جیریا

جیریا (اراک)

اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	مرکزی
شهرستان	اراک
بخش	بخش مرکزی
نام محلی	گیریا
مردم
جمعیت	2,462 نفر (۱۳۹۵)

جیریا (اراک)، روستایی از توابع بخش ساروق شهرستان اراک در استان مرکزی ایران است. این روستایکی از روستاهای کهن ناحیه فراهان است و در میان اهالی فراهان، گیریا یا گِریا خوانده می باشد.ستانی با شهرستان خنداب (شراه سابق ) است. عبور جاده ابریشم از نزدیکی این روستا موجب ثروت مردم این روستا در گذشته بوده است .که از یافته های قیمتی که درین روستا بدست آمده است به خوبی میتوان از توان مالی مردمان دوران قدیم این روستا پی برد . امن بودن روستا به سبب محصور بودن در کوه و داشتن قناتهای پر آب سبب مهاجرت مردمانی از یزد و اصفهان و شیراز و همدان ...به این روستا شده است. نوع معمای برجای مانده درین روستا میتوان جذب گردشگر خاص خود را داشته باشد هرچند تنها حدود دو خانه به طور کامل سالم مانده است که از زیر ان قنات عبور میکند و یخچالهایی طبیعی در آنها در نظر گرفته شده است.

در طول تاریخ چند هزار ساله این روستا چندین بار محل سکونت جابه جا شده است که گواه این ادعا اشیا یافت شده در قسمتهای مختلف این روستا بوده است . در دشت مدرسه ساختمان اموزشی قدیمی از دوره سلجوقیان بوده است که متاسفانه با بی دقتی مسئولان این روستا در طی دوران بقایای آن از بین رفته است .

سنگ نگاره‌های قشلاق‌های جیریا مربوط به دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان اراک، بخش مرکزی، دهستان ساروق، روستای جیریا، منطقه قشلاق‌ها واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۸ اسفند ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۵۳۸۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[۱] بعد از سالها فهمیدیم که نام قدیمی جیریا بنام جریوا بوده است یکی از دوستانمان بنام آقای ابوطالب جیریایی این موضوع را در کتاب تاریخ قم که کتابی است قدیمی و در سال 378 هجری قمری توسط حسن ابن محمد قمی نوشته شده و در سال 805 توسط حسن بن علی بن حسن به فارسی ترجمه شده است پیدا کرده است جیریا یکی از 44 قریه بخش کوزدر که ظاهرا کودزر فعلی از توابع فراهان است بوده که بسیاری از روستاهای آن زمان از بین رفته اند .

جاده ها :جعده گردا -جعده خیانه -جعده جلوگیر

قنوات:دیم رو -او بالا-کهریز-مدرسه-آخران-و سد بالای دهبا عمق ۱۲متر-۲۰ تا موتورآب عمیق

محصولات کشاورزی :گندم- جو-یونجه-سیب زمینی-لوبیا

باغات:انگور فراوانتر از ساروق-بادام و گردو-کشمش و خشکبار----درآمد از طریق فروش فرش و کشمش

کوههای معروف :دره خورن -قره وتو-دره توه- تپه سلام-دره خشک رو -دره سلطان پری :خانمی بیده که پاش را میزاره و او در میآد. نوع مار :افعی

معنی نام کوه بزرگ و باشکوه جیریا : خورزن khorzan کلمه خورزن از دو بخش تشکیل شده است ، خور+ زن .خور مخفف خورشید است و زن به معنای زدن میباشد که معنی آن یعنی خورشید زن اولین جایی که صبح خورشید از پس آن طلوع میکند و آخرین جاییست که هنگام غروب خورشید بر آن میتابد .

به همین دلیل از دیرباز نام این قله ی با شکوه خورزن نام گرفت.

دارای امکانات رفاهی: برق- آب لوله کشی-تلفن- شعبه نفت-۲تاآسیاب برقی-۴تا نانوای-۲۰-تا تراکتور -۲تا کمباین -۲تا اتوبوس -۱مینی بوس-۴۰ تا سواری و روستا دارای خط اسفالت.

امکانات آموزشی :مدرسه ۴تا و تا دیپلم

امکانات بهداشتی:درمانگاه با ۴ نفر پرسنل

امامزاده ها :شازده یحیی-شازده حسین -شازده اسماعیل وچهل دختران که زیارتگاه مخصوص بانوان استو چهل دختران قدمت روستا را می رساند و ارتباط با آناهیتا الهه آب دارد .

ارباب: میرزا حسین قائم مقام.

نمونه گویش:ها گورتم-ها می گورتن-برفتم بخرم=رفتم بخرم- هاگیر =بگیر

یک افسانه از این روستا:

افسانه تاش دو برار(کوه دو برادر)

دو برادر شکارچی بودند نذر میکنند که اکر شکاری زدندقربانی کنند.بعد از شکار دلشان نمی آید که از گوشت آن به مردم ده بدهندوبه جای آن یک شپش را می کشند.به همین علت سنگ میشوند و در این کوه کوزه و اسله شان به صورت سنگ باقی مانده است

مردم روستا روحیه ای به لطافت پدید آورندگان فرش دارند و هنرمند محسوب میشوند .زبان مردم فارسی است که شباهت زیادی با گویش تبرته دارد . فاصله از اراک۵۰کیلومتر روستاهای همسایه عبارتند از:کلاغ نشین ارجنا وندجام آباد تور وبادرستان و ساروق و یساول.

دره سلطان پری :خانمی بیده که پاش را میزاره و او در میآد. نوع مار :افعی

امامزاده ها :

شازده یحیی-شازده حسین -شازده اسماعیل وچهل دختران که زیارتگاه مخصوص بانوان استو چهل دختران قدمت روستا را می رساند و ارتباط با آناهیتا الهه آب دارد .

امام زاده یحیی

دراطراف امام زاده چشم انداز بسيار زيبايي از روستا – دشت و كوهستان وجوددارد كه هر بيننده اي را مجذوب خود مي نمايد قنات بسيار پر آب و معروفي هم در اين منطقه ساليان پيش ايجاد شده است كه به آب بالا در بين مردم رايجاست.

ضريح مقدس حضرت امامزاده شاهزاده حسين عليه السلام

ضريح مقدس حضرت امام زاده شاهزاده حسين عليه السلام در مورخه 87/05/12 توسط اهالي محترم جيريا در امامزاده نصب شد . ساخت ضريح مقدس در شمال كشور صورت گرفته است و هزينه ساخت آن از كمك هاي مردمي جمع آوري شده است . اين ضريح با كذر از شهرهاي آمل ،بابل ،‌ تهران و اراك به جيريا منتقل شد .

  نمونه گویش:

ها گورتم-ها می گورتن-برفتم بخرم=رفتم بخرم- هاگیر =بگیر

سد جيريا

در مهارآبهاي فصلي و ذخيره سازی آن نقش بسيار مهمي دارد. طول تاج اين سد ۱۸۵ متر و ارتفاع از كف ۱۶ متر مي باشد .

جمعیت

براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، جمعیت آن ۲٬۴۶۲ نفر (۷۹۳ خانوار) برآورد شده‌است.

قالی

فرش جیریا، از کیفیت و اصالت بالایی برخوردار است. بانوان روستای جیریا تبحری خاص در بافت قالی دارند، تلاش چند صد ساله مردان و زنان این روستا نام تجاری فرش ساروق را رقم زده‌است، به‌طوری‌که تجار کشورهای اروپایی و آمریکایی با برند ساروق آشنا هستند. طراحی نقشه، نقش‌بندی و رنگ‌بندی بافته‌های اهالی این روستا به قدری چشم‌نواز است که می‌توان ساعت‌ها بدون خستگی به این هنر که حاصل دسترنج زنان و دختران این روستاست نگریست، اما چه حاصل که انگیزه و امید بافندگان این روستا نیز در حال از بین رفتن است. متأسفانه با وجود اینکه یک خانواده برای بافت فرش ممکن است یک سال یا بیشتر وقت صرف کرده و همه هزینه‌های مالی برای بافت فرش و حتی آسیب‌های جسمی را تحمل کند، اما در نهایت دلالان و واسطه‌گران این دسترنج یکساله را به قیمت واقعی آن نمی‌خرند، اهالی روستای جیریا به ویژه زنان و دختران در وضعیت خوب اقتصادی به سر نمی‌برند، آن دسته از فرش‌های دستبافت جیریا هم که خریداری شده، به اسم ساروق به بازار عرضه می‌شود و این امر پذیرفتنی نیست. این شرایط نیازمند رسیدگی است، در صورت عدم توجه مسئولان و سرمایه‌گذاری مسلماً فرش باکیفیت جیریا از دست خواهد رفت.

تراکم بالای فرش جیریا یکی از ویژگی های مهم آن است. بیشتر این فرش ها در ۱۶۰رج و گاه تا ۲۰۰ رج هم بافته می شود. این تراکم باعث شده که این فرش به نام «فرش آهنین» هم معروف شود. این سفتی و استحکام به حدی است که وقتی روی آن راه می روید، تفاوتش را با فرش های دستبافت دیگر کاملا احساس می کنید. این ویژگی عمر این فرش ها راهم بالا می برد. فرش هایی که علاوه بر استحکام، به دلیل نقش های متنوع و زیبایشان مثل مهرجوو شاه عباسی زینت بخش خانه های بسیار شده اند. بافت فرش جیریا را بیشتر زن و مردان بافنده باتجربه بر عهده دارند، بافندگانی که با رعایت اصول فنی و هنری، بافته دستشان محصول صادراتی درجه یک است

چطور می بافند؟

بافته های تماشایی

تولید کنندگان فرش جیریا مواد اولیه بافت فرش شان را از شهرستان قم تهیه می کنند؛ چون معتقدند خامه های فعلی موجود در بازار اراک کیفیت سابق را ندارد. بافت فرش جیریا همان مراحل بافت فرش های معمولی را دارد.

دار و چله کشی: برای بافت قالی چیریا اول باید دار قالی برپا شود، دار قالی های جیریا، مثل بیشتر قالی های ایرانی، عمودی است. بعد از دار قالی نوبت به «چله کشی» می رسد، چله کشی در واقع همان نصب تار و پودها روی دار است که نخ های پشمی یا ابریشمی روی آن ها گره می خورد. چله کشی با توجه به ابعاد و رج شمار قالی انجام می شود و بنابراین برای هر نوع قرش متفاوت است.

کوجی بندی و هاف گذاری: بعد از مرحله چله کشی نوبت به کوجی بندی با کجوبند می رسد. کجوو سیل های چوبی یا فلزی است که از آغاز تا پایان بافت قالی بر روی دار باقی می ماند که برای نظم دادن به تارها و برای جدا کردن تارهای زیر و روی قالی استفاده می شود. بعد از کوجی بندی نوبت به هاف گذاری می رسد. هاف میل های کمتر از کوجی است که آن هم روی دار نصب می شود و با عقب و جلو بردن هاف چله ها جابه جا می شوند.

زنجیره بافی: بعد از کوجی بندی و هاف گذاری، نوبت به زنجیره بافی می رسد زنجیره بافی با یک رشته نخ در اول و آخر دار قالی انجام می شود تا بعد از اتمام بافت فرش از هم گسیخته و پاره نشود

بافت فرش: بعد از تمام این مراحل نوبت به بافت فرش می شود که تمام آن ها بر اساس نقشه انجام می شود. بافندگان فرش جیریا در استان مرکزی معتقدند برای بافت این فرش باید حتما از نقشه های اصیل قالی استفاده شود.

مرغوب و زیبا

وقتی صحبت از مرغوبیت فرش اراک می شود منظور بسیاری همین فرش های جیریا است که در بازار با نام ساروق هم شناخته می شود. در واقع عنوان این فرش، از نام روستایی می آید که فرش در آنجا بافته می شود. این روستا تقریبا ۶۰ کیلومتر با اراک فاصله دارد و سال هاست بافندگانش چنان فرش مرغوبی می افتد که نامشان از سطح استان و کشور هم بالاتر رفته است.

چه بخریم؟

ساروق و پشتی

فرش جیریا انواع مختلفی دارد و بیشتر بر اساس اندازه و نقش نام گذاری می شود. در انتخاب محصولات جیریا، هم می توانید سراغ قالی بروید و هم پشتی.

جامونه با تنوعی چشم گیر در موارد پیشنهادی، دست شما را در انتخاب بهترین گزینه درباره اجاره مبله تهران باز می گذارد

نقش ها: فرش جیریا، نقش های مختلفی دارد که از معروف ترین آنها با نام لچک ترنچ، مهرجو، شاه عباسی، دسته گلی، تک بته و مرغ ماهی خوار شناخته می شود. این نقشه ها توسط هنرمندان خبره طراحی می شود.

شش متری: بزرگترین اندازه فرش های جیریایی، قالیچه های شش متری است که در اندازههای ۳۱۲ در ۲۰۸ سانتیمتر بافته می شوند.

خرک: کوچکترین فرش این منطقه به «خرک» معروف است که در اندازههای ۱۳۶ در ۶۴ سانتیمتر بافته می شود. این نوع فرش را بعضی با نام زر چار که هم می شناسند.

ذرع و نیم: «ذرع و نيم» فرشی است که توسط جیریایی ها در قطعات ۱۵۶ در ۱۰۴ سانتیمتر بافته می شود و در قطع همان قالیچه های معمولی است.

دو ذرعی: قالی های دو ذرعی هم در اندازه ۲۰۸ متر در ۱۳۵ سانتیمتر بافته می شوند، این فرش، کمی از قالیچه های معمولی بزرگترند و در کنار فرش های ذرع و نیمی محبوب ترین قالی های جیریایی هستند. قیمت انواع قالی و فرش های جیر یا بسته به اندازه آنها متفاوت است و البته قطعا قیمت مواد اولیه تهیه آن، در قیمت نهایی فرش تاثیرگذار است. قیمت این فرش ها از ۱۵ میلیون تومان شروع شده و تا ۴۰ میلیون تومان هم در بازار معامله می شوند.

پشتی: علاوه بر عنوان این قالی ها، پشتی های جیریایی هم محبوبیت خودشان را دارند، پشتی های جیریایی به صورت جفتی بافته شده و به فروش می رسند که بیشتر در اندازه های ۸۰ در ۶۰ می توانید آنها را تهیه کنید

منابع

• «نتایج سرشماری ایران در سال ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ آبان ۱۳۹۲.