لاتین‌نویسی
لاتین‌نویسی یا لاتین‌سازی (به انگلیسی: latinization) یا رومی‌نویسی یا رومی‌سازی (به انگلیسی: Romanization) در زبان‌شناسی به معنای تبدیل نوشتار از یک خط به خط لاتین است. لاتین‌نویسی شامل نویسه‌گردانی، برای نمایش متن، ترانویسی، یا گفتار یا هردوی آنهاست. خطِ لاتین امروزه در جهان نقشِ یک خطِ دوم را بازی می‌کند. به طوریکه در تابلوهایِ شهرها و خیابان‌ها یا نشانی‌هایِ اینترنتی در همهٔ کشورها وجود دارد. از سویِ دیگر تجربه نشان داده، که تلاش برایِ آموزشِ خواندن و نوشتن به میلیون‌ها تن از کودکان و نوجوانانِ ایرانی‌تبار در خارج از کشور به دلیلِ عدمِ تماسِ روزمره با خطِ فارسی، اغلب ناکارآمد از آب در می‌آید. به نظر می‌رسد که چاره‌ای برایِ برون‌رفت از این دشواری پیدا شده باشد، و آن به‌کارگیریِ خطِ لاتین در کنار یا به جای خطِ فارسی است.
کشورهای غربی برای استانداردسازی تلفظ متون کشورهای غیرلاتین‌زبان استاندارهای بسیاری تدوین کرده‌اند که از آن جمله می‌توان به لاتین‌نویسی الا-ال‌سی، DIN 31635، الفبای آوانگاری بین‌المللی اشاره کرد.
لاتین‌نویسی پارسی
[ویرایش]پس از ارایه چندی از الفباها و اصول غیررسمی که با شکست روبه‌رو شدند، لاتین‌نویسی پارسی برپایه یک دبیره نو با عنوان الفبای دوم برای زبان فارسی معرفی شد که دارای قواعد جامع و محکمی می‌باشد. در این شیوه‌نامه دوگانگی‌ها و ابهام‌ها از بین رفته‌است زیرا برای هر واج تنها یک نویسه وجود دارد و دیگر برای نگارش یک واج، چند حرف پیوسته مانند ch نیست. برای نمونه در این دبیره برای نگارش واج چ از نویسهٔ č استفاده می‌شود، پس واژهٔ چوب، čub نوشته می‌شود یا x برای خ، q برای غ و ق، w (و) در واژه‌هایی چون Nowruz. در این شیوه‌نامه مدرن افزون بر بکارگیری هر ۲۶ حرف الفبای انگلیسی، ۴ حرف دیگر برپایه حروف لاتین (برای حروف چ، ش، ژ، آ) افزوده شده تا برای هر واج، نویسه‌ای باشد؛ سه واج هفتکدار š , ž , č و یک واکه ماکرون‌‌دار ā بدین ترتیب الفبای دوم پارسی دارای ۲۹ حرف می‌باشد.
این شیوه‌نامه مورد توجه انجمن‌های ایرانیان بیرون کشور، تاجیک‌ها که خط‌شان سیریلیک بوده و حتی ایرانیان درون قرار گرفته و برپایه آن کتاب‌هایی آموزشی نیز برای نسل‌های سوم و چهارم ایرانیان مقیم خارج تهیه شده و حتی کتاب‌هایی چون دیوان حافظ، رباعیات خیام و دانش‌نامه کوچک ایران و نیز در نقشه‌های جدید جغرافیایی و… با این استاندارد لاتین‌نویسی شده‌اند.
لاتین‌نویسی عربی/فارسی معرّب
[ویرایش]تا مدت‌ها استاندارد رسمی برایِ آوانگاری فارسی به خطِ لاتین نبود. در سال ۱۳۸۲ نظام آوانگاری کلی نام‌های جغرافیایی ایران ارائه شد و پس از آن برای تصویب به گروه متخصصان نام‌های جغرافیایی سازمان ملل ارسال شد و سرانجام در نهم اوت ۲۰۱۲ در دهمین کنفرانس بین‌المللی استانداردسازی نام‌های جغرافیایی، به‌عنوان یکی از شیوه‌های لاتین‌نویسی مورد قبول سازمان ملل، به‌تصویب رسید. پس از آن در سال ۱۳۹۱ شمسی، این استاندارد با عنوانِ "شیوه‌نامه آوانگاریِ کلیِ نام‌های جغرافیاییِ ایران" به همهٔ وزارتخانه‌ها و نهادهایِ دولتی برایِ اجرا ابلاغ شد.[۱] البته پیشتر در دهه ۵۰ الگویی نزدیک به این شیوه نامه، نخستین بار توسط دکتر محمد معین در واژه‌نامه فرهنگ معین برای نمایش بهتر تلفظ‌ها بکار برده شده بود و الفبای معین بر اساس آن الفبای قدیمی بنا گشته‌است. از ویژگی‌هایِ این شیوه‌نامه، بکاربردن نویسهٔ /x/ برای آوای /خ/ و نویسهٔ /q/ برای آوای /ق/ و /غ/ است.
الفبای تاجیکی لاتین
[ویرایش]زبان تاجیکی یا «فارسی تاجیکی» یکی از گونه‌های زبان فارسی است، که در تاجیکستان در سال‌های ۱۹۲۸ تا ۱۹۴۰ میلادی به‌صورت استاندارد با استفاده از نسخه‌ای مخصوص از خط لاتین نوشته می‌شد.
لاتین نویسی ژاپنی
[ویرایش]روماجی (به ژاپنی: ローマ字) در زبان ژاپنی به الفبای لاتین و لاتین‌نویسی واژه‌ها گفته می‌شود. در زبان‌های دیگر گاه به اشتباه لاتین‌نویسی ژاپنی را رومانجی می‌خوانند. روش‌های مختلفی برای لاتین‌نویسی در زبان ژاپنی وجود دارد که سه متد اصلی آن عبارت است از لاتین‌نویسی هپبورن (ヘボン式ローマ字)، لاتین‌نویسی کونریی-شیکی (訓令式ローマ字) و لاتین‌نویسی نیهون-شیکی (日本式ローマ字). سبک‌های مبتنی بر لاتین‌نویسی هپبورن بیش از روش‌های دیگر برای نگارش روماجی به کار گرفته می‌شود.
لاتین نویسی چینی
[ویرایش]پینیین یا هانیو پینیین (به چینی ساده‌شده: 汉语拼音)، (به چینی سنتی: 漢語拼音)، (به پین‌یینی: Hànyǔ Pīnyīn) رایج‌ترین شیوهٔ لاتین‌نویسی زبان چینی ماندارین است.
در شیوهٔ پینیین، حروف لاتین را برای نمایش صداها در زبان چینی به کار می‌برند، اما نحوهٔ تناظر این حروف با صداها چندان شبیه به لاتین‌نویسی رایج برای زبان‌های دیگر نیست. برای نمونه، q و zh هر دو نزدیک به «چ» تلفظ می‌شود (گرچه تلفظ دقیق آن دو یکی نیست) و x نزدیک به «ش» تلفظ می‌شود.
این شیوه در سال ۱۹۵۸ مورد تأیید قرار گرفته و در سال ۱۹۷۹ مورد قبول دولت جمهوری خلق چین قرار گرفت و جانشین سیستم‌های قدیمی‌تر شد.
جستارهای وابسته
[ویرایش]- نویسه‌گردانی
- ترانویسی
- آوانگاری
- واج‌شناسی و آواشناسی فارسی
- الفبای آوانگاری بین‌المللی
- الفبای آوایی
- الفبای لاتین
- خط اوستایی
منابع
[ویرایش]- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Romanization». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۱ دسامبر ۲۰۱۴.
برای مطالعه بیشتر
[ویرایش]- ابلاغ شیوه نامه آوانگاری کلی نام‌های جغرافیایی
- شیوه‌نامهٔ استاندارد لاتین‌نویسی، بهار ۱۳۹۱
- ; کتاب آموزشی پارسی، لاتین نویسی شده
پیوند به بیرون
[ویرایش]
- نرم‌افزار ترانویس
- افزونه‌ی «ویراستیار» برای نرم افزارِآفیس
- واژه یاب پارسی (لاتین نویسیِ واژگان، در بخشِ فرهنگِ عمید)
- شیوه‌نامهٔ استاندارد لاتین‌نویسی، بهار ۱۳۹۱
- ابلاغ شیوه‌نامهٔ آوانگاری کلی نام‌های جغرافیایی