکمیت اقتصادی بازار است. درحالی که رفسنجانی به اقتصادی مبتنی بر صنایع مدرن باور دارد. اندیشه‌ای که باعث پدیدار شدن جناح راست مدرن در ساختار سیاسی ایران شد.

از دیدگاه سیاسی، کسانی که دنباله‌رو هاشمی هستند در ساختار سیاسی ایران جزء اصلاح‌طلبان محسوب می‌شوند. بخش مهمی از کارگزاران سازندگی تحت رهبری معنوی او قرار دارند. از بعد عمرانی، برنامه‌های سازندگی هاشمی با سیاست‌های اقتصادی محمدرضا شاه پهلوی مشابهت دارد.

وی مطرح کننده ایده شورای فقهی است. عده‌ای اصل فقاهت هاشمی جهت اظهارنظر را محل تأمل دانسته و این ایده را بدنبال تزلزل در جایگاه ولی فقیه می‌دانند.

دانشگاه آزاد

نوشتار اصلی: دانشگاه آزاد اسلامی

هاشمی رفسنجانی از بنیان‌گذاران و رئیس هیئت امنای دانشگاه آزاد اسلامی است. این دانشگاه بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار دارائی دارد. در جریان انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ دانشگاه آزاد تحت ریاست عبدالله جاسبی یکی از پایگاه‌های مخالفت با احمدی‌نژاد بود و احمدی‌نژاد تلاش داشت تا نفوذ دولت را بر این مؤسسه غیردولتی گسترش داده و از نفوذ هاشمی در آن بکاهد. هیئت مؤسسان برای جلوگیری از این اقدام، دانشگاه را وقف نمود و این وقف به تأیید مجلس رسید؛ ولی تحت فشار لباس شخصی‌ها مجلس مصوبه خود را لغو کرد. سرانجام در سال ۱۳۹۰ عبدالله جاسبی جای خود را به فرهاد دانشجو از حامیان محمود احمدی‌نژاد داد؛ ولی هاشمی رفسنجانی این اقدام را غیرقانونی دانست و به عنوان رئیس هیئت مؤسسین دانشگاه آزاد از امضای حکم دانشجو خودداری کرد. چندی پس از آغاز به کار دولت حسن روحانی، که به هاشمی نزدیک بود، فرهاد دانشجو، برکنار شده و حمید میرزاده، عضو سابق کابینهٔ هاشمی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی گردید.

دارایی

خانواده هاشمی نام خانوادگی خود را از یکی اجداد خود به نام حاج هاشم که از ملاک‌های منطقه نوق بود، گرفته‌اند. زمانی که علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی زاده شد، پدرش باغدار و تاجر پسته نسبتاً پولداری بود.

با گذشت سی سال از انقلاب مجید انور او را یک میلیونر معرفی می‌کند. نام او همچنین در مجله فوربز زیر عنوان «ملاهای میلیونر» منتشر شده‌است. بر اساس یک گزارش کنگره آمریکا، تنها تجارت پسته تعاونی پسته‌کاران رفسنجان که باغ‌های پسته او را زیر نظر پسرعموی او اداره می‌کند، سالانه بالغ بر ۷۴۶ میلیون دلار است. امروزه او و خانواده‌اش، کنترل میلیاردها دلار دارایی را در دست دارند.

بر اساس یک تحقیق ژورنالیستی، منشاء ثروت او آشنایی با سید ابوالفضل تولیت، میلیاردر ایرانی است که سال‌ها پیش از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، ثروت خود را از طریق هاشمی وقف انقلاب کرد. هاشمی با شراکت محمدجواد باهنر و محمدرضا مهدوی کنی شرکتی به‌نام دژ ساز تأسیس نمود و با فعالیت‌های عمرانی بر روی زمین‌های موقوفه تولیت موفق شد سرمایه خود را زیاد کند. کسری ناجی گفته‌است که زمین‌های قم متعلق به پدر هاشمی بوده‌است.

تالیفات

هاشمی رفسنجانی تعدادی کتاب با عنوان مجموعه خاطرات روزانه دارد. او انگیزه‌اش را از نوشتن خاطرات روزانه علاقه به نویسندگی عنوان کرده‌است. بااین‌حال بخشی از خاطرات او به دلیل مسائل امنیتی منتشر نمی‌شود. بر اساس خاطرات و دیدگاه‌ها، سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های او چندین کتاب مستقل نوشته شده‌است.

علاوه براین، متن کامل خطبه‌های نماز جمعه، مصاحبه‌ها، سخنرانی‌ها و نطق‌های پیش از دستورش در مجلس به صورت کتاب‌های جداگانه منتشر شده‌است.

دوران مبارزه عنوان کتاب خاطرات پیش از پیروزی انقلاب اوست. برخی مطالب این کتاب، برای آشنایی با دیدگاه‌های او بسیار مفید بوده و گاهی تعجب‌آور است. برای نمونه ازخودگذشتگی او نسبت به روح‌الله خمینی و افکار او، شیفتگی او نسبت به نهضت ملی شدن صنعت نفت به رهبری محمد مصدق و حتی به نهضت آزادی از این موارد است. درواقع او به نهضت آزادی و مهدی بازرگان تمایل داشت. در این کتاب رفسنجانی خود را به دموکراسی غربی نیز متمایل نشان می‌دهد. نکته غیرمنتظره دیگر، حمایت ضمنی هاشمی از تفکری است که اساس انقلاب سفید محمدرضا پهلوی را تشکیل می‌داد. او در خاطرات خود، مخالفتش را با محافظه‌کاران و به‌شکل خاص با موتلفه پنهان نمی‌کند.

از تالیفات هاشمی رفسنجانی کتابی است با عنوان «امیرکبیر: قهرمان مبارزه با استعمار» که به زندگی و وقایع دوران امیرکبیر می‌پردازد و در سال ۱۳۴۶ منتشر شد و در آن از امیرکبیر تجلیل شده‌است. دیگر اثر وی، تفسیر راهنما است که از تفاسیر موضوعی قرآن بوده و بخشی از آن از مجموعهٔ فیش‌های تهیه شده در زندان دوره پهلوی فراهم آمده‌است.

عنوان آثار

• سرگذشت فلسطین، اکبر هاشمی رفسنجانی، اکرم زعیتر، ناشر: بوستان کتاب قم
• کارنامه و خاطرات، اکبر هاشمی رفسنجانی، عباس بشیری، محسن هاشمی رفسنجانی، ناشر: دفتر نشر معارف انقلاب
• آزاداندیشی اسلامی و روشنفکری اسلامی، اکبر هاشمی رفسنجانی، ناشر: برد
• جایگاه مساجد در نظام اسلامی از منظر قرآن، اکبر هاشمی رفسنجانی، ناشر: زینی
• فرهنگ قرآن، اکبر هاشمی رفسنجانی، ناشر: بوستان کتاب قم
• تفسیر راهنما، اکبر هاشمی رفسنجانی، ناشر: بوستان کتاب قم
• جهان در عصر بعثت، اکبر هاشمی رفسنجانی، محمدجواد باهنر، ناشر: دفتر نشر فرهنگ اسلامی
• امیرکبیر: قهرمان مبارزه با استعمار، اکبر هاشمی رفسنجانی، ناشر: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی
• همبستگی امت اسلامی (مجموعه سخنرانی‌ها در کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی)، اکبر هاشمی رفسنجانی، سیدجلال میرآقایی (گردآورنده)، ناشر: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی
• سماحه الشیخ الهاشمی الرفسنجانی فی عصر المجابهه: مذاکرات المخاض السیاسی، عبدالرحیم حمرانی، اکبر هاشمی رفسنجانی

جستارهای وابسته

• دولت هاشمی رفسنجانی
• ترور ناموفق اکبر هاشمی رفسنجانی (۱۳۵۸)
• موزه ریاست جمهوری رفسنجان
• مجمع تشخیص مصلحت نظام
• حسین مرعشی
• دانشگاه آزاد اسلامی
• مجلس خبرگان رهبری
• قتل‌های زنجیره‌ای ایران
• بنیاد طاهر
• ماجرای ایران-کنترا
• حزب جمهوری اسلامی
• حسن لاهوتی اشکوری
• تظاهرات در شهرهای ایران (۱۳۷۱)
• بمب‌گذاری در دفتر حزب جمهوری اسلامی
• ترور میکونوس
• رسوایی‌های قاچاق اسلحه از جمهوری اسلامی ایران
• گروه فرقان
• محاکمه غلامحسین کرباسچی
• جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
• دائرةالمعارف قرآن کریم
• بمب‌گذاری آمیا
• سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

منابع

انگلیسی

• Addis, Casey L. Iran's 2009 Presidential Elections. Washington, DC: Congressional Research Service, 2009. 11. 
• Afshari, Reza. Human Rights in Iran: The Abuse of Cultural Relativism. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2001. 440. ISBN ‎ISBN 978-0-8122-2139-8. 
• Amir Arjomand, Saīd. After Khomeini: Iran under his successors. New York: Oxford University Press, 2009. 264. ISBN ‎ISBN 978-0-19-539179-4. 
• Anouar, Majid. Krishnaswamy Revathi. ed. The postcolonial and the global. US: University of Minnesota, 2008. 329. ISBN ‎ISBN 978-0-8166-4608-1. 
• Appleby, Scott. Spokesmen for the despised: fundamentalist leaders of the Middle East. London: University of Chicago Press, 1997. 429. ISBN ‎ISBN 0-226-02124-6. 
• Baktiari, Bahman. Parliamentary politics in revolutionary Iran: the institutionalization of factional politics. US: The University Press of Florida, 1996. 312. ISBN ‎ISBN 978-0-8130-1461-6. 
• Crane, Keith و Rollie Lal. Jeffrey Martini. Iran's political, demographic, and economic vulnerabilities. Rand Corporation, 2008. 128. ISBN ‎ISBN 978-0-8330-4304-7. 
• Daniel, Elton L. The History of Iran. Westport, Connecticut: Greenwood Publishing Group, 2012. 334. ISBN ‎ISBN 978-0-313-37509-5. 
• Energy and the Iranian economy: hearing. Washington, DC: US Government Printing Office, 2006. 62. 
• Ganji, Manouchehr. Defying the Iranian revolution: from a minister to the Shah to a leader of Resistance. Westport: Greenwood Publishing Group, 2002. 269. ISBN ‎ISBN 978-0-275-97187-2. 
• Gieling, Saskia Maria. Religion and war in revolutionary Iran. New York: I.B. Tauris, 1999. 213. ISBN ‎ISBN 978-1-86064-407-4. 
• Gold, Dore. The Rise of Nuclear Iran: How Tehran Defies the West. New York: Regnery Publishing Inc, 2009. 404. ISBN ‎ISBN 978-1-59698-571-1. 
• Jessup, John E. An encyclopedic dictionary of conflict and conflict resolution, ۱۹۴۵–۱۹۹۶. Westport, Connecticut: Greenwood Publishing Group, 1998. 887. ISBN ‎ISBN 978-0-313-28112-2. 
• Klebnikov, Paul. “Millionaire Mullahs”. US: Forbes Magazine, 07.21.03. Retrieved 18 بهمن 1390. 
• Lyon, Alistair. “Cleric says Iran in crisis, police fight protesters”. US: Reuters, Jul 17, 2009. Retrieved 18 بهمن 1390. 
• Maddy-Weitzman, Bruce. Middle East Contemporary Survey. vol. 23. Tel Aviv: Tel Aviv University, 1999. 694. ISBN ‎ISBN 965-224-049-4. 
• Mattair, Thomas R. Global security watch--Iran: a reference handbook. Westport CT: ABC-CLIO Praeger, 2008. 208. ISBN ‎ISBN 978-0-275-99483-9. 
• Melman, Yossi and Meir Javedanfar. The Nuclear Sphinx of Tehran. New York: Carroll & Graf, 2007. 304. ISBN ‎ISBN 978-0-78671-877-0. 
• Moslem, Mehdi. Factional politics in post-Khomeini Iran. New York: Syracuse University Press, 2002. 371. ISBN ‎ISBN 0-8156-2978-8. 
• Naji, Kasra. Ahmadinejad: the secret history of Iran's radical leader. New York: I.B. Tauris, 2008. 298. ISBN ‎ISBN 978-1-84511-636-1. 
• Peterson, Scott. Let the swords encircle me: Iran--a journey behind the headlines. New York: Simon & Schuster, 2010. 732. ISBN ‎ISBN 978-1-4165-9728-5. 
• Roberson, Barbara Allen. The Middle East and Europe: the power deficit. New York: Taylor & Francis, 2005. 228. ISBN ‎ISBN 0-415-14044-7. 
• Takeyh, Ray. Guardians of the revolution: Iran and the world in the age of the Ayatollahs. New York: Oxford University Press, 2009. 254. ISBN ‎ISBN 978-0-19-532784-7. 
• Tezcür, Güneş Murat. Muslim reformers in Iran and Turkey: the paradox of moderation. US: University of Texas Press, 2010. 306. 
• Thaler, David E. Mullahs, Guards, and Bonyads: an exploration of Iranian leadership dynamics. Santa Monica: Rand Corporation, 2010. 135. ISBN ‎ISBN 978-0-8330-4773-1. 
• The Middle East and North Africa. London: Europa Publications Limited, 2004. 1370. ISBN ‎ISBN 1-85743-184-7. 
• Walt, Stephen M. Revolution and war. New York: Cornell University, 1996. 365. ISBN ‎ISBN 0-8014-8297-6. 

فارسی

• هاشمی رفسنجانی در دقیقه ۹۰ نامزد ریاست جمهوری شد خبرگزاری فارس
• اسلامی، محمدمهدی. «محبوبترین، جنجالی‌ترین و کهنسال‌ترین خطیب‌های نماز جمعه تهران». نقد نیوز فارسی، ۵ مرداد ۱۳۹۰. بازبینی‌شده در ۱۸ بهمن ۱۳۹۰. 
• الفت، رضا. «هاشمی رفسنجانی؛ انتخابات، انتقادات، بازداشت و تهدید اطرافیان». رادیو فردا فارسی، ۱۳۸۹/۰۱/۱۷. بازبینی‌شده در ۱۸ بهمن ۱۳۹۰. 
• اکبرین، محمدجواد. «اکبر هاشمی رفسنجانی؛ پایان حیات سیاسی چهره‌ای قدرتمند؟». بی‌بی‌سی فارسی، ۱۷ اسفند ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۱۸ بهمن ۱۳۹۰. 
• «تفسیر راهنما». مرکز فرهنگ و معارف قرآن. بازبینی‌شده در ۱۸ بهمن ۱۳۹۰. 
• دریایی، نیلگون. «امیرکبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار». روزنامه شرق. بازبینی‌شده در ۱۸ بهمن ۱۳۹۰. 
• «دفترچه خاطرات محرمانه هاشمی رفسنجانی کجاست؟». خبرآنلاین، ۱۳۹۰/۶/۵. بازبینی‌شده در ۱۸ بهمن ۱۳۹۰. 
• رادمنش، رضا. «هاشمی رفسنجانی چگونه ثروتمند شد؟». خبرنگاران سبز، ۲۲ مرداد ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۱۸ بهمن ۱۳۹۰. 
• «زندگینامه». همشهری‌آنلاین، ۱ مهر ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۱۸ بهمن ۱۳۹۰. 
• شجاعی، میترا. «اعتراضی‌ترین نمازجمعهٔ تاریخ معاصر ایران». فرید وحیدی. دویچه وله فارسی، ۱۷٫۰۷٫۲۰۰۹. بازبینی‌شده در ۱۸ بهمن ۱۳۹۰. 
• عظیما، نازی. «تحقیقات دربارهٔ رشوه دهی شرکت نفت نروژی به مهدی هاشمی: استات اویل عمل خلافی مرتکب نشده است». رادیو فردا فارسی، ۱۳۸۳/۰۳/۲۹. بازبینی‌شده در ۱۴ اسفند ۱۳۹۰. 
• «کتاب‌های جدید هاشمی‌رفسنجانی در راه است/از نظرات سیاسی۸۹ تا خاطرات۶۸». خبرآنلاین، ۱۳۹۰/۶/۱. بازبینی‌شده در ۱۸ بهمن ۱۳۹۰. 
• گنجی، اکبر. «خاطرات اکبر هاشمی رفسنجانی و حذف روایت کشتار ۶۷». بی‌بی‌سی فارسی، ۰۸ تیر ۱۳۹۰. بازبینی‌شده در ۱۸ بهمن ۱۳۹۰. 
• «مهدوی کنی به ریاست مجلس خبرگان انتخاب شد». بی‌بی‌سی فارسی، ۱۷ اسفند ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۲۷ بهمن ۱۳۹۰. 
• مصلحی، حیدر. «وزیر اطلاعات: رفسنجانی مباحث سران فتنه را مطرح می‌کند». بی‌بی‌سی فارسی، ۱۰ دسامبر ۲۰۰۹. بازبینی‌شده در ۱۸ بهمن ۱۳۹۰. 
• هاشمی رفسنجانی، علی‌اکبر. «هاشمی رفسنجانی: مردم نخواهند باید برویم». رادیو فردا فارسی، ۱۳۸۸/۰۹/۱۵. بازبینی‌شده در ۱۸ بهمن ۱۳۹۰. 
• هاشمی، محمد. «سایت هاشمی رفسنجانی مسدود شد». بی‌بی‌سی فارسی، ۰۹ دی ۱۳۹۰. بازبینی‌شده در ۱۸ بهمن ۱۳۹۰. 
• هاشمی رفسنجانی، علی‌اکبر. «برخی مسائل را به دلیل امنیتی بودن در خاطرات روزانه‌ام نمی‌نویسم». مردمسالاری، ۱۳۹۰/۰۵/۲۶. بازبینی‌شده در ۱۸ بهمن ۱۳۹۰. 
• هاشمی رفسنجانی، اکبر. «هاشمی رفسنجانی: انتخاب رئیس جدید دانشگاه آزاد غیرقانونی بود». بی‌بی‌سی فارسی، ۲۲ دی ۱۳۹۰. بازبینی‌شده در ۵ فروردین ۱۳۹۱. 
• خامنه‌ای، علی. «آیت الله خامنه‌ای: وقف دانشگاه آزاد 'صحیح نیست'». بی‌بی‌سی فارسی، ۱۹ مهر ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۵ فروردین ۱۳۹۱. 

پیوند به بیرون

در پروژه‌های خواهر می‌توانید در مورد اکبر هاشمی رفسنجانی اطلاعات بیشتری بیابید.

---

در میان گفتاوردها از ویکی‌گفتاورد
در میان تصویرها و رسانه‌ها از ویکی‌انبار

• وب‌گاه رسمی
• مجمع تشخیص مصلحت نظام
• نقش هاشمی رفسنجانی در قتلهای سیاسی میکونوس (مرکز اسناد حقوق بشر ایران در نیویورک)
• سریال معمای شاه در بخش‌هایی به زندگی رفسنجانی در دوران پهلوی و انقلاب پرداخته است

پیشین: هاشم صباغیان	وزیر کشور ایران ۱۳۵۷–۱۳۵۸	پسین: محمدرضا مهدوی کنی
پیشین: وجود نداشت	رئیس مجلس شورای اسلامی ۱۳۵۸–۱۳۶۷	پسین: مهدی کروبی
پیشین: علی خامنه‌ای	رئیس جمهور ایران ۱۳۶۸–۱۳۷۶	پسین: محمد خاتمی
پیشین: علی خامنه‌ای	رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ۱۳۶۷–تاکنون	پسین: نامعلوم
پیشین: علی مشکینی	رئیس مجلس خبرگان رهبری ۱۳۸۶–۱۳۸۹	پسین: محمدرضا مهدوی کنی