آرتو طریان

آرتو طریان
آرتو طریان
زادهٔ	۲۵ شهریور ۱۲۷۱ ۱۵ سپتامبر ۱۸۹۲ تهران
درگذشت	۱۳۳۳ خورشیدی ۱۹۵۴ میلادی
ملیت	ایرانی ارمنی‌تبار
پیشه	هنرپیشه و کارگردان
همسر(ها)	وارتو طریان
فرزندان	آلنوش طریان

آرتو طریان (ارمنی: Արտո Տերյան زاده ۱۲۷۱ خورشیدی در تهران - درگذشته ۱۳۳۳ خورشیدی) هنرپیشه و کارگردان تئاتر ایرانی ارمنی‌تبار بود.

آرتو تریان مؤسس گروه‌های تئاتری بسیاری در تهران بود و در نقش‌های متعددی روی صحنه آمده است. وی نقش بسزایی در پیشرفت تئاتر ایران داشت و نمایش‌نامه‌های چندی را به زبان‌های ارمنی و فارسی ترجمه نموده است.

زندگی‌نامه

در پنجشنبه ۲۵ شهریور ۱۲۷۱ خورشیدی (۱۵ سپتامبر ۱۸۹۲ میلادی) در محله ارمنیان واقع در دروازه قزوین (نزدیک میدان وحدت اسلامی کنونی) دیده به جهان گشود. او در مدرسه هایگازیان، مدرسه ارمنیان تهران تحصیل کرد، طریان در دوره تحصیل به زبان‌های فارسی، ارمنی و فرانسه تسلط کامل پیدا کرد سپس به آموختن زبان روسی پرداخت.

این زوج هنرمند از ۱۹۱۴ م. فعالیت رسمی هنری خود را شروع کردند و در این مدت به دو هنرمند اصلی صحنه‌های نمایش ارمنیان تهران تبدیل شدند. از ۱۹۱۶ میلادی زوج هنرمند وارتو و آرتو طریان بر روی صحنه‌های نمایش ارمنیان تهران ظاهر شدند. از ۱۹۳۲ تا ۱۹۲۳ میلادی تئاتر ارمنیان تهران فعالیت خود را با گروه‌های بسیاری ادامه داد. در این میان استودیو دراماتیک که آرتو طریان آن را اداره می‌کرد، جایگاه خاصی در بین جوانان تهرانی داشت.

وی با تشویق همسرش برای ادامه تحصیل در سال ۱۲۹۶ خورشیدی (۱۹۱۷ میلادی) به روسیه و ضمن تحصیل در مسکو به مطالعه و کسب تجربه در هنر تئاتر پرداخت. چون به تهران بازگشت با هنرمندان «انجمن دوستداران تئاتر» همکاری کرد.

زوج طریان در سال ۱۳۰۰ ش. نمایشنامه «حکایت» و سپس درام «عشق و وطن» نوشته علی‌اکبرخان سیاسی را اجرا کردند. آنان مجدداً نمایشنامه «پریچهر و پریزاد» را در ماه قوس (آذر) ۱۳۰۰ در سالن گراند هتل تهران نمایش دادند.

حسن مقدم متخلص به علی نوروز در سال ۱۳۰۰ ش. نمایشنامه «جعفرخان از فرنگ آمده» را نوشت و آرتو طریان با همکاری همسرش لالا و اعضای «گروه تئاتر کانون ایران جوان» در شب هشتم حمل (فروردین) ۱۳۰۱ در سالن گراند هتل تهران این نمایشنامه کمدی را به روی صحنه آورد.

آرتو طریان نمایشنامه «ناپلئون» را که برای براساس زندگی ناپلئون بناپارت امپراتور فرانسه تنظیم کرده بود اجرا کرد. همکاری آرتو طریان و همسرش با «کانون ایران جوان» تا سال ۱۳۰۹ ادامه داشت.

به مناسبت پنجاهمین سال تأسیس مدرسهٔ مختلط هایگازیان (مدرسه ارمنیان تهران) در روز نهم آبانماه ۱۳۰۴، نمایشنامه «غریزه» اثر هانری کیست ماکلر و ترجمه هایک گاراکاش درام در چهار پرده به کارگردانی آرتور طریان در سال مدرسه هایگازیان اجرا گردید، نقش آفرینان نمایشنامه عبارت بودند از: وارتو طریان (لالا)، د. گوورگیان، برسابه هوسپیان، هایک گاراگاش، ب. آقاسیان، آرا هاروتیونیان، آرا در-هوهانسیان، گ. هاروتیونیان. هنرمندان «استودیو تئاتر» به سرپرستی و کارگردانی آرتو طریان، روز پنجم اسفندماه ۱۳۰۴ (۲۵ فوریه ۱۹۲۶) نمایشنامه «برای خوشبختی» نوشته س. بشی بشووسگی ترجمه آرتو طریان را بر روی صحنه آوردند. آرتو طریان در سال ۱۳۰۵ سه نمایشنامه در تالار مدرسه هایگازیان به روی روس صحنه آورد. ... در بهار سال ۱۳۰۷ آرتو طریان و همسرش رهسپار رشت شدند. ره آورد آنان برای هنردوستان رشت، نمایشنامه کمدی «مجسمه مرمری» یا «نیوبه» ترجمه ورویر بود. دومین نمایشنامه‌ای که آرتو طریان به روی صحنه آرود. نمایشنامه «عشق و خیانت» اثر فریدریش شیلر نویسنده نامدار آلمانی بود. سومین نمایشنامه، نمایشنامه در اوایل سال ۱۳۰۸ شمسی آرتو طریان، آرداشس قازاریان و افلاطون کیخسرو شاهرخ، در سالن تئاتر زرتشتیان تهران، تئاتر سیروس را بنیان نهادند و برای آموزش هنرهای دراماتیک، «استودیو تئاتر» را در محل تئاتر سیروس دایر کردند و برای جلب علاقه‌مندان اعلامیه‌ای منتشر ساختند. آرتو طریان روز پنجشنبه ۱۹ دی ماه ۱۳۰۸ نمایشنامه‌های «شرافت» درام در یک پرده نوشته هرمان زودرمان (آلمانی) و «زن گنگ» کمدی در دو پرده تصنیف آناتول فرانس را به روی صحنه آورد. در پائیز ۱۳۰۹ آرتو طریان نمایشنامه «شب هزار و یکم» اثر رضاکمال شهرزاد و دو تابلو از اپرای «آنوش» اثر هوهانس تومانیان را به روی صحنه آورد.

تالار تئاتر زرتشتیان تئاتر سیروس در سال ۱۳۰۸ (۱۹۲۹ میلادی) توسط آرتو طریان، آرداش قازاریان و افلاطون کیخسرو بنیانگذاری شد.

آرتو طریان افسر ارتش بود و آخرین درجه‌ای که اخذ کرده بود درجه سرتیپی بود. آرتو طریان طبع شعر داشت و اشعاری که به زبان ارمنی می‌سرود با نام «آ. آریزاد» در جراید ارمنی زبان سراسر جهان منتشر می‌گردید. چهار جلد کتاب از آرتو طریان به یادگار مانده است. یکی از دیوان‌های اشعار او در شهر ونیز ایتالیا به چاپ رسیده است.

آرتو تریان در سال ۱۳۳۳ خورشیدی (۱۹۵۴ میلادی) بدرود حیات گفت.

زندگی خصوصی

این زوج هنری (وارتو و آرتو) در سال ۱۲۹۹ خورشیدی صاحب دختری به نام آلنوش شدند که سال‌ها بعد به «مادر نجوم» و «بانوی اختر فیزیک ایران» ملقب گردید.

منابع

• لازاریان، ژانت دیگرانوهی (۱۳۸۲)، «تئاتر»، دانشنامه ایرانیان ارمنی، تهران: انتشارات هیرمند، ص. ۴۲۲، شابک ۹۶۴-۶۹۷۴-۵۰-۳
• مشکنبریانس، ژیلبرت (زمستان ۱۳۸۵). «نگاهی به تئاتر ارمنیان ایران». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال دهم (۳۸).
• هوویان، آندرانیک (۱۳۸۰). ارمنیان ایران. تهران: مرکز بین‌المللی گفتگوی فرنگ‌ها با همکاری انتشارات هرمس. شابک ۹۶۴-۳۶۳-۰۰۷-۲.
• هویان، آندرانیک (پاییز و زمستان ۱۳۷۹). «تئاتر». آرتو طریان و وارتو طریان (۲۴ و ۲۵): ۲۷۹–۳۰۲.
• یاقوتی، صغری. «در گسترده تئاتر جهان: هنرمندان ارمنی و تئاتر ایران». روزنامه آلیک، ۲ مرداد ۱۳۹۳.
• یونانسیان، ایساک (زمستان ۱۳۸۵). «ارمنیان و تئاتر رشت». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال دهم (۳۸).
• «چهره‌های معرفی شده در نمایشگاه هنرمندان ارمنی ایران». فصلنامه فرهنگی پیمان، ش. ۶۴ (هفدهم)

• Արտո_Տերյան at Avproduction.am بایگانی‌شده در ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine