کشتار دره زیلان
| کشتار دره زیلان | |
|---|---|
 عنوان روزنامه جمهوریت تاریخ ۱۳ ژوئیه ۱۹۳۰ پاک سازی آغاز شد! آنهایی که در دره زیلان بودند به‌طور کامل امحا شدند هیچ‌یک از آنها زنده نماند! عملیات در کوه آرارات ادامه دارد. براساس آخرین اطلاعات پاکسازی در مناطق ارچیش، کوه سیپان ودره زیلان به‌طور کامل انجام شده‌است. | |
| موقعیت |  ترکیه |
| تاریخ | ۱۹۳۰ |
| هدف | مردم کرد |
گونه حمله | کشتار |
| کشته‌ها | ۴۷۰۰۰ یا ۸۰۰۰۰ |
کشتار دره زیلان (کردی: Komkujiya Zîlanê، ترکی: Zilan Katliamı یا Zilan Deresi Katliamı)، به کشتار هزاران غیرنظامی کرد توسط نیروی زمینی ترکیه در دره زیلان استان وان در تاریخ ۱۲ و ۱۳ ژوئیه ۱۹۳۰ رخ داد، اشاره دارد. این کشتار در زمان شورش آرارات در کردستان ترکیه صورت گرفت.[۱] این کشتار در شمال شهر ارچیش کنار دریاچه وان رخ داده‌است. عملیات توسط لشکر سوم نیروی زمینی ترکیه به فرماندهی سرلشکر صالح عمرتک و به دستور مستقیم عصمت اینونو، نخست‌وزیر وقت ترکیه انجام شد. تعداد کشته‌ها در این کشتار ۱۵۰۰۰ نفر می‌باشد.[۲] البته به گفته یکی از مقامات رسمی دولت ترکیه تعداد کشته‌ها ۴۷ هزار نفر می‌باشد.[۳] هرچند شاهدان عینی تعداد کشته‌ها را بیش از ۸۰ هزار نفر می‌دانند.[۴]
زمینه کشتار[ویرایش]
پس از شورش شیخ سعید، در ۸ سپتامبر ۱۹۲۵ شورای اصلاحات در شرق ترکیه توسط مصطفی کمال آتاتورک تأسیس شد.[۵]این شورا گزارش‌ها برای اصلاحات در شرق را تهیه می‌کرد که مقررات ویژه اداری برای مناطق شرق را فراهم و سیستم بازرس کل را معرفی می‌کرد. این طرح سران و رهبران مذهبی کرد را مجبور به جابجایی در مناطق دیگر ترکیه کرد. در ۱۷ ژوئیه ۱۹۲۷ با قانون انتقال برخی از مردم کرد از مناطق شرقی به استان‌های غربی تبعید شدند.[۶] در ۵ اکتبر ۱۹۲۷ سازمان ملی‌گرایی کرد خویبون توسط اعضای سابق سایر سازمان‌های ملی‌گرای کرد مانند جمعیت تعالی کردستان، فرقه ملی کرد و جمعیت استقلال کرد در لبنان تأسیس شد. خویبون به رهبری جلادت بدرخان، کامران علی بدرخان، اکرم جمیل پاشا و ممدوح سلیم تصمیم گرفت احسان نوری پاشا افسر سابق ارتش عثمانی و ترکیه را به ژنرالی ارتقا داده و او را به ارزروم اعزام کردند. او به همراه ۲۰ نفر روزنامه‌ای به نام اگری منتشر و در ۸ اکتبر ۱۹۲۷ استقلال جمهوری آرارات را اعلام کردند. همچنین در اکتبر ۱۹۲۷ خویبون بروی حسکی تلو را که یکی از سرداران ایل جلالی بود را به عنوان فرماندار استان آگری منصوب کرد.[۷]
جلسه کابینه[ویرایش]
در ۹ مه ۱۹۲۸ دولت ترکیه یک قانون بخشودگی تصویب کرد. عفو به همه کردهای مخالف که مایل به تسلیم شدن در دولت کمالیست بودند، ارائه شد و ملی گرایان کرد از زندان آزاد شدند. با این حال تلاش‌های دولت ترکیه برای آغاز مذاکرات انجام نشد. دولت ترکیه سپس تصمیم گرفت که مستقیماً با احسان نوری پاشا مذاکره کند، اما این تلاش نیز بیهوده بود.[۸] در ۲۹ دسامبر رئیس‌جمهور ترکیه مصطفی کمال آتاترک جلسه کابینه را با حضور رئیس ستاد کل ارتش و بازرس کل برگزار کرد. در ژوئن ۱۹۳۰ تصمیمی اتخاذ شد برای شروع یک عملیات نظامی علیه شورش آرارات[۹]
شروع کشتار[ویرایش]
ارتش ترکیه در تاریخ ۸ ژوئیه ۱۹۳۰ از دولشکر نظامی و ۸۰ هواپیما جنگی برای عملیات کشتار استفاده کرد. به‌طور کلی تاریخ وقوع این کشتار ۱۳ ژوئیه ۱۹۳۰ در نظر گرفته شده، اما یوسف مظهر، که خبرنگار ویژه روزنامه جمهوریت (پرخواننده‌ترین روزنامه ترکیه در دهه‌های ۱۹۳۰–۱۹۴۰) بود، درتاریخ ۱۲ ژوئیه ۱۹۳۰ از طریق تلفن گزارش داد پاکسازی شهرستان ارچیش، کوه سیپان و دره زیلان به‌طور کامل انجام شد.[۱۰] براساس گفته‌های روزنامه جمهوریت درتاریخ ۱۶ ژوئیه ۱۹۳۰، حدود ۱۵۰۰۰ نفر کشته شدند[۱۱] و رودخانه زیلان پر از اجساد شد.[۱۲]
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ↑ https://anfkurdi.com/rojava-sUriye/dewlet-sopen-komkujiya-zilane-ji-hole-radike-116107
- ↑ Cumhurıyetı16">Yusuf Mazhar, Cumhuriyet, 16 Temmuz 1930, ... Zilan harekatında imha edilenlerin sayısı 15.000 kadardır. Zilan Deresi ağzına kadar ceset dolmuştur...
- ↑ https://kurdpress.com/details.aspx?id=67761[پیوند مرده]
- ↑ https://www.rudaw.net/kurmanci/kurdistan/1307202015
- ↑ https://pure.uva.nl/ws/files/867135/65687_13.pdf
- ↑ Naci Kutlay, "Cumhuriyet ve Kürtler", Toplumsal Tarih, Sayı: 160, Nisan 2007, pp. 27-28
- ↑ https://web.archive.org/web/20110902020116/http://web.firat.edu.tr/sosyalbil/dergi/arsiv/cilt14/sayi2/379-388.pdf
- ↑ name="Faik190">Faik Bulut, Devletin Gözüyle Türkye'de Kürt İsyanları, Yön Yayınları, 1991, p. 190
- ↑ the Kurdish national movement in Turkey, Zed Books, 2000, شابک ۹۷۸−۱−۸۵۶۴۹−۸۲۲−۷, p. 78
- ↑ Robin Leonard Bidwell, Kenneth Bourne, Donald Cameron Watt, Great Britain Foreign Office, British documents on foreign affairs: reports and papers from the foreign office confidential print. From the first to the Second World War. Turkey, Iran, and the Middle-East, 1918-1939. The Turkish revival, 1921-1923, University Publications of America, 1997
- ↑ Vakit, July 15, 1930
- ↑ usuf Mazhar, Cumhuriyet, 13 Temmuz 1930, "Temizlik başladı: Zeylân deresindekiler tamamen imha edildi. Bunlardan tek bir kişi kurtulmamıştır. Ağrı'da harekât devam ediyor." Ankara 12 (Telefonla) --- Son malûmata göre Erciş, Süphan dağı ve Zeylân havalisinde temizlik tamamen bitmiş....