کرکبود
کرکبود | |
|---|---|
روستا | |
 | |
| مختصات: ۳۶°۱۲′۵۶٫۰۲″ شمالی ۵۰°۵۱′۱۳٫۰۰″ شرقی / ۳۶٫۲۱۵۵۶۱۱°شمالی ۵۰٫۸۵۳۶۱۱۱°شرقی{{#coordinates:}}: نمی‌توان بیش از یک برچسب اصلی در صفحه داشت | |
| کشور | ایران |
| استان | البرز |
| شهرستان | طالقان |
| جمعیت | ۸۲ نفر (سرشماری ۹۵) |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | 0264484 |
کرکبود [karkabud] روستایی کوهستانی در بخش بالا طالقان شهرستان طالقان است. در فاصله 14 کیلومتری شمال شرق طالقان و در ضلع شمالی رودخانه شاهرود و جاده سراسری شرقی-غربی طالقان قرار دارد.
روستای کرکبود از روستاهای تاریخی طالقان است. نمونه سفال‌های یافته شده از بدنه جاده داخلی روستا و نیز پیهای کنده شده برای بنای خانه در چند نقطه از ده این امر را به اثبات میرساند. بیشتر سفال‌های دیده شده به سده‌های میانی اسلام، به ویژه چهار و پنج هجری بازمی‌گردد. [۱]
کرکبود روستایی است که مردم آن مسلمان و شیعه دوازده امامی هستند. مردم روستا سالانه مراسم مذهبی را در مسجد و امامزاده روستا برگزار می‌کنند.
این روستا دارای آب، برق، تلفن، گاز و جاده آسفالت است. گردشگران بسیاری سالانه به این روستا می‌آیند.
نام
[ویرایش]نزد اهالی روستا دو روایت وجود دارد: سنگ به زبان محلی [ker] نامیده می‌شود. نام روستا می‌تواند برگرفته از رنگ کبود سنگ‌های روستا باشد که جلوه‌ای یگانه به کوه‌های این منطقه داده‌است؛ و دیگری برگرفته از نام دو اسب (کهر و کبود) است که به محمد حنفیه و یارانش تعلق داشتهاست. با گذشت زمان و تغییر تدریجی آوایی برای آسانی خوانش، به کرکبود تغییر یافته‌است.
پیشینه تاریخی طالقان
[ویرایش]پیشینه منطقه طالقان به روزگاران بسیار کهن بازمی‌گردد.
مردمان فقیر ، نیرومند و دلیر نواحی شمال ایران به نام مارد یا امارد که در آغاز در بیشتر کشورهای آسیای باختری پراکنده بودهاند و به تدریج به دلیل فشار قبایل مختلف در منطقهای متمرکر شدند. آنها چادرنشین و بیابانگرد بودهاند که در درون غارها و شکاف کوهها زندگی میکردهاند. [۲] برخی از تاریخدانان سه طایفه تپوری، گیل و کادوزی را شعبهای از مارد میدانند. این گروه از اوایل سده ششم پیش از میلاد استقلال داشته و از هیچ یک از پادشاهان پیش و پس از اسلام پیروی نکردهاند. حدود سرزمین آنها از خاور به گرگان و خراسان، از شمال به دریای خزر و از باختر به لنکران و از جنوب خاوری به سمنان و دامغان و بسطام و از جنوب باختری به قزوین محدود می‌گردید.[۳]
تیره دیلم در کوهستان های جنوبی که اکنون رودبار، الموت و طالقان معروف است زندگی میکردند. وسعت طالقان بیش از محدوده جغرافیای کنونی بوده‌است.[۴]
پس از اسلام از زمان تأسیس حکومت اسماعیلیان تا مشروطه مردم طالقان نقش به سزایی در تاریخ سرزمینمان داشته‌اند.[۵]
جغرافیا
[ویرایش]آب و هوا
[ویرایش]این منطقه کوهستانی است. در بهار و پاییز سرد، در تابستان خنک و در زمستان بسیار سرد است و برف‌های سنگین میبارد.
آب روستا از چشمه‌ای بر فراز کوه منطقهای به نام نیزه بزه جا [nize-bæze-jā] تأمین می‌شود.
آب کوه‌های کرکبود به ویژه کوه سات در رودخانه کرکبود میریزد که یکی از هشت رودخانه (رودخانه بادسر، عالیزن، ناریان، بایزن، مرجان، کرکبود، مامشکه در، البرز رود) تشکیل دهنده شاهرود طالقان است. رودخانه شاهرود از ارتفاعات خاوری طالقان سرچشمه گرفته به سوی باختر سرازیر می‌شود که در نهایت به طارم و سفید رود میپیوندد.[۶]
از سال 1381 که سد طالقان گشایش یافت آب شاهرود نخست پشت مخزن سد انباشته می شود و سپس دشت قزوین و بخشی از آب آشامیدنی شهر کرج و تهران را تأمین می‌کند.
غارهای طبیعی
[ویرایش]اُسکول [oskul]
در شمال گُر و بالا دست شمال‌غرب آبریز آبشار، غاری باستانی به نام اُسکول با مناظر و جایگاهی بکر مناسب برای طبیعت‌گردی است.
یخچال
[ویرایش]در دل کوه‌های غربی روستا غاری به این نام قرار دارد که به دلیل سرمای زیاد در دل آن یخهای دائمی است. پیشترها جوانان برنای روستا برای جشن عروسی بامدادان به این غار رفته و قطعات بزرگ یخ به روستا میآوردند.
گونه های گیاهی
[ویرایش]منطقه طالقان از پوشش گیاهی متنوعی برخوردار است که بسیاری از آنها گیاهان دارویی هستند. کرکبود و کوه‌های آن نیز یکی از مناطق غنی طالقان هستند. شماری از نام‌های محلی گیاهان : آلهو، اسب سم، الرگ، بز تیغ، بویان، پاله، تلخه، جارو، جارو سفید، چرند، دابه،دوجال، زربه، زوروه (آویشن)، سگ تیغ، سیرک، شیرین بیان، شیر توئن، قیاق، کُما[7]، کنگر، کوشیل، گُرز، مندوس، وراون، یونجه دیمی و ...
گیاهان دارویی چون:آتک (والک)، آویشن یا کاکوتی،اسپرزه، اسطوخودوس، بارهنگ، بابونه، پونه، پنیرک، پیازچه کوهی، تاجریزی، ثعلب، خاک شیر، خارخاسک، ختمی، ریواس، زربه، زرپیچ، زرشک، سریش، سماق، شورک، غازی یاغا، کمان گوشت (قارچ کوهی)، کنگر، گاو زبان، گزنه، گلپر، گوساله داش، نعنای کوهی، وارنکو، ورگردان، همیشه بهار و ...
گیاهان با مصرف صنعتی: الوارس ( مصرف صنعتی برای استخراج رنگ سبز)، روناس[۷]
گونه‌های جانوری
طالقان گونه‌های متنوع جانوری و گاه نادر دارد. سازمان حفاظت محیط زیست لازم است با توجه به گونه‌های کمیاب و در خطر این منطقه، توجه بیشتری به مراتع و کوهستانهای طالقان داشته باشد.
گونه‌های شاخص جانوری طالقان: خرس قهوه ای، پلنگ، سیاهگوش، گربه وحشی، کل و بز، گرگ، کفتار راه راه، روباه، شغال، گراز، خرگوش و تشی
پرندگان: بلبل، بلبل کوهی، بلدرچین، پرستو، کبک، کبک دری، کشکریت [koʃkirit] (زاغی)[۱]
انواع پرندگان مهاجر: پری شاهرخ، غاز، لک لک، مرغابی
پرندگان شکاری و لاشخور: دلیجه، دال، سارگپه، کرکس، عقاب طلایی، هما
جمعیت
[ویرایش]بر پایه سرشماری سال ۱۳۸۵ جمعیت آن ۱٢٧ نفر ( ٣٩ خانوار) بوده‌است.
گویش
[ویرایش]طالقانی ها به دو گویش مازندرانی و تاتی سخن می گویند. به عقیده برخی از صاحبنظران ، گویش مردم طالقان به دو دسته مازندرانی و تاتی تقسیم می شود. روستاهایی که بین جوستان و کوه های کندوان قرار گرفته اند به لهجه مازندرانی سخن می گویند. از جوستان به غرب و در تمام آبادی‌ها پایین طالقان میان طالقان و کنارود به تاتی طالقانی گویش می‌شود.[۸]
پیوند طالقان با فرهنگ طبری را میتوان در گاه‌شماری طالقان جست که پیشینه این گاه‌شماری به زمان ساسانیان بازمی‌گردد.
مشکلات اجتماعی
[ویرایش]در سال‌های پسین مردم بسیاری برای بازدید روستا می‌آیند که شوربختانه بیتوجهی به محیط زیست و آلودگی منطقه تفریحی آبشار و چشمهها، پارک کردن خودروها در معابر تنگ روستا به ویژه در تابستان، زندگی را در روزهای آخر هفته برای مردم بومی بسیار دشوار ساخته‌است.
مشاهیر
[ویرایش]- محمد نعیمای طالقانی (؟-1160 ق) فرزند مولی محمد تقی طالقانی (عرفی)، از بزرگ ترین دانشمندان و فلاسفه و متکلمان و فقیهان سده دوازدهم هجری است. ملا نعیما در اصفهان به جهت قدر و منزلت والای علمی و شرافت و نجابت خانوادگی،از جانب سلطان صفوی به ریاست کتابخانه سلطنتی منصوب شده و شاه صفوی (شاه سلطان حسین) به او ارادت و عنایت کامل داشته است. نعیما می بایستی در میانه مدت شش ماهه محاصره افغان ها، از شهر اصفهان گریخته باشد. او ابتدا مدتی در قم اقامت می کند و کتاب ارزشمند خود اصل الاصول را در این مدت می نویسد. او در مقدمه کتاب هجوم افغان ها را به اصفهان چنین گزارش می دهد: "زمانی، تالیف این کتاب را از من خواستند که لشکریان افغان، اصفهان و اطراف آن را ویران و بیش تر مردم و به خصوص نزدیکان مرا نابود ساخته بودند و من، خودم به قم مهاجرت کرده و غربت گزیده و سخت پریشان خاطرم."
ملا نعیما سپس به موطن خود کرکبود بازمی‌گردد و بیست و پنج سال پایانی عمر خود را در آنجا می گذراند.
برخی از تالیفات او :
1- اصل الاصول: آقا نعیما این کتاب را در مباحث وجود و توحید ذات و برخی مباحث عرفانی تالیف کرده است. نسخه های متعددی از این کتاب موجود است.
تاریخ تالیف این کتاب سال 1135 ق یعنی پس از هجوم افغان ها به اصفهان وگریختن ایشان به شهر قم است که بنابه درخواست و پیشنهاد برخی از بزرگان قم درآن جا تدوین یافته است. این کتاب در سال 1357 در انتشارات انجمن حکمت و فلسفه وبراساس کار و تحقیق دو دانشجوی دوره فوق لیسانس الهیات دانشگاه مشهد و به راهنمایی و مقدمه و تعلیق استاد سید جلال الدین آشتیانی چاپ شده است.
2- العروه الوثقی فی امامه ائمه الهدی: این کتاب در مباحث کلامی و بسیار عمیق امامت تالیف شده است. نسخه اصلی این کتاب، که به خط خود مولف است، در کتابخانه موقوفه ملا محمد صالح برغانی در کربلا موجود است.
3- حدوث العالم: نسخه هایی از این اثر مهم که به صورت رساله ای موجز تدوین یافته، موجود است. آقا نعیما این کتاب را پس از عزیمت از قم و سکونت در طالقان به تاریخ 1136 ق تالیف کرده است.
4- منهج الرشاد فی اثبات معرفه المعاد: این کتاب ارزشمند و مفصل در مباحث کلامی و فلسفی بسیار عمیق و ژرف معاد تالیف شده است که نشانی از عمق اندیشه مولف آن است. نسخی از این کتاب موجود است.
5- الجبر و التفویض.
6- القضاء و القدر.
همان گونه که قبلا اشاره گردید، آثار این مرد بزرگ می بایست بیش از این ها باشد وگویا بسیاری از آن ها به جهت گذشت زمان از میان رفته. دور نیست که برخی از آن هاهم اکنون نیز موجود باشد، که برای یافتن آن ها نیازمند به تحقیق و تفحص بیش ترهستیم. کما این که حقیر نسخه ای در علوم غریبه، به خط خود آقا نعیما، نزد آقاشیخ اسماعیل بوذری طالقانی که به تازگی درگذشت یافتم.[۹]
- جلال الدین علی ابوالفضل عنقا (۱۳۳۳-۱۲۶۶ ق): ادیب، شاعر متخلص به «عنقاء» و مؤسس سلسله عرفانی اویسیه و بزرگ خاندان «عنقا» در قرن ۱۳ قمری است. مجموعه شعری «حقایق المناقب» در مدح اهل بیت (علیهم‌السلام) و «غنچۀ باز در شرح گلشن راز»، از جمله آثار اوست.[۱۰]
- عبدالله خان کریمی کرکبودی (1254- 1321) از مبارزان نامی طالقان که پس از شکست نهضت جنگل به کرکبود آمد. مدت‌ها تحت تعقیب بود و زندگی مخفیانه داشت. در شهرک فوت و در کرکبود به خاک سپرده شد.
- حسن طالقانی (1264-1337) فرزند میرزا محمد تقی در کرکبود به دنیا آمد. عضویت در مجمع علمی نامه دانشوران؛ پس از فوت اعتضادالسطنه در دارالفنون مدرس ادبیات و امام جماعت شد. او پس از گرایش به بابیه از دارالتالیف برکنار و ناگزیر به مهاجرت به هندوستان و بمبئی و سپس فلسطین شد. در سال 1337 در تهران در گذشت و در بقعه امامزاده معصوم به حاک سپرده شد. آثار کمی به نظم و نثر از او باقی است.[۱۱]
- محمد سعید کرکبودی (؟) فرزند محمد شریف؛ از خوشنویسان طالقان است. مدتی در عتبات و پس از آن در رشت می زیست. از او مجموعه زیبایی به تاریخ کتابت 1301-1304 (هنگام اقامت در گیلان) با تذهیب بسیار زیبا باقی است. او قرانی را در سال 1288 کتابت کرده‌است.
نام‌های خانوادگی
[ویرایش]به ترتیب الفبا: بیگی، حاتمی، حق‌شناس، خوشنویس، رضوان‌طلب، زلال، سلطانیان، سلیمانی، طالقانی، قربانی، کتابچی، کریمایی، کریمی، محمودی، مختاری طالقانی، مسیبی، مصلحی، مصلحی جنابیان، مورعی، نعیمی، ورعی
بازی‌ها= وازی ها [vāzi-ha]
[ویرایش]بسیاری از بازی‌های محلی با کمترین وسایل شکل میگرفتهاست. در اینجا چند بازی که بسامد بیشتری داشته (و لزوما ویژه منطقه نیست) نام بردهمیشود: الک دلک [ælæk dolæk]، اسکی وازی، اسم فامیل، اتل متل توتوله، الاکلنگ، انگشتر وازی، تبکاچ [tæbkat͡ʃ]، تاپ تاپ سراغ (قایم باشک) ، تو سواری [teo sævari]، تیرکمان وازی، تیله وازی، جوز وازی [d͡ʒeoz vazi]، چشم بندی، دوز وازی، ریسمان وازی []، کین خیزک وازی، گل یا پوچ، گوشت بده کباب کنم، مچ اندازی، نقطه وازی، وسطی، یادم تو را فراموش و ... [۱۲]
آداب و رسوم
[ویرایش]گردشگری
[ویرایش]آثار فرهنگی-تاریخی
[ویرایش]برج مقبره‌ای در مرکز روستا است که متعلق به زید و ابراهیم است و گفته می‌شود از نوادگان امام موسی کاظم (ع) هستند. بنای مقبره از داخل هشت ضلعی نامنظم است. بر اساس شواهد و قیاس با بناهای مشابه در طالقان به نظر میرسد قدمت آن به سده‌های 9 یا 10 هجری بازگردد.[۱۳]
- امامزاده شاه محمد حنفیه، جوئری امامزاده [joari emāmzāde]:
[ویرایش]در بالاترین ارتفاعات شمال شرق روستا سه صخره سنگی کله قندی قرار دارد. بنایی ساده در میان دومیل بر فراز چکاد کوه عقیق قرار داشت که اکنون کاملا تخریب شده‌است. این بنا سقف کلهقندی دو جدارهای داشت که سودجویان برای یافتن گنج کل بنا را ویران کردند. این امامزاده مورد احترام فراوان اهالی طالقان بود و برای زیارت از نقاط مختلف طالقان به آنجا میآمدند.
شایان ذکر است ساختار بنا و کهن بودن منطقه این گمانه را تقویت می‌کند که بنا یک بنای مهری بوده‌است. همان گونه که نام چشمه "نیزه بزه جا" نیز اشاره ای به برآمدن خورشید و نمایان شدن تیغههای آن در مکان یاد شده می‌تواند باشد.
- آرامگاه ملا نعیمای طالقانی:
[ویرایش]یک اتاق مربع شکل کوچکی است که بازسازی شده‌است. ملانعیما فیلسوف و کتابدار دربار سلطان حسین صفوی است که پس از تصرف اصفهان توسط محمود افغان، مغضوب شده به موطن خود کرکبود بازگشت. بر سنگ مزار او نوشته شده است:
"آرامگاه مغفور مبرور رضوان الله علیه جناب مستطاب العلام الفهام العالم الفاضل العادل آخوند ملا نعیما بن عرفی اعلی الله مقامه و رفع الله درجاته فی شهر شوال المکرم 1160 ".
با قدمت حدودی اواسط دوره قاجار که تا چند سال پیش در مرکز روستا وجود داشت و اکنون به خرابه‌ای تبدیل شده‌است. ورودی گرمابه در جنوب غرب قرار داشت که با گردش به سمت چپ به رختکن می‌رسید. رختکن حمام دارای چهار طاق نما بود که یکی از آنها ورودی و دیگری مسیر ورود به گرمخانه بوده و دوتای دیگر محل نشستن بود. از سمت راست ورودی به رختکن راهرویی به طول 5/1 متر وجود داشت که پس از چرخش به سمت چپ و طی راهرویی دیگر به طول سه متر به گرمخانه منتهی می‌شد. در سمت چپ گرمخانه و پشت رختکن خزینه حمام قرار داشت و راه ورودی به آن با نرده مسدود شده‌است. برخی از طاقهای حمام نیم‌دایره و برخی نیز جناغی بوده‌است. کلیه سطوح داخلی حمام با سیمان سفید اندود شده بود.
گردشگاه ها
[ویرایش]آبشار 'گُر' [gor] یا آبشار کرکبود: واقع در فاصله ۷۰۰ متری شمال روستا با ارتفاع حدودی ؟ متر.
[ویرایش]
چشمهها:
[ویرایش]- جوئر چشمه [d͡ʒo'r t͡ʃeʃme] یا چشمه بالا : در بخش شمال غربی روستا
- اِشکِس [eʃkes]: در بخش مرکزی روستا
- کرسیه [kærsiye]: در بخش ابتدایی روستا
- تراوزان [tærozān]: در بخش شمال روستا حدودا بر فراز کوه عقیق
- نیزه بزه جا [nize-bæze-jā]: در بخش شمال غربی روستا بر فراز ستیغهای سنگی کوه قرار دارد. با پیگیری سالیان بسیار (از پیش از انقلاب تا دهه 60 خورشیدی) مرحوم قربانعلی محمودی، لوله کشی از این چشمه برای تامین آب آشامیدنی تصویب شد و پس از انقلاب با مشارکت مردم و جهاد کشاورزی این امر ممکن شد.
نگارخانه
[ویرایش]
پانویس
[ویرایش]- ↑ پازوکی طرودی، ناصر، آثار تاریخی طالقان، تهران: پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی کشور،1382.
- ↑ اشپیگل و دیگران، عصر اوستا، ترجمه مجید رضی، ص.278، تهران: آسیا، 1343.
- ↑ میرابوالقاسمی، سید محمد تقی، ناریخ و جغرافیای طالقان، ص.4، تهران: ندا، چ 2، 1373. تاریخ تبرستان برزگر، ج1، ص 2، به نقل از تاریخ تبرستان، ج1، ص2.
- ↑ منوچهری، محمدعلی، طالقان سرزمین من، ص. 12، تهران: انتشارات هوای رضا، 1381.
- ↑ همان، صص 7-31.
- ↑ میرابوالقاسمی، سید محمد تقی، ناریخ و جغرافیای طالقان، صص.71-76، تهران: ندا، چ 2، 1373.
- ↑ طالقان سرزمین من، صص60-63.
- ↑ Stilo, Donald L (2018). "The Caspian region and south Azerbaijan: Caspian and Tatic". The Languages and Linguistics of Western Asia. Germany: De Gruyter Mouton. ISBN 978-3-11-042608-3.
- ↑ (به https://noo.rs/SL8lF). پارامتر
|عنوان= یا |title=ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر|پیوند=ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ (به https://wiki.ahlolbait.com/%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84_%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B6%D9%84_%D8%B9%D9%86%D9%82%D8%A7%DB%8C_%D8%B7%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D9%86%DB%8C). پارامتر
|عنوان= یا |title=ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر|پیوند=ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ آرین پور، یحیی، از صبا تا نیما، ج1، تهران:جیبی، 1350 ، 198.
- ↑ محمدی، فرشید، بازی‌های محلی طالقان، تهران: رهام اندیشه، 1388.
- ↑ همان.
منابع مرتبط
[ویرایش]- پورتال شهری طالقان
- سایت عزیزونگار
- درگاه ملی آمار ایران
- مختصات جغرافیایی روستای کرکبود
- پازوکی طرودی، ناصر، آثار تاریخی طالقان، تهران: پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی کشور،1382.
- اشپیگل و دیگران، عصر اوستا، ترجمه مجید رضی، تهران: آسیا، 1343.
- میرابوالقاسمی، سید محمد تقی، ناریخ و جغرافیای طالقان، تهران: ندا، چ 2، 1373.
- منوچهری، محمدعلی، طالقان سرزمین من، تهران: انتشارات هوای رضا،
- آرین پور، یحیی، از صبا تا نیما، ج1، تهران:جیبی، 1350 ،
- محمدی، فرشید، بازی‌های محلی طالقان، تهران: رهام اندیشه، 1388.
 | این یک مقالهٔ خرد یک روستا است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |