باتری یون‌لیتیم

یک باتری لیتیم-یونی در موزه اتوویژن در آلمان

باتری لیتیوم-یون برای استفاده در تلفن همراه

باتری یون لیتیم (به انگلیسی: Lithium-ion battery) (مخفف انگلیسی: Li-ion یا LIB) یک خانواده از باتری‌های قابل شارژ است که در آن در زمان تخلیه، یون‌های لیتیم از الکترود منفی به سمت الکترود مثبت و در هنگام شارژ شدن وارونه حرکت می‌کنند.

باتری‌های یون لیتیم بالاترین چگالی انرژی را فراهم می‌سازند که تقریباً دو برابر انرژی قابل دسترسی از باتری‌های نیکل-کادمیم است. باتری‌های لیتیم-یون معمولاً برای تأمین نیروی لازم در دستگاه‌های الکترونیکی قابل حمل مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در مقایسه با نسل‌های قدیمی‌تر باتری‌ها یعنی باتری نیکل–کادمیم و باتری نیکل– هیدرید فلز، باتری‌های لیتیم-یون حدود ۳ تا ۵ برابر وزن و حجم کمتری دارند. باتری لیتیوم-یون انرژی زیادی تولید می‌کند اما در مقابله با باتری‌های نیکل-هیدرید ایمنی آنها پایین است. برای نمونه این نوع باتری‌ها زود آتش می‌گیرند. اما نسل جدید باتری لیتیوم-یون با حل «مشکل کاتودی» هر نیاز را برآورده می‌کنند.

آنها به دشارژ کامل نیاز ندارند و می‌توان از جریان الکتریکی بالاتر برای شارژ و دشارژ بدون آسیب به باتری استفاده کرد. در هنگام دشارژ افت ولتاژ کمی دارند و به دوره break-in نیاز ندارند.

کویر نمک سالار دو ییونی در بولیوی یکی از بزرگترین ذخایر لیتیم شناخته شده در جهان است.

یک باتری لیتیم-یون را می‌توان در هر زمان بی‌آنکه روی کارایی باتری اثر بگذارد شارژ کرد. اما چون باتری‌های لیتیم-یون معمولاً دارای طول عمر شارژ/دشارژ ۳۰۰ تا ۵۰۰ چرخه هستند، اگر زود به زود و قبل از تخلیه، این باتری شارژ شود طول عمر باتری پایین می‌آید. همچنین در صورت ادامه شارژ پس از پر شدن، باتری آسیب دیده و از عمر آن کاسته می‌شود به همین دلیل برای شارژ آنها از مدارهای محافظ هوشمند استفاده می‌شود تا پس از پر شدن، جریان شارژ قطع شود و باتری بیش از حد شارژ نشود.

با آنکه بسیاری از سازندگان باتری‌های لیتیم- یون طول عمر باتری را تا سه سال ذکر می‌کنند، بعضی از مصرف‌کنندگان طول عمر تا ۱۸ ماه را گزارش کرده‌اند.

بازار باتری‌های لیتیوم-یونی

طبق گزارشات منتشر شده، بازار جهانی باتری‌های لیتیوم-یونی در سال ۲۰۱۷ معادل ۲۹٫۸۶ میلیارد دلار بوده‌است و انتظار می‌رود این رقم تا سال ۲۰۲۶ به ۱۳۹٫۳۶ میلیارد دلار برسد. بازار پر رونق خودروهای برقی، پیشرفت سریع فناوری، و افزایش تقاضا از جانب دستگاه‌های هوشمند کوچک، از عوامل رشد چشمگیر این بازار است.

مقایسه یک باتری سایز ۱۸۶۵۰ با باتری سایز AA. از باتری ۱۸۶۵۰ برای مثال در لپ‌تاپ‌ها و خوروهای برقی استفاده می‌شود.

در سال ۲۰۱۲ تقریباً ۶۶۰ میلیون سلول استوانه ای لیتیوم-یونی در صنعت ساخته شده‌است؛ سایز 18650 پرکاربردترین سایز باتری مورد استفاده است. اگر شرکت تسلا موفق به رسیدن به هدف فروش ۴۰۰۰۰ خودروی برقی مدل اس خود در سال ۲۰۱۴ شود و اگر باتری ۸۵ کیلووات-ساعتی که تعداد ۷۱۰۴ عدد از این سلول‌ها در آن به کار برده می‌شود، محبوبیتی که در ایالات متحده آمریکا دارد در خارج آن نیز بدست بیاورد، تحقیقی در سال ۲۰۱۴ وجود دارد که نشان می‌دهد مدل اس به تنهایی ۴۰٪ از تولید جهانی باتری‌های لیتیوم-یونی در سال ۲۰۱۴ را بخود اختصاص خواهد داد.

در سال ۲۰۱۵ قیمت‌ها در حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ دلار به ازای هر کیلووات ساعت تخمین زده می‌شود.

در سال ۲۰۱۶ شرکت خودروسازی جنرال موتورز گزارش کرد که مبلغ ۱۴۵ دلار به ازای هر کیلووات ساعت برای خودروی برقی Chevy Bolt EV می‌پردازد.

اصلی‌ترین شرکت‌های دارای نقش در صنعت و بازار باتری‌های لیتیوم-یونی شرکت‌های: پاناسونیک، تسلا، سامسونگ اس‌دی‌آی، CATL و ال‌جی کِمیکال می‌باشند.

طرز ساخت

باتری های یون لیتیومی از سه بخش درست شده اند . الکترود مثبت و منفی و الکترولیت . معمولا جنس الکترود منفی از کربن و جنس الکترود مثبت از اکسید فلزی است. الکترولیت نمک لیتیوم در یک حلال ترکیب آلی است .

به صورت تجاری جنس الکترود منفی (آند) از گرافیت است. جنس الکتورد مثبت(کاتد) یکی از ماده های زیر است : یک لایه ای از اکسید (مثل لیتیوم کوبالت اکسید) ، پلی آنیون مثل (لیتیم آهن فسفات) یا یک لعل مثل منگنز اکسید .

عموما الکترولیت مخلوطی از ترکیبات عالی کربنی مثل اتیلن کربنات یا دی‌اتیل کربنات که شامل کمپلکس شیمیایی یون های لیتیوم است ، می باشد . این الکتورلیت ها که معمولا در آب حل نمی شوند و محلول آبی تشکیل نمیدهند عموما از نمک های آنیون غیر هماهنگ مثل lithium hexafluorophosphate (LiPF6), lithium hexafluoroarsenate monohydrate (LiAsF6), lithium perchlorate (LiClO4), lithium tetrafluoroborate (LiBF4), and lithium triflate (LiCF3SO3) استفاده میکنند .

بسته به نوع مواد استفاده شده در باتری های لیتیومی ، ولتاژ ، چگالی انرژی ، طول عمر و ایمنی به طور قابل توجهی میتواند تغییر کند. در حال حاضر تلاش ها برای بهبود عملکرد این باتری ها با استفاده از نانوفناوری ادامه دارد . حوضه هایی که روی این موضوع کار میکنند : مواد مورد استفاده در الکترود ها در مقیاس نانو و دیگر ساختارهای جایگزین الکترود می باشد .

لیتیوم خالص واکنش‌پذیری (شیمی) بسیار بالایی دارد . این ماده با آب شدیدا واکنش نشان میدهد و به شکل لیتیم هیدروکسید (LiOH) و گاز هیدروژن در می آید . به همین خاطر از موادی برای الکترولیت استفاده می کنند که در آب حل نمیشود و محفظه باتری برای اینکه رطوبت رو به خودش جذب نکند عایق کاری میشود.

باتری های لیتیومی نسبت به باتری های نیکل–کادمیم بسیار گرانتر هستند اما در رنج گرمای بیشتری کار می کنند و چگالی انرژی بیشتری دارند. این باتری ها نیاز به مدار محافظ دارند تا ولتاژ پیک رو کنترل کنند .

در صورتی باتری بیش از تخلیه شود و یا بیش از حد شارژ شود باتری خراب می شود . به همین منظور از مدار محافظ الکترونیکی در باتری ها استفاده میشود . این مدار را شما حتی روی باتری های قدیمی گوشی های قدیمی نیز میتوانید ببینید. دلیل استفاده از کلمه [./Https://en.wikipedia.org/wiki/Battery%20pack بسته باتری] نیز همین میباشد.

مدار الکترونیکی روی یک باتری لیتیومی به منظور جلوگیری از شارژ و دیشارژ بیش از حد

برای مثال باتری های لپتاپ یا گوشی ها شامل :

سنسور دما

مدار تنظیم کننده ولتاژ

نمایش دهنده میزان شارژ

و سایر اتصالات میباشد .

این اجزا میزان وظعیت شارژ و جریان خروجی را نشان میدهند

میزان حداکثر شارژ دفعه قبلی رو ذخیره می کنند

دمای باتری را نشان میدهند

این طراحی خطر اتصال کوتاه را کاهش میدهد.

خود تخلیه باتری

باتری ها رفته رفته و به مرور زمان خود به خود از میزان شارژ آنها کاسته میشود . برای باتری های لیتیومی امروزی معمولا این میزان به 1.5 تا 2 درصد در ماه میرسد . با افزایش دما و وضعیت شارژ باتری این نرخ می تواند افزایش یابد. باتری های لیتیومی سال 1999 میزان خود تخلیه ای در حدود 8% در دمای 21 درجه و 15% در دمای 40 درجه و 31% در دمای 60 درجه سانتی گراد داشتند .

برای باتری های باتری نیکل– هیدرید فلز این نرخ در سال تا قبل از سال 2017 به 10% تا 30% در ماه بود اما با تغییر جزئی در ساختار این باتری ها به 0.08% تا 0.33% در ماه میرسد که بسیار قابل توجه است .

یک باتری لیتیومی یونی چگونه کار میکند؟

آنود و کاتود چنین باتری‌هایی به ترتیب از کربن و اکسید لیتیم ساخته شده‌اند. الکترولیت از نمک‌های لیتیم ساخته شده است که در حلال‌های آلی محلول ساخته شده‌اند. مواد آنود بیشتر گرافیت هستند و مواد کاتود می‌تواند هر کدام از این مواد باشد: اکسید کبالت لیتیم (LiCoO2)، فسفات لیتیم آهن (LiFePO4) یا اکسید منگنز لیتیم (LiMn2O4). الکترولیت‌هایی که معمولا استفاده می‌شوند از نمک لیتیم مانند لیتیم هگزافلوروفسفات (LiPF6)، لیتیم تترافلوئوروبات (LiBF4)، لیتیم پرکلرات (LiClO4) و ... هستند، که در حلال‌های عالی مانند اتیلن کربنات، کربنات دی متیل، دی اتیل و محلول کربنات حل شده‌اند. الکترولیت مورد استفاده در آن‌ها یک محلول غیر آبی است، زیرا در محلول آبی (H2O)، لیتیم (فلز قلیایی بسیار واکنش‌پذیر) با آب به فرم هیدروکسید لیتیم و گاز هیدروژن به شدت واکنش نشان می‌دهد، که این امر اصلا مدنظر نیست.

در طول شارژ، یون لیتیم از کاتود به سوی آنود حرکت کرده و در لایه آنود ساکن می‌شود. جریان یون لیتیم از طریق الکترولیت است. وقتی این فرایند انجام می‌گیرد، باتری لیتیومی شارژ می‌شود و انرژی الکتریکی در آن ذخیره می‌گردد. در طی فرایند تخلیه، لیتیوم یون از طرف آنود به طرف کاتود بر می‌گردد. وقتی که باتری لیتیومی پر می‌شود، حرکت جریان‌های الکترونی مخالف به طرف لیتیم‌ یون‌ها، در مدار بیرونی انجام می‌گیرد. با توجه به حرکت این الکترون‌ها، جریان الکتریکی تولید می‌شود. در واقع، اختلاف پتانسیل و مقاومت که بین الکترودها ایجاد می‌شود، باعث می‌شود که جریان الکتریکی به حرکت در آید. وقتی که باتری لیتیومی از طریق یک منبع خارجی شارژ می‌شود، حرکت یونی اتفاق می‌افتد.

حال اجازه دهید نگاهی بیاندازیم به واکنش‌های شیمیایی که در الکترودها اتفاق می‌افتد.

در آنود:

${\ce {LiC6 <=> C6 + Li+ + e}}$

در کاتود:

${\ce {CoO2 + Li+ + e- <=> LiCoO2}}$

واکنش کلی (چپ به راست تخلیه و راست به چپ شارژ را نشان میدهد) :

${\ce {LiC6 + CoO2 <=> C6 + LiCoO2}}$

در صورتی که باتری بیش از حد تخلیه شود ، معادله برگشت ناپذیر زیر رخ می دهد و لیتیم کبالت اکسید به لیتیم اکسید تبدیل میشود و دیگر نمی توان آن را کاری کرد :

${\ce {Li+ + e^- + LiCoO2 -> Li2O + CoO}}$

در صورتی که باتری بیشتر از 5.2 ولت به اصطلاح اورشارژ بشه :

${\ce {LiCoO2 -> Li+ + CoO2 + e}}$

روش نگهداری صحیح باطری :

🔸یرای بار اول که باطری نو است و آن را از کارخانه خریداری میکنیم میبایست باطری را به مدت طولانی( 12 ساعت) تحت شارژ قرار دهیم . برای اینکار مثلا اگر از گوشی موبایل برای شارژ استفاده می کنیم میبایست گوشی را خاموش کرده به مدت طولانی به شارژر وصل کنیم

🔸 زمانی که از باطری استفاده نمیشود میزان شارژ آن از 30% کمتر و از 80% بیشتر نباشد

اگر باطری پرباشد باطری باد می کند و اگر خالی بماند باطری شارژدهی خود را از دست می دهد

🔸 وسایل الکترونیکی مثل گوشی و لپتاپ را خاموش کرده به جز بار اول به مدت طولانی به شارژر وصل نکنید ( اینکار باعث اورشارژ شدن و خراب شدن باطری میشود ) . زمانی که وسایل روشن هستند دستگاه به صورت خودکار هنگامی که باطری 100% شارژ شد ارتباط آن را با شارژر قطع میکند و مانع اورشارژ و خراب شدن باطری میشود.

جستارهای وابسته

• باتری لیتیمی
• باتری لیتیم آهن فسفات
• باتری لیتیم پلیمر
• باتری لیتیم-گوگرد
• باتری لیتیم-تیتانات
• باتری لیتیم-هوا
• باتری نانوسیم
• باتری پتاسیم-یون

منابع

پاور بانک شارژ باتری بدون نیاز به اتصال برق