نمایش مبدأ برای ارومیه

{{pp-semi-indef|small=yes}}
{{دیگر کاربردها}}
{{مقاله خوب}}
{{جعبه شهر ایران
|نام‌رسمی=ارومیه
|عرض‌جغرافیایی=۳۷٫۳۳
|طول‌جغرافیایی=۴۵٫۰۴
|تصویر=Urmiacollection.png
|اندازه‌تصویر=۲۵۰
|برچسب‌تصویر=
|نشان‌واره شهرداری= Urmia government logo.svg
|اندازه نشان‌واره= ۱۳۰
|توضیح نشان‌واره= نشان‌واره شهرداری ارومیه
| image_map1 = {{Infobox mapframe |shape-fill-opacity=.۱|wikidata=yes |zoom=۱۱ |frame-height=300 | stroke-width=1 |coord={{WikidataCoord|display=i}}}}
|استان=آذربایجان غربی
|شهرستان=ارومیه
|بخش=[[بخش مرکزی شهرستان ارومیه|مرکزی]]
|دهستان=
|نام‌محلی=اۇرمۇ
|نام‌های‌دیگر=
|نام‌های‌قدیمی= رضائیه،<ref>{{پک|مشکور| ١٣٧۵ |ک= نظری به تاریخ آذربایجان|ص=۴۶}}</ref> طبارما<ref>{{پک|رئیس‌نیا|۱۳۷۸|ک= آذربایجان در سیر تاریخ ایران از آغاز تا اسلام|ص=۹۵۷}}</ref>
ارومی<ref>http://www.vajehyab.com/dehkhoda/ارومیه</ref>
|سال‌شهرشدن=
|جمعیت =1،200،000 نفر(برآورد سال 1403)<ref>https://rangefarda.ir/iran-most-populated-cities/</ref>

۷۳۶٬۲۲۴ نفر (سرشماری ۱۳۹۵)<ref name="نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵">[https://www.amar.org.ir/Portals/0/census/1395/results/population-urban-95.xlsx نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190921110045/https://www.amar.org.ir/Portals/0/census/1395/results/population-urban-95.xlsx |date=۲۱ سپتامبر ۲۰۱۹}} وبگاه مرکز آمار ایران</ref>
|تراکم‌جمعیت=۱۴٬۰۰۰ نفر<ref name="معرفی، تاریخچه و آشنایی با شهر ارومیه "/>
|زبان=اکثریت: [[زبان ترکی آذربایجانی|ترکی آذربایجانی]]<ref name="brit">{{یادکرد وب|عنوان=Orumiyeh (Iran)|ناشر=Britannica Encyclopedia|نشانی=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/433619/Orumiyeh|تاریخ بازدید=۱۵ اوت ۲۰۱۰|پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20130927053406/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/433619/Orumiyeh|تاریخ بایگانی=۲۷ سپتامبر ۲۰۱۳|url-status=dead}}</ref>
{{سخ}}اقلیت: [[زبان کردی|کردی]]، [[زبان آشوری|آشوری]] و [[زبان ارمنی|ارمنی]]<ref name="brit"/>
|مذهب=اکثریت: [[شیعه]]<ref name="brit"/>{{سخ}}اقلیت: [[سنی]] و [[مسیحی]]<ref name="brit"/>
|مساحت= ۱۰٬۵۴۸ هکتار<ref name="تخصیص بودجه 550 میلیارد تومانی شهرداری ارومیه"/>
|ارتفاع=۱۳۳۲ متر<ref name="معرفی، تاریخچه و آشنایی با شهر ارومیه "/>
|میانگین‌دما=
|میانگین‌بارش‌سالانه=
|شمارروزهای‌یخبندان=۱۲۰ روز
|شهردار=حسین مهدی‌زاده<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی = ۴ شهریور ۱۴۰۰ |عنوان=سکان شهرداری ارومیه به شهردار سابق سلماس رسید|ناشر=[[خبرگزاری کردپرس]] |تاریخ=۴ شهریور ۱۴۰۰ |نشانی=https://kurdpress.com/fa/15938/ |کد زبان=fa|}}</ref>
|ره‌آورد=[[نقل]]، [[فرش]]، [[صنایع دستی]]
|پیش‌شماره=۰۴۴<ref>{{یادکرد وب | نشانی=http://www.mehrnews.com/news/2318828/یکسان-سازی-کدهای-تلفن-در-آذربايجان-غربي-تغییر-کد-استان-به-044 | عنوان=یکسان‌سازی کدهای تلفن در آذربایجان غربی | ناشر=خبرگزاری مهر}}</ref>
|وبگاه=[http://urmia.ir/ urmia.ir]
|جمله‌خوشامد=
|پانویس=
}}
'''اُرومیّه''' ({{تلفظ|Urmia-2.ogg}}) یکی از [[فهرست کلان‌شهرهای ایران|کلان‌شهرهای ایران]]، مرکز [[استان آذربایجان غربی]] و [[شهرستان ارومیه]] در شمال غربی [[ایران]] که در منطقه [[آذربایجان]] واقع شده است. این شهر طبق سرشماری سال {{عدد به فارسی|۱۳۹۵}} با {{عدد به فارسی|۷۳۶٬۲۲۴}} نفر جمعیت،<ref name="نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵"/> دهمین شهر پرجمعیت ایران و دومین شهر پرجمعیت منطقهٔ شمال‌غرب ایران به‌شمار می‌آید. ارومیه با ۱۳۳۲ متر ارتفاع در غرب دریاچه ارومیه، در دامنه [[کوه]] سیر و در میان [[دشت]] ارومیه قرار گرفته است. هوای ارومیه در تابستان نسبتاً گرم و در زمستان سرد است.

ارومیه در ۷۶۳ کیلومتری شمال غربی [[تهران]]<ref>https://behrah.com/تهران/ارومیه/routing.php?o=N25960293&t=N26399215</ref> و ۱۷ کیلومتری ساحل غربی دریاچهٔ ارومیه، سر راه [[خوی]] و [[سلماس]] به [[مهاباد]] و [[سردشت]]، قرار دارد.<ref>https://wikijoo.ir/index.php/ارومیه،_شهر</ref>

در سده‌های گذشته رخدادها و حوادث متعددی از قبیل اشغال توسط [[عثمانی‌ها]] و [[روسیه تزاری|روس‌ها]] را تجربه کرده است. این شهر به سبب موقعیت مناسب که در میان شاه‌راه ارتباطی [[قفقاز]]، [[میان‌رودان]] و [[آسیای صغیر]] داشته در گذشته از مراکز تجاری منطقه به‌شمار می‌رفته است. [[نقل]] مهم‌ترین سوغات ارومیه است.

ارومیه به عنوان [[شهر]] دارای اولین [[بیمارستان]] به شیوه نوین، نخستین مرکز آموزش پزشکی، اولین مدرسه به شیوه نوین، اولین شبکه تلویزیون محلی، اولین نشریه محلی در ایران، بوده است.<ref>{{یادکرد خبر|کوشش=پرتال شهری ارومیه|تاریخ=۱۳۹۶-۰۷-۲۳T09:59:59+03:30|عنوان=معرفی جامع شهر ارومیه {{!}} پرتال شهری ارومیه|نشانی=https://urmiainfo.com/urmia-city/|زبان=fa-IR|تاریخ بازبینی=2018-04-16}}{{پیوند مرده|date=سپتامبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=خبرگزاری تحلیلی ایران، خبرآنلاین|نشانی=https://www.khabaronline.ir/detail/742677/provinces/Azarbayjangharbi|عنوان=۳۳ حقیقت خواندنی درمورد شهر ارومیه / بند 17}}</ref> ارومیه مدتی در [[دوره پهلوی]] به رضائیه تغییر نام داد.

ارومیه، [[تکاب]] و [[پیرانشهر]] به ترتیب بیشترین تعداد آثار ثبت شده استانی را در فهرست آثار ملی به خود اختصاص داده‌اند.<ref>https://www.isna.ir/news/1401022718297/ثبت-۳۴۳۱-قلم-اثر-آذربایجان-غربی-در-سامانه-جامع-میراث-فرهنگی-کشور</ref>

== نام‌گذاری ==
اور در [[زبان آشوری]] به معنای [[شهر]] است (همان واژه‌ای که در نام [[اورشلیم]] (شهر آشتی) هم وجود دارد) و میه به معنای آب است (هم‌ریشه با مآء عربی) یا ارومیه در زبان [[آشوری]] به معنای «شهر آب» است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://iranshahr.org/?p=13481 |title=انجمن پژوهشی ایرانشهر؛ ارومیه: شهر زیبای ادیان و اقوام ایرانی |accessdate=۲۸ ژوئن ۲۰۱۲ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141009032439/http://iranshahr.org/?p=13481 |archivedate=۹ اکتبر ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref><ref>[http://www.treehugger.com/natural-sciences/irans-lake-urmia-is-drying-up-fast.html Iran's Lake Urmia Is Drying Up Fast]: Treehugger. بازدید: ژوئن ۲۰۱۲.</ref><ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.christiansofiraq.com/behind.html |عنوان=The last Assyrians in Urmia, During the World War one Massacres<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |بازبینی=29 ژوئن 2012 |archive-date=12 نوامبر 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121112005007/http://www.christiansofiraq.com/behind.html}}</ref>
نام این شهر در شروع [[دوره پهلوی]] به دلیل علاقه [[رضاشاه|رضا شاه]] به این شهر<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۵ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=آغاز تردید در احیاء دریاچه ارومیه |ناشر=ندای ارومیه |تاریخ=۲۶ شهریور ١٣٩٢ |نشانی=http://www.nedayeurmia.ir/index.aspx?siteid=8&pageid=265&newsview=106689 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140302191054/http://www.nedayeurmia.ir/index.aspx?siteid=8&pageid=265&newsview=106689 |تاریخ بایگانی=۲ مارس ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref> به رضائیه تغییر نام داد<ref>{{پک|دولت‌آبادی|۱۳۹۰|ک= سخنوران آذربایجان|ص=۱۱۸}}</ref> و بعد از [[انقلاب ایران (۱۳۵۷)|انقلاب اسلامی]] دوباره به نام ارومیه برگشت.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۱ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=اطلاعات کلی دربارهٔ شهر ارومیه |ناشر=سایت شهر ارومیه |نشانی=http://www.orumieh.net/ |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131221042153/http://www.orumieh.net/ |تاریخ بایگانی=۲۱ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref>
ارومی، ارومیه، ارْمیه، اورمیه،<ref>{{پک|||ک=ارومی|کد زبان=fa}}</ref> ارم از دیگر نام‌های آن بوده است.<ref>{{پک|مشکور| ١٣٧۵ |ک=نظری به تاریخ آذربایجان|ص=۴۵}}</ref> در بین [[مردم آذری|آذربایجانی‌ها]] نام اورمو رواج دارد.<ref>{{پک|مشکور| ١٣٧۵ |ک=نظری به تاریخ آذربایجان|ص=۴۶}}</ref>

ارومیه را در زبان [[سریانی]] اورمیا ({{lang|syc|ܐܘܪܡܝܐ}}) و اورمی ({{lang|syc|ܐܘܪܡܝ}})، در زبان [[ترکی آذربایجانی]] اورمیَه/اوُرمو،<ref>[http://portal.nlai.ir/EI/Wiki%20Pages/اورميه%20يا%20اروميه%20(شهر).aspx اورمیه یا ارومیه (شهر)]{{پیوند مرده}}</ref> در [[زبان ارمنی|ارمنی]] اورمی ({{lang|hy|Ուռմի}})، در زبان [[زبان‌های کردی|کردی]] [[سورانی]] (ورمێ) و کردی [[کرمانجی]] (Ûrmîye)، در [[عربی]] {{عبارت عربی|ارمیة}}، در [[فارسی]] و [[ترکی عثمانی]] ارومیه نوشته‌اند. نام مذکور ایرانی به نظر نمی‌رسد. مؤلفان دربارهٔ نام این دریاچه به گونه‌های مختلف داوری کرده‌اند: پورداود نام اورمیه را ترکیبی از دو واژه [[آرامی]] «اور» به معنای شهر و «میاه» به معنای آب نوشته است. در هزوارش پهلوی، نوشته آرامی «میاه» آب خوانده می‌شود، ولی در شهر نامیدن «اور» جای تردید است. «اور» در زبان عبری به معنای نور آمده است مینورسکی با تکیه به متنی سریانی که در آن اسم مکانی به نام ارمیت در کنار دریاچه مزبور آمده است، نام‌اورمیه را «ارمیه» (ارمیا) و به‌ظاهر سریانی خوانده است. این‌نام در متون اسلامی به صورت اُرمیه و اُرمی آمده است. مردم محلی دریاچه مزبور را اورمی می‌نامند. برخی مؤلفان عثمانی این دریاچه را ارومیه یا رومیه نوشته، و چنین پنداشته‌اند که منسوب به روم شرقی است. این نظر در همه موارد قاطع نیست، زیرا در نوشته‌های برخی مؤلفان معاصر ترکیه نیز نام دریاچه به صورت اورمیه آمده است. در متون کهن ایرانی نام این دریاچه به صورت چیچَست با یاء مجهول آمده است. واژه [[اوستایی]] چیچست به معنای درخشنده و شفاف است گمان می‌رود شوری و ذرات نمک فراوان موجب درخشندگی آن شده باشد. مؤلفان عهد اسلامی اغلب از شوری آب این دریاچه یاد کرده‌اند.<ref ">{{harvnb|رضا|۱۳۸۰|p=۴۲۲–۴۲۴}}</ref>

در [[شاهنامه]] فردوسی و در نسخه‌ای از [[نزهةالقلوب|نُزهة القلوب]] نام [[چیچست]] به صورت خنجست آمده است ([[بارتولد]]، که آن را تصحیف همین اسم دانسته‌اند). از دیگر نام‌های کهن این دریاچه، کبودان است. استرابن که در حدود سده ۱م می‌زیسته، این دریاچه را کپوتا نوشته است. پورداود معتقد است نام دو هزار ساله کپوتا باید از واژه کپوت (کبود) در زبان پارسی باستان باشد. در منابع اسلامی نیز این نام به صورت دریای کبوذان و کبودان آمده است.<ref ">{{harvnb|رضا|۱۳۸۰|p=۴۲۲–۴۲۴}}</ref>

[[دریاچه ارومیه]] را در نوشته‌ها به نام جزیره‌های درون آن نیز خوانده‌اند. یکی از این جزیره‌ها کبودان است. شاید نام جزیره از نام دریاچه یا به عکس گرفته شده باشد. پورداود نام جزیره را برگرفته از نام دریاچه دانسته است. [[بطلمیوس]] نام دریاچه را مارگیانه (مانتیانه، به احتمال مراغه) نوشته است. [[هرودت]] از قومی با نام ماتینوی یاد کرده که به نام مانتیانه نزدیک است [[مینورسکی]] نام مانتیانه را با نام مانّاها که در حوالی این دریاچه می‌زیسته‌اند، نزدیک دانسته است .[[ابوالفدا]] دریاچه مزبور را «بحیرة تلا» ضبط کرده، دژی را نیز بر کوهی در این دریاچه به همان نام نامیده، و مدعی شده است که [[هلاکو]] اموال خود را در آن دژ نهاده بود. [[محمد بن جریر طبری]] از دژ نام برده، و نوشته است که [[محمد بن بعیث]] در ۲۲۰ق به دژی در میان این دریاچه که شاهی نامیده می‌شد، رفت. پورداود می‌نویسد که این دریاچه را گاه به نام یکی از جزیره‌های بزرگ کوهستانی آن که «شاهی» نام دارد، دریاچه شاهی خوانند. [[حمدالله مستوفی]] آن را به نامهای بُحِیرهٔ چیچست، دریای شورِ طسوج (طروج) نامیده است. این دریاچه را [[اصطخری]] «بُحیرة الشُراة» نیز نامیده که به معنای دریاچهٔ خوارج است. این نام به احتمال از آنجا ناشی شده که به نوشته [[یاقوت حموی]] در کوه جزیره وسط دریاچه، دژی استوار وجود داشته که ساکنانش بر والیان [[آذربایجان]] عاصی بوده‌اند. محتمل است این همان جزیره شاهی یا شاهو باشد که طبری از آن یاد کرده، و رشیدالدین آن را «شاهوتله» نوشته است.<ref>{{harvnb|رضا|۱۳۸۰|p=۴۲۲–۴۲۴}}</ref>

== تاریخ ==
{{اصلی|تاریخ ارومیه}}
عقیده بر این است که شهر ارومیه در هزاره دوم پیش از میلاد مسیح تأسیس شده است.<ref>{{پک|Kjeilen|۱۹۹۶|ک=Orumiyeh|کد زبان=en}}</ref>

=== پیش از اسلام ===
از تل‌های متعدد در نزدیکی شهر ([[گوک تپه]]، [[تپه دیگاله|دیگاله]]، [[تپه ترمنی|ترمنی]]، [[تپه احمد|احمد]]، [[تپه سارالان|سارالان]]، [[دیزه تپه]]) تا به حال اشیای بسیار قدیمی به دست آمده است. ارومیه در [[اورارتو]]ی باستانی قرار داشت (اواخر هزاره دوم قبل از میلاد-اوایل هزاره اول قبل از میلاد) که دارای ارتباطات زبانی با [[هوری‌ها|هوریان]] [[آناتولی]] بود ولی شدیداً تحت تأثیر [[آشور (سرزمین)|آشوریان]] بود. درست زیر [[دریاچه ارومیه]] شهر و امارت [[منائیان|منا]] قرار داشت، که در قرن هشتم با قدرت فزاینده [[آشوریه|آشور]] که [[سارگون دوم|سارگون]] شاه آن اورارتویی‌ها را در ۷۱۴ قبل از میلاد شکست داده بود، علیه اورارتو درآمد گرچه شاهان اورارتو تا قرن ۷ قبل از میلاد همچنان حضور داشتند.<ref name="EI">URMIYA, Encyclopaedia of Islam</ref>

=== پس از اسلام ===
[[پرونده:Azerbajan in Abbasid Caliphate.jpg|بندانگشتی|جایگاه ارومیه در نقشهٔ [[استان آذربایجان]] در دورهٔ [[خلافت عباسیان|خلفای عباسی]].]]
[[پرونده:ارومیه در صوره الارض.jpg|بندانگشتی|جایگاه ارومیه در [[آذربایجان]] در قرن چهارم در زیر دریاچه کبودان (ارومیه) مشخص است.]]
صدقه بن علی، از خدمهٔ [[عضدالدوله دیلمی]] ارومیه را فتح کرد، و قلعه‌های زیادی در آنجا بنا کرد؛ بنا بر روایتی دیگر، عتبة بن فرقد که [[عمر بن خطاب|عمر]] او را ۲۰ق/۶۴۰م گسیل داشته بود تا [[موصل]] را فتح کند، ارومیه را گرفت. جغرافیدانان قرن ۴ هجری نظیر [[ابن حوقل]] و [[اصطخری]] در بین شهرهای آذربایجان (پس از اردبیل و مراغه) جایگاه سوم را می‌دهند و به پرآب بودن، و غنایش از نظر میوه و حاصلخیزی تأکید می‌کنند. [[محمد مقدسی|المقدسی]]، ارومیه را در [[ارمنستان]] قرار می‌دهد و می‌گوید از [[دوین (شهر باستانی)|دوین]] اداره می‌شده است. در این دوره، ارومیه بر سر بزرگراه [[اردبیل]]-[[مراغه]]-ارومیه-[[برکری]] (به شمال غرب [[دریاچه وان]])-[[دیاربکر|آمِد]] قرار داشت. از آنجا که [[تبریز]] هنوز اهمیت چندانی نداشت، جاده به جنوب منحرف می‌شد تا از شهرهای اصلی رد شود. ممکن است حضور عوامل غیر مطیع در شمال آذربایجان هم بر انحراف جاده به جنوب تأثیر گذاشته باشد. ناحیه ارومیه با ساکنان [[مردم کرد|کرد]] و [[مسیحی]]، در [[تاریخ اسلام]] هرگز نقش عمده‌ای ایفا نکرده است. [[تیول (پول)|تیولی]] بوده است که در آن انشعابات دودمان‌هایی که در آذربایجان حکومت می‌کردند، به انزوا می‌زیستند. در دوره سیطره [[دیلمیان]] بر آذربایجان، در ارومیه به [[جستان بن شرمزن]] برمی‌خوریم. این سردار از ۳۴۲ق/۹۵۳م به عنوان یکی از جنگجویان وفادار [[دیسم بن ابراهیم کرد|دیسم کرد]] ظهور کرد. بعدتر که دیلمیان ارمنستان را شکست دادند، او تحت امر مرزبان حاکم ارمنستان درآمد. وقتی جستان در ۴۳۶–۸ق/۹۵۷م جایگزین پدرش مرزوبان شد جستان بن شرمزن زیر بار سروری و اقتدار او نرفت. اول ارومیه را ترک کرد و با [[ابراهیم بن مرزبان]] که مراغه را برایش فتح کرده بود متحد شد. او بعدتر او را ترک کرد و به ارومیه برگشت و دور آن دیوار کشید و سربازخانه مستحکمی هم در آنجا ساخت. سپس به خدمت مدعی خلافت؛ [[المستجیر بالله]] درآمد و از حمایت کردهای قحطانی برخوردار شد؛ ولی پسران مرزوبان (جستان و ابراهیم) او را با کمک کردهای [[هذبانیان|هذبانی]] شکست دادند. در ۳۴۹ق/۹۶۰–۹۶۱م به تحریک وهسودان، برادر مرزوبان او بر ابراهیم بن مرزوبان شکستی را تحمیل کرد، بازمانده سپاه او را تسخیر کرد و مراغه را به ارومیه منضم کرد. در ۳۵۵ق/۹۶۶م به میانجیگری [[رکن‌الدوله دیلمی|رکن الدوله بویی]]، او دوباره اقتدار ابراهیم را به رسمیت شناخت. وقتی [[غزها]] در ۴۲۰–۴۳۲ق/۱۰۲۹–۱۰۴۱م آذربایجان را اشغال کردند، حاکم ارومیه [[ابوالهیجا هذبانی|ابوالهیجا بن ربیب الدوله]]، رئیس کردهای هذبانی بود که مادرش خواهر امیر تبریز، وهسودان روادی بود. این پسر ربیب الدوله به خود می‌بالید ۲۵۰۰۰ تا از ۳۰۰۰۰ غزی را که سعی می‌کردند از سرزمینش عبور کنند را در نزدیکی یک پل نابود کرده است.<ref name="EI"/>

همهٔ اغوزها از آذربایجان مراجعت نکرده و عده‌ای در منطقه ماندند. احتمالاً این عده در ارومیه ساکن بودند. اغوزهای تحت امر دانا که در ارومیه مانده بودند، بعد از خروج از شهر به [[ارامنه]] حمله کرده عدهٔ زیادی را کشتند یا اسیر نمودند و غنایمی به دست آوردند. کردهای هذبانی تحت امر [[ابوالهیجا هذبانی|ابوالهیجا]] که ساکن حوالی ارومیه بودند، به جنگ با اغوزها پرداختند. اغوزها بعد از غارت روستاهای کردها عدهٔ زیادی از آنان را کشتند. سکونت اغوزها در ارومیه و دادن شهر به عنوان تیول به آنان می‌باید در ارتباط با ازدواج فرمانده اغوزها با یکی از اقربای وهسودان، حاکم آذربایجان، صورت پذیرفته باشد. چون ابوالهیجا رئیس کردهای این منطقه با وهسودان عداوت داشت.<ref>«تاریخ غزها (ترکمن‌ها)»، فاروق سومر، مترجم وهاب ولی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1390، 122-123</ref>

[[پرونده:Seh gonbad.jpg|بندانگشتی|راست|عمارت [[سه‌گنبد]] ارومیه، محل احتمالی دفن [[جلال الدین خوارزمشاه]]]]
در محرم ۴۵۵ق/ ژانویه ۱۰۶۳م سلطان [[طغرل بیک|طغرل]] از ارومیه گذر کرد. وقتی [[سلطان مسعود|مسعود]] از [[بغداد]] به آذربایجان برگشت، [[امیر حاجب تاتار]] موضع خود را در ارومیه مستحکم کرده بود ولی بعدتر به سلطان تسلیم شد. در ۵۴۴/۱۱۴۹ ارومیه به [[ملک محمد بن محمود بن محمد]]، برادرزاده و داماد مسعود بن محمود بن ملکشاه تعلق داشت. وقای آخرین طغرل سلجوقی با عمویش به نزاع برخاست، [[قزل ارسلان]] از حمایت [[امیر حسن بن خفجخ]] برخوردار بود و ارومیه را در ۵۸۵ق/۱۱۸۹م محاصره کرد. شهر در اثر طوفان تسخیر، تاراج و نابود شد. در ۶۰۲ق/۱۰۲۵م، [[ابوبکر (اتابک تبریز)|ابوبکر]] [[اتابکان آذربایجان|اتابک تبریز]]، [[اشنویه]] و ارومیه را به [[علا الدین (اتابک مراغه)|علا الدین]]، اتابک مراغه داد تا جبران خسران مراغه را بکند. [[یاقوت حموی|یاقوت]]، که ارومیه را در ۶۱۷ق/۱۲۲۰م دیده از نبود امنیت به دلیل ضعف حکمران آن [[ازبک بن پهلوان]] می‌گوید. در جریان حکومت [[جلال الدین خوارزمشاه]] بر آذربایجان، اورمیه، [[سلماس]] و [[خوی]] حوزه امیره سلجوقی بود که جلال الدین او را از دست شوهر اولش ازبک به درآورده بود. در ۶۲۳ق/۱۲۲۶م [[ایوا (ایل)|ترکمان‌های ایوایی]] ارومیه را تسخیر کرده و خراج وضع کردند. با شکایت امیره، شوهرش جلال الدین قشون فرستاد که ترکمانان را شکست دادند. از طرف دیگر، بنا بر [[تاریخ جهانگشای جوینی|جوینی]]، سرداران گرجی [[شلوا اخالتسیخه|شلوا]] و ایوانه که در [[نبرد گرنی]] زندانیان را گرفتند و در ابتدا توسط جلال الدین با احترام مورد رفتار قرار می‌گرفتند کوتاه مدتی [[مرند]]، سلماس، ارومیه و اشنویه را در اختیار گرفتند. در ۶۲۸ق/۱۲۳۰–۱۲۳۱م که خوارزمشاه شدیداً تحت فشار [[مغولان]] بود، زمستان را در ناحیه اورمیه-اشنو گذراند. ماندن او در آنجا ممکن است توضیح دهنده ساخته شدن [[سه‌گنبد]] توسط او و حتی تدفین او در ارومیه باشد.<ref name="EI"/>
تا اواخر قرن دهم هجری، ارومیه هنوز یک شهر عمدتاً کردنشین [[سنی]] مذهب بود.<ref>{{پک|Algar|۲۰۰۶|ک=IRAN ix. RELIGIONS IN IRAN (2) Islam in Iran (2.3) Shiʿism in Iran Since the Safavids|کد زبان=en}}</ref>

[[پرونده:Tamerlan.jpg|بندانگشتی|راست|تیمور لنگ که ارومیه را به گرگین بیگ افشار به عنوان تیول داد]]
بنا بر وقایع‌نامه‌های محلی، [[تیمور لنگ|تیمور]]، ارومیه را به عنوان تیول به [[گرگین بیگ اوصانلو|گرگین بیگ]] از [[ایل افشار]] داده بود. او در دژ [[توپراق‌قلعه]] در یک چهارم فرسخی ارومیه مستقر شد. هرچند ''[[ظفرنامه تیموری|ظفرنامه]]'' از تیزک نامی به عنوان حاکم ارومیه یاد می‌کند که حقوقش در ۷۸۹ق/۱۳۰۷م توسط تیمور تفیذ شده بود.<ref name="EI"/> در سال ۸۰۲ ه‍.ق امیر تیمور طایفه [[اوصانلو]] افشار را به منظور سرکوب کردها و عشایر شورشی ارومیه روانه آن نموده و [[گرگین بیگ اوصانلو]] را به حکومت ارومیه منصوب نمود وی در قریه [[توپراق قلعه]] که اکنون دهکده‌ای در ربع فرسخی شمال قلعه ارومیه قرار دارد و در آن وقت حاکم‌نشین بوده نزول کرد بعد از وفات او الامه سلطان پسرش به جای پدرش نشست و به مدت ۳ سال شهر ارومیه از تحمیلات دیوانی معاف داشت و بعد از وی برادر کهترش یادگار سلطان اوصانلو افشار به جای برادر کهترش حکومت ارومیه را به دست گرفت [[بازیل نیکیتین|نیکتین]] تعداد حکمران افشار اوصانلو را در این دوره ۶ نفر ذکر نموده است.<ref>{{پک|بلوکباشی|۱۳۷۷|ک=اصانلو|کد زبان=fa}}</ref>

{{اصلی|نبرد دیمدیم}}
نبرد دمدم در تاریخ‌نگاری صفوی جایگاهی برجسته دارد. شاه عباس اول حق موروثی امیرخان برای حکومت بر برادوست و ارومیه را به رسمیت شناخته بود؛ ولی بازسازی دیمدیم حرکتی در جهت استقلال بود که می‌توانست قدرت صفویه را در شمال غرب به خطر بیندازد؛ در واقع، نه عثمانیان و نه صفویان کنترل مستحکمی بر کردستان، آذربایجان و ارمنستان نیافته بودند. بسیاری از کردها از جمله فرمانروایان مکری (غرب و جنوب دریاچه ارومیه) پیرامون امیرخان بسیج شده بودند. پس از یک محاصره شدید و طولانی به رهبری حاتم بیگ وزیر اعظم صفوی از نوامبر ۱۶۰۹ تا تابستان ۱۶۱۰ دمدم تسخیر شد و همه محافظان آن قتل‌عام شدند. شاه عباس دستور قتل‌عام در برادوست و مکری را داد، ایل ترک افشار را دوباره در منطقه ساکن کرد و بسیاری از قبایل کرد را به خراسان فرستاد. این دو امارت ماندند گرچه خیلی ضعیفتر شدند و امرای برادوست دو بار با صفویان در دمدم نبرد کردند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = ایرانیکا|نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/dimdim|عنوان= | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref> در سال ۱۷۲۹ میلادی، تهماسب‌قلی سپهسالار (نادرشاه) یوسف پاشا حاکم عثمانی ارومیه را در دمدم مغلوب کرد و دستور داد تا قلعه را ویران کنند. اگرچه بعدها او در مظان اتهام قرار گرفت. به نظر می‌رسد نوکیشی به [[تشیع]] در دوران [[صفویه]]، در میان مردم بومی ارومیه حالتی ایزوله داشته است؛ تا جایی که امروز [[مردم کرد|کردها]] و تعدادی روستا هنوز بر مذهب [[تسنن]] هستند. نفوذ طریقت [[نقشبندیه|تسنن نقشبندی]] را می‌توان از این امر که در سال ۱۰۴۹ق/۱۶۳۹م، [[مراد چهارم|سلطان مراد عثمانی]]، شیخ محمود ارموی را که ۳۰ تا ۴۰ هزار طرفدار دو آتشه داشت، در [[دیاربکر]] اعدام کرد فهمید.<ref name="EI"/>
برای سال ۱۰۶۵ق/۱۶۵۵م ما گزارش پرجزئیات [[اولیاء چلبی|اولیای چلپی]] را داریم. شوربختانه [[سیاحت‌نامه اولیاء چلبی|سفرنامه اولیای چلپی]] بسیار درهم و برهم است. او برج و باروی شهر و دیوارهای گچ‌مالی شده آن را توصیف می‌کند و می‌گوید که: «همچون قویی سفید» به نظر می‌آید. محیط شهر ۱۰ هزار گام، ارتفاع دیوارها ۷۰ ذراع و پهنایشان ۳۰ ذراع، پهنای جوی شهر ۸۰ ذراع و دور تا دورش ۱۵ هزار ذراع بوده. مشعل‌ها در طول شب دیوارها را روشن می‌کردند. نیروی مستقر در پادگان آن شامل ۴ هزار نفر و ۳۱۰ اسلحه بود. خان ۱۵ هزار سرباز و ۲۰ هزار نوکر یا خدمتکار داشت. شهر ۶۰ محله، ۶ هزار خانه و ۸ مسجد جامع داشت؛ از آن جمله مسجد [[اوزون حسن]] [[آق‌قویونلو]] که بنایش توسط پسرش یعقوب به پایان رسید. ۳۰۰ هزار روستایی نیز در ۱۵۰ روستای [[جلگه ارومیه|دشت ارومیه]] زندگی می‌کردند. اولیای چلپی شهر را «فوق‌العاده باشکوه» توصیف می‌کند و فهرستی از مکان‌های مقدس، مکتب‌ها، مدارس، کافه‌ها و نرخ قیمت‌ها ارائه می‌دهد.<ref name="EI"/>

در سده ۱۸ میلادی که سرنوشت ارومیه به سرنوشت [[ایل افشار|افشارهای]] مستقر در دشت ارومیه گره خورده بود، رئیسشان به عنوان بیگلربیگی نائل آمد. روئسای آنان به‌طور مکرر با همسایگانشان می‌جنگیدند و حتی گاهی به شرق [[دریاچه ارومیه]] نیز لشکرکشی می‌کردند.<ref name="EI"/>

[[پرونده:1730 Seutter Map of Turkey (Ottoman Empire), Persia and Arabia - Geographicus - MagniTurcarum-seutter-1740.jpg|بندانگشتی|جایگاه ارومیه در نقشهٔ ایران و عثمانی در دورهٔ [[افشاریان|نادری]]. ارومیه با نام ارومی در جنوب غربی دریاچه ارومیه مشخص است.]]
عثمانی‌ها طی نبرد ۱۷۲۴م کردهای [[حکاری]] را برای دفع افشارها —که آذوقه ارتش ایران را تأمین می‌کردند— به خدمت گرفتند. وقتی ترک‌ها در سال ۱۷۲۵م به زمامداری این سرزمین رسیدند، حکومت موروثی طایفه قاسملو افشار را بر ارومیه -با عنوان خانات ارومیه- به رسمیت شناختند. [[نادر شاه|نادر]] مراغه، [[مهاباد]] و [[قلعه دیمدیم|دیمدم]] را در سال ۱۷۲۹م از ترک‌ها بازپس‌گرفت ولی حکیم اوغلو پاشا علی و رستم پس از یک ماه مقاومت مذبوحانه در سال ۱۷۳۱ ارومیه را اشغال کردند. ارومیه به رئیس [[ایل پنیانشین|ایل بنیانشین]] [[حکاری]] واگذار شد. تنها پس از قرارداد ۱۷۳۶م بود که ترک‌ها از آذربایجان بیرون رفتند.<ref name="EI"/>

پس از انقراض افشاریان در ۱۱۶۱ق/۱۷۴۸م، [[آزادخان افغان|آزادخان]] یکی از فرماندهان ارتش نادر، فرزند یکی از روئسای [[افغان]] ابتدا به [[شهرزور]] رفته و از کشمکش میان افشاریان کمال استفاده را کرده و ارومیه را تصرف کرد. او ارومیه را با رضایت فتح‌علی خان گرفت. ارومیه به پایتخت امیرنشین زودگذر آزاد تبدیل شد. نام کوه اوغان داغی در شمال ارومیه به نظر می‌آید که از اسم این حاکم افغان به یادگار مانده است.<ref name="EI"/>

[[پرونده:Megles.jpg|بندانگشتی|مسالک وممالک پیش از قاجاریه. نقشه آذربایجان و آران]]
[[محمدحسن‌خان قاجار]] در سال ۱۱۶۹ق/ ۶–۱۷۵۵م آزاد را در [[گیلان]] شکست داده و ارومیه را تصرف کرد. فتح علی خان افشار به محمد حسن خان پیوست. با مرگ او علی خان افشار دوباره به صحنه برگشت و از ارومیه، [[مراغه]] و [[تبریز]] را تصرف کرد. [[کریم خان زند]] ارومیه را در زمستان ۱۱۷۳ق/۶۰–۱۷۵۹م محاصره کرد. ارومیه پس از محاصره چند ماهه گرفته شد. تا سال بعد [[آذربایجان]] جزئی از قلمرو کریم خان شد. پس از پایان سلسله [[زندیه]]، افشارهای ارومیه به همراه [[ایل شقاقی|شقاقی‌های]] [[سراب]] و [[ایل دنبلی|دنبلی‌های]] [[خوی]]، ائتلافی علیه [[قاجاریان]] تشکیل دادند ولی موفقیتی حاصل نکردند. [[فتحعلی‌شاه قاجار]] به محمد علی خان اجازه داد که تا هنگام مرگ بر حکومت ارومیه قرار داشته باشد. او با خواهر حسین قلی خان افشار ازدواج کرد. پسرانش نخستین حاکمان ارومیه بودند که از طرف حکومت مرکزی منصوب می‌شدند. سربازان [[مردم روس|روس]] طی [[جنگ‌های ایران و روسیه در دوره قاجار|جنگ ایران و روسیه]]، در سال ۱۸۲۸م ارومیه را چند ماه اشغال کردند. در نبود حاکم شهر -شاهزاده ملک میرزا قاسم- بیگلربیگی نجف قلی خان افشار بر ارومیه حکم می‌راند.<ref name="EI"/>
{{اصلی|حمله شیخ عبیدالله به ارومیه}}
[[شیخ عبیدالله نهری|شیخ عبیدالله]] از اهالی [[شمدینان]] در سال ۱۸۸۰م به آذربایجان حمله کرد. کردها ارومیه را محاصره کردند و تا مرز تسلیم شدن شهر پیش رفتند که خان [[ماکو]] سررسید و شهر را نجات داد.<ref name="EI"/>

=== دوره معاصر ===
{{اصلی|آشوریان و آذربایجان غربی در جنگ جهانی اول}}
[[پرونده:اقشار مختلف مردم در میدان 6 بهمن ارومیه.jpg|بندانگشتی|۲۵۰ px|تجمع به مناسبت تولد ولیعهد (دهه ۵۰)]]
پس از درماندگی [[امپراتوری روسیه|روسیه]] به دلیل شکست‌های پی‌درپی در [[جنگ روسیه و ژاپن|جبهه شرق دور]]، [[امپراتوری عثمانی|عثمانی]] در اوت ۱۹۰۶ منطقه ارومیه -به جز شهر ارومیه- را به بهانه اختلافات مرزی -چون که هیچگاه مرز ایران و عثمانی مشخص نبود- اشغال کرد. سربازان عثمانی با شروع [[جنگ‌های بالکان|جنگ بالکان]] به آنجا فراخوانده شدند. پس از درگیری‌های [[تبریز]]، در دسامبر ۱۹۱۱م سربازان روس، ارومیه را اشغال کردند.<ref name="EI"/>

در طی [[جنگ جهانی اول]] ارومیه چندین نوبت دست به دست گشت. پس از [[انقلاب روسیه (۱۹۱۷)|فروپاشی ارتش روسیه در سال ۱۹۱۷م]]، مسئولیت حقیقی اداره امور در شهر به دست [[شورای مسیحیان آشوری]] (موتاوا) سپرده شد. پس از یک سلسله رویدادهای پی‌درپی غم‌انگیز و وقایع خونینی چون کشتار مسلمانان ارومیه به دست مسیحیان در ۲۲ فوریه ۱۹۱۸، ترور مطران [[مارشیمون بنیامین|مارشیمون]] به دست کردهای طرفدار [[اسماعیل آقا سیمیتقو|سمکو]] در ۲۲ فوریه، رسیدن ۲۰ هزار [[ارمنی‌ها|ارمنی]] پناهجو از [[وان]]، جنگ‌های بین [[آشوری‌ها]] و [[ترک‌ها]] در نتیجه همهٔ جمعیت آشوریان در جلگه ارومیه جمع شدند. این جمعیت ۵۰ تا ۷۰ هزار نفری از آشوریان به سوی جنوب حرکت کردند تا تحت‌الحمایه [[بریتانیا]] قرار گیرند. این مهاجرت دسته‌جمعی به همراه زنان، کودکان و رمه‌ها از طریق [[صائین قلعه]] و [[همدان]]، در میان نبرد با ترک‌ها و [[مردم کرد|کردها]] صورت گرفت. پناهجویان در [[بعقوبه]] -در نزدیکی شمال [[بغداد]] - اسکان یافتند. پس از رفتن آشوریان، سونتاگ، عالی‌جناب اسقف کاتولیک و اچ فلاومر، مبلغ [[باپتیست]] در اوت ۱۹۱۸م در ارومیه به قتل رسیدند.<ref name="EI"/>
[[پرونده:Ourmia1.jpg|بندانگشتی|تجمع مردم ارومیه هنگام بازدید [[احمد شاه]]]]
اسماعیل آقا معروف به سمکو [[شکاک]] در سال ۱۲۹۹ش به کمک ارشدالملک شهر ارومیه را گرفت. پس از رسیدن نیروی ارتش در سال ۱۳۰۱ش سمکو متواری شد و مدتی بعد کار او پایان گرفت.<ref>{{پک|رضا|۱۳۸۶|ک=ارومیّه|کد زبان=fa}}</ref> پس از ویرانی و خالی از سکنه شدن شهر، آرامش بر ارومیه حکمفرما شد. رفته رفته حکومت مرکزی در تهران توانست قدرت خود را در غرب [[دریاچه ارومیه]] بدست آورد.<ref name="EI"/>

اوضاع شهر ارومیه در دوره پهلوی رفته رفته بهبود یافت. رقابت سیاسی روس‌ها و انگلیسی‌ها مانع از ایجاد خط آهن در شمال‌غربی ایران طی جنگ جهانی اول شد. طی توافقی بین راشین دیسکانت و لوپن بانک، خط‌آهن جلفا-تبریز احداث شد. این خط یک شاخه ۳۰ مایلی نیز داشت که در سال ۱۹۱۶م به شهر ارومیه رسید. در [[دوره پهلوی]] نام شهر ارومیه به رضائیه تبدیل و پس از [[انقلاب ۱۳۵۷ ایران|انقلاب اسلامی ۱۹۷۹م]] دوباره به نام سابق بازگشت.<ref name="EI"/>

== وضعیت طبیعی ==
=== جغرافیا ===
{{هم‌چنین ببینید|جلگه ارومیه}}
[[پرونده:OrumiehFromPlane.jpg|بندانگشتی|۲۵۰ px|تصویر هوایی ارومیه]]
ارومیه با داشتن موقعیت ممتاز جغرافیایی در ۲۰ کیلومتری [[دریاچه ارومیه]] قرار دارد.<ref>{{پک|رئیس‌نیا|۱۳۷۸|ک=آذربایجان در سیر تاریخ ایران از آغاز تا اسلام|ص=۴۵۵–۴۵۶}}</ref> ارتفاع ارومیه ۱۳۳۲ متر از آب‌های آزاد است.<ref>{{پک|رئیس‌نیا|۱۳۷۸|ک=آذربایجان در سیر تاریخ ایران از آغاز تا اسلام|ص=۹۵۶}}</ref> ارومیه در [[جلگه ارومیه|دشت ارومیه]] واقع شده است که ارتفاعاتی چون کوه سیر، کوه قیزقلعه، کوه جهودها، کوه چهل مر شهیدان، کوه ماه، کوه علی پنجه سی و کوه علی ایمان آن را احاطه کرده‌اند.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۱۰ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=محیط زیست ارومیه |ناشر=شهرداری ارومیه |نشانی=http://urmia.ir/منوی-اصلی/شهر-ارومیه/محیط-زیست |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131120002039/http://urmia.ir/%D9%85%D9%86%D9%88%DB%8C-%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C/%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87/%D9%85%D8%AD%DB%8C%D8%B7-%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA |تاریخ بایگانی=20 نوامبر 2013 |dead-url=yes}}</ref>
در واقع ارومیه بین دریاچه ارومیه و دیوارهٔ کوه‌های غرب استان واقع شده است.<ref name="آب و هوای استان آذربایجان غربی">{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۱۱ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=آب و هوای استان آذربایجان غربی |نشانی=http://urmia.5rah.com/ostan/ |ناشر=مرکزاطلاعات شهری ارومیه و استان آذربایجان غربی |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131213151832/http://urmia.5rah.com/ostan/ |تاریخ بایگانی=۱۳ دسامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref>

=== موقعیت جغرافیایی ===
شهر ارومیه روی مدار ۳۷ درجه و ۳۲ دقیقه در [[نیم‌کره شمالی]] از [[خط استوا]] قرار گرفته است. همچنین این شهر روی [[نصف النهار]] ۴۵ درجه و ۲ دقیقه طول شرقی از [[نصف‌النهار گرینویچ]] قرار دارد.<ref name="EI"/>

{{موقعیت جغرافیایی
| مرکز = ارومیه
| شمال =[[سلماس]]
| شرق = [[دریاچه ارومیه]]
| جنوب =[[اشنویه]]، [[نقده]]
| غرب =[[حکاری]] ([[ترکیه]])
| تصویر =}}

=== رودخانه‌ها ===
[[پرونده:Main river of urumia city.JPG|بندانگشتی|عکسی قدیمی از رودخانه]]
;شهرچای (برده سور)<ref>{{پک|سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح|۱۳۸۱|ک=فرهنگ جغرافیایی رودهای کشور (جلد ۱)|ص=۹۳}}</ref>
{{اصلی|شهرچای (رود)}}
رودخانه شهرچای یا برده سور از دره بیقار [[ترکیه]] سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از ناحیه کوهستانی [[جلگه ارومیه|دشت ارومیه]] از میان شهر عبور می‌کند و به [[دریاچه ارومیه]] می‌ریزد.<ref name="EI"/><ref>{{پک|دهخدا|۲۰۱۳|ک=برده سور|کد زبان=fa}}</ref>

=== آب و هوا ===
[[پرونده:Iran-climate-map.svg|بندانگشتی|آب وهوای ارومیه از نوع مدیترانه‌ای با باران بهاره]]
آب و هوای ارومیه با متوسط درجه حرارت ۸/۹ درجه سانتی‌گراد در تابستان تقریباً گرم و در زمستان سرد است. دوره بارندگی از اواخر مهر و ابتدای آبان شروع شده و تا خرداد ادامه دارد.<ref name="آب و هوای استان آذربایجان غربی"/>
میانگین دوره بارش ۹۳ روزه در ارومیه ۳۶۰ میلی‌متر<ref>{{پک|Balland|۲۰۰۶|ک=BĀRĀN|کد زبان=en}}</ref> و میانگین بارش بلندمدت ارومیه ۲۳۸/۲ میلی‌متر است.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۱۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=کاهش 23 درصدی بارش باران در استانهای غرب ایران |ناشر=کردپرس |تاریخ=۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۰ |نشانی=http://www.kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=7852 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131221112656/http://www.kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=7852 |تاریخ بایگانی=۲۱ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref>
روزهای یخبندان ارومیه در آبان ۱۹ روز، در آذر ۲۷ روز، در دی ۳۰ روز، در بهمن ۲۸ روز، در اسفند ۱۴ روز و در فروردین ۶ روز است. در مجموع ۱۲۰ روز از سال در ارومیه یخبندان است. میانگین [[سرعت باد]] در ارومیه ۱۰/۵ متر بر ثانیه است؛ که اردیبهشت و اسفند با ۱۶ متر بر ثانیه حداکثر سرعت باد و دی و بهمن با ۷ متر بر ثانیه حداقل سرعت باد را دارند.<ref name="آب و هوای استان آذربایجان غربی"/>

<div class="center">
{{Klimatabelle
| TABELLE =
| DIAGRAMM TEMPERATUR =
| DIAGRAMM NIEDERSCHLAG =
| DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = ۱۰۰
| QUELLE =سرویس اطلاعاتی آب و هوای جهان<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|نشانی=http://worldweather.wmo.int/114/c01454.htm |عنوان=Weather Information for for Orumiyeh|ناشر=world weather information service |تاریخ=۱۳ مارس ۲۰۱۲|تاریخ بازدید=۸ آوریل ۲۰۱۴| پیوند بایگانی = | تاریخ بایگانی =}}</ref>
| Ort =آب و هوای ارومیه در سال ۲۰۱۳ میلادی
<!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C -->
| hmjan = ۲٫۶
| hmfeb = ۴٫۸
| hmmär = ۱۰٫۴
| hmapr = ۱۶٫۸
| hmmai = ۲۲٫۲
| hmjun = ۲۷٫۵
| hmjul = ۳۱٫۲
| hmaug = ۳۱٫۰
| hmsep = ۲۷٫۱
| hmokt = ۲۰٫۱
| hmnov = ۱۲٫۲
| hmdez = ۵٫۷
<!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C -->
| lmjan = -۶٫۱
| lmfeb = -۴٫۸
| lmmär = -۰٫۱
| lmapr = ۵٫۲
| lmmai = ۹٫۱
| lmjun = ۱۲٫۹
| lmjul = ۱۶٫۶
| lmaug = ۱۵٫۹
| lmsep = ۱۱٫۵
| lmokt = ۶٫۶
| lmnov = ۱٫۴
| lmdez = -۳٫۲
<!-- durchschnittliche Temperatur für den jeweiligen Monat in °C -->
| avjan =
| avfeb =
| avmär =
| avapr =
| avmai =
| avjun =
| avjul =
| avaug =
| avsep =
| avokt =
| avnov =
| avdez =
<!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm -->
| nbjan = ۳۰٫۲
| nbfeb = ۳۳٫۲
| nbmär = ۵۲٫۳
| nbapr = ۶۲٫۰
| nbmai = ۴۵٫۶
| nbjun = ۱۴٫۲
| nbjul = ۵٫۵
| nbaug = ۲٫۱
| nbsep = ۴٫۴
| nbokt = ۲۱٫۸
| nbnov = ۴۰٫۰
| nbdez = ۲۹٫۷
<!-- durchschnittliche Anzahl täglicher Sonnenstunden für den jeweiligen Monat in h/d -->
| shjan =
| shfeb =
| shmär =
| shapr =
| shmai =
| shjun =
| shjul =
| shaug =
| shsep =
| shokt =
| shnov =
| shdez =
<!-- durchschnittliche Wassertemperatur (Meere, Seen u. ä.) für den jeweiligen Monat in °C -->
| wtjan =
| wtfeb =
| wtmär =
| wtapr =
| wtmai =
| wtjun =
| wtjul =
| wtaug =
| wtsep =
| wtokt =
| wtnov =
| wtdez =
<!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d -->
| rdjan = ۹٫۶
| rdfeb =۹٫۴
| rdmär =۱۱٫۴
| rdapr =۱۲٫۷
| rdmai =۱۲٫۰
| rdjun =۵٫۰
| rdjul =۲٫۲
| rdaug =۱٫۷
| rdsep =۲٫۱
| rdokt =۷٫۱
| rdnov =۸٫۳
| rddez =۸٫۵
<!-- durchschnittliche Luftfeuchtigkeit für den jeweiligen Monat in % -->
| lfjan =
| lffeb =
| lfmär =
| lfapr =
| lfmai =
| lfjun =
| lfjul =
| lfaug =
| lfsep =
| lfokt =
| lfnov =
| lfdez =}}
</div>

=== زمین‌لرزه‌ها ===
[[پرونده:IranEarthquakeHazard.gif|بندانگشتی|مقایسهٔ نسبی میزان خطر [[زمین‌لرزه]] در نقاط مختلف ایران؛ نقاط قرمزتر نقاطی هستند که شتاب حداکثر جنبش زمین در آن‌ها بیش‌تر است.]]
[[استان آذربایجان غربی]] از استان‌های زلزله‌خیز ایران است.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۱۴ اکتبر ۲۰۱۳ |عنوان=زلزله ارومیه عراق و ترکیه را هم لرزاند |ناشر=پایگاه خبری تحلیلی ندای ارومیه |تاریخ=۵ مهر ١٣٩٢ |نشانی=http://nedayeurmia.ir/index.aspx?siteid=8&pageid=265&newsview=108313 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140408213149/http://nedayeurmia.ir/index.aspx?siteid=8&pageid=265&newsview=108313 |تاریخ بایگانی=۸ آوریل ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref> با این حال تاکنون [[زلزله]] شدیدی در ارومیه رخ نداده است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=آخرین زلزله‌های بزرگ قرن حاضر در ایران|ناشر=وبگاه مگ‌ایران، به نقل از [[روزنامه اعتماد]]، شمارهٔ ۲۴۶۸، صفحهٔ ۹|نشانی=http://www.magiran.com/npview.asp?ID=2562003|تاریخ بازدید=۱۳ اکتبر ۲۰۱۳|پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140117081401/http://www.magiran.com/npview.asp?ID=2562003|تاریخ بایگانی=۱۷ ژانویه ۲۰۱۴|url-status=dead}}</ref> از زلزله‌های اخیری که در ارومیه رخ داده‌اند می‌توان به زلزله سال ۱۳۰۰ق/۱۸۸۳م؛<ref>{{پک|BERBERIAN|۱۹۹۶|ک=EARTHQUAKES|کد زبان=en}}</ref> زلزله ۴ ریشتری فروردین ۸۷ به مرکزیت [[سیلوانه]]،<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۱۴ اکتبر ۲۰۱۳ |عنوان=زمین لرزه 4 ریشتری ارومیه را لرزاند |ناشر=سایت خبری تحلیلی عصر ایران |تاریخ=۲۷ فروردین ۱۳۸۷ |نشانی=http://www.asriran.com/fa/news/40017/زمین-لرزه-4-ریشتری-ارومیه-را-لرزاند |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140724223031/http://www.asriran.com/fa/news/40017/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D9%84%D8%B1%D8%B2%D9%87-4-%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B1%D8%A7-%D9%84%D8%B1%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%AF |تاریخ بایگانی=۲۴ ژوئیه ۲۰۱۴ |url-status=dead}}</ref> [[زمین‌لرزه‌های آذربایجان شرقی (۱۳۹۱)|زلزله مرداد ۹۱]] که دنباله زلزله اهر و ورزقان بود، این زلزله نسبتاً شدید در دو مرحله به فاصله ۱۰ دقیقه از هم رخ داد<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۱۴ اکتبر ۲۰۱۳ |عنوان=زلزله ۶٫۲ ریشتری شمال غرب کشور را لرزاند |ناشر=تابناک |تاریخ=۲۱ مرداد ۱۳۹۱ |نشانی=http://www.tabnak.ir/fa/news/264800/زلزله-۶۲-ریشتری-شمال-غرب-کشور-را-لرزاند |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131208071753/http://www.tabnak.ir/fa/news/264800/%D8%B2%D9%84%D8%B2%D9%84%D9%87-%DB%B6%DB%B2-%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84-%D8%BA%D8%B1%D8%A8-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%B1%D8%A7-%D9%84%D8%B1%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%AF |تاریخ بایگانی=۸ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۱۴ اکتبر ۲۰۱۳ |عنوان=زمین لرزه در ارومیه |ناشر=استانداری آذربایجان غربی |تاریخ=۲۱ مرداد ۱۳۹۱ |نشانی=http://www.omran-ag.ir/tabid/1897/articleType/ArticleView/articleId/19562/--.aspx |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6Lt5ziPfC?url=http://www.omran-ag.ir/tabid/1897/articleType/ArticleView/articleId/19562/--.aspx |تاریخ بایگانی=15 دسامبر 2013}}</ref> و زلزله ۴٫۶ ریشتری در مهرماه سال ۹۲ به مرکزیت سیلوانه<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۱۴ اکتبر ۲۰۱۳ |عنوان=زمین‌لرزه 6/4 ریشتری در ارومیه |ناشر=دنیای اقتصاد |تاریخ=۶ مهر ۱۳۹۲ |نشانی=http://www.donya-e-eqtesad.com/news/755023 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140406211849/http://www.donya-e-eqtesad.com/news/755023/ |تاریخ بایگانی=۶ آوریل ۲۰۱۴ |url-status=dead}}</ref> اشاره کرد.
آخرین زلزله ارومیه به مرکزیت سرو و به بزرگی ۴٫۲ ریشتر در شهریور سال ۱۳۹۴ رخ داد.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.khabaronline.ir/detail/452606 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱۵ نوامبر ۲۰۱۵ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151117032238/http://www.khabaronline.ir/detail/452606 |archivedate=۱۷ نوامبر ۲۰۱۵ |dead-url=yes}}</ref>

== مردم ==
{{اصلی|مردم ارومیه}}

=== زبان ===
آذری‌های ارومیه به زبان [[زبان ترکی آذربایجانی|ترکی آذربایجانی]] و لهجه ایرانی شمال‌غربی آن که مشابه لهجه مردم [[تبریز]] است، صحبت می‌کنند.<ref>{{پک|Doerfer|۲۰۰۶|ک=AZERBAIJAN viii. Azeri Turkish|کد زبان=en}}</ref>
کردهای ارومیه به لهجه [[کرمانجی]] از [[زبان کردی]] سخن می‌گویند.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۱۱ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=زبان کردی، تنها یادگار تمدن ماد |ناشر=سایت خبری تحلیلی کردتودی |تاریخ=۱۸ دی ۱۳۹۱ |نام=کاوه |نام خانوادگی=امجدی |نشانی=http://www.kurdtoday.ir/component/content/article/84-مقاله/365-زبان-کردی،تنها-یادگار-تمدن-ماد-کاوه-امجدی |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131130123710/http://kurdtoday.ir/component/content/article/84-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/365-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D8%8C%D8%AA%D9%86%D9%87%D8%A7-%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86-%D9%85%D8%A7%D8%AF-%DA%A9%D8%A7%D9%88%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%AC%D8%AF%DB%8C |تاریخ بایگانی=۳۰ نوامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref>
آشوری‌ها به زبان [[زبان سریانی|سریانی]] یا [[زبان آشوری|آشوری]] سخن می‌گویند؛ که گونه‌ای از [[آرامی|آرامی شرقی]] است.<ref>{{پک|جلالی‌مقدم|۲۰۱۳|ک=آسوریان|کد زبان=fa}}</ref><ref>{{پک|تفضّلی|۲۰۱۳|ک=آرامی|کد زبان=fa}}</ref>
ارمنی‌ها نیز در میان خود به [[زبان ارمنی]] سخن می‌گویند.<ref>{{پک|گنجی|۲۰۱۳|ک=آذربایجان|کد زبان=fa}}</ref><ref>{{پک|Amurian|۱۹۸۶|ک=ARMENIANS OF MODERN IRAN|کد زبان=en}}</ref>

=== قومیت ===
ارومیه یک شهر چند قومیتی با ادیان و مذاهب گوناگون است.<ref name="تخصیص بودجه 550 میلیارد تومانی شهرداری ارومیه">{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=تخصیص بودجه 550 میلیارد تومانی شهرداری ارومیه |ناشر=خبرگزاری فارس |تاریخ=۹۲/۰۶/۹ |نشانی=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920609000540 |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6MKTNKRTa?url=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920609000540 |تاریخ بایگانی=2 ژانویه 2014}}</ref><ref name="ارومیه: شهر زیبای ادیان و اقوام ایرانی">{{یادکرد وب | تاریخ بازبینی=۸ دسامبر ۲۰۱۳ | تاریخ بایگانی=۹ اکتبر ۲۰۱۴ | عنوان=ارومیه: شهر زیبای ادیان و اقوام ایرانی | نشانی=http://iranshahr.org/?p=13481 | ناشر=انجمن پژوهشی ایرانشهر | تاریخ=۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۰ | پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20141009032439/http://iranshahr.org/?p=13481 | کد زبان=fa | dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=افزایش 8 هزار متر مربعی فضاهای فرهنگی و مذهبی ارومیه |ناشر=خبرگزاری مهر |تاریخ=۱۰ خرداد ۱۳۹۱ |نشانی=http://www.mehrnews.com/TextVersionDetail/1616162 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131220202420/http://www.mehrnews.com/TextVersionDetail/1616162 |تاریخ بایگانی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=ارومیه رنگین کمال اقدام و ادیان و خاستگاه تمدن‌های بزرگ بشری است. |ناشر=استانداری آذربایجان غربی |تاریخ=۲۷ اکتبر ۲۰۱۲ |نشانی=http://www.urmia-ag.ir/DesktopModules/DnnForge%20-%20NewsArticles/Print.aspx?tabid=1317&tabmoduleid=5060&articleId=21811&moduleId=1942&PortalID=59 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131220201707/http://www.urmia-ag.ir/DesktopModules/DnnForge%20-%20NewsArticles/Print.aspx?tabid=1317&tabmoduleid=5060&articleId=21811&moduleId=1942&PortalID=59 |تاریخ بایگانی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref>
اکثریت مردم ارومیه را [[مردم آذری|آذری‌ها]] و نیز اقلیتی از [[مردم کرد|کردها]]، [[مسیحی]]ان ([[ایرانیان آشوری|آشوری]] و [[ارمنی]]) تشکیل می‌دهند.<ref>{{پک||۲۰۱۳|ک=Orūmīyeh|کد زبان=en}}</ref><ref>{{پک|Kjeilen|۱۹۹۶|ک=Orumiyeh|کد زبان=en}}</ref><ref>http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/4884</ref>
این منطقه از دیرباز محل زندگی اقوام و ادیان مختلف بوده است. اکثریت شهرستان ارومیه را آذری‌ها و اقلیتی نیز از کردها و مسیحیان آشوری و ارمنی تشکیل یافته است.<ref name=":12">{{یادکرد خبر|کوشش=Encyclopedia Britannica|عنوان=Orūmīyeh {{!}} Iran|نشانی=https://www.britannica.com/place/Orumiyeh|زبان=en|تاریخ بازبینی=2018-04-18}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://countrystudies.us/iran/42.htm|عنوان=Iran - Azarbaijanis|بازبینی=2018-04-18|وبگاه=countrystudies.us}}</ref> آذری‌ها حدود ۹۰ درصد جمعیت شهر ارومیه<ref name=":12"/><ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=Kjeilen|نام=Tore|نشانی=http://looklex.com/e.o/orumiyeh.htm|عنوان=Orumiyeh - LookLex Encyclopaedia|بازبینی=2018-04-18|وبگاه=looklex.com|archive-date=۲۲ سپتامبر ۲۰۱۳|archive-url=https://web.archive.org/web/20130922191652/http://looklex.com/e.o/orumiyeh.htm|url-status=dead}}</ref> و ۱۰ درصد را نیز بقیه اقوام تشکیل می‌دهند.<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=en-US|نشانی=https://www.discoverworld.com/Iran/West-Azarbaijan-Province/Urmia-County|عنوان=Urmia County, Iran - Discover World|بازبینی=2018-04-18|وبگاه=www.discoverworld.com|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180613234808/https://www.discoverworld.com/Iran/West-Azarbaijan-Province/Urmia-County|archivedate=۱۳ ژوئن ۲۰۱۸|dead-url=yes}}</ref> [[لرد کرزن]] دربارهٔ شهر ارومیه می‌نویسد: «این شهر که در ارتفاع ۴۴۰۰ پا از سطح دریاست بین ۳۰۰۰۰ و ۴۰۰۰۰ نفر سکنه دارد که بیشتر آن‌ها [[ایل افشار|طایفهٔ ترک افشار]] هستند، ولی مقدار زیادی هم خانواده‌های نسطوری و کلیمی و ارمنی در آنجاست.»<ref>«ایران و قضیه ایران»، جلد ١، کرزن جورج ناتانیل، مترجم:وحید مازندرانی غلامعلی، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران، ١٣٨٠، ص 682</ref>
طبق یک مطالعه از ترکیب قومی خانوارهای نمونه و مورد بررسی در سطح شهر ارومیه که حدود سال ۱۳۷۹ انجام گرفت نشان می‌دهد که ترکی‌زبانان ۸۵٫۷٪ درصد خانوارهای نمونه را به خود اختصاص داده و کردی‌زبانان حدود ۱۰٫۵٪ بوده‌اند. در این آمارگیری نمونه‌ای درصد آشوری‌ها، فارسی‌زبانان و ارمنی‌ها در شهر ارومیه به ترتیب ۱٫۷، ۱٫۶ و ۰٫۵ بود.<ref>{{پک|معاونت سنجش از دور و جغرافیا|۱۳۷۸|ک=فرهنگ جغرافیایی شهرستانهای کشور: شهرستان ارومیه|ص=۲۳۹}}</ref>

=== مذهب ===
بیشینهٔ آذری‌های ارومیه [[شیعه]] مذهب هستند اما در عین حال تعداد زیادی آذری‌های سنی‌مذهب [[حنفی]] و [[شافعی]] نیز در آن زندگی می‌کنند. مذهب اکثریت کردهای ارومیه نیز سنی است.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۱ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=ارومیه سرزمین تفاهم و همزیستی مسالمت‌آمیز |ناشر=شهرداری ارومیه |نشانی=http://urmia.ir/منوی-اصلی/شهر-ارومیه/درباره-ارومیه |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140316050223/http://urmia.ir/%D9%85%D9%86%D9%88%DB%8C-%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C/%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 |تاریخ بایگانی=۱۶ مارس ۲۰۱۴ |url-status=dead}}</ref>
همچنین اقلیتی از مردمان [[ایرانیان آشوری|آشوری]] و [[مردم ارمنی|ارمنی]] در این شهر زندگی می‌کنند. در سال ۱۹۰۰ میلادی حدود نیمی از جمعیت شهر ارومیه مسیحی اعم از آشوریان و ارامنه بودند اما بسیاری از آن‌ها در میان درگیری‌های روسیه و عثمانی در سال ۱۹۱۸ شهر را ترک کردند.<ref>{{پک||۲۰۱۳|ک=Orūmīyeh|کد زبان=en}}</ref>
پس از عقب‌نشینی روس‌ها از این منطقه بیشتر مسیحیان باقی‌مانده در شهر ارومیه قتل‌عام شدند.<ref>{{پک||۲۰۱۳|ک=Orūmīyeh|کد زبان=en}}</ref> در زمان [[رضاشاه پهلوی]] آشوریان ایران دعوت به بازگشت به این شهر شدند و چندین هزار نفر از آن‌ها به این شهر بازگشتند.<ref>{{پک||۲۰۱۳|ک=Orūmīyeh|کد زبان=en}}</ref>

بنا به روایتی نیز جوانمردی (از فرقه‌های تصوّف) را اولین دفعه اخی ترک ارومیه‌ای، پدر جدّ [[حسام‌الدین چلبی]]، مرید مولانا، در آناتولی منتشر ساخت.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده =محمود اِرول قلیچ |نشانی=http://lib.eshia.ir/23019/1/3588/ارومیه |عنوان=دانشنامه جهان اسلام جلد 1 صفحه 3588 | ناشر =کتابخانه مدرسه فقاهت |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref>

=== تجارت ===
از گذشته ارومیه با قرارگیری بر سر چهارراه [[قفقاز]] ،[[میان‌رودان]] ،[[آسیای صغیر]] و شرق [[دریاچه ارومیه]] از اوضاع بازرگانی نیکویی برخوردار بوده است.<ref>{{پک|رئیس‌نیا|۱۳۷۸|ک=آذربایجان در سیر تاریخ ایران از آغاز تا اسلام|ص=۹۵۶}}</ref>
در واقع ارومیه با قرارگیری بر سر راه‌های تجارتی به عنوان گمرکی برای صادرات و واردات کالا از ایران به دیگر نقاط و بالعکس بوده است. همچنین ارومیه محلی برای خرید و فروش محصولات کشاورزی و عشایری مردم اطراف این شهر بوده است.<ref>{{پک|نصیرآوا|۱۳۹۲|ف=بازشناسی یک منبع دست اول برای تاریخ اجتماعی ایران|ک=فصلنامه گنجینه اسناد |ص=۱۵–۱۶}}</ref>

=== جمعیت ===
در سرشماری سال ۱۳۹۰، جمعیت ارومیه ۶۶۷٬۴۹۹ نفر بود. از این تعداد ۳۳۴٬۱۳۴ نفر مرد و ۳۳۳٬۳۶۳ نفر زن بود. این تعداد در قالب ۱۹۷۷۴۹ خانوار بودند.<ref name="refPopulation"/> ارومیه دهمین شهر پرجمعیت ایران و دومین شهر شمال غربی ایران بعد از تبریز است.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۱۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=شهر شما چقدر جمعیت دارد؟ +جدول |ناشر=پارسینه |تاریخ=۲۷ خرداد ۱۳۹۲ |نشانی=http://www.parsine.com/fa/news/120717/شهر-شما-چقدر-جمعیت-دارد-جدول |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6P3Yp8Fgm?url=http://www.parsine.com/fa/news/120717/شهر-شما-چقدر-جمعیت-دارد-جدول |تاریخ بایگانی=23 آوریل 2014}}</ref>
ارومیه جزو شهرهای پرتراکم در استان آذربایجان غربی است.<ref name="الگوی مسکن در استان آذربایجان‌غربی">{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=الگوی مسکن در استان آذربایجان‌غربی |نشانی=http://www.aftabir.com/travel/iran/westazarbayjan/geography/human3.php |ناشر=شبکه اینترنتی آفتاب |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131220223646/http://www.aftabir.com/travel/iran/westazarbayjan/geography/human3.php |تاریخ بایگانی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref>

جمعیت شهر ارومیه در [[سرشماری عمومی نفوس و مسکن ایران|سرشماری‌ها]] از سال ۱۳۳۵ به بعد به صورت زیر بوده است.<ref name="رئیس‌دانا ۱">رئیس‌دانا، فریبرز، ''بررسی‌های کاربردی توسعه و اقتصاد ایران''، جلد دوم، تهران: چشمه، چاپ اول: ۱۳۸۰؛ صص ۷۴۹–۷۴۸.</ref><ref name="بولتن‌نیوز ۱">[https://www.bultannews.com/fa/news/151258/شهرهای-ایران-هر-کدام-چقدر-جمعیت-دارند بولتن‌نیوز: ''شهرهای ایران هر کدام چقدر جمعیت دارند؟''، نوشته‌شده در ۲۷ خرداد ۱۳۹۲؛] بازدید در ۲۰ خرداد ۱۳۹۹.</ref>

{|class="wikitable" style="text-align:center"
|-
!سال سرشماری!!جمعیت!!رتبه در کشور
|-
!۱۳۳۵
|۶۷٬۶۰۵
|۱۱
|-
!۱۳۴۵
|۱۱۰٬۷۴۹
|۱۱
|-
!۱۳۵۵
|۱۶۴٬۴۱۹
|۱۱
|-
!۱۳۶۵
|۳۰۴٬۸۲۳
|۹
|-
!۱۳۷۰
|۳۵۷٬۳۹۹
|۱۱
|-
!۱۳۷۵
|۴۳۵٬۲۰۰
|۱۰
|-
!۱۳۸۵
|۵۷۷٬۳۰۷
|۱۰
|-
!۱۳۹۰
|۶۶۷٬۴۹۹
|۱۰
|-
!۱۳۹۵
|۷۳۶٬۲۲۴
|۱۰
|-
|}

{{پاک‌کن}}
{{هرم جمعیتی
|width=50%
|maxvalue=۵۰۰۰۰
|bg=rgb(100%,۱۰۰٪,۱۰۰٪)
|border=0
|عنوان=هرم جمعیتی ارومیه در سال ۱۳۸۵<ref name="amariran">{{یادکرد وب
|نشانی=http://www.amar.org.ir/Portals/2/PropertyAgent/1428/Files/1503/Tab48_Ost04.xls
|عنوان=نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵
|تاریخ بازدید=۱۸ دسامبر ۲۰۱۳
|ناشر=درگاه ملی آمار ایران
|پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20121115104047/http://www.amar.org.ir/Portals/2/PropertyAgent/1428/Files/1503/Tab48_Ost04.xls
|تاریخ بایگانی=۱۵ نوامبر ۲۰۱۲
|dead-url=yes
}}</ref>
|barcolor=rgb(۰٪,۰٪,۱۰۰٪)
|۷۵+|۸۵۵۶|۸۴۸۷
|۷۰–۷۴|۷۵۲۲|۷۰۹۳
|۶۵–۶۹|۷۱۲۹|۷۰۹۱
|۶۰–۶۴|۸۹۰۳|۹۱۵۴
|۵۵–۵۹|۱۱۵۷۵|۱۱۴۳۷
|۵۰–۵۴|۱۶۹۲۲|۱۷۴۷۵
|۴۵–۴۹|۲۲۸۴۷|۲۱۹۱۳
|۴۰–۴۴|۲۸۵۷۲|۲۷۰۸۹
|۳۵–۳۹|۳۲۵۲۷|۳۱۰۸۷
|۳۰–۳۴|۳۳۰۴۱|۳۲۵۸۶
|۲۵–۲۹|۴۲۰۰۶|۴۱۴۷۱
|۲۰–۲۴|۴۶۴۸۲|۴۹۶۷۵
|۱۵–۱۹|۴۹۶۱۳|۴۸۴۶۱
|۱۰–۱۴|۴۲۶۹۶|۴۰۴۸۵
|۵–۱۰|۳۶۷۹۶|۳۵۶۱۲
|۰–۴|۳۴۷۲۸|۳۲۸۶۳

}}
{{پاک‌کن}}

== فرهنگ ==
دارالنشاط<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=کاری که «هیتلر» به آلمانی‌ها یاد داده بود |ناشر=شبکه اطلاع‌رسانی دنا |تاریخ=۲۴ آذر ۱۳۹۲ |نشانی=http://dana.ir/News/38084.html |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131220225321/http://www.ghatreh.com/news/nn17014330/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%E2%80%9C%D9%87%DB%8C%D8%AA%D9%84%D8%B1%E2%80%9D-%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DB%8C%D8%A7%D8%AF-%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%A8%D9%88%D8%AF |تاریخ بایگانی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=مطالعات مجموعه تفریحی فرهنگی ارومیه |ناشر=فروشگاه مقاله لاتین با ترجمه فارسی |تاریخ=June 27, 2013 |نشانی=http://ir-a.ir/مطالعات-مجموعه-تفريحي-فرهنگي-اروميه/ |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131220233423/http://ir-a.ir/%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%88%D8%B9%D9%87-%D8%AA%D9%81%D8%B1%D9%8A%D8%AD%D9%8A-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%D9%8A-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%D9%8A%D9%87/ |تاریخ بایگانی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref>
، پاریس ایران<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=اینجا ارومیه است، پاریس ایران؟ |ناشر=روزنامه اعتماد |تاریخ=۲۳ شهریور ۱۳۸۶ |نشانی=http://www.aftabir.com/news/view/2007/sep/14/c4c1189762465_social_urban_oroomiyeh.php/اینجا-ارومیه-است-پاریس-ایران |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131221044609/http://www.aftabir.com/news/view/2007/sep/14/c4c1189762465_social_urban_oroomiyeh.php/%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AC%D8%A7-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 |تاریخ بایگانی=۲۱ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref>
، شهر آب<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=سفر به ارومیه، سرزمین آب |ناشر=خبرخوانی |تاریخ=۱۸ اسفند ۱۳۹۱ |نشانی=http://www.khabarkhani.com/اخبار+علمی+و+پزشکی/165322/ایران-شهر-دریاچه-دریاچه+ارومیه |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140406214744/http://www.khabarkhani.com/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1+%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C+%D9%88+%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%DB%8C/165322/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%86%D9%87+%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 |تاریخ بایگانی=۶ آوریل ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref>
، شهر ادیان، مذاهب و اقوام از القاب ارومیه است.<ref name="ارومیه: شهر زیبای ادیان و اقوام ایرانی"/>

=== آداب و رسوم ===
[[پرونده:مراسم عروسی در دوره قاجار در ارومیه.jpg|بندانگشتی|راست|مراسم عروسی در دوره قاجار در ارومیه]]
[[پرونده:Ashiqs in Tabriz.jpg|بندانگشتی|راست|یک گروه موسیقی آشیقی]]
[[ترک‌های آذربایجانی]] اعیاد و مراسم‌هایی چون [[نوروز]]، [[عید قربان]] و … را مانند دیگر اقوام ایرانی با تفاوت‌هایی ناچیز برگزار می‌کنند.
[[عاشیق|موسیقی آشیقی]] یکی از شاخصه‌های مردم ترک‌زبان جهان است که در ایران دارای مکتب‌های متفاوتی است در این میان مکتب عاشیقی ارومیه بنا به نظر کارشناسان و استادان این هنر در سراسر جهان اصیل‌ترین و قدیمی‌ترین مکتب عاشیقی است که تا به امروز اصالت خود را حفظ کرده است. همچنین موسیقی عاشیقی دارای سبک متفاوت و منحصربه‌فردی است این هنر و فرهنگ آذربایجان پس از تلاش‌ها و رقابت استان‌های عاشیقی خیز به نام استان آذربایجان غربی و شهر ارومیه در فهرست به شماره ۱۶۵ در میراث [[فرهنگی|میراث فرهنگی]] ناملموس کشور ثبت ملی شد.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۱ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=موسیقی مکتب عاشیقی ارومیه ثبت ملی شد |ناشر=عصر ایران |تاریخ=۱۳ آبان ۱۳۹۲ |نشانی=http://www.asriran.com/fa/news/302530/موسیقی-مکتب-عاشیقی-ارومیه-ثبت-ملی-شد |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140115054945/http://www.asriran.com/fa/news/302530/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D9%85%DA%A9%D8%AA%D8%A8-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%AF |تاریخ بایگانی=۱۵ ژانویه ۲۰۱۴ |url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۱ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=موسیقی مکتب عاشیقی ارومیه ثبت ملی شد |ناشر=هم‌آوا |تاریخ=۹۲/۰۸/۹۲ |نشانی=http://hamavanews.com/ostani/item/2313-موسیقی-مکتب-عاشیقی-ارومیه-ثبت-ملی-شد |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131109023143/http://hamavanews.com/ostani/item/2313-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D9%85%DA%A9%D8%AA%D8%A8-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%AF |تاریخ بایگانی=۹ نوامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۱ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=موسیقی "عاشیقی" مکتب ارومیه به عنوان میراث ناملموس ثبت ملی شد |ناشر=همشهری‌آنلاین |تاریخ=۹۲/۰۸/۱۳ |نشانی=http://www.hamshahrionline.ir/details/237534 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140122072338/http://hamshahrionline.ir/details/237534 |تاریخ بایگانی=۲۲ ژانویه ۲۰۱۴ |url-status=dead}}</ref>

عاشیق‌ها از دوران قبل از اسلام در بین مردمان ترک‌تبار وجود داشته‌اند. در سال‌های قبل از انقلاب اسلامی، عاشیق‌ها اغلب در قهوه‌خانه‌های آذربایجان‌های شرقی و غربی اجرا می‌داشتند. تبریز مرکز شرقی عاشیق‌ها و ارومیه مرکز غربی آن‌ها بود. در ارومیه بر خلاف تبریز عاشیق‌ها همواره به صورت تکی اجرا می‌کردند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/aseq-in-azerbaijan-both-in-iran-and-azerbaijan-ssr-a-poet-and-minstrel-who-accompanies-his-singing-on-a-long-necked-fre |عنوان=ʿĀŠEQ | ناشر =Iranica |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref>

[[آشوری‌ها]] و [[ارمنی‌ها]] نیز اعیاد و مراسم‌های مختص به خود را دارند که بیشتر [[کلیسا]] برگزار می‌کنند.<ref name=" آداب و رسوم مردم آذربایجان غربی "/>
آشوری‌ها نخستین قومی بودند که مسیحی شدند. پس از آن یکی از حواریون تمام آنان را در دریاچه ارومیه غسل تعمید داد. پس از آن همه ساله آشوریان این روز را جشن می‌گیرند.<ref name=" انجمن آشوری‌ها و کلدانی‌های ایران ">{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۶ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=انجمن آشوری‌ها و کلدانی‌های ایران |ناشر=کتاب اول |نشانی=http://www.avval.ir/articles/مراکز-مذهبی-اقلیت-ها/انجمن-آشوری-ها-و-کلدانی-های-ایران |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131207091343/http://www.avval.ir/articles/%D9%85%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D8%B2-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C-%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7/%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86-%D8%A2%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%DA%A9%D9%84%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 |تاریخ بایگانی=۷ دسامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref>
جشن روز مادر نیز همه سال در نخستین جمعه سال نو میلادی، به یادبود [[مریم|مریم مقدس]] برگزار می‌شود.<ref name=" انجمن آشوری‌ها و کلدانی‌های ایران "/>
[[نوسرد]]یل یا آب‌پاشان یکی از جمله دیگر اعیاد آشوریان است. در این روز که حتی بین غیرآشوریان ارومیه نیز شناخته شده است آشوریان به روی یکدیگر آب می‌پاشند.<ref>{{پک|PIROYAN|۱۹۹۹|ک=FESTIVALS ix. Assyrian|کد زبان=en}}</ref>

[[مردم کرد|کردها]] نیز مراسم‌ها و اعیاد مختص به خود را دارند که مانند دیگر مناطق [[مناطق کردنشین ایران|کردنشین]] [[اهل سنت]] ایران است.<ref name=" آداب و رسوم مردم آذربایجان غربی "/>

شهردار ارومیه در سال ۱۳۸۹ عنوان کرد: «ارومیه با بهره‌مندی از اقوام و پیروان ادیان و مذاهب مختلف می‌تواند خود را به عنوان پایتخت فرهنگی آذربایجان مطرح کند.»<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=ارومیه به پایتخت فرهنگی آذربایجان بدل شود |ناشر=خبرگزاری مهر |تاریخ=۳۰ مرداد ۱۳۸۹ |نشانی=http://www.mehrnews.com/fa/NewsDetail.aspx?NewsID=1137255 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131220230550/http://www.ghatreh.com/news/nn5732788/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%AE%D8%AA-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%AF%D9%84-%D8%B4%D9%88%D8%AF |تاریخ بایگانی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref>

=== سینما ===
قدمت سینما در ارومیه به دهه ۴۰ خورشیدی می‌رسد.<ref name="بازسازی کلی دو سینمای ارومیه/ قدمت سینماها به دهه 40 می‌رسد">{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۶ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=بازسازی کلی دو سینمای ارومیه/ قدمت سینماها به دهه ۴۰ می‌رسد |ناشر=خبرگزاری مهر |تاریخ=۴ مرداد ۱۳۹۰ |نشانی=http://khabarfarsi.com/ext/836044 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140426232756/http://khabarfarsi.com/ext/836044 |تاریخ بایگانی=۲۶ آوریل ۲۰۱۴ |url-status=dead}}</ref>
هم‌اکنون ارومیه دارای ۵ سینما است که از آن‌ها تنها ۳ سالن به<ref name="آذربایجان غربی، دو سال دیگر بدون سالن سینما!">{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۶ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=آذربایجان غربی، دو سال دیگر بدون سالن سینما! |ناشر=آینا نیوز |تاریخ=۱۱ شهریور ۱۳۸۸ |نشانی=http://www.ainanews.com/Default.aspx?tabid=1298&articleType=ArticleView&articleId=2981 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20160314223323/http://ainanews.com/Default.aspx?tabid=1298 |تاریخ بایگانی=۱۴ مارس ۲۰۱۶ |url-status=dead}}</ref>
صورت نیمه فعال به کار خود ادامه می‌دهند.<ref name=" در سینماهای استان، مگس هم پر نمی‌زند! ">{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۶ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=در سینماهای استان، مگس هم پر نمی‌زند! |ناشر=ندای ارومیه |تاریخ=۱۵ بهمن ١٣٩١ |نشانی=http://nedayeurmia.ir/index.aspx?siteid=8&pageid=211&newsview=31594 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140407092927/http://nedayeurmia.ir/index.aspx?siteid=8&pageid=211&newsview=31594 |تاریخ بایگانی=۷ آوریل ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref>
سینما آزادی با نام قبلی سینما تخت جمشید که در سال ۱۳۴۰ خورشیدی تأسیس شده،<ref name=" در سینماهای استان، مگس هم پر نمی‌زند! "/>
سینما ایران و سینما انقلاب که در سال ۱۳۴۴ تأسیس شدند<ref name=" در سینماهای استان، مگس هم پر نمی‌زند! "/>
تنها سینماهای حال حاضر در ارومیه‌اند.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۶ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=برنامه سینماهای ارومیه |ناشر=urmiabook |نشانی=http://urmiabook.com/cinema.htm |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140313103725/http://www.urmiabook.com/cinema.htm |تاریخ بایگانی=۱۳ مارس ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref>
همین اندک سینماها نیز به دلایل گوناگونی چون عدم رسیدگی، بحران مخاطب در سینمای ایران و … به صورت نیمه فعال هستند؛<ref name=" در سینماهای استان، مگس هم پر نمی‌زند! "/>
به‌طوری‌که تنها در ایام اکران فیلم‌های پرفروش دایرند<ref name="تنها سه سینما در آذربایجان غربی دایر است/ تعطیلی 13 سینما">{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۶ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=تنها سه سینما در آذربایجان غربی دایر است/ تعطیلی ۱۳ سینما |ناشر=خبرگزاری مهر |تاریخ=۲۳ مرداد ۱۳۹۱ |نشانی=http://www.mehrnews.com/TextVersionDetail/1672085 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140407091519/http://www.mehrnews.com/TextVersionDetail/1672085 |تاریخ بایگانی=۷ آوریل ۲۰۱۴ |url-status=dead}}</ref>
و گاهی به محل اجرای کنسرت تبدیل می‌شوند.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۶ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=یگانه، خواجه امیری و کامکارها روی صحنه می‌روند |ناشر=بانی فیلم آنلاین |تاریخ=۲ مهر ۱۳۹۲ |نشانی=http://banifilm.ir/modules/News/NewsDetail.aspx?Ser_Id=5&News_Id=17220 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140406215440/http://banifilm.ir/modules/News/NewsDetail.aspx?Ser_Id=5&News_Id=17220 |تاریخ بایگانی=۶ آوریل ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref>
قرار بر این است که سینماهای فرسوده ارومیه دوباره احیا و مرمت شوند<ref name="بازسازی کلی دو سینمای ارومیه/ قدمت سینماها به دهه 40 می‌رسد"/><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۶ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=تعطیلی 50 درصد سینماهای کشور |ناشر=سایت خبری تحلیلی هم‌صدا |تاریخ=۱۶ مرداد ۱۳۸۹ |نشانی=http://www.hamseda.ir/fa/print/4146 |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6OfxoKSYS?url=http://www.hamseda.ir/fa/print/4146 |تاریخ بایگانی=8 آوریل 2014}}</ref>
؛ مانند سینما تربیت ارومیه که متعلق سازمان هلال احمر ایران است.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۶ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=احیای ۲۲ سینما توسط هلال احمر |ناشر=سازمان جوانان جمعیت هلال احمر |تاریخ=۲۲ دی ۱۳۸۹ |نشانی=http://javananhelal.ir/?p=1447 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140912053210/http://javananhelal.ir/?p=1447 |تاریخ بایگانی=۱۲ سپتامبر ۲۰۱۴ |url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۶ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=سینما تربیت ارومیه احیا می‌شود |ناشر=[[خبرگزاری فارس]] |تاریخ=۹۱/03/۷ |نشانی=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910307000367 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140407205443/http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910307000367 |تاریخ بایگانی=۷ آوریل ۲۰۱۴ |url-status=dead}}</ref>

=== کتابخانه ===
در مجموع ۱۳ کتابخانه عمومی ارومیه ۱۸ هزار نفر عضویت دارند.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۱۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=18 هزار نفر در کتابخانه‌های عمومی ارومیه عضویت دارند |ناشر=[[خبرگزاری جمهوری اسلامی]] |تاریخ=۱۴ آذر ۱۳۹۲ |نشانی=http://www7.es.irna.ir/fa/News/80936946/فرهنگی/18_هزار_نفر_در_کتابخانه_های_عمومی_ارومیه_عضویت_دارند |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140406204527/http://www7.es.irna.ir/fa/News/80936946/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C/18_%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1_%D9%86%D9%81%D8%B1_%D8%AF%D8%B1_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87_%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87_%D8%B9%D8%B6%D9%88%DB%8C%D8%AA_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%AF |تاریخ بایگانی=۶ آوریل ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref>

== سیاست ==
=== شهرداری ===
{{هم‌چنین ببینید|فهرست شهرداران ارومیه}}
اداره امور [[شهرداری]] در ابتدا در اختیار [[بلدیه]] رضائیه بود. در [[دوره پهلوی]] بلدیه به شهرداری تبدیل شد. شهرداری رضائیه سابق که در دوره [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی]] به ارومیه تغییر نام یافت ابتدا محل مشخصی نداشت؛ تا اینکه در ابتدای دوره پهلوی اول ساختمانی را به آن اختصاص دادند تا مشترکاً با استانداری آذربایجان غربی از آن استفاده کند. پس از سفر [[رضاشاه]] به ارومیه و احداث ساختمان شهرداری در اطراف میدان ایالت، شهرداری ارومیه در سال ۱۳۰۷ خورشیدی به عنوان ۲۲امین شهرداری در ایران به‌طور رسمی کار خود را آغاز کرد.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=ساختمان شهرداری |ناشر=شهرداری ارومیه |نشانی=http://urmia.ir/صفحه%20اصلی#LiveTabsContent4462-lt |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131206203414/http://urmia.ir/%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%20%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C#LiveTabsContent4462-lt |تاریخ بایگانی=۶ دسامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=آیا می‌دانید شهرداری‌های ایران چه سالی تأسیس شده‌اند؟ |ناشر=recordhayeiran |نشانی=http://recordhayeiran.com/page296.html |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131126160207/http://recordhayeiran.com/page296.html |تاریخ بایگانی=۲۶ نوامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref>

=== کنسولگری‌ها ===
{{اصلی|کنسولگری‌ها در ایران}}
[[کنسولگری ترکیه در ارومیه]] یک مکان دیپلماتیک و سیاسی در شهر ارومیه که زیر نظر سفارت [[ترکیه]] در [[تهران]] به فعالیت می‌پردازد. ''مهمت بولوت'' سرکنسول کنونی این کنسولگری در ارومیه است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|نشانی=http://www.asromid.com/Default.aspx?tabid=1582&articleType=ArticleView&articleId=1531105|عنوان=مهمت بولوت سرکنسول جدید ترکیه در ارومیه، با استاندار دیدار کرد|ناشر=وبگاه خبری عصرامید|تاریخ=|تاریخ بازبینی=۲۱ سپتامبر ۲۰۱۳|پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20150923175416/http://www.asromid.com/Default.aspx?tabid=1582&articleType=ArticleView&articleId=1531105|تاریخ بایگانی=۲۳ سپتامبر ۲۰۱۵|dead-url=yes}}</ref>
{|class="sortable wikitable"
|-
!
!نام کشور
!وضعیت کنسولگری
|-
|{{پرچمک|عراق}}
|[[عراق]]
|فعال<ref>{{یادکرد وب | تاریخ بازبینی=۲۷ ژانویه ۲۰۱۴ | عنوان=گشایش سر کنسولگری عراق در شهر ارومیه تصویب شد | ناشر=کردپرس | تاریخ=۲۵ شهریور ۱۳۹۰ | نشانی=http://www.kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=13705#Title=گشایش%20سر%20کنسولگری%20عراق%20در%20شهر%20ارومیه%20تصویب%20شد}}</ref>
|-
|{{پرچمک|ترکیه}}
|[[کنسولگری ترکیه در تبریز|ترکیه]]
|فعال
|-
|{{پرچمک|امپراتوری روسیه}}
|[[روسیه]]
|غیرفعال<ref>{{پک|Gaunt|۲۰۰۶|ک=Massacres, Resistance, Protectors: Muslim-Christian Relations in Eastern Anatolia during World War I|ص=103}}</ref>
|-
|{{پرچمک|انگلستان}}
|[[انگلستان]]<ref name="در شکار فرصت؛ گوشه‌هایی از تاریخ کنسولگری‌های بریتانیا در ایران">{{یادکرد وب | تاریخ بازبینی=۱ اکتبر ۲۰۱۴ | عنوان=در شکار فرصت؛ گوشه‌هایی از تاریخ کنسولگری‌های بریتانیا در ایران | ناشر=خبرگزاری آنا | تاریخ=۱۹/مرداد/۱۳۹۳ | نام=مجید | نام خانوادگی=تفرشی | نشانی=http://www.ana.ir/Home/Single/99441 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006103903/http://www.ana.ir/Home/Single/99441 | archivedate=۶ اکتبر ۲۰۱۴ | dead-url=yes}}</ref><ref name=" کنسول در شرق">{{یادکرد وب | تاریخ بازبینی = ۱ اکتبر ۲۰۱۴ | عنوان=کنسول در شرق | ناشر=روزنامه دنیای اقتصاد | تاریخ=۱۲/12/۸۶ | نشانی=http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1583052}}</ref>
|غیرفعال
|-
|{{پرچمک|امریکا}}
|[[ایالات متحده امریکا|امریکا]]<ref name="مروری بر تاریخ صد ساله والیبال اورمیه">{{یادکرد وب | تاریخ بازبینی=۶ اکتبر ۲۰۱۳ | تاریخ بایگانی=۱۵ اوت ۲۰۱۳ | عنوان=مروری بر تاریخ صد ساله والیبال اورمیه | نشانی=http://volleyballiran.com/باشگاه-های-والیبال/تیم-های-لیگ-برتر-آقایان/هواداران-شهرداری-ارومیه/1106-اختصاصی-والیبال-ایران-مروری-بر-تاریخ-صد-ساله-والیبال-اورمیه.html | ناشر=جامعه مجازی والیبال ایران | تاریخ=۶ مرداد ۱۳۹۲ | پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20130815213119/http://www.volleyballiran.com/%D8%A8%D8%A7%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A8%D8%A7%D9%84/%D8%AA%DB%8C%D9%85-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%84%DB%8C%DA%AF-%D8%A8%D8%B1%D8%AA%D8%B1-%D8%A2%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86/%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87/1106-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%B5%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A8%D8%A7%D9%84-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%B5%D8%AF-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87-%D9%88%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A8%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D9%87.html | کد زبان=fa | dead-url=yes}}</ref>
|غیرفعال
|-
|{{پرچمک|واتیکان}}
|[[واتیکان]]{{مدرک}}
|غیرفعال
|}

== مکان‌های تفریحی ==
=== دریاچه ارومیه ===
{{اصلی|دریاچه ارومیه}}

[[پرونده:Oormiyeh dry sea 1.jpg|250px|بندانگشتی|نمایی از دریاچه ارومیه بعد خشکی]]
[[پرونده:Urmia lake drought.webm|بندانگشتی|(خشکسالی دریاچه ارومیه)Urmia lake drought]]
[[دریاچه ارومیه]] -که در [[دوره پهلوی]] دریاچه رضائیه نامیده می‌شد- یک دریاچه آب شور در شمال غرب [[ایران]] است. این دریاچه [[استان آذربایجان شرقی]] و [[استان آذربایجان غربی|غربی]] را از یکدیگر جدا می‌کند. دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین دریاچه در [[خاورمیانه]] و دومین [[دریاچه آب شور]] بر روی [[کره زمین]] بود. دریاچه ارومیه در ارتفاع ۴۱۸۳ پایی از سطح دریا، در ۳۷ درجه تا ۳۸/۵ درجه عرض شمالی و ۴۵ درجه تا ۴۶ درجه طول شرقی قرار دارد. طول آن ۱۴۰ کیلومتر در راستای شمال-جنوب و عرض آن ۸۵ کیلومتر در ۸۵ کیلومتر در گستره شرق-غرب با مساحت سطح آب ۵ تا ۶ هزار کیلومتر مربع است.<ref>{{پک|۱۹۹۶|Ehlers|ک=Lake Urmia|کد زبان=en}}</ref>
در تصویر برداشته شده توسط ناسا تغییرات جغرافیایی این دریاچه مشاهده می‌گردد.

=== پارک ملی دریاچه ارومیه ===
{{اصلی|پارک ملی دریاچه ارومیه}}
[[پارک ملی دریاچه ارومیه]] با نام سابق دریاچه رضائیه در شمال‌غرب ایران قرار دارد. این دریاچه که بزرگ‌ترین دریاچه ایران است در سال‌هایی که میانگین بارندگی را داشته باشد ۴۷۰ هزار هکتار مساحت دارد. دریاچه ارومیه بشدت شور است؛ بدین ترتیب هیچ [[ماهی]] در آن یافت نمی‌شود. موجودات زنده آن [[جلبک]] و [[میگو|میگوی آب شور]] هستند. این دریاچه غذای فراوانی را برای شمار زیادی از [[اردکیان|مرغابی‌ها]] فراهم، مکان مهمی برای جفت‌گیری [[فلامینگو]]های بالغ ،[[اردک‌های غاز نما]] و [[پلیکان بزرگ سفید|پلیکان‌های سفید]] است. ۱۸۶ گونه پرنده در دهه ۷۰ میلادی در این پارک ثبت شدند. این دریاچه ۴ جزیره با اندازه متوسط و نزدیک به ۱۰۰ جزیره کوچک -یا تنها برون‌زد صخره‌های بزرگ- دارد. بسیاری از این‌ها با فراهم آوردن مکان‌هایی برای زاد و ولد پرندگان، نه تنها یک زیبایی دیدنی بلکه اکوسیستم منحصربه‌فردی دارند که شایسته حضور در [[برنامه انسان و زیست‌کره]] را دارند. به دلیل بستن [[سد]] بر روی رودخانه‌های منتهی به دریاچه و نپرداختن حق آبهٔ آن این دریاچه تقریباً خشک شده است.<ref>{{پک|۲۰۱۳|Firouz|ک=NATIONAL PARKS OF IRAN|کد زبان=en}}</ref>

== آموزش ==
=== عمومی ===
[[پرونده:Education in Iran 0003 Urmia.jpg|بندانگشتی|۲۵۰ px|بندانگشتی|یک مدرسه در ارومیه در اوایل قرن بیستم]]
قبل از دورهٔ پهلوی، آموزش عموماً در مکتب خانه‌ها صورت می‌گرفت. مکتب خانه‌ها در محلات بزرگ، پرجمعیت شهر و اغلب در شبستان مساجد، تکایا یا در منازل شخصی مکتبداران دائر می‌شدند. معمولاً تعلیم الفبا از کتاب «آنادیلی» (زبان مادری) که به [[زبان ترکی آذربایجانی]] بود آغاز می‌شد و پس از آن که کودکان الفبا را یادمی‌گرفتند و با خواندن و نوشتن آشنا می‌شدند کتاب‌هایی نظیر [[قرآن]]، [[تنبیه‌الغافلین]]، [[صرف میر]] و غیره تدریس می‌شد.<ref>انزلی، حسن، «اورمیه در گذر زمان»، صص ۴۶۴–۴۶۶.</ref>
نخستین مدرسه به سبک نوین ،۱۷ پیش از دارلفنون در سال ۱۲۵۱ق در ارومیه تأسیس شد.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۱۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=تخصیص بودجه 550 میلیارد تومانی شهرداری ارومیه |ناشر=[[خبرگزاری فارس]] |تاریخ=۹۲/۰۶/۹ |نشانی=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920609000540 |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6MKTNKRTa?url=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920609000540 |تاریخ بایگانی=2 ژانویه 2014}}</ref>

=== عالی ===
[[دانشگاه علوم پزشکی ارومیه|نخستین مرکز آموزش پزشکی در ایران]] در سال ۱۳۰۰ قمری توسط [[آمریکاییان و دانشگاه علوم پزشکی ارومیه|آمریکایی‌ها]] در شهر ارومیه ایجاد شد. فعالیت‌های این مؤسسه تا زمان حیات بنیان‌گذار آن جوزف کاکرن ادامه یافت.<ref>{{پک|||ک=بیمارستان|کد زبان=fa}}</ref> آموزش عالی در سال‌های بعد با ایجاد دانشکده کشاورزی ارومیه که بعدها با افزودن دانشکده‌های مختلف به دانشگاه ارومیه گسترش یافت. اکنون ۲۲ هزار دانشجو در [[دانشگاه ارومیه]] ،۴۶ هزار دانشجو در [[دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه|دانشگاه آزاد ارومیه]] و ۴۰۰۰ نفر در [[دانشگاه صنعتی ارومیه]] در مقطع تحصیلات عالی مشغول به تحصیل می‌باشند.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=نسبت استاد به دانشجوی دانشگاه آزاد ارومیه رضایت بخش نیست |ناشر=باشگاه خبرنگاران |تاریخ=۱۱ آذر ۱۳۹۲ |نشانی=http://www.yjc.ir/fa/news/4654145/نسبت-استاد-به-دانشجوی-دانشگاه-آزاد-ارومیه-رضایت-بخش-نیست |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140406211245/http://www.yjc.ir/fa/news/4654145/%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%AC%D9%88%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B1%D8%B6%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA |تاریخ بایگانی=۶ آوریل ۲۰۱۴ |url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=۲۲ هزار دانشجو در دانشگاه ارومیه تحصیل می‌کنند |ناشر=خبرگزاری نسیم |تاریخ=۱۶/آذر/۱۳۹۲ |نشانی=http://khabarfarsi.com/ext/7448366 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131212214029/http://khabarfarsi.com/ext/7448366 |تاریخ بایگانی=۱۲ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۱۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=تعداد دانشجوی دانشگاه صنعتی ارومیه به 1800 نفر رسیده است |ناشر=[[خبرگزاری فارس]] |تاریخ=۲۱ مرداد ۱۳۹۲ |نشانی=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920521000397 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131230152819/http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920521000397 |تاریخ بایگانی=۳۰ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref>

=== مدارس علوم دینی ===
نخستین حوزه علمیه قم در سال ۱۱۴۲ خورشیدی ایجاد شد.<ref name="حوزه علمیه ارومیه">{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۷ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=حوزه علمیه ارومیه |ناشر=پرتال جامع مرکز مدیریت حوزه علمیه استان آذربایجان غربی |نشانی=http://howzeh-ag.com/مدارس-علمیه-استان/امام-خمینی-ارومیه/ |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140112125248/http://howzeh-ag.com/%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87/ |تاریخ بایگانی=۱۲ ژانویه ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref>
هم‌اکنون این مدرسه علمیه با نام حوزه امام خمینی ارومیه شناخته می‌شود و ۱۵۰ طلبه در آن درس می‌خوانند.<ref name="حوزه علمیه ارومیه"/>
مدارس علمیه علوم دینی صلاح الدین ایوبی ارومیه، نور<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۷ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=اردوی علمی- تفریحی علما و طلاب علوم دینی منطقهٔ ارومیه برگزار شد |ناشر=پایگاه [[جماعت دعوت و اصلاح ایران]] |تاریخ=۳ تیر ۱۳۹۱ |نشانی=http://www.islahweb.org/content/2012/6/6091/اردوی-علمی-تفریحی-علما-و-طلاب-علوم-دینی-منطقهی-ارومیه-برگزار-شد| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6Ofxy0Hkm | تاریخ بایگانی = ۸ آوریل ۲۰۱۴}}</ref>
و حوزه علمیه تازه تأسیس زینب کبری -مخصوص بانوان- از دیگر مدارس علمیه ارومیه است.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۷ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=آغاز نام‌نویسی در حوزه علمیه تازه تأسیس زینب کبری ارومیه |ناشر=خبرگزاری رسا |تاریخ=۲۴ آذر ۱۳۹۲ |نشانی=http://www.rasanews.ir/NSite/FullStory/News/?Id=192360 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140406205826/http://www.rasanews.ir/NSite/FullStory/News/?Id=192360 |تاریخ بایگانی=۶ آوریل ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref>

== معضلات شهری ==
=== آلودگی هوا ===
ارومیه به دلیل ترافیک‌های فراوان، بالا رفتن میزان [[دی‌اکسیدکربن]]، بی‌توجهی به رعایت ایجاد واحدهای تولیدی و صنعتی و جانمایی آن‌ها یکی از آلوده‌ترین شهرهای کشور است. از دیگر شاخص‌های آلوده‌کننده غیرانسانی در ارومیه ورود ریزگردها از کشور عراق و پدیده [[وارونگی هوا]] است که در ۹۰ روز سال رخ می‌دهد. از مواردی که در آینده برای ارومیه خطرساز می‌شود خشک شدن [[دریاچه ارومیه]] و طوفان‌های نمک آن است. کمربند سبز در اطراف ارومیه یکی از راه‌حل‌های آلودگی هوا در ارومیه است.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=خطر آلودگی هوا ارومیه را تهدید می‌کند |ناشر=[[خبرگزاری فارس]] |تاریخ=۹۱/۱۲/۶ |نشانی=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13911206000585 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6Lt6Ox6Z2?url=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13911206000585 |تاریخ بایگانی=15 دسامبر 2013}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=هوای ارومیه در شرایط ناسالم قرار گرفت |ناشر=[[خبرگزاری مهر]] |تاریخ=۶ آذر ۱۳۹۲ |نشانی=http://www.mehrnews.com/detail/News/2183974 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131212040013/http://www.mehrnews.com/detail/News/2183974 |تاریخ بایگانی=۱۲ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=آلودگی هوا در ارومیه 10برابر حد مجاز |ناشر=آینا نیوز |تاریخ=۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۰ |نشانی=http://www.ainanews.com/Default.aspx?tabid=1298&articleType=ArticleView&articleId=313272 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6Lt6TNYQq?url=http://www.ainanews.com/Default.aspx?tabid=1298 |تاریخ بایگانی=15 دسامبر 2013}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=زنگ هشدار آلودگی هوا در ارومیه هم نواخته شد |ناشر=[[عصر ایران]] |تاریخ=۳ بهمن ۱۳۸۹ |نشانی=http://www.asriran.com/fa/news/153922/زنگ-هشدار-آلودگی-هوا-در-ارومیه-هم-نواخته-شد |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140406203107/http://www.asriran.com/fa/news/153922/%D8%B2%D9%86%DA%AF-%D9%87%D8%B4%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%A2%D9%84%D9%88%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%87%D9%88%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%87%D9%85-%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%87-%D8%B4%D8%AF |تاریخ بایگانی=۶ آوریل ۲۰۱۴ |url-status=dead}}</ref>

=== ترافیک ===
ارومیه با داشتن ۸۰ خودرو به ازای هر ۱۰۰۰ نفر که از [[تهران]] با رقم ۶۲ خودرو به ازای هر ۱۰۰۰ نفر نیز بیشتر است<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۳ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=ارومیه، بهشت ایران و دروازه تمدن‌ها |ناشر=دی نیوز |تاریخ=۱۶ آذر ۱۳۹۰ |نشانی=http://daynews.ir/vdcef78z.jh8xei9bbj.html?13047 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131224121744/http://daynews.ir/vdcef78z.jh8xei9bbj.html?13047 |تاریخ بایگانی=۲۴ دسامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref>
دومین شهر پرترافیک ایران بعد از تهران است.<ref name="شهردوم پر ترافیک ایران">{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۳ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=شهردوم پرترافیک ایران |ناشر=همشهری آنلاین |تاریخ=۲۶ آذر ۱۳۹۲ |نشانی=http://www.hamshahrionline.ir/details/242798 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131219230201/http://hamshahrionline.ir/details/242798 |تاریخ بایگانی=۱۹ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref>
روزانه بیش از ۲۵۰ هزار خودرو در سطح شهر تردد می‌کنند که خیابان‌ها و معابر سطح شهر جوابگوی این تعداد خودرو نیستند.<ref name=" ترافیک ارومیه، گرهی که هر روز کورتر می‌شود ">{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۳ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=ترافیک ارومیه، گرهی که هر روز کورتر می‌شود |ناشر=خبرگزاری جمهوری اسلامی |تاریخ=۱۰ تیر ۱۳۹۲ |نشانی=http://www3.ag.irna.ir/fa/News/80719408/اجتماعی/ترافیک_ارومیه__گرهی_که_هر_روز_کورتر_می_شود |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140406210840/http://www3.ag.irna.ir/fa/News/80719408/%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C/%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%DA%A9_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87__%DA%AF%D8%B1%D9%87%DB%8C_%DA%A9%D9%87_%D9%87%D8%B1_%D8%B1%D9%88%D8%B2_%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AA%D8%B1_%D9%85%DB%8C_%D8%B4%D9%88%D8%AF |تاریخ بایگانی=۶ آوریل ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref>
بیشتر این ترافیک در مرکز شهر و به خصوص در خیابان‌های امام، باکری، کاشانی، مدنی، منتظری، مطهری، طالقانی ایجاد می‌شود.<ref name=" ترافیک ارومیه، گرهی که هر روز کورتر می‌شود "/>
بیشتر این ترافیک به دلیل ورود خودروهای تک‌سرنشین به مرکز شهر ایجاد می‌شود.<ref name=" ترافیک ارومیه، گرهی که هر روز کورتر می‌شود "/>
توقف‌های دوبله نیز این ترافیک را تشدید می‌کند.<ref name=" ترافیک ارومیه، گرهی که هر روز کورتر می‌شود "/> از دیگر مسائلی که این ترافیک را بیشتر نمایان می‌کند وجود مراکز اداری، تجاری، درمانی و… در مرکز شهر است.<ref name=" ترافیک ارومیه، گرهی که هر روز کورتر می‌شود "/>
از جمله راهکارهای شهرداری برای رفع این معضل ایجاد طرح ترافیک و زوج و فرد در داخل محدوده مرکزی شهر در برخی خیابان‌ها<ref name=" ترافیک ارومیه، گرهی که هر روز کورتر می‌شود "/><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۳ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=ترافیک ارومیه نتیجه بی‌توجهی مسئولان/ ساختار شهرداری اصلاح شود |ناشر=اروم نیوز |تاریخ=۲۲ تیر ١٣٩١ |نشانی=http://uromnews.ir/index.aspx?siteid=1&pageid=140&newsview=729 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20151117014655/http://uromnews.ir/index.aspx?siteid=1&pageid=140&newsview=729 |تاریخ بایگانی=۱۷ نوامبر ۲۰۱۵ |dead-url=yes}}</ref>
، ایجاد فرهنگ پیادرو در شهروندان<ref name=" ترافیک ارومیه، گرهی که هر روز کورتر می‌شود "/>
، ایجاد کمربندی به دور شهر برای خروج سفرهای درون‌شهری به خارج از شهر<ref name=" ترافیک ارومیه، گرهی که هر روز کورتر می‌شود "/>
، توزیع متوازن امکانات<ref name=" ترافیک ارومیه، گرهی که هر روز کورتر می‌شود "/>
، تقویت سیستم حمل و نقل عمومی<ref name=" ترافیک ارومیه، گرهی که هر روز کورتر می‌شود "/> از جمله [[بی آر تی]]<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۳ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=آغاز اجرای طرح BRT در ارومیه/ تسریع در روند تردد مسیرهای ترافیکی |ناشر=اروم نیوز |تاریخ=۱۷ مرداد ١٣٩١ |نشانی=http://www.uromnews.ir/index.aspx?siteid=1&pageid=235&newsview=1606 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20130222012442/http://uromnews.ir/index.aspx?siteid=1 |تاریخ بایگانی=۲۲ فوریه ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref>
، طرح‌های توسعه‌ای از قبیل انتقال [[لشکر ۶۴ پیاده ارومیه|پادگان ۶۴ ارومیه]] به خارج از شهر و امتداد خیابان‌های اطراف آن<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۳ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=طرح انتقال پادگان خیابان امام ارومیه مصوبه‌ای تنها بر روی کاغذ |ناشر=اروم نیوز |تاریخ=۵ مهر ١٣٩١ |نشانی=http://uromnews.ir/index.aspx?siteid=1&pageid=162&newsview=3375 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20130222012442/http://uromnews.ir/index.aspx?siteid=1 |تاریخ بایگانی=۲۲ فوریه ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref name="احوال ترافیک ارومیه رو به بهبودی/ امتداد خیابان امام بالاخره بازگشایی می‌شود">{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۳ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=احوال ترافیک ارومیه رو به بهبودی/ امتداد خیابان امام بالاخره بازگشایی می‌شود |نشانی=http://uromnews.ir/?siteid=1&pageid=140&newsview=62148 |ناشر=اروم نیوز |تاریخ=۳۰ مهر ۱۳۹۲ |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131128210930/http://www.uromnews.ir/?siteid=1&pageid=140&newsview=62148 |تاریخ بایگانی=۲۸ نوامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref>
، توزیع مدارس و آموزشگاه در نقاط مختلف شهر<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۳ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=ترافیک سنگین خیابان دانشکده هم‌زمان با بازگشایی مدارس |ناشر=اروم نیوز |تاریخ=۱۵ مهر ١٣٩١ |نشانی=http://www.uromnews.ir/?siteid=1&pageid=227&newsview=3801| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKTliWjM | تاریخ بایگانی = ۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref>
، احداث پروژه‌های روگذر<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۳ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=پروزه‌های روگذر ارومیه میزان ترافیک را 50 درصد کاهش داده است |ناشر=ایسنا |تاریخ=۱۱ آذر ۱۳۹۲ |نشانی=http://orumiyeh.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=11897 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20150720210105/http://orumiyeh.isna.ir/Default.aspx?NSID=5 |تاریخ بایگانی=۲۰ ژوئیه ۲۰۱۵ |url-status=dead}}</ref>
و ایجاد [[تقاطع غیر همسطح|تقاطع‌های غیر همسطح]] است.<ref name="احوال ترافیک ارومیه رو به بهبودی/ امتداد خیابان امام بالاخره بازگشایی می‌شود"/><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۳ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=تأکید فرماندار ارومیه بر لزوم نگاه جامع به مقوله ترافیک شهر |ناشر=روزنامه اطلاعات |تاریخ=۱۴ آبان ۱۳۹۲ |نشانی=http://www.ettelaat.com/etiran/?p=27736 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131224103917/http://www.ettelaat.com/etiran/?p=27736 |تاریخ بایگانی=۲۴ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref>

=== حاشیه‌نشینی ===
{{اصلی|حاشیه‌نشینی در ایران}}
[[حاشیه‌نشینی]] یکی از چالش‌های ارومیه است که از آن با نام‌هایی چون اسلام‌آباد یا زورآباد یاد می‌شود.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۳ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=سی متری بعد از سی سال؟ |ناشر=بوکان پرس |تاریخ=۳۰ بهمن ۱۳۹۱ |نشانی=http://bokanpress.ir/?p=5836 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131224110730/http://bokanpress.ir/?p=5836 |تاریخ بایگانی=۲۴ دسامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref name=" ۲۵هزار حاشیه‌نشین در ارومیه سامان‌دهی شدند">{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۳ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=۲۵هزار حاشیه‌نشین در ارومیه سامان‌دهی شدند |ناشر=تابناک |تاریخ=۵ دی ۱۳۹۰ |نشانی=http://www.tabnak.ir/fa/news/213999/۲۵هزار-حاشیه‌نشین-در-ارومیه-سامان‌دهی-شدند |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131224164513/http://www.tabnak.ir/fa/news/213999/%DB%B2%DB%B5%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%AD%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%AF%D9%87%DB%8C-%D8%B4%D8%AF%D9%86%D8%AF |تاریخ بایگانی=۲۴ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref>
به‌طوری‌که ۲۵ هزار نفر تاکنون طبق [[برنامه پنجم توسعه]] در حاشیه ارومیه ساماندهی شدند.<ref name=" ۲۵هزار حاشیه‌نشین در ارومیه سامان‌دهی شدند"/>
تنها در ۷ ماهه منتهی به دی ۱۳۹۲ با افزایش ساخت و سازهای حاشیه شهر ۷۵۰ هکتار به محدوده شهر اضافه شده است.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۳ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=رئیس شورای شهر: ارومیه با افزایش حاشیه‌نشینی روبروست |ناشر=ایسنا |تاریخ=۲ دی ۱۳۹۲ |نشانی=http://isna.ir/fa/news/91101308001/رییس-شورای-شهر-ارومیه-با-افزایش-حاشیه-نشینی |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131225202903/http://isna.ir/fa/news/91101308001/%D8%B1%DB%8C%DB%8C%D8%B3-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AD%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D9%87-%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%DB%8C |تاریخ بایگانی=۲۵ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref>
مناطق [[اسلام‌آباد (ارومیه)|اسلام‌آباد]]، حسین‌آباد، [[حاجی پیرلو]]، [[علی‌آباد (ارومیه)|علی‌آباد]]، وکیل آباد، کوی لاله سالار، [[قره‌باغ (ارومیه)|قره‌باغ]] و روستاهای [[خانقاه الواج|الواج]] و [[دیگاله]] از مناطق حاشیه‌ای ارومیه را تشکیل می‌دهند.<ref name=" ۲۵هزار حاشیه‌نشین در ارومیه سامان‌دهی شدند"/><ref name="قصه تلخ حاشیه نشینی در ارومیه">{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۳ دسامبر ۲۰۱۳ |نشانی=http://www.khorasannews.com/newssource/17316-880428/xml/2_17316_06_686.XML |ناشر=روزنامه خراسان |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131224103835/http://www.khorasannews.com/newssource/17316-880428/xml/2_17316_06_686.XML |تاریخ بایگانی=۲۴ دسامبر ۲۰۱۳ |title=نسخه آرشیو شده |dead-url=yes}}</ref>
حاشیه نشینان جمعیت ۱۵۰ هزار نفری را در شمال غرب شهر تشکیل می‌دهند.<ref name="قصه تلخ حاشیه نشینی در ارومیه"/> حاشیه نشینی معضلاتی چون افزایش جرایم در این محلات و تخریب زمین‌های کشاورزی را نیز به همراه دارد.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۳ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=مهاجرت و حاشیه نشینی، مهم‌ترین عامل تخریب زمین‌های کشاورزی است |ناشر=روزنامه اطلاعات |تاریخ=۲۵ آبان ۱۳۹۲ |نشانی=http://www.khorasannews.com/newssource/17316-880428/xml/2_17316_06_686.XML |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131224103835/http://www.khorasannews.com/newssource/17316-880428/xml/2_17316_06_686.XML |تاریخ بایگانی=۲۴ دسامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۳ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=افزایش جرایم در مناطق حاشیه نشین |ناشر=باشگاه خبرنگاران |تاریخ=۴ شهریور ۱۳۹۱ |نشانی=http://www.yjc.ir/fa/news/4065750/افزایش-جرایم-در-مناطق-حاشیه |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131225041835/http://www.ghatreh.com/news/nn10815806/%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%85-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82-%D8%AD%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D9%87-%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86 |تاریخ بایگانی=۲۵ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref>
مهاجرت به ارومیه روندی رو به رشد دارد.<ref name=" روند مهاجرپذیری شهر ارومیه افزایش چشمگیری داشته است">{{یادکرد وب | تاریخ بازبینی=۱۱ اکتبر ۲۰۱۴ | عنوان=روند مهاجرپذیری شهر ارومیه افزایش چشمگیری داشته است | ناشر=[[ایسنا]] | تاریخ=۱۹ مهر ۱۳۹۳ | نشانی=http://isna.ir/fa/news/92102111915/روند-مهاجرپذیری-شهر-ارومیه-افزایش-چشمگیری}}</ref>

== بخش‌ها ==
=== گسترش شهر ===
بافت شهر ارومیه از نظر قدمت به ۳ قسمت تقسیم می‌شود. هسته اولیه شهر که قدیمی‌ترین قسمت شهر است؛ در محدوده بازار قدیمی شهر قرار دارد.<ref>{{پک|مبارکی|۱۳۹۲|ف=ارائهٔ الگوی بهینهٔ گسترش کالبدی- فضایی شهر ارومیه|ص=۸۶–۸۰}}</ref>
با آنکه شهر قدمتی چند هزار ساله دارد ولی از قدمت قدیمی‌ترین محلات آن بیش از یک صد سال نمی‌گذرد.
همزمان با مرکز استان شدن ارومیه، خیابان‌های باکری، خیام، عسکرآباد و … از دل این منطقه عبور عبور کرده، محل استقرار مراکز اداری شد. بافت میانی شهر نتیجه عدم کشش جمعیتی بافت مرکزی و ایجاد خیابان‌ها و کوچه‌ها به دور هسته مرکزی شهر است. این قسمت از شهر بیشتر حاصل ساخت و سازهای دهه ۳۰ تا ۵۰ خورشیدی است. معماری این قسمت از شهر مشابه هسته مرکزی ولی با مصالح مدرن است. نشانه‌های خیابان‌بندی و کوچه‌های پهن‌تر -از قسمت میانی- از ویژگی‌های بافت میانی است. بافت سوم شهر نیز که به دور بافت سوم ایجاد شده عمدتاً در سال‌های پس از انقلاب و بیشتر در نتیجه مهاجرت به شهر ارومیه است. این بافت در نتیجه تبدیل اراضی کشاورزی در شمال‌غرب و جنوب شهر به مناطق مسکونی ایجاد شده است.<ref>{{پک|مبارکی|۱۳۹۲|ف=ارائهٔ الگوی بهینهٔ گسترش کالبدی- فضایی شهر ارومیه|ص=۸۶–۸۰}}</ref>
<gallery>
پرونده:نقشه ارومیه (قاجار).jpg|نقشهٔ ارومیه در دوره قاجار
پرونده:نقشه_ارومیه.jpg|نقشهٔ ارومیه در سال ۱۳۱۲
پرونده:خیابان خیام ارومیه سال 1352.jpg|خیابان خیام ارومیه سال ۱۳۵۲
<!-- کاربرد تصویر حذف شده پنهان شد: پرونده:محدوده ي مصوب شهر اروميه.png|محدودهٔ مصوب شهر ارومیه در سال ۱۳۸۵ -->
</gallery>

=== مناطق شهرداری ===
[[پرونده:مناطق ارومیه.png|بندانگشتی|۲۵۰ px|مناطق چهارگانه شهرداری ارومیه]]
هم‌اکنون ارومیه دارای ۴ منطقه شهرداری است.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=شهرداری ارومیه |ناشر=گروه مشاوران پنکو |نشانی=http://penco.ir/content/urmia.aspx |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131212093550/http://penco.ir/content/urmia.aspx |تاریخ بایگانی=۱۲ دسامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref>
ولی افزایش مناطق شهرداری ارومیه به دلیل افزایش وسعت شهر در دستور کار شهرداری قرار دارد.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=افزایش تعداد مناطق شهری شهرداری ارومیه |ناشر=[[خبرگزاری فارس]] |تاریخ=۹۰/۰۶/۲۶ |نشانی=http://khabarfarsi.com/ext/1128225 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131212214544/http://khabarfarsi.com/ext/1128225 |تاریخ بایگانی=۱۲ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref>

=== فضای سبز ===
تعداد ۷۰ [[پارک]] در مساحتی بالغ بر ۶۵۰ هکتار در شهر ارومیه وجود دارد. هم‌اکنون سرانه فضای سبز برای هر نفر ۸ و نیم متر مربع است که قرار است تا ۴ سال آینده به ۱۲ متر مربع افزایش یابد.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۷ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=سرانه فضای سبز برای هر ارومیه‌ای 8 و نیم متر مربع است |ناشر=[[عصر ایران]] |تاریخ=۶ آبان ۱۳۹۲ |نشانی=http://www.asriran.com/fa/news/301505/سرانه-فضای-سبز-برای-هر-ارومیه-ای-8-و-نیم-متر-مربع-است |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20210416034833/http://www.asriran.com/fa/news/301505/%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D8%A8%D8%B2-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%A7%DB%8C-8-%D9%88-%D9%86%DB%8C%D9%85-%D9%85%D8%AA%D8%B1-%D9%85%25 |تاریخ بایگانی=۱۶ آوریل ۲۰۲۱ |url-status=dead}}</ref>

== ترابری ==
فاصله شهر ارومیه با برخی از مناطق شهری ایران:<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=ایرانگردی و جهانگردی |ناشر=وبگاه مسافت شهرهای ایران |نشانی=http://www.ittic.com/DeskTopModules/Contents/assets/reservation_guide/distance.htm |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20121225072508/http://www.ittic.com/DeskTopModules/Contents/assets/reservation_guide/distance.htm |تاریخ بایگانی=۲۵ دسامبر ۲۰۱۲ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=با اکسیژن‌ترین شهر ایران مهیای حضور شماست |ناشر=باشگاه خبرنگاران |تاریخ=۳۰ بهمن ۱۳۹۱ |نشانی=http://www.yjc.ir/fa/mobile/4276049 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131212072455/http://www.yjc.ir/fa/mobile/4276049 |تاریخ بایگانی=۱۲ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref>
{|class="wikitable"
|-
!style="background: #FFCC00; color:#000000" | شهر مقصد
!style="background: #FFA500; color:#000000" | طول مسافرت
|-style="background: #FFFFFF; color:#000000"
| [[اهواز]] || ۱۰۶۴ کیلومتر
|-style="background: #FFE88C; color:#000000"
| [[ایلام]] || ۷۶۶ کیلومتر
|-style="background: #FFFFFF; color:#000000"
| [[بازرگان]] || ۳۱۴ کیلومتر
|-style="background: #FFE88C; color:#000000"
| [[بندرعباس]] || ۲۰۲۶ کیلومتر
|-style="background: #FFFFFF; color:#000000"
| [[تبریز]] (با عبور از [[پل شهید کلانتری]]) || ۱۳۰ کیلومتر
|-style="background: #FFE88C; color:#000000"
| [[تهران]] (با عبور از [[پل شهید کلانتری]]) || ۷۶۳ کیلومتر
|-style="background: #FFFFFF; color:#000000"
| [[تهران]] || ۹۵۱ کیلومتر
|-style="background: #FFE88C; color:#000000"
| [[کرمان]] || ۱۶۵۰ کیلومتر
|-style="background: #FFFFFF; color:#000000"
| [[زنجان]] (با عبور از پل شهید کلانتری)|| ۴۳۳ کیلومتر
|-style="background: #FFE88C; color:#000000"
| [[رشت]] || ۹۱۴ کیلومتر
|-style="background: #FFFFFF; color:#000000"
| [[سرو]] || ۵۳ کیلومتر
|-style="background: #FFE88C; color:#000000"
| [[سنندج]] || ۴۴۶ کیلومتر
|-style="background: #FFFFFF; color:#000000"
| [[کرمانشاه]] || ۵۸۲ کیلومتر
|-style="background: #FFE88C; color:#000000"
| [[چابهار]] || ۲۶۱۴ کیلومتر
|-style="background: #FFFFFF; color:#000000"
| [[مشهد]] || ۱۸۰۱ کیلومتر
|-style="background: #FFE88C; color:#000000"
| [[سیرجان]] || ۱۶۳۰ کیلومتر
|-style="background: #FFFFFF; color:#000000"
| [[همدان]] || ۶۱۰ کیلومتر
|-style="background: #FFE88C; color:#000000"
| [[اردبیل]] (با عبور از پل شهید کلانتری)|| ۳۵۶ کیلومتر
|-style="background: #FFFFFF; color:#000000"
| [[مراغه]] || ۲۰۰ کیلومتر
|}
{{پاک‌کن}}

=== فرودگاه ===
[[پرونده:فرودگاه ارومیه.jpg|بندانگشتی|۱۵۰ px|فرودگاه ارومیه]]
{{نوشتار اصلی|فرودگاه ارومیه}}
شهر ارومیه دارای [[فرودگاه]] فعال بین‌المللی است.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۴ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=آشنایی با فرودگاه بین‌المللی ارومیه |ناشر=همشهری آنلاین |تاریخ=۹ اسفند ۱۳۹۱ |نشانی=http://hamshahrionline.ir/details/203354 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140406213005/http://hamshahrionline.ir/details/203354 |تاریخ بایگانی=۶ آوریل ۲۰۱۴ |url-status=dead}}</ref>
پروازهای داخلی [[فرودگاه ارومیه|فرودگاه بین‌المللی ارومیه]] به [[تهران]]، [[مشهد]]، [[رشت]] و [[شیراز]] و پرواز خارجی به [[ترکیه]]، [[عربستان]] و [[امارات]] دایر است.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۴ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=برنامه پروازهای فرودگاه بین‌المللی ارومیه |ناشر=فرودگاه ارومیه |تاریخ=۲۲ شهریور ۱۳۹۲ |نشانی=http://urmia.airport.ir/HomePage.aspx?TabID=8319&Site=urmia.airport&Lang=fa-IR |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131214062458/http://urmia.airport.ir/HomePage.aspx?TabID=8319&Site=urmia.airport&Lang=fa-IR |تاریخ بایگانی=۱۴ دسامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۴ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=پروازهای خارجی فرودگاه ارومیه |ناشر=فرودگاه ارومیه |نشانی=http://urmia.airport.ir/HomePage.aspx?TabID=8320&Site=urmia.airport&Lang=fa-IR |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131214061534/http://urmia.airport.ir/HomePage.aspx?TabID=8320&Site=urmia.airport&Lang=fa-IR |تاریخ بایگانی=۱۴ دسامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۴ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=نخستین پرواز مستقیم ارومیه به مقصد دبی در فرودگاه شهرستان ارومیه |ناشر=[[خبرگزاری فارس]] |تاریخ=۸ آذر ۱۳۸۷ |نشانی=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8709080642 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131230151533/http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8709080642 |تاریخ بایگانی=۳۰ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref>
شرکت‌های هواپیمایی [[هواپیمایی آسمان|آسمان]]، [[ایران ایر]] و [[هواپیمایی آتا|آتا]] جابه‌جایی مسافران فرودگاه ارومیه را به عهده دارند.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۱۱ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=برنامه پروازهای فرودگاه بین‌المللی ارومیه |ناشر=اداره کل فرودگاه‌های استان آذربایجان غربی |تاریخ=۲۳ شهریور ۱۳۹۲ |نشانی=http://urmia.airport.ir/HomePage.aspx?TabID=8319&Site=urmia.airport&Lang=fa-IR |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131214062458/http://urmia.airport.ir/HomePage.aspx?TabID=8319&Site=urmia.airport&Lang=fa-IR |تاریخ بایگانی=۱۴ دسامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۱۱ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=خط پرواز ارومیه اربیل عراق برقرار شد |ناشر=کردپرس |تاریخ=۲۱ اسفند ۱۳۹۱ |نشانی=http://kurdpress.ir/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=41692#Title=خط%20پرواز%20ارومیه%20اربیل%20عراق%20برقرار%20شد |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140406211553/http://kurdpress.ir/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=41692#Title=خط%20پرواز%20ارومیه%20اربیل%20عراق%20برقرار%20شد |تاریخ بایگانی=۶ آوریل ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref>

=== راه‌آهن ===
[[ایستگاه راه‌آهن ارومیه]] که در سال ۱۳۹۷ افتتاح گردید و از طریق [[خط راه‌آهن مراغه-ارومیه]] به طول ۱۸۰ کیلومتر به [[راه‌آهن آذربایجان]] متصل می‌شود.

=== ترمینال ===
پایانه شبانه‌روزی شهید کاملی ارومیه با جابه‌جایی روزانه ۱۷ هزار نفر جابه‌جایی مسافرین از دیگر شهرها به ارومیه و بالعکس را انجام می‌دهد. به دلیل عدم کارشناسی برای ساخت این ترمینال، ترمینال ۱۸ هکتاری در جاده [[سرو]] قرار است ساخته و جایگزین این ترمینال بشود.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=ترمینال جدید ارومیه به وسعت 18 هکتار احداث می‌شود |ناشر=[[خبرگزاری فارس]] |تاریخ=۸۸/۰۸/۲ |نشانی=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8808021252 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6Lt6su1vy?url=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8808021252 |تاریخ بایگانی=15 دسامبر 2013}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=ساخت ترمینال مرکزی شهر ارومیه از مهم‌ترین برنامه‌های شورای چهارم |ناشر=روزنامه [[آراز آذربایجان (روزنامه)]] |تاریخ=۲۸ مهر ۱۳۹۲ |نشانی=http://www.araznews.ir/ساخت-ترمينال-مركزي-شهر-اروميه-از-مهم/ |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131214023904/http://www.araznews.ir/%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D8%AA%D8%B1%D9%85%D9%8A%D9%86%D8%A7%D9%84-%D9%85%D8%B1%D9%83%D8%B2%D9%8A-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%D9%8A%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%87%D9%85%E2%80%8C/ |تاریخ بایگانی=۱۴ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=ترمینال سفرهای جاده‌ای ارومیه شبانه‌روزی شد |ناشر=سایت تحلیلی خبری عصر امید |نشانی=http://www.asromid.com/Default.aspx?tabid=1582&articleType=ArticleView&articleId=11601 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20150923175414/http://www.asromid.com/Default.aspx?tabid=1582&articleType=ArticleView&articleId=11601 |تاریخ بایگانی=۲۳ سپتامبر ۲۰۱۵ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=معرفی سازمان پایانه‌های مسافربری |ناشر=سازمان پایانه‌های مسافربری ارومیه |تاریخ=2011-07-20 |نشانی=http://utro.urmiafava.org/news.php?newsid=2 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131212155644/http://utro.urmiafava.org/news.php?newsid=2 |تاریخ بایگانی=۱۲ دسامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref>

=== اتوبوس تندرو ===
به منظور کاهش ترافیک و روان‌سازی رفت‌وآمد در معابر عمومی ارومیه شهرداری ارومیه به ایجاد [[سامانه اتوبوس تندرو]] در ارومیه مبادرت ورزید. کلنگ این پروژه در تیر ماه ۱۳۹۲ زده شد. این سامانه در ارومیه شامل ۲ خط اتوبوس است. خط ۱ به طول ۱۳ کیلومتر و دارای ۱۴ ایستگاه از شهرک ایثار تا میدان خاتم‌الانبیا، مناطق ۲ و ۳ شهرداری را به یکدیگر متصل می‌کند. این خط ۵۴٪ از جمعیت ارومیه را پوشش می‌دهد. خط ۲ نیز از شهرک بهداری تا میدان شهدا کشیده شده است.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۴ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=طرح احداث خط BRT ارومیه هفته دولت کلنگ زنی می‌شود |ناشر=[[خبرگزاری مهر]] |تاریخ=۲۲ تیر ۱۳۹۲ |نشانی=http://www.mehrnews.com/TextVersionDetail/2095451 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131212080001/http://www.mehrnews.com/TextVersionDetail/2095451 |تاریخ بایگانی=۱۲ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۴ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=کلنگ زنی طرح احداث خط BRT ارومیه |ناشر=[[عصر ایران]] |تاریخ=۲۹ تیر ۱۳۹۲ |نشانی=http://www.asriran.com/fa/news/286326/کلنگ-زنی-طرح-احداث-خط-brt-ارومیه |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131203171124/http://www.asriran.com/fa/news/286326/%DA%A9%D9%84%D9%86%DA%AF-%D8%B2%D9%86%DB%8C-%D8%B7%D8%B1%D8%AD-%D8%A7%D8%AD%D8%AF%D8%A7%D8%AB-%D8%AE%D8%B7-brt-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87 |تاریخ بایگانی=۳ دسامبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۴ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=بازدید میدانی و بررسی مسیر اتوبوس تندرو در ارومیه |ناشر=فرمانداری ارومیه |تاریخ=۲۷ شهریور ۱۳۹۲ |نشانی=http://www.urmia-ag.ir/tabid/1317/ctl/ArticleView/mid/1942/articleId/30709/----.aspx |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6Lt7BJKja?url=http://www.urmia-ag.ir/tabid/1317/ctl/ArticleView/mid/1942/articleId/30709/----.aspx |تاریخ بایگانی=15 دسامبر 2013}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۴ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=بررسی مطالعات خط یک اتوبوس تندرو (BRT) شهر ارومیه در صحن شورا تشکیل گردید |ناشر=شورای شهر ارومیه |تاریخ=۷ مرداد ۱۳۹۲ |نشانی=http://www.myurmia.ir/news.php?newsid=390 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131213140002/http://www.myurmia.ir/news.php?newsid=390 |تاریخ بایگانی=۱۳ دسامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۴ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=طرح اتوبوس تندرو، نقش مهمی در کاهش ترافیک ارومیه دارد |ناشر=[[ایرنا]] |تاریخ=۲۹ تیر ۱۳۹۲ |نشانی=http://www3.arak.irna.ir/fa/News/80743315/اجتماعی/طرح_اتوبوس_تندرو__نقش_مهمی_در_کاهش_ترافیک_ارومیه_دارد |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20151118021104/http://www3.arak.irna.ir/fa/News/80743315/%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C/%D8%B7%D8%B1%D8%AD_%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%A8%D9%88%D8%B3_%D8%AA%D9%86%D8%AF%D8%B1%D9%88__%D9%86%D9%82%D8%B4_%D9%85%D9%87%D9%85%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%B4_%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%DA%A9_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF |تاریخ بایگانی=۱۸ نوامبر ۲۰۱۵ |dead-url=yes}}</ref>

=== تاکسی ===
شهر ارومیه داردای بیش از ۷ هزار دستگاه [[تاکسی]] است؛ که این تعداد ۳۵ درصد از سهم حمل و نقل درون‌شهری را در ارومیه به عهده دارند. از این تعداد یک هزار و ۲۷۶ تاکسی پلاک قرمز فعال و ۲ هزار و ۴۲ دستگاه تاکسی پلاک سفید و مربوط به آژانس‌ها هستند.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۱۲ اکتبر ۲۰۱۳ |عنوان=مدیرعامل تاکسیرانی ارومیه خبر داد فعالیت بیش از 7000 تاکسی در ارومیه |ناشر=خبرگزاری فارس |تاریخ=۹۲/۰۶/۱۲ |نشانی=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920612000166 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6Lt7Gy5Nk?url=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920612000166 |تاریخ بایگانی=15 دسامبر 2013}}</ref>

== ورزش ==
از مهم‌ترین اماکن ورزشی ارومیه مجتمع تختی واقع در خیابان کاشانی است که دارای ۲ زمین فوتبال، زمین تنیس، سالن ورزش باستانی، بوکس، تیراندازی، جودو، تکواندو و ژیمناستیک است. [[ورزشگاه غدیر ارومیه|سالن ورزشی ۶۰۰۰ نفری غدیر ارومیه]] که در سال ۱۳۸۶ تأسیس شده از دیگر مکان‌های ورزشی مهم در ارومیه است.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۱۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=اماکن ورزشی موجود شهرستان ارومیه |ناشر=اداره کل ورزش و جوانان آذربایجان غربی |نشانی=http://www.sport-ag.ir/Default.aspx?tabid=6063 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131213222524/http://sport-ag.ir/Default.aspx?tabid=6063 |تاریخ بایگانی=۱۳ دسامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref>

=== فوتبال ===
تنها [[تیم فوتبال]] ارومیه در لیگ‌های ایران [[باشگاه فوتبال نود ارومیه|نود ارومیه]] است که در [[لیگ آزادگان]] بازی می‌کند.<ref>[http://www.tabnakazarsharghi.ir/fa/news/645415/انتقال-امتیاز-گسترش-فولاد-به-ارومیه انتقال امتیاز گسترش فولاد به ارومیه] وبگاه تابناک</ref><ref>[https://www.isna.ir/news/97060300752/چمن-گلی-تصمیمی-برای-انحلال-نود-ارومیه-نداریم-اسم-تیم-تغییر چمن گلی: تصمیمی برای انحلال نود ارومیه نداریم/ اسم تیم تغییر می‌کند] ایسنا</ref><ref>https://www.khabaronline.ir/news/798173/سرانجام-نماینده-ارومیه-امروز-در-لیگ-دسته-یک-فوتبال-به-میدان</ref>

=== والیبال ===
همان‌طور که [[آبادان]] را با [[فوتبال]] و [[استان مازندران|مازندران]] را با [[کشتی (ورزش)|کشتی]] می‌شناسند، ارومیه با [[والیبال]] شناخته می‌شود. تاریخ ورود والیبال به ارومیه به ورود مبلغان مذهبی به ارومیه برمی‌گردد. مردم شهر که از سال ۱۲۹۵ با بازی مبلغان [[آمریکایی‌ها|امریکایی]] در حیاط [[سفارت]] [[آمریکا]] با این ورزش آشنا شده بودند ورزش‌های سنتی را رها نموده و به والیبال روی آوردند. ارومیه از دهه ۴۰ در والیبال وارد تیم‌داری شد.<ref name="مروری بر تاریخ صد ساله والیبال اورمیه"/>
هم‌اکنون از ارومیه با عنوانی چون قطب والیبال ایران<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۶ اکتبر ۲۰۱۳ |عنوان=مصاف قعرنشین و صدرنشین در قطب والیبال ایران / ادامه میزبانی ارومیه در سکوت مطلق |ناشر=باشگاه خبرنگاران |تاریخ=۲۷ دی ۱۳۹۱ |نشانی=http://www.yjc.ir/fa/news/4233777/مصاف-قعرنشین-و-صدرنشین-در-قطب-والیبال-ایران-ادامه-میزبانی-ارومیه-در-سکوت-مطلق |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140406204233/http://www.yjc.ir/fa/news/4233777/%D9%85%D8%B5%D8%A7%D9%81-%D9%82%D8%B9%D8%B1%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86-%D9%88-%D8%B5%D8%AF%D8%B1%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B7%D8%A8-%D9%88%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A8%D8%A7%D9%84-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DA%A9%D9%88%D8%AA-%D9%85%D8%B7%D9%84%D9%82 |تاریخ بایگانی=۶ آوریل ۲۰۱۴ |url-status=dead}}</ref>
یا پایتخت والیبال [[آسیا]] یاد می‌کنند.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۶ اکتبر ۲۰۱۳ |عنوان=استاندار آذربایجان غربی: اورمیه پایتخت والیبال آسیا |ناشر=راوی نیوز |تاریخ=۴ مهر ۱۳۹۱ |نشانی=http://www.rawinews.com/news/31557356.php |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20130517010345/http://www.rawinews.com/news/31557356.php |تاریخ بایگانی=۱۷ مه ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref> همچنین مسابقات جام کنفدراسیون والیبال آسیا ۲۰۱۰ در [[ورزشگاه غدیر ارومیه|استادیوم شش هزارنفری غدیر]] ارومیه برگزار شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8903021462|عنوان=مسابقات والیبال کاپ آسیا در ارومیه برگزار می‌شود|تاریخ بازدید=۱۷ خرداد ۱۳۹۲|پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6Lt7JH8hK?url=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8903021462|تاریخ بایگانی=15 دسامبر 2013}}</ref>

=== جشنواره جهانی جام تموز ===
جام تموز هر ساله و با شرکت بازیکنانی از کشور ایران و دیگر کشورها با اقلیت آشوری چون عراق و سوریه در تابستان در شهر ارومیه برگزار می‌شود.<ref name=" جشنواره بین‌المللی فرهنگی ورزشی جام تموز آشوریان جهان در ارومیه برگزار می‌شود">{{یادکرد وب | تاریخ بازبینی=۱۸ اکتبر ۲۰۱۴ | عنوان=جشنواره بین‌المللی فرهنگی ورزشی جام تموز آشوریان جهان در ارومیه برگزار می‌شود | ناشر=خبرگزاری جمهوری اسلامی | تاریخ=۹ مرداد ۱۳۹۳ | نشانی=http://www.irna.ir/fa/News/81254889/نهادها_و_سایر_رشته_ها/جشنواره_بین_المللی_فرهنگی_ورزشی_جام_تموز_آشوریان_جهان_در_ارومیه_برگزار_می_شود}}</ref><ref name="آذربایجان غربی نماد تعامل ادیان و مذاهب/ جشنواره جام تموز در ارومیه آغاز شد">{{یادکرد وب | تاریخ بازبینی=۱۸ اکتبر ۲۰۱۴ | عنوان=آذربایجان غربی نماد تعامل ادیان و مذاهب/ جشنواره جام تموز در ارومیه آغاز شد | ناشر=خبرگزاری مهر | تاریخ=۱۳ مرداد ۱۳۹۳ | نشانی=http://www.mehrnews.com/TextVersionDetail/2342717}}</ref><ref name="مسابقات جام تموز آشوریان با معرفی تیم‌ها و نفرات برتر پایان یافت">{{یادکرد وب | تاریخ بازبینی=۱۸ اکتبر ۲۰۱۴ | عنوان=مسابقات جام تموز آشوریان با معرفی تیم‌ها و نفرات برتر پایان یافت | ناشر=روزنامه اطلاعات | تاریخ=۲۲ مرداد ۱۳۹۳ | نشانی=http://www.ettelaat.com/etint/2014/08/13/مسابقات-جام-تموز-آشوریان-با-معرفی-تیم/}}{{پیوند مرده}}</ref><ref name=" جشنواره جهانی جام تموز آشوریان در ارومیه آغاز شد ">{{یادکرد وب | تاریخ بازبینی=۱۸ اکتبر ۲۰۱۴ | عنوان=جشنواره جهانی جام تموز آشوریان در ارومیه آغاز شد | ناشر=روزنامه جمهوری اسلامی | تاریخ=۱۴ مرداد ۱۳۹۳ | نشانی=http://www.jomhourieslami.com/1393/13930514/13930514_05_jomhori_islami_warzeshi_0005.html | archiveurl=https://web.archive.org/web/20140808005914/http://www.jomhourieslami.com/1393/13930514/13930514_05_jomhori_islami_warzeshi_0005.html | archivedate=۸ اوت ۲۰۱۴ | dead-url=yes}}</ref><ref name="افتتاحیه جشنواره تموز اورمیه">{{یادکرد وب | تاریخ بازبینی=۱۸ اکتبر ۲۰۱۴ | عنوان=افتتاحیه جشنواره تموز اورمیه | ناشر=رادیو آشوری ارومیه | تاریخ=۷ مرداد ۱۳۹۱ | نشانی=http://assyrian.irib.ir/persian/magazin/assyrian/item/3114-افتتاحیه_جشنواره_تموز_اورمیه(ویدئو_کلیپ) | archiveurl=https://web.archive.org/web/20151122082908/http://assyrian.irib.ir/persian/magazin/assyrian/item/3114-%D8%A7%D9%81%D8%AA%D8%AA%D8%A7%D8%AD%DB%8C%D9%87_%D8%AC%D8%B4%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D9%85%D9%88%D8%B2_%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D9%87(%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A6%D9%88_%DA%A9%D9%84%DB%8C%D9%BE) | archivedate=۲۲ نوامبر ۲۰۱۵ | dead-url=yes}}</ref>

== مراکز درمانی ==
[[پرونده:Westminster Hospital in Urmia.jpg|بندانگشتی|۲۵۰ px|بندانگشتی|دکتر [[جوزف کاکرن]] در شفاخانه وستمینستر در ارومیه]]
[[پرونده:جمعیت شیر و خورشید ارومیه.jpg|بندانگشتی|۲۵۰ px|بندانگشتی|افتتاح جمعیت شیر و خورشید ارومیه، سرهنگ [[علی اکبر درخشانی]] نفر ششم از راست]]
[[پرونده:بیمارستان لشکر ۴ ارومیه.jpg|بندانگشتی|۲۵۰ px|بندانگشتی|بیمارستان لشکر ۴ ارومیه، دوره پهلوی]]
نخستین [[بیمارستان]]، به شیوه نوین، در ارومیه توسط [[جوزف کاکرن]] از اعضای میسیون آمریکایی در سال ۱۳۰۰ تأسیس شد. در این بیمارستان علاوه بر خدمات پزشکی، آموزش نیز داده می‌شد. پس از آن در سال ۱۳۰۴ [[میسیون خواهران نیکوکار]] یک درمانگاه در ارومیه ایجاد کرد. چندی بعد جمعیت شیر و خورشید سرخ (حلال احمر فعلی) ارومیه با ابتکار [[علی اکبر درخشانی]] پس از تهیه مقدمات و روشن نمودن اذهان اهالی، با سرمایه اولیه چهار ریال که از سوی آیت‌الله مجتهد عرب باغی پرداخت شد و با کمک‌های گسترده مردم، تشکیل شد که در مدت کوتاهی دارای مریضخانه و پست‌های سحّی و نیز حمام‌هایی در شهر و چند قریه اطراف شد. این اولین مریضخانه ایرانی در منطقه بود. تا قبل از آن تنها مریضخانه متعلق به میسیون مذهبی آمریکایی‌ها بود، که وظیفه اصلی خود را در تبلیغات دینی می‌دیدند. تأسیس مریضخانه ایرانی تأثیر بسیار خوبی روی مردم داشت و باعث شد آن‌ها اعانات خود را به جمعیت مذکور چندین برابر کنند.<ref>خاطرات سرتیپ علی اکبر درخشانی، نشر صفحه سفید، تهران، ۱۳۸۶، ٢٢٦-٢٢٧</ref>[[بیمارستان شوروی]] نیز در سال ۱۳۲۲ شعبه‌ای در ارومیه تأسیس کرد.<ref>{{پک|سجادی|۲۰۱۳|ک=بیمارستان|کد زبان=fa}}</ref>

در سال ۱۳۸۷ خورشیدی تعداد تخت‌های بیمارستانی موجود شهر ارمیه ۱٬۶۱۲ تخت بوده است که شامل ۹۶۶ تخت در بیمارستان‌های دولتی، ۳۸۴ تخت در بیمارستان تحت پوشش تأمین اجتماعی و ۲۶۲ تخت در بیمارستان‌های بخش خصوصی است.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۵ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=سالنامه آماری سال ۱۳۸۷:تعداد مؤسسات درمانی فعال و تختهای موجود در آن‌ها بر حسب وضعیت حقوقی |ناشر=سازمان مدیریت وبرنامه‌ریزی کشور (سازمان مدیریت وبرنامه‌ریزی آذربایجان غربی) |نشانی=http://www.ostan-ag.gov.ir/portals/0/amar/amar87/amarhtm/fasl16/f16p1.htm |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140406202936/http://www.ostan-ag.gov.ir/portals/0/amar/amar87/amarhtm/fasl16/f16p1.htm |تاریخ بایگانی=۶ آوریل ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref> شهر ارومیه یکی از سه مرکز [[پیوند مغز استخوان]] در ایران و تنها مرکز پیوند مغز و استخوان در شمال‌غرب ایران است.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۵ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=ایران با سالی 400 پیوند جزء سه کشور برتر دنیا در پیوند مغز استخوان است |ناشر=[[روزنامه رسالت]] |تاریخ=۲۹ مهر ۱۳۹۱ |نشانی=http://www.magiran.com/npview.asp?ID=2605909 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140426233337/http://www.magiran.com/npview.asp?ID=2605909 |تاریخ بایگانی=۲۶ آوریل ۲۰۱۴ |url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۵ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=آذربایجان غربی سومین قطب پیوند مغز و استخوان در کشور است |ناشر=[[ایسنا]] |تاریخ=۹ آذر ۱۳۸۹ |نشانی=http://isna.ir/fa/news/8909-06205/رييس-بيمارستان-امام-خميني-ره-اروميه-آذربايجان |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140406203018/http://isna.ir/fa/news/8909-06205/%D8%B1%D9%8A%D9%8A%D8%B3-%D8%A8%D9%8A%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AE%D9%85%D9%8A%D9%86%D9%8A-%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%D9%8A%D9%87-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%8A%D8%AC%D8%A7%D9%86 |تاریخ بایگانی=۶ آوریل ۲۰۱۴ |url-status=dead}}</ref>
همچنین در سال ۱۳۸۷ در ارمیه تعداد ۵۷ آزمایشگاه، ۹۸ داروخانه، ۲۶ مرکز پرتونگاری و ۱۵ مرکز توانبخشی وجود داشته است.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۵ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=سالنامه آماری سال ۱۳۸۷:تعداد آزمایشگاه، داروخانه، مراکز پرتونگاری و توانبخشی استان |ناشر=سازمان مدیریت وبرنامه‌ریزی کشور (سازمان مدیریت وبرنامه‌ریزی آذربایجان غربی) |نشانی=http://www.ostan-ag.gov.ir/portals/0/amar/amar87/amarhtm/fasl16/f16p8.htm |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140406202817/http://www.ostan-ag.gov.ir/portals/0/amar/amar87/amarhtm/fasl16/f16p8.htm |تاریخ بایگانی=۶ آوریل ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref>

بیمارستان شهید عارفیان (سپاه پاسداران انقلاب اسلامی)، بیمارستان رازی (دانشگاهی)، بیمارستان دکتر صولتی (خصوصی)، بیمارستان شفا (خصوصی)، بیمارستان شهید مطهری (دانشگاهی)، بیمارستان ۵۲۳ ارتش (ارتش جمهوری اسلامی ایران)، مرکز آموزشی درمانی امام خمینی (دانشگاهی)، بیمارستان آذربایجان (خصوصی)، بیمارستان آیت‌الله طالقانی (دانشگاهی)، بیمارستان شهید دکتر قلیپور (دانشگاهی)، بیمارستان سیدالشهدا (دانشگاهی)، و بیمارستان امام رضا (تأمین اجتماعی) از جمله مراکز درمانی شهر ارومیه هستند.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۵ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=لیست بیمارستان‌ها |ناشر=وبگاه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی |نشانی=http://avab.behdasht.gov.ir/hospital/ |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6P3Z9z6yE?url=http://avab.behdasht.gov.ir/hospital/ |تاریخ بایگانی=23 آوریل 2014}}</ref>

== رسانه‌ها ==
[[پرونده:Zahrire d bahra.jpg|بندانگشتی|۱۵۰ px|نشریه زاهر یرادی باهرا]]
[[پرونده:O28.jpg|بندانگشتی|۱۵۰ px|نشریه فریاد ارومیه]]

=== صدا و سیما ===
[[پرونده:مرکز تلویزیون ارومیه.jpg|بندانگشتی|۱۵۰ px|مرکز تلویزیون ارومیه]]
{{اصلی|شبکه استانی آذربایجان غربی}}
شبکه استانی آذربایجان غربی در ارومیه به عنوان اولین شبکه محلی در ایران کار خود را از سال ۱۳۴۷ آغاز کرد. این شبکه در ابتدا با ۳ ساعت در روز کار خود را آغاز و تا سال ۱۳۵۱، به میانگین ۷ ساعت برنامه در روز رسید. با ایجاد ایستگاه‌های تقویت امواج در [[میاندوآب]] و [[سرو (شهر)|سرو]] به جز خود استان قسمتی از [[ترکیه]] و [[استان آذربایجان شرقی]] نیز قادر به دریافت امواج این شبکه شدند.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۶ اکتبر ۲۰۱۳ |عنوان=تاریخچه رادیو و تلویزیون در ایران |ناشر=کانون فرهنگی ایرانیان کانادا |نشانی=http://www.ic-ic.ca/index.php?option=com_content&view=article&id=109&Itemid=162 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20130921225837/http://ic-ic.ca/index.php?option=com_content&view=article&id=109&Itemid=162 |تاریخ بایگانی=۲۱ سپتامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref>

=== نشریه‌ها ===
اولین [[نشریه]] محلی ایران در شهر ارومیه به چاپ رسید. این نشریه [[زبان آشوری|آشوری]] زبان با نام [[زاهر یرادی باهرا]] که در زبان آشوری به معنای اشعه روشنای است در سال ۱۲۶۵ قمری برابر ۱۸۴۹ میلادی توسط [[جاستین پرکینز]] آمریکایی منتشر شد. این نشریه دومین نشریه بعد [[کاغذ اخبار]] در ایران است. در سال‌های ۱۳۲۵ قمری (۱۹۰۷ میلادی) تا پایان [[جنبش مشروطه ایران|دوره مشروطه]] نزدیک به ۱۰۰ نشریه در ارومیه منتشر می‌شد دوره مشروطیت [[نشریه فریاد]] به مدیر مسئولی [[حبیب‌الله آقازاده|میرزا حبیب آقازاده]] و سردبیری [[محمود غنی‌زاده]] در ارومیه به دو [[زبان ترکی آذربایجانی|زبان ترکی]] و [[زبان فارسی|فارسی]] و به طرفداری از ترقی ملت و استقلال دولت به‌طور مشروطیت می‌پرداخت. اکراد ساکن آذربایجان غربی در این دوره نشریاتی منتشر کرده‌اند که از مهم‌ترین آنان [[کردستان (نشریه،۱۴-۱۹۱۲)|نشریه کردستان]] به صاحب امتیازی [[عبدالرزاق بدرخان|عبدالرزاق کک بدرخان]] و مدیر مسئولی [[اسماعیل سیمیتقو]] است که به دو زبان‌های [[کردی]] و ترکی منتشر می‌شد. به علت جو پلیس و خفقان در [[دودمان پهلوی|دوران پهلوی]] تنها چهار نشریه در ارومیه منتشر می‌شدند. پس از [[انقلاب ۱۳۵۷ ایران|انقلاب]] ایران نشریاتی شروع به کار کردند که در حال حاضر تنها دو عدد از آن‌ها به کارشان ادامه می‌دهند. اولین روزنامه ارومیه در سال ۱۳۹۰ با نام [[آراز آذربایجان]] شروع به کار کرد.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۶ اکتبر ۲۰۱۳ |عنوان=ارومیه فعال در حوزه مطبوعات/ انتشار اولین نشریه شهرستانی در ارومیه |ناشر=خبرگزاری مهر |تاریخ=۱۶ مهر ۱۳۹۱ |نشانی=http://www.mehrnews.com/detail/News/1714252 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131012082243/http://www.mehrnews.com/detail/News/1714252 |تاریخ بایگانی=۱۲ اکتبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref>

== گردشگری ==
=== بناها ===
ارومیه دارای بناهای تاریخی متعددی است. ار آنجمله می‌توان به [[عمارت شهربانی ارومیه]]، [[سه‌گنبد|عمارت سه گنبد]]، [[موزه ارومیه]]، [[یخچال نه پله|یخچال ۹ پله]]، پل باراندوز، کاروان‌سرای ارومیه، [[بازار ارومیه|بازار قدیم ارومیه]]، گرمابه آخوند، ساختمان جهاد دانشگاهی
، ساختمان شهرداری ارومیه و … اشاره کرد.<ref name="ارومیه: شهر زیبای ادیان و اقوام ایرانی"/>
{{وسط‌چین}}
<gallery>
پرونده:KILESHIN.jpg|[[سنگ‌نوشته کله‌شین|کتیبه اورارتویی کله شین]] که در [[اشنویه]] یافت شده و در [[موزه ارومیه]] نگهداری می‌شود
پرونده:هفت آسیاب.jpg|یئدّی دییرمان (هفت آسیاب)
پرونده:کتیبه بازار اورمیه.jpg|کتیبه بازار ارومیه
<!-- کاربرد تصویر حذف شده پنهان شد: پرونده:درب ورودی بازار ارومیه.jpg|:دروازه بازار ارومیه -->
پرونده:بازار ارومیه.jpg|بازار سنتی ارومیه
</gallery>
{{پایان}}

=== مساجد ===
[[پرونده:مسجد جامع ارومیه.jpg|بندانگشتی|۱۵۰ px|چپ|مسجد جامع ارومیه (در [[دوره قاجار]])]]
[[پرونده:مسجد سردار.jpg|بندانگشتی|۱۵۰ px|مسجد سردار]]
ارومیه دارای [[مسجد|مساجد]] قدیمی فراوانی است. [[مسجد جامع ارومیه]] که گمان بر این است که بر روی ویرانه‌های یک [[آتشکده]] در قرن هفتم هجری قمری ساخته شده است. [[مسجد سردار]]، [[مسجد مناره]] و [[مسجد سیدالشهدا]] از دیگر مساجد تاریخی ارومیه هستند.<ref name="ارومیه: شهر زیبای ادیان و اقوام ایرانی"/>

=== کلیساها ===
بیشتر کلیساهای ارومیه متعلق به آشوریان است هرچند کلیساهای متعلق به ارامنه نیز در ارومیه وجود دارد.<ref name="آذربایجان غربی سرزمین کلیساهای کهن/ سفر به مهد ادیان و مذاهب">{{یادکرد وب | تاریخ بازبینی=۱۱ نوامبر ۲۰۱۴ | عنوان=آذربایجان غربی سرزمین کلیساهای کهن/ سفر به مهد ادیان و مذاهب | ناشر=خبرگزاری مهر | تاریخ=۳۰ اسفند ۱۳۹۱ | نشانی=http://www.mehrnews.com/news/2021329/آذربایجان-غربی-سرزمین-کلیساهای-کهن-سفر-به-مهد-ادیان-و-مذاهب}}</ref> از مهم‌ترین کلیساهای ارومیه می‌توان به [[کلیسای ننه مریم]]، [[کلیسای ماریوخنه]] و [[کلیسای حضرت مریم (ارومیه)|کلیسای حضرت مریم]] اشاره کرد.

=== خانه‌ها ===
خانه‌های تاریخی ارومیه که نهایتاً قدمتشان به [[دوره قاجار]] می‌رسد یکی از جاذبه‌های گردشکری ارومیه محسوب می‌شوند. [[خانه‌های جنرال]]، [[خانه انصاری (ارومیه)|خانه انصاری]] و [[خانه اتحادیه]] از آن جمله‌اند.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=خانه‌های تاریخی آذربایجان غربی تماشاگه قدمت و زیبایی |ناشر=اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان غربی |تاریخ=۱۱ فروردین ۱۳۹۲ |نشانی=http://www.wazchto.ir/mods.php?id=News&file=article&sid=1526 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20151117025714/http://www.wazchto.ir/mods.php?id=News&file=article&sid=1526 |تاریخ بایگانی=۱۷ نوامبر ۲۰۱۵ |dead-url=yes}}</ref>
[[خانه دیزج سیاوش]] در سال ۱۳۸۷ ثبت ملی شد.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۸ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=خانه اربابی روستای دیزج سیاوش ارومیه ثبت ملی شد |ناشر=بولتن نیوز |تاریخ=۱۰ دی ۱۳۸۷ |نشانی=http://www.bultannews.com/fa/news/8253/خانه-اربابی-روستای-دیزج-سیاوش-ارومیه-ثبت-ملی-شد |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140406204644/http://www.bultannews.com/fa/news/8253/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D8%B2%D8%AC-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%88%D8%B4-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%AF |تاریخ بایگانی=۶ آوریل ۲۰۱۴ |url-status=dead}}</ref>

=== دروازه‌ها ===
شهر ارومیه در گذشته به دلیل موقعیت استراتژیک و ایجاد امنیت هشت دروازه در بیرون شهر داشته است که محل استقرار نیروهای نظامی بوده‌اند.<ref name=" دروازه‌ها و گورستان‌های تاریخی ارومیه و محل فعلی آن ها">{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۴ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=دروازه‌ها و گورستان‌های تاریخی ارومیه و محل فعلی آن‌ها |ناشر=باشگاه خبرنگاران |تاریخ=۲۲ تیر ۱۳۹۱ |نشانی=http://www.yjc.ir/fa/news/4019523/دروازه-ها-و-گورستان-های-تاریخی-ارومیه-و-محل-فعلی-آن |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20220623100425/http://www.yjc.ir/fa/news/4019523/%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%B2%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D9%88-%DA%AF%D9%88%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%88-%D9%85%D8%AD%D9%84-%25D |تاریخ بایگانی=۲۳ ژوئن ۲۰۲۲ |url-status=dead}}</ref>
دروازهٔ بالو یا سلماس، دروازهٔ توپراق قلعه، دروازهٔ سویوق بولاق یا هازاران یا گازوران، دروازهٔ بازار باش، دروازهٔ ارک، دروازهٔ یوردشاه ودروازهٔ نوگچریانو گذر نام این هشت دروازه است.<ref name=" دروازه‌ها و گورستان‌های تاریخی ارومیه و محل فعلی آن ها"/><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۴ ژانویه ۲۰۱۴ |عنوان=نائب رئیس شورای اسلامی شهر ارومیه: هشت دروازه شهر با تلفیقی از هنر معماری قدیم و معاصر احداث می‌شود |ناشر=شهرداری ارومیه |تاریخ=۲۶ آذر ۱۳۹۲ |نشانی=http://urmia.ir/منوی-اصلی/اخبار/ArtMID/438/ArticleID/409/نائب-رییس-شورای-اسلامی-شهر-ارومیه-هشت-دروازه-شهر-با-تلفیقی-از-هنر-معماری-قدیم-و-معاصر-احداث-می-شود |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140406204036/http://urmia.ir/%D9%85%D9%86%D9%88%DB%8C-%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/ArtMID/438/ArticleID/409/%D9%86%D8%A7%D8%A6%D8%A8-%D8%B1%DB%8C%DB%8C%D8%B3-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%B2%D9%87-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D9%84%D9%81%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85-%D9%88-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D8%A7%D8%AD%D8%AF%D8%A7%D8%AB-%D9%85%DB%8C-%D8%B4%D9%88%D8%AF |تاریخ بایگانی=۶ آوریل ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref>

=== هتل‌ها ===
از جمله مراکز اقامتی ارومیه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=لیست هتل‌های استان آذربایجان غربی |ناشر=سایت هتلداران ایران |نشانی=http://www.hoteldari.com/hotel1/management/hotels_primery_list.php?_ostan=2 |پیوند بایگانی=https://www.webcitation.org/6P3ZE6CTW?url=http://www.hoteldari.com/hotel1/management/hotels_primery_list.php?_ostan=2 |تاریخ بایگانی=23 آوریل 2014}}</ref>
{| class="wikitable"
|-
! نام !! درجه (تعداد ستاره) !! تعداد اتاق
|-
| آنا || ۵ || ۲۰۰<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=هتل 5 ستاره آنا در ارومیه تا 6 ماه آینده افتتاح می‌شود |ناشر=خبرگزاری مهر |تاریخ=۱۸ آبان ۱۳۹۱ |نشانی=http://www.mehrnews.com/detail/News/1738641 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140406203720/http://www.mehrnews.com/detail/News/1738641 |تاریخ بایگانی=۶ آوریل ۲۰۱۴ |url-status=dead}}</ref>
|-
| دنیز || ۵ || ۵۴
|-
| دیاکو|| ۴ ||
|-
| ساحل || ۴ || ۷۰<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |عنوان=جزئیات هتل ساحل ارومیه |ناشر=مرکز بین‌المللی رزرو هتل |نشانی=http://www.ihb.ir/Hotel/MoreInfo?Hid=-840859051&isab=False&avg=0&avgex=0 |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131220224937/http://www.ihb.ir/Hotel/MoreInfo?Hid=-840859051&isab=False&avg=0&avgex=0 |تاریخ بایگانی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref>
|-
| پارک || ۴ || ۷۵
|-
| جهانگردی || ۴ || ۷۴
|-
| دریا || ۳ || ۴۵
|-
| مروارید || ۳ || ۳۶
|-
| آریا || ۳ || ۳۷
|-
| آذران || ۲ || -
|-
| خرم || ۲ || -
|-
| رضا || ۲ || -
|-
| مجتمع جهانگردی فانوس || ۲ || -
|-
| ارگ || ۱ || -
|-
| تک ستاره || ۱ || -
|}

=== غذاهای سنتی ===
[[پرونده:Greek dolmades.jpg|بندانگشتی|دلمه برگ مو]]
از غذاهای سنتی ارومیه می‌توان به [[دلمه برگ مو|دلمهٔ برگ مو]]، [[کوفته]]، [[یتیمچه]] و آش‌های [[آش کشک|کشک]] (قاتیخ) ،[[آش عیران|عیران]] و [[آش اماج|اماج]] اشاره کرد.<ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۶ اکتبر ۲۰۱۳ |عنوان=غذاهای محلی ارومیه |ناشر=oromieh.com |نشانی=http://www.oromieh.com/index.php/2010-02-02-19-06-13 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140227094737/http://www.oromieh.com/index.php/2010-02-02-19-06-13 |تاریخ بایگانی=۲۷ فوریه ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref>

=== شیرینی‌ها ===
[[پرونده:Noghl.png|بندانگشتی|[[نقل]] ارومیه، مهم‌ترین سوغاتی این شهر]]
[[نقل]] مهم‌ترین سوغات ارومیه است که در انواع [[بیدمشک]]ی، [[گردو]]یی، [[زعفران]]ی، [[پسته]]‌ای و [[بادام]]ی عرضه می‌شود. با این حال نقل بیدمشک معروف‌ترین نوع نقل در ارومیه است. این نوع نقل با [[عرقیات|عرق]] بیدمشک که محصول خود ارومیه است تهیه می‌شود. از دیگر عرقیات ارومیه [[بادرنجبویه|بادرنجبو]] است که در تهیه شربت از آن استفاده می‌شود. [[حلوا]]ی گردو و حلوای هویچ از دیگر سوغاتی‌های ارومیه است.<ref name=" آشنایی با سوغاتی‌های استان آذربایجان‌غربی ">{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۶ اکتبر ۲۰۱۳ |عنوان=آشنایی با سوغاتی‌های استان آذربایجان‌غربی |ناشر=همشهری آنلاین |تاریخ=۲۳ آذر ۱۳۹۱ |نشانی=http://www.hamshahrionline.ir/details/194253 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131029191119/http://www.hamshahrionline.ir/details/194253 |تاریخ بایگانی=۲۹ اکتبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۶ اکتبر ۲۰۱۳ |عنوان=سوغاتی‌های معروف ارومیه |ناشر=oromieh.com |نشانی=http://www.oromieh.com/index.php?option=com_content&view=article&id=61&Itemid=40 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20131029194326/http://www.oromieh.com/index.php?option=com_content&view=article&id=61&Itemid=40 |تاریخ بایگانی=۲۹ اکتبر ۲۰۱۳ |url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۶ اکتبر ۲۰۱۳ |عنوان=شیرینی کام مسافران با نقل ارومیه |ناشر=ایسنا |تاریخ=۳۱ مرداد ۱۳۹۱ |نشانی=http://orumiyeh.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=6650 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20150720210105/http://orumiyeh.isna.ir/Default.aspx?NSID=5 |تاریخ بایگانی=۲۰ ژوئیه ۲۰۱۵ |url-status=dead}}</ref>

=== صنایع دستی ===
[[صنایع دستی]] چوبی و [[نازک‌کاری (صنایع دستی)|ریزه‌کاری و نازک‌کاری چوب]] از سوغاتی‌های ارومیه است.<ref name=" آشنایی با سوغاتی‌های استان آذربایجان‌غربی "/>

== روابط بین‌المللی ==
=== شهرهای خواهر ===
{{اصلی|فهرست شهرهای دارای خواهرخوانده در ایران}}
[[پرونده:Trabzon,Kizlar1.jpg|بندانگشتی|[[ترابوزان]]؛ از خواهرخوانده‌های ارومیه.]]
[[پرونده:Varna Cathédrale.jpg|بندانگشتی|[[وارنا]]؛ از خواهرخوانده‌های ارومیه.]]
[[پرونده:Erzurum view.jpg|بندانگشتی|[[ارزروم]]؛ از خواهرخوانده‌های ارومیه.]]
ارومیه با ۳ شهر جهان دارای پیوند [[خواهرخواندگی (شهرها)|خواهرخواندگی]] است.
{|class="sortable wikitable"
|-
!پرچم
!نام کشور
!شهر خواهرخوانده
|-
|{{پرچمک|ترکیه}}
|[[ترکیه]]
|[[ترابوزان]]<ref name="هنر نیوز">{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=۴ اکتبر ۲۰۱۳ |عنوان=کدام شهرهای جهان با هم خواهر و برادرند؟ |ناشر=پایگاه خبری هنر نیوز |تاریخ=۵ بهمن ۱۳۹۰ |نشانی=http://www.honarnews.com/vdcfeydm.w6dv1agiiw.html |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140217114317/http://www.honarnews.com/vdcfeydm.w6dv1agiiw.html |تاریخ بایگانی=۱۷ فوریه ۲۰۱۴ |url-status=dead}}</ref>
|-
|{{پرچمک|بلغارستان}}
|[[بلغارستان]]
|[[وارنا]]<ref name="هنر نیوز"/>
|-
|{{پرچمک|ترکیه}}
|[[ترکیه]]
|[[ارزروم]]<ref name="دورنا نیوز">{{یادکرد وب |تاریخ بازبینی=1393/6/24 |عنوان=خواهر خواندگی اورمیه و ارزروم ترکیه/اشتراکات زبانی و تاریخی پله‌ای برای توسعه و پیشرفت |ناشر=پایگاه خبری دورنا نیوز |تاریخ=1393 شهریور 24 |نشانی=http://durnanews.ir/?p=5913 |کد زبان=fa |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20140921005656/http://durnanews.ir/?p=5913 |تاریخ بایگانی=۲۱ سپتامبر ۲۰۱۴ |url-status=dead}}</ref>
|}

== پانویس ==
{{پانویس|۴}}

== منابع ==
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=رضا|نام=عنایت‌الله| عنوان = ارومیّه|دانشنامه=[[دانشنامه ایران]]|سال=۱۳۸۶|نشانی=|تاریخ بازبینی=۲۲ اکتبر ۲۰۱۳ |زبان=fa| پیوند بایگانی = | تاریخ بایگانی =}}
* {{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی=نصیرآوا |نام=میاخشی خانم |پیوند نویسنده=|عنوان=بازشناسی یک منبع دست اول برای تاریخ اجتماعی ایران (نسخه خطی دفتر مفصل لوای ارومیه و خلخال) |ژورنال=فصلنامه گنجینه اسناد |پیوند=http://www.ensani.ir/storage/Files/20131026151706-9560-64.pdf |شماره=۹۰ |سال=۱۳۹۲|ref=harv|دوره=سال بیست و سوم|ص=| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6P3ZJlDoq | تاریخ بایگانی = ۲۳ آوریل ۲۰۱۴}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=گنجی|نام=محمد حسن| عنوان = آذربایجان|دانشنامه=[[دانشنامه بزرگ اسلامی]]|سال=۲۰۱۳|نشانی=http://lib.eshia.ir/23022/1/144/ارمنی|تاریخ بازبینی=۲۲ اکتبر ۲۰۱۳| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6P9ZTzUfW | تاریخ بایگانی = ۲۷ آوریل ۲۰۱۴}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=سجادی|نام=صادق| عنوان = بیمارستان|دانشنامه=[[دانشنامه جهان اسلام]]|سال=۲۰۱۳|نشانی=http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=2525|تاریخ بازبینی=۲۲ اکتبر ۲۰۱۳ |زبان=fa| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6P9ZV2dmY | تاریخ بایگانی = ۲۷ آوریل ۲۰۱۴}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=بلوکباشی|نام=علی| عنوان = اصانلو|دانشنامه=[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|سال=۱۳۷۷|نشانی=http://lib.eshia.ir/23022/9/3588|تاریخ بازبینی=۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ |زبان=fa| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6P9ZVNtNE | تاریخ بایگانی = ۲۷ آوریل ۲۰۱۴}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=امیراحمدیان|نام=بهرام| عنوان = تقسیمات کشوری|دانشنامه=[[دانشنامه جهان اسلام]]|سال=|نشانی=http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3749|تاریخ بازبینی=۴ دسامبر ۲۰۱۳ |زبان=fa| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6P9ZW1U1X | تاریخ بایگانی = ۲۷ آوریل ۲۰۱۴}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=دهخدا|نام=علی‌اکبر| عنوان = برده سور|دانشنامه=[[لغت‌نامه دهخدا]]|سال=۲۰۱۳|نشانی=http://www.loghatnaameh.org/dehkhodaworddetail-3913b88ed20745f68240ed96c14446ac-fa.html|تاریخ بازبینی=۴ دسامبر ۲۰۱۳ |زبان=fa| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6P9ZWN8LD | تاریخ بایگانی = ۲۷ آوریل ۲۰۱۴}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=دهخدا|نام=علی‌اکبر| عنوان = ارومی|دانشنامه=[[لغت‌نامه دهخدا]]|سال=|نشانی=http://www.loghatnaameh.org/dehkhodaworddetail-d3792a74903a4b44a5e43a3c22d3181a-fa.html|تاریخ بازبینی=۲۱ دسامبر ۲۰۱۳ |زبان=fa| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6P9ZYob4K | تاریخ بایگانی = ۲۷ آوریل ۲۰۱۴}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=جلالی‌مقدم|نام=مسعود| عنوان = آسوریان|دانشنامه=[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|سال=۲۰۱۳|نشانی=http://lib.eshia.ir/23022/1/211/آسوریان|تاریخ بازبینی=۱۱ دسامبر ۲۰۱۳ |زبان=fa| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6P9ZbJBUD | تاریخ بایگانی = ۲۷ آوریل ۲۰۱۴}}
* {{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=تفضّلی|نام=احمد| عنوان = آرامی|دانشنامه=[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|سال=۲۰۱۳|نشانی=http://lib.eshia.ir/23022/1/164/ارومیه|تاریخ بازبینی=۱۱ دسامبر ۲۰۱۳ |زبان=fa| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6P9Zbvkm5 | تاریخ بایگانی = ۲۷ آوریل ۲۰۱۴}}
* {{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی=پور احمد|نام=احمد|پیوند نویسنده=|عنوان=ویژگیها و توزیع جغرافیایی بازسازی مناطق جنگزده استان آذربایجان غربی |ژورنال=دو ماهنامه بررسی‌های تاریخی |پیوند=http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/319764|شماره=۱۵۰ |سال=۱۳۷۸|ref=harv|دوره=|ص=۵۵ تا ۶۹| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6P3ZKmBpw | تاریخ بایگانی = ۲۳ آوریل ۲۰۱۴}}
* {{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی=مبارکی|نام=امید|پیوند نویسنده=|عنوان=ارائهٔ الگوی بهینهٔ گسترش کالبدی- فضایی شهر ارومیه|ژورنال=جغرافیا و توسعه|پیوند=http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/66913923206.pdf|شماره=۳۲ |سال=۱۳۹۲|ref=harv|دوره=|ص=۷۵ تا ۸۸| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6P3ZLWCsE | تاریخ بایگانی = ۲۳ آوریل ۲۰۱۴}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =دیهیم | نام = محمد| پیوند نویسنده =| عنوان =تذکره شعرای آذربایجان| ترجمه=| سال =۱۳۶۷| ناشر = انتشارات آذرابادگان|مکان = تبریز | شابک =964-90342-1-8}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =رئیس‌نیا | نام = رحیم| پیوند نویسنده =| عنوان =آذربایجان در سیر تاریخ ایران از آغاز تا اسلام| ترجمه=| سال =۱۳۷۸| ناشر = انتشارات مبنا|مکان = تهران | شابک =۹۶۴-۹۹۴۴-۰۰-۷}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =دولت‌آبادی | نام = عزیز| پیوند نویسنده =عزیز دولت‌آبادی| عنوان =سخنوران آذربایجان| ترجمه=| سال =۱۳۹۰| ناشر = انتشارات ستوده|مکان = تبریز | شابک =964-91019-4-2}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =مشکور | نام = محمدجواد| پیوند نویسنده =محمدجواد مشکور| عنوان =نظری به تاریخ آذربایجان| ترجمه=| سال = ۱۳۷۵ | ناشر = انجمن آثار و مفاخر فرهنگی|مکان = تهران | شابک =}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =بابایی نیولویی | نام = علی| پیوند نویسنده =| عنوان = نام‌آوران اورمیه| ترجمه=| سال =۱۳۸۹| ناشر =تکدرخت، اختر|مکان = تهران، تبریز | شابک =978-600-5559-29-3}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =معاونت سنجش از دور و جغرافیا | نام = (اداره کل جغرافیایی)| پیوند نویسنده =| عنوان =فرهنگ جغرافیایی شهرستانهای کشور: شهرستان ارومیه| ترجمه=| سال =۱۳۷۸| ناشر =سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح|مکان =تهران| شابک =۹۶۴-۶۳۸۳-۳۸}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح | نام =اداره کل جغرافیایی| پیوند نویسنده =| عنوان =فرهنگ جغرافیایی رودهای کشور| ترجمه=| سال =۱۳۸۱| ناشر =سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح|مکان =تهران| شابک =۴۹۶۴-۸۴۰۸۸۴۶-۷}}
* {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی =رضا | نام =عنایت الله | پیوند نویسنده =عنایت الله رضا | مقاله =دریاچه اورمیه | دانشنامه =[[دایرة المعارف بزرگ اسلامی]] |جلد=۱۰| سال =۱۳۸۰ | ناشر =مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی | مکان =تهران | شابک =964-7025-05-X | صفحه =۴۲۲–۴۲۴ | پیوند مقاله =http://www.cgie.org.ir/shavad.asp?id=123&avaid=4110 | تاریخ بازبینی =۲۰۱۲-۰۵-۱۳}}

{{چپ‌چین}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Amurian|نام=A.|پیوند نویسنده=| عنوان = ARMENIANS OF MODERN IRAN|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=۱۹۸۶| پیوند مقاله =http://www.iranicaonline.org/articles/armenians-of-modern-iran|تاریخ=15 Dec 1986|تاریخ بازبینی=15 Dec 2013 |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6P9ZcgAEu | تاریخ بایگانی = 27 April 2014}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=BERBERIAN|نام=MANUEL|پیوند نویسنده=| عنوان = EARTHQUAKES|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=۱۹۹۶| پیوند مقاله =http://www.iranicaonline.org/articles/earthquakes|تاریخ=15 Dec 1996|تاریخ بازبینی=17 Nov 2013 |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6P9ZdX9mA | تاریخ بایگانی = 27 April 2014}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=|نام=|پیوند نویسنده=| عنوان = Orūmīyeh|دانشنامه=[[دانشنامه بریتانیکا|Encyclopædia britannica]]|سال=۲۰۱۳| پیوند مقاله =http://www.britannica.com/EBchecked/topic/433619/Orumiyeh|تاریخ=Dec |تاریخ بازبینی=21 Dec 2013 |زبان=en| پیوند بایگانی =http://www.webcitation.org/6Lt5cZv62 | تاریخ بایگانی = 15 Dec 2013}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Hassanpour|نام=Amir|پیوند نویسنده=| عنوان = DIMDIM|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=۱۹۹۵| پیوند مقاله =http://www.iranicaonline.org/articles/dimdim|تاریخ=15 Dec 1996|تاریخ بازبینی=21 Nov 2013 |زبان=en| پیوند بایگانی =http://www.webcitation.org/6Lt5hAX2q | تاریخ بایگانی = 15 Dec 2013}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Ehlers|نام=Eckhart|پیوند نویسنده=| عنوان = Lake Urmia|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=۲۰۱۳| پیوند مقاله =http://www.iranicaonline.org/articles/urmia-lake|تاریخ=05 Feb 1996|تاریخ بازبینی=20 Dec 2013 |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6P9ZeLPQr | تاریخ بایگانی = 27 April 2014}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Firouz|نام=Eskandar|پیوند نویسنده=| عنوان = NATIONAL PARKS OF IRAN|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=۲۰۱۳| پیوند مقاله =http://www.iranicaonline.org/articles/national-parks-iran|تاریخ=28 Jan 2013|تاریخ بازبینی=20 Nov 2013 |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6P9Zf8IZL | تاریخ بایگانی = 27 April 2014}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=PIROYAN|نام=WILLIAM|پیوند نویسنده=| عنوان = FESTIVALS ix. Assyrian|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=۱۹۹۹| پیوند مقاله =http://www.iranicaonline.org/articles/festivals-ix-assyrian|تاریخ=15 Dec 1999|تاریخ بازبینی=17 Nov 2013 |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6P9ZfvmiY | تاریخ بایگانی = 27 April 2014}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Algar|نام=Hamid|پیوند نویسنده=| عنوان = IRAN ix. RELIGIONS IN IRAN (2) Islam in Iran (2.3) Shiʿism in Iran Since the Safavids|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=۲۰۰۶| پیوند مقاله =http://www.iranicaonline.org/articles/iran-ix23-shiism-in-iran-since-the-safavids|تاریخ=15 Dec 2006|تاریخ بازبینی = 4 Dec 2013 |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6P9Zgk5oP | تاریخ بایگانی = 27 April 2014}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Doerfer|نام=G|پیوند نویسنده=| عنوان = AZERBAIJAN viii. Azeri Turkish|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=۲۰۰۶| پیوند مقاله =http://www.iranicaonline.org/articles/azerbaijan-viii|تاریخ=15 Dec 1988|تاریخ بازبینی = 7 Dec 2013 |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6P9ZhYYJY | تاریخ بایگانی = 27 April 2014}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Balland|نام=D|پیوند نویسنده=| عنوان = BĀRĀN|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=۲۰۰۶| پیوند مقاله =http://www.iranicaonline.org/articles/baran-rain|تاریخ=15 Dec 1988|تاریخ بازبینی=10 Dec 2013 |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6P9ZiKzGS | تاریخ بایگانی = 27 April 2014}}
* {{یادکرد|مقاله=URMIYA|نویسند= Minorsky, V. , -[C.E. Bosworth],J.F. COAKLEY|کتاب=Encyclopaedia of Islam|ویرایش=2nd Edition |ناشر=Brill Academic Publishers|سال=|شابک= 9789004139749}}
* {{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Kjeilen|نام=Tore|پیوند نویسنده=| عنوان = Orumiyeh |دانشنامه=[[دانشنامه لوک‌لکس|Looklex Encyclopaedia]]|سال=۱۹۹۶| پیوند مقاله =http://looklex.com/e.o/orumiyeh.htm|تاریخ=15 Dec 1996|تاریخ بازبینی=18 Des 2013 |زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6P9Zj9BT9 | تاریخ بایگانی = 27 April 2014}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =Gaunt| نام =David| پیوند نویسنده=| نام ویراستار۱=| نام خانوادگی ویراستار۱ =| پیوند ویراستار۱=| نام ویراستار۲ =| نام خانوادگی ویراستار۲ =| پیوند ویراستار۲ =| عنوان =Massacres, Resistance, Protectors: Muslim-Christian Relations in Eastern Anatolia during World War I| سال =۲۰۰۶ | ناشر =Gorgias Press|مکان =New York| شابک =1593333013|زبان =en}}
{{پایان چپ‌چین}}

{{جعبه پیوند به پروژه‌های خواهر
|نویسنده=خیر
|ویکی‌واژه=ارومیه
|ویکی‌نسک=ارومیه
|ویکی‌گفتاورد=ارومیه
|ویکی‌نبشته=ارومیه
|ویکی‌انبار=Urmia
|ویکی‌خبر=ارومیه
|ویکی‌گونه=خیر
|ویکی‌سفر=ارومیه
}}

== پیوند به بیرون ==
* {{رسمی|urmia.ir|پرتال شهرداری ارومیه}}
* [http://urmia.ir/portals/0/Users/003/03/3/92-5/oromie%20map2.jpg نقشه ارومیه]
* [http://www.vajje.com/vajje/search/رضائیه رضائیه] در واژه‌نامهٔ اینترنتی واژه
* [http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/463707?sta=ارومیه&sto=&ste= اورمیه یا ارومیه]

{{Navboxes
|title=جعبه‌های گشتن ارومیه
|state=expanded
|list=
{{موضوعات ارومیه}}
{{استان آذربایجان غربی}}
{{کلان‌شهرهای ایران}}
{{مراکز استان‌های ایران}}
{{پرجمعیت‌ترین شهرهای ایران}}
{{دانشگاه‌های استان آذربایجان غربی}}
{{راه شاهی}}
}}

[[رده:ارومیه|*]]
[[رده:بنیان‌گذاری‌ها در هزاره ۲ (پیش از میلاد)]]
[[رده:شهرهای استان آذربایجان غربی]]
[[رده:شهرهای باستانی]]
[[رده:شهرهای حاشیه دریاچه ارومیه]]
[[رده:شهرهای راه ابریشم]]
[[رده:شهرهای شهرستان ارومیه]]
[[رده:مرکز استان‌های ایران]]
[[رده:مقاله‌های دارای ویدئو]]
[[رده:مناطق مسکونی آشوریان]]
[[رده:همه مقاله‌های بدون منابع معتبر]]