رسول وطن‌دوست

رسول وطن‌دوست
رسول وطن‌دوست
زادهٔ	۲۶ تیرماه ۱۳۲۶; اصفهان
محل زندگی	تهران
ملیت	ایرانی
تحصیلات	کارشناسی رشته‌ی شیمی از دانشگاه تهران، دکترای رشته‌ی حفاظت و مرمت آثار تاریخی از دانشگاه UCL انگلستان
پیشه	عضو هیئت علمی و استاد دانشگاه آزاد اسلامی؛ رئیس گروه حفاظت ایکوم ایران
سال‌های فعالیت	از سال ۱۳۵۱ تا کنون
کارهای برجسته	بنیان‌گذار پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی؛ کارشناس یونسکو در زمینه‌ی حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی؛ سابقه‌ی عضویت متوالی در شورای مرکز بین‌المللی مطالعه، حفاظت و مرمت گنجینه‌های فرهنگی (ایکروم) و شورای اجرایی و کمیته‌های فنی شورای بین‌المللی یادمان‌ها و محوطه‌ها (ایکوموس)؛ از مؤسسین برنامه‌های آموزشی رشته‌ی حفاظت و مرمت آثار فرهنگی و تاریخی در دانشگاه‌های کشور از سال ۱۳۵۵

رسول وطن‌دوست حقیقی (زادهٔ ۲۶ تیر ۱۳۲۶ در اصفهان)، کارشناس شیمی و دکترای حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی و مُدرسِ دانشگاه اهل ایران است.

زندگی‌نامه[ویرایش]

عبدالرسول وطن‌دوست حقیقی، در ۲۶ تیر ۱۳۲۶ در اصفهان به‌دنیا آمد. او که اصالتاً شیرازی است، از کودکی در تهران زندگی کرد. پدر او، محمود وطن‌دوست حقیقی، از استادانِ هنر خاتم‌کاری بود که در کارگاه خاتم‌کاری وزارت فرهنگ و هنر (سابق) فعالیت می‌کرد. رسول وطن‌دوست در سال ۱۳۴۴ از دبیرستان علوم تهران فارغ‌التحصیل شد، و همان سال پس از موفقیت در کنکور دانشگاه تهران به‌دلیل علاقه به علوم پایه و به‌ویژه شیمی، تحصیل در این رشته را برگزید. پس از پایان تحصیلات و اخذ مدرک کارشناسی شیمی در سال ۱۳۴۸ از دانشگاه تهران عازم خدمت سربازی شد و بعد از اختتام این دوره به‌عنوان شیمیست به مرکز باستان‌شناسی ایران (سابق) پیوست تا در راه‌اندازی آزمایشگاه و کارگاه مرمت کمک کند. چندی بعد به هندوستان سفر کرد و یک دوره‌ی آموزشی در زمینه‌ی حفاظت و مرمت آثار فرهنگی را زیر نظر اُ.پی. آگراول، رئیس وقت آزمایشگاه مرکزی مرمت هندوستان در موزه ملی هندوستان در دهلی‌نو گذراند. او که بسیار به آثار تاریخی و فرهنگی علاقه‌مند بود و دغدغه‌ی حفاظت از این آثار را در ذهن داشت، برای ادامه‌ی تحصیل در رشته‌ی مورد علاقه‌اش عازم انگلستان شد و در سال ۱۳۵۷ موفق به اخذ دکترا در رشته‌ی حفاظت و مرمت آثار تاریخی از دانشگاه لندن شد.

فعالیت‌های حرفه‌ای و تخصصی[ویرایش]

وطن‌دوست پس از بازگشت کار خود را در مرکز باستان‌شناسی ایران ادامه داد و با همکاری همراهان خود کارگاه و آزمایشگاه مرمت را توسعه داد (این آزمایشگاه در زیرزمین ساختمانی که مربوط به پژوهشکده باستان‌شناسی است قرار دارد و بخشی از کارگاه آزمایشگاه مرمت موزه ملی ایران را تشکیل می‌دهد). وطن‌دوست در سال ۱۳۶۶ طرح ایجاد آزمایشگاه تحقیقاتی مرکزی حفاظت و مرمت را تهیه و به سازمان میراث فرهنگی ارائه داد و پس از تصویب آن، فعالیت برای تأسیس این نهاد را آغاز نمود. مدتی بعد وطن‌دوست موفق شد تا طرح احداث ساختمان مرکزی مجهز برای حفاظت و مرمت آثار را تهیه و به تصویب برساند. این ساختمان که در قطعه زمین واقع در روبروی ساختمان موزه ملی ایران ساخته شد، در نهایت به پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی اختصاص یافت و در چهارم آذر ۱۳۸۴ طی مراسمی رسماً گشایش یافت.

از دیگر مسئولیت‌های او در زمینه‌ی میراث فرهنگی می‌توان به مدیریت دفتر روابط فرهنگی و امور بین‌الملل سازمان میراث فرهنگی اشاره کرد.^[۱]^[۲]

وی در سال ۱۳۸۸ از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بازنشسته شد.

فعالیت‌های آموزشی[ویرایش]

وطن‌دوست در سال ۱۳۵۴ به ایران آمد تا در راه‌اندازی رشته‌ی مرمت در دانشکده پردیس اصفهان وابسته به دانشگاه فارابی همکاری کند. به این ترتیب از سال‌های ۱۳۵۴ به بعد کار تدریس در دانشکده پردیس اصفهان در مقطع کارشناسی ارشد را که با همکاری باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، محمدکریم پیرنیا، محمدامین میرفندرسکی، کسایی، جمشید بهنام، ثریا قائم مقامی، و منصور فلامکی انجام می‌شد، آغاز کرد. بعدها مقطع کارشناسی مرمت نیز در دانشگاه پردیس اصفهان راه‌اندازی شد.

در حال حاضر رشته‌ی مرمت آثار تاریخی و فرهنگی در مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی و چندین دانشگاه کشور تدریس می‌شود. وطن‌دوست ضمن تدریس در رشته‌ی حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، کار هدایت پایان‌نامه‌های دانشجویی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا را ادامه می‌دهد.^[۳]

گزیده‌ای از فعالیت‌ها در حوزه‌ی حفاظت و مرمت آثار[ویرایش]

بنیان‌گذار اولین آزمایشگاه حفاظت و مرمت در ایران در مرکز باستان‌شناسی ایران (۱۳۵۱).
همکاری در بنیان‌گذاری دوره فوق لیسانس در رشته حفاظت و مرمت آثار و بناهای تاریخی، دانشگاه فارابی، اصفهان (۱۳۵۴).
بنیان‌گذار آزمایشگاه مرمت، دانشگاه هنر اصفهان (۱۳۵۷).
همکاری در بنیان‌گذاری دوره کارشناسی در رشته حفاظت و مرمت آثار تاریخی، مجتمع دانشگاهی هنر، پردیس اصفهان (۱۳۶۳).
همکاری در بنیان‌گذاری دوره فوق لیسانس در رشته حفاظت و مرمت اشیاء تاریخی-فرهنگی، مجتمع دانشگاه هنر، تهران (۱۳۶۹).
همکاری در بنیان‌گذاری دوره فوق دیپلم در حفاظت و مرمت اشیاء تاریخی-فرهنگی، مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی، سازمان میراث فرهنگی ایران (۱۳۶۹).
بنیان‌گذار آزمایشگاه تحقیقاتی مرکزی برای حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی، سازمان میراث فرهنگی کشور (سابق)، تهران (۱۳۶۹).
بنیان‌گذار مرکز تحقیقات حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی، سازمان میراث فرهنگی کشور (سابق)، تهران (۱۳۷۲).
بنیان‌گذار پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی، سازمان میراث فرهنگی کشور (سابق)، تهران^[۴] (۱۳۷۵).
بنیان‌گذار شرکت دانش و مرمت یادمان (YSC)، تهران (۱۳۸۹).

فعالیت‌های علمی و اجرایی[ویرایش]

رئیس و مسئول اجرایی، نخستین نشست منطقه‌ای حفاظت و مرمت میراث فرهنگی در آسیای میانه و باختری، تهران، ایران، ۲۵ تا ۲۹ شهریور (۱۳۷۴).
مدیر اجرایی و دبیرکل همایش بزرگداشت هزارمین سال احداث میل گنبد، گنبد قابوس، ایران (۱۳۷۵).
دبیرکل نخستین نشست کمیته کاری حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی در آسیای میانه و باختری، تهران (۱۳۷۶).
مدیر اجرایی و دبیرکل نخستین دوره آموزشی منطقه‌ای حفاظت آثار سنگی در آسیای میانه و باختری پروژه مشترک با ایکروم، شیراز، ایران (۱۳۷۷).
سرپرست دفتر همکاری‌های منطقه‌ای حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی در آسیای میانه و باختری (۱۳۷۷).
مدیر اجرایی و دبیرکل چهارمین کنفرانس بین‌المللی فرسودگی زیست‌محیطی آثار تاریخی-فرهنگی 4-ICBCP، تهران، ایران (۱۳۷۷).
مدیرکل اولین و دومین سمینار معدن‌های کهن و متالوژی در ایران، تهران (۱۳۷۷ و ۱۳۷۸).
رئیس کمیته مطالعه معدن‌کاری و فلزکاری کهن، سازمان میراث فرهنگی کشور (سابق) (۱۳۷۷ تا ۱۳۸۵).
مدیر ملی پروژه بین‌المللی حفاظت از بنای چغازنبیل، سازمان میراث فرهنگی، یونسکو، پروژه تحت سرپرستی ژاپن-ایران (۱۳۷۷ تا ۱۳۸۷).
مدیر اجرایی دوره آموزشی منطقه‌ای در حفاظت از بناهای خشتی و محوطه‌های تاریخی هفت‌تپه، چغازنبیل-ایران (۱۳۸۰).
مدیر علمی و اجرایی و دبیرکل نهمین کنفرانس بین‌المللی مطالعه و حفاظت بناهای خشتی، ترا ۲۰۰۳، یزد^[۵] (۱۳۸۲).
رئیس کمیته تخصصی میراث فرهنگی منقول در طرح ملی توسعه ملی میراث فرهنگی طبیعی، معنوی، صنایع دستی و گردشگری (۱۳۸۶).
مدیر پروژه بین‌المللی مطالعات معدن‌های کهن و متالوژی در فلات مرکزی ایران^[۶] (۱۳۸۹).
بنیان‌گذار همایش‌های سالانه و دوسالانه حفاظت و مرمت اشیاء تاریخی و تزئینات وابسته به معماری و مدیریت علمی و اجرایی آنها (از ابتدا تا هنگام بازنشستگی).

مشارکت در سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی[ویرایش]

عضو شورای مرکز بین‌المللی مطالعه حفاظت و مرمت گنجینه‌های فرهنگی (ایکروم)، (۲۰۰۳-۲۰۰۱)؛ (۲۰۰۹-۲۰۰۴)؛ و (۲۰۱۳-۲۰۰۹).
عضو کمیته هماهنگی بین‌المللی یونسکو برای پاسداری از میراث فرهنگی افغانستان.
عضو کمیته هماهنگی بین‌المللی یونسکو برای پاسداری از میراث فرهنگی عراق.
عضو گروه یونسکو برای تدوین استراتژی میراث فرهنگی العین، امارات متحده عربی.
عضو کمیته اجرایی بین‌المللی برای ایجاد موزه نوبی در اسوان و موزه ملی تمدن مصر در قاهره.
رئیس بیست و سومین اجلاس عمومی مرکز بین‌المللی مطالعه حفاظت و مرمت گنجینه‌های فرهنگی (ایکروم) (۱۹ تا ۲۱ نوامبر ۲۰۰۳)، رم، ایتالیا.
رئیس چهاردهمین، پانزدهمین، شانزدهمین و هفدهمین جلسات کمیته اجرایی یونسکو برای تأسیس موزه نوبی در اسوان و موزه ملی تمدن مصر در قاهره، قاهره، اسوان، پاریس.
رئیس نشست دفتر کمیته اجرایی یونسکو برای تأسیس موزه نوبی در اسوان و موزه ملی تمدن مصر در قاهره.
عضو کمیته علمی دهمین کنفرانس بین‌المللی مطالعه و حفاظت میراث گلی، کشور مالی (۱۳۸۶).
عضو همکار کمیته اجرایی شورای بین‌المللی یادمان‌ها و محوطه‌ها (ایکوموس)^[۷].
عضو کمیته علمی یازدهمین کنفرانس بین‌المللی مطالعه و حفاظت میراث گلی، پرو (۲۰۱۲).
کارشناس یونسکو برای حفاظت و مرمت موزه ملی کویت و دارالآثار اسلامیه، کویت.
عضو پیشین هیئت مدیره شورای بین‌المللی حفاظت از میراث معماری گلی ایکوموس.

برخی از کتاب‌ها و مقالات[ویرایش]

ترجمه کتاب «فرسودگی سنگ و حفاظت آن»؛ نوشته ج. ج. آموروسو - و. فاسینا^[۸]^[۹](۱۳۷۱).
ترجمه کتاب «حفاظت و مرمت آثار تاریخی و هنری»؛ نوشته اچ. ج. پلندرلیت^[۱۰]^[۱۱](۱۳۷۵).
«علم حفاظت، الزامات و امکانات»، برنامه‌های آموزشی دانشگاه برای رشته حفاظت و مرمت علمی، مجموعه مقالات سمینار بین‌المللی، بولونیا، ایتالیا ۲۷–۲۶ نوامبر ۱۹۹۹، ISBN 92-9077-166-6، ۲۰۰۰ ایکروم (۱۳۷۶).
گزارش مقدماتی پژوهش‌های فلزکاری در حوالی محوطه کهن اریسمان نزدیک کاشان، غرب منطقه‌ی مرکزی ایران، در Archaoelogiche Mitteilungen aus Iran und Turan, Band 3 (سال ۱۳۷۸).
مقالات چاپ شده در نهمین کنفرانس مطالعه و حفاظت آثار خشتی، 2003 Terra، یزد، ایران، ۲۹ نوامبر تا ۲ سپتامبر ۲۰۰۳ (۱۳۸۲).
فاجعه زلزله بم، ایران، راهکارهای بعدی برای شهری که از خاک ساخته شده بود، LEHM 2004، چهارمین کنفرانس بین‌المللی ساختمان‌سازی با خاک، شابک ‎۷−۰۱۴۸۶۴−۰۰−۳ ۲۰۰۴، صفحات ۲۳۳–۲۲۱ (۱۳۸۲).
فلزکاری و معدن‌کاری کهن، گذشته و آینده ایران از یک چشم‌انداز تحقیقاتی، شکوه ایران زمین (Persiens Antiike Pracht)، بوخوم، جلد ۱ و ۲ (۱۳۸۲).
گزارش نهایی پروژه‌های پایش و ارزیابی خسارت ناشی از آلودگی جنگ خلیج بر آثار موزه‌ای و روباز ایران، مرکز اروپایی، و نیز حرفه‌ها و مهارت‌های حفاظت میراث معماری، مارس ۲۰۰۴ (۱۳۸۳).
کاربرد لیزرهای Nd: YAG و ‍CO2 برای تمیز کردن زنگار اشیاء تاریخی مس و برنز، Journal of Nuclear Science and Technology، شماره ۳۴، ۲۰۰۵، (۳) (۱۳۸۳).
محوطه باستان‌شناسی کُنار صندل، جیرفت، ایران: حفاظت از معماری خشتی، مجموعه مقالات تِرا ۲۰۰۸، دهمین کنفرانس بین‌المللی مطالعه و حفاظت از میراث معماری خشتی، مؤسسه حفاظت گِتی (۲۰۱۱).
رویکردهای تازه نسبت به استحکام‌بخشی و تقویت سازه‌های خشتی ناپایدار در بم بعد از زلزله دسامبر ۲۰۰۳، مجموعه مقالات تِرا ۲۰۰۸، دهمین کنفرانس بین‌المللی مطالعه و حفاظت از میراث معماری خشتی، مؤسسه حفاظت گِتی (۲۰۱۱).
سیر تحول معماری خشتی در ایران، کنفرانس بین‌المللی معماری خشتی تِرا در آسیا، جمهوری کره (اکتبر ۲۰۱۱).
معادن و فلزکاری اولیه در فلات مرکزی و غرب ایران، پنج سال نخست کاری، باستان‌شناسی ایران و توران، مؤسسه باستان‌شناسی آلمان، (۲۰۱۱).
ترجمه، تدوین و مقدمه کتاب «خوانش‌هایی در حوزه حفاظت جستارهای تاریخی و فلسفی در حفاظت از میراث فرهنگی»؛ ویراستاران ن. ا. پرایس و همکاران^[۱۲]^[۱۳](۱۳۹۵).

پیوند به بیرون[ویرایش]

تارنمای اینترنتی گروه حفاظت ایکوم ایران

منابع[ویرایش]

↑ «رسول وطن‌دوست: ثبت یک اثر تاریخی در فدراسیون جهانی برای کشورها خیلی ارزشمند است. برای یافتن توسعه در کنار حفظ عناصر تاریخی، به رمز نایافته‌ای نیازمندیم». ایسنا. ۲۰۰۴-۰۴-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۴.
↑ «وطن‌دوست نماینده تام‌الاختیار ایران در مرکز میراث جهانی یونسکو شد». خبرگزاری میراث آریا. ۲۱ مرداد ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۴.^{^{[پیوند مرده]}}
↑ «برگزاری جلسه دفاع نهایی رساله دکتری». دانشکده حفاظت و مرمت دانشگاه هنر اصفهان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۴.
↑ "Research Center for Conservation of Cultural Relics (RCCCR): From Past to Today". journal.richt.ir (به انگلیسی). Archived from the original on 22 July 2018. Retrieved 2018-07-22.
↑ "Holdings: Terra 2003: 9th international conference on the study and conservation of earthen architecture, Yazd, Iran, 29 November-2December 2003. Preprints of papers". www.urbis-libnet.org (به انگلیسی). Retrieved 2018-07-22.
↑ P, Thornton, Christopher (2012). "Vatandoust A. , Parzinger A. and Helwing B. (eds.) 2011. Early Mining and Metallurgy on the Western Central Iranian Plateau. The First Five Years of Work. Mainz: Philipp von Zabern (Archäologie in Iran und Turan 9)". Paléorient (به فرانسوی). 38 (1).
↑ "LIST OF MEMBERS". iscs.icomos.org (به انگلیسی). Archived from the original on 22 July 2018. Retrieved 2018-07-25.
↑ آموروسو، ج. ج؛ فاسینا، و (۱۳۷۰). فرسودگی سنگ و حفاظت از آن: آلودگی جوی، تمیز کردن، استحکام‌بخشی و حفاظت [Stone decay and conservation: atmospheric pollution, cleanning, consolidation and protection.]. ترجمه رسول وطن‌دوست. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، مدیریت آموزش، اسناد فرهنگی و انتشارات: سازمان میراث فرهنگی کشور. LCCN 1371 TA۴۲۷/آ۸ف۴ ۱۳۷۱ مقدار |lccn= را بررسی کنید (کمک).
↑ "Stone decay and conservation: atmospheric pollution, cleaning, consolidation and protection in SearchWorks catalog". searchworks.stanford.edu (به انگلیسی). Retrieved 2018-07-22.
↑ اچ. ج, پلندرلیت; وریز, ا. ی. ا (2010-02-16). "حفاظت، نگهداری و مرمت آثار هنری و تاریخی". انتشارات دانشگاه هنر (1). Archived from the original on 22 July 2018. Retrieved 22 July 2018.
↑ Plenderleith, H. J. (1962). The conservation of antiquities and works of art: treatment, repair and restoration (به انگلیسی) (New ed ed.). London: Oxford University Press. {{cite book}}: |edition= has extra text (help)
↑ Ø±Ø¯Ù -Ø´ÙØ§Ø³Û-ØÙØ²Ù-Ù Ø «وطن‌دوست: جای تاریخ، فلسفه و مردم‌شناسی در حوزه مرمت خالی است/ نگارش جستارهای کتاب با پدیده‌شناسی» مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). خبرگزاری کتاب ایران. ۲۰۱۶-۱۲-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۲. کاراکتر soft hyphen character در |نشانی= در موقعیت 107 (کمک)^{^{[پیوند مرده]}}
↑ Vaccaro، Edited by Nicholas Stanley Price, M. Kirby Talley Jr. and Alessandra Melucco. «Historical and Philosophical Issues in the Conservation of Cultural Heritage». www.getty.edu. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۲.

[1] «رسول وطن‌دوست: ثبت یک اثر تاریخی در فدراسیون جهانی برای کشورها خیلی ارزشمند است. برای یافتن توسعه در کنار حفظ عناصر تاریخی، به رمز نایافته‌ای نیازمندیم». ایسنا. ۲۰۰۴-۰۴-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۴.

[2] «وطن‌دوست نماینده تام‌الاختیار ایران در مرکز میراث جهانی یونسکو شد». خبرگزاری میراث آریا. ۲۱ مرداد ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۴.^{^{[پیوند مرده]}}

[3] «برگزاری جلسه دفاع نهایی رساله دکتری». دانشکده حفاظت و مرمت دانشگاه هنر اصفهان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۴.

[4] "Research Center for Conservation of Cultural Relics (RCCCR): From Past to Today". journal.richt.ir (به انگلیسی). Archived from the original on 22 July 2018. Retrieved 2018-07-22.

[5] "Holdings: Terra 2003: 9th international conference on the study and conservation of earthen architecture, Yazd, Iran, 29 November-2December 2003. Preprints of papers". www.urbis-libnet.org (به انگلیسی). Retrieved 2018-07-22.

[6] P, Thornton, Christopher (2012). "Vatandoust A. , Parzinger A. and Helwing B. (eds.) 2011. Early Mining and Metallurgy on the Western Central Iranian Plateau. The First Five Years of Work. Mainz: Philipp von Zabern (Archäologie in Iran und Turan 9)". Paléorient (به فرانسوی). 38 (1).

[7] "LIST OF MEMBERS". iscs.icomos.org (به انگلیسی). Archived from the original on 22 July 2018. Retrieved 2018-07-25.

[8] آموروسو، ج. ج؛ فاسینا، و (۱۳۷۰). فرسودگی سنگ و حفاظت از آن: آلودگی جوی، تمیز کردن، استحکام‌بخشی و حفاظت [Stone decay and conservation: atmospheric pollution, cleanning, consolidation and protection.]. ترجمه رسول وطن‌دوست. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، مدیریت آموزش، اسناد فرهنگی و انتشارات: سازمان میراث فرهنگی کشور. LCCN 1371 TA۴۲۷/آ۸ف۴ ۱۳۷۱ مقدار |lccn= را بررسی کنید (کمک).

[9] "Stone decay and conservation: atmospheric pollution, cleaning, consolidation and protection in SearchWorks catalog". searchworks.stanford.edu (به انگلیسی). Retrieved 2018-07-22.

[10] اچ. ج, پلندرلیت; وریز, ا. ی. ا (2010-02-16). "حفاظت، نگهداری و مرمت آثار هنری و تاریخی". انتشارات دانشگاه هنر (1). Archived from the original on 22 July 2018. Retrieved 22 July 2018.

[11] Plenderleith, H. J. (1962). The conservation of antiquities and works of art: treatment, repair and restoration (به انگلیسی) (New ed ed.). London: Oxford University Press. {{cite book}}: |edition= has extra text (help)

[12] Ø±Ø¯Ù -Ø´ÙØ§Ø³Û-ØÙØ²Ù-Ù Ø «وطن‌دوست: جای تاریخ، فلسفه و مردم‌شناسی در حوزه مرمت خالی است/ نگارش جستارهای کتاب با پدیده‌شناسی» مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). خبرگزاری کتاب ایران. ۲۰۱۶-۱۲-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۲. کاراکتر soft hyphen character در |نشانی= در موقعیت 107 (کمک)^{^{[پیوند مرده]}}

[13] Vaccaro، Edited by Nicholas Stanley Price, M. Kirby Talley Jr. and Alessandra Melucco. «Historical and Philosophical Issues in the Conservation of Cultural Heritage». www.getty.edu. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]