جک و لوبیای سحرآمیز

این مقاله دربارهٔ داستان جک و لوبیای سحرآمیز است. برای محصولات رسانه‌ای مرتبط مثل فیلم و سریال، جک و لوبیای سحرآمیز (ابهام‌زدایی) را ببینید.

جک و لوبیای سحرآمیز
قصهٔ فولکلور
نام	جک و لوبیای سحرآمیز
نام‌های دیگر	جک و غول
اطلاعات
گروه‌بندی آرنه-تامپسون	AT 328 ("The Treasures of the Giant")

جَک و لوبیای سحرآمیز (به انگلیسی: Jack and the Beanstalk) یک قصه پریان سنتی انگلیسی است، درباره پسر فقیری که لوبیا‌های جادویی به دست می‌آورد. این لوبیاها به بوته لوبیای غول‌پیکری تبدیل می‌شوند که تا آسمان می‌رسد. جک با بالا رفتن از آن به کاخ غول مَهیبی می‌رسد و از او اشیاء گرانبهایی شامل چنگ طلایی و مرغی که تخم‌های طلا می‌گذارد را می‌دزدد. این داستان در قالب سنت شفاهی، ادبیات، تئاتر و دیگر اشکال رسانه‌‌ای بازگو شده و به یکی از شناخته‌شده‌ترین داستان‌های افسانه‌ای تبدیل گشته است.

پیشینه

این داستان نخستین بار در سال ۱۷۳۴ با عنوان «داستان جک اِسپِرینگز و لوبیای جادویی» منتشر شد. نسخه‌ای اخلاقی‌تر توسط بِنجامین تابارت در سال ۱۸۰۷ با عنوان «تاریخچهٔ جک و لوبیای سحرآمیز» منتشر شد. این افسانه بعدها توسط جوزِف جاکوبز در کتاب «افسانه‌های انگلیسی» (۱۸۹۰) بازنویسی شد که همان نسخه امروزی رایج است، اما تصور می‌شود که اصل داستان بسیار قدیمی‌تر باشد.

داستان

جک پسر فقیری بود که با مادر بیوه‌اش در روستایی زندگی می‌کردند. روزی که گاو خانواده دیگر شیر نمی‌داد، مادر جک از او خواست که گاو را به بازار ببرد و بفروشد. در راه بازار، جک با پیرمرد عجیبی روبه‌رو شد که به جای پول، چند دانه لوبیای جادویی به جک داد. وقتی جک به خانه برگشت، مادرش عصبانی شد و دانه‌ها را از پنجره بیرون انداخت.

صبح روز بعد، جک با شگفتی دید که از جای دانه‌ها، لوبیایی بلند تا دل آسمان رشد کرده است. او از لوبیا بالا رفت و به دنیایی در میان ابرها رسید. در آنجا قلعه‌ای بزرگ متعلق به غولی مهیب قرار داشت. جک وارد قلعه شد و با همسر غول که زنی مهربان بود آشنا شد. او به جک نان و شیر داد، ولی ناگهان غول برگشت. زن غول، جک را در اجاق پنهان کرد.

غول بوی جک را حس کرد و با صدای بلند گفت: «فی-فا-فو-فام! بوی خونِ یک انگلیسی را می‌شنوم!» ولی زن گفت که کسی آنجا نیست. غول غذایش را خورد و به اتاق رفت تا کیسه‌های سکه‌اش را بشمارد و سپس خوابید. جک یواشکی بیرون آمد، یک کیسهٔ طلا برداشت و از لوبیا پایین آمد. او سکه‌ها را به مادرش داد و مدتی زندگی خوبی داشتند.

چند روز بعد، جک دوباره از لوبیا بالا رفت. این بار مرغی را دید که تخم طلا می‌گذاشت. وقتی غول خوابید، جک مرغ را برداشت و دوباره پایین آمد. این بار نیز مادرش خوشحال شد و با تخم‌های طلا زندگی راحتی داشتند.

بار سوم، جک باز هم بالا رفت و دید که غول یک چنگ جادویی دارد که خودش به تنهایی آهنگ‌های زیبا می‌نوازد. جک چنگ را برداشت، ولی چنگ ناگهان فریاد زد: «کمک! مرا می‌برند!» غول بیدار شد و جک را دنبال کرد.

جک با سرعت از لوبیا پایین رفت. غول نیز دنبالش آمد. جک سریع تبر برداشت و ساقهٔ لوبیا را برید. غول از بالا افتاد و مرد. از آن پس، جک و مادرش با ثروت حاصل از مرغ، طلاها و چنگ جادویی، زندگی شاد و مرفهی داشتند.

منشاء

نسخه‌های اولیهٔ این داستان به سدهٔ ۱۸ بازمی‌گردند. پژوهشگران دانشگاه دورهام و دانشگاه لیسبون بر این باورند که ریشهٔ این داستان به بیش از پنج هزار سال پیش در دوران هندواروپایی بازمی‌گردد و به افسانه‌ای با عنوان "پسرک و گنج غول" مربوط می‌شود. نسخه‌هایی مشابه در فرهنگ‌های ایتالیایی، فرانسوی و آلمانی نیز یافت می‌شود.

تحلیل اخلاقی

در نسخهٔ ابتدایی، جک بدون هیچ دلیل مشخصی اموال غول را می‌دزدید، ولی در نسخه‌های بعدی، مانند نسخهٔ تابارت، غول قبلاً پدر جک را کشته و اموالش را غارت کرده بود. بنابراین دزدی جک، به عنوان بازپس‌گیری حق خانواده‌اش توجیه می‌شد. برخی نیز غول را نمادی از ستمگران بزرگ جامعه می‌دانند که مردم عادی برای بقا با آن‌ها مقابله می‌کنند.

در فرهنگ عامه

این داستان بارها در قالب کتاب، نمایش، پویانمایی و فیلم‌های مختلف بازنویسی و اقتباس شده است. از جمله معروف‌ترین اقتباس‌ها می‌توان به نسخهٔ دیزنی با حضور میکی موس و نسخهٔ طنزآمیز ابوت و کاستلو اشاره کرد. همچنین در نمایش‌های پانتومیم بریتانیایی، این داستان از محبوب‌ترین‌هاست.

منابع

• ویکی‌پدیای انگلیسی