پرش به محتوا

بحث:انقلاب ۱۳۵۷

محتوای صفحه در زبان‌های دیگر پشتیبانی نمی‌شود
افزودن مبحث
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد


گاهشمار

[ویرایش]

عجیب است این رویداد گاهشمار و الگوی ناوبری ندارد! اگر کاربری علاقه‌مند است میتواند این مستند را تماشا کند. -- ‏ SunfyreT ‏۴ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۳۴ (UTC)پاسخ

درخواست ویرایش در ۷ دسامبر ۲۰۲۳

[ویرایش]

⋮ «انقلاب اسلامی» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، انقلاب اسلامی (ابهام‌زدایی) را ببینید. انقلاب ایران

تظاهرات گسترده مردم در روز عاشورای حسینی ۲۱ آذر ۱۳۵۷ در پل کالج (پل حافظ کنونی) تهران تاریخ ۱۷ دی ۱۳۵۶ – ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ ۷ ژانویهٔ ۱۹۷۸ – ۱۱ فوریه ۱۹۷۹ (۴۴ سال پیش) مکان ایران علت‌ها نارضایتی از حکومت محمدرضا پهلوی تبعید سیدروح‌الله خمینی عدالت اجتماعی امپریالیسم انگیزه‌های مذهبی و غیره هدف‌ها سرنگونی دودمان پهلوی روش‌ها تظاهرات اعتصابها درگیری‌های مسلحانه نتیجه پیروزی انقلابیون سرنگونی شاه و سلطنت بحران انرژی ۱۹۷۹ با همه‌پرسی، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران جایگزین قانون اساسی مشروطه شد. سیدروح‌الله خمینی تبدیل به رهبر ایران شد. گروگان‌گیری در سفارت ایالات متحده آمریکا تثبیت نظام جمهوری اسلامی آغاز جنگ ایران و عراق احیای اسلام در جهان طرف‌های درگیر ایران دودمان پهلوی حزب رستاخیز گارد جاویدان شهربانی ژاندارمری ساواک ارتش شاهنشاهی

شورای انقلاب
دولت موقت

گروه‌های مخالف: کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی-اتحادیه ملی انجمن اسلامی دانشجویان جامعه روحانیت مبارز حزب مؤتلفه اسلامی جمعیت فدائیان اسلام سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی جنبش مسلمانان مبارز جاما جبهه ملی ایران نهضت آزادی ایران حزب ملت ایران حزب توده ایران سازمان مجاهدین خلق ایران اتحاد مبارزان کمونیست سازمان پیکار در راه آزادی طبقه کارگر سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران چهره‌های شاخص ایران محمدرضا پهلوی (شاه)

نخست‌وزیرها: ایران جمشید آموزگار ایران جعفر شریف‌امامی ایران غلامرضا ازهاری ایران شاپور بختیار مدیران ساواک: ایران نعمت‌الله نصیری اعدام‌شده ایران ناصر مقدم اعدام‌شده فرماندهان نظامی: ایران غلامرضا ازهاری ایران عباس قره‌باغی ایران غلامعلی اویسی

سیدروح‌الله خمینی (رهبر انقلاب)
مهدی بازرگان

نخست‌وزیر دولت موقت

مرتضی مطهری

رئیس شورای انقلاب تلفات ۵۳۲ نفر آمار بنیاد شهید از کشتگان در طول تظاهرات ۱۳۵۶–۵۷: بین ۲۷۸۱ تا ۲۸۳۸ نفر ارتش شاهنشاهی ایران در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ وفاداری خود به تاج و تخت را لغو و اعلام بی‌طرفی کرد. انقلاب ایران

معترضان در روزهای منتهی به ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، پل کالج تهران تاریخ ۱۷ دی ۱۳۵۶ – ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ ۷ ژانویهٔ ۱۹۷۸ – ۱۱ فوریه ۱۹۷۹ (۴۴ سال پیش) مکان ایران علت‌ها نارضایتی از حکومت محمدرضا پهلوی تبعید سید روح‌الله خمینی عدالت اجتماعی امپریالیسم انگیزه‌های مذهبی و غیره هدف‌ها سرنگونی دودمان پهلوی روش‌ها تظاهرات اعتصابها نتیجه سرنگونی شاه و سلطنت بحران انرژی ۱۹۷۹ با همه‌پرسی، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران جایگزین قانون اساسی مشروطه شد. سید روح‌الله خمینی تبدیل به رهبر ایران شد. گروگان‌گیری در سفارت ایالات متحده آمریکا تثبیت نظام جمهوری اسلامی آغاز جنگ ایران و عراق احیای اسلام در جهان طرف‌های درگیر ایران دودمان پهلوی حزب رستاخیز گارد جاویدان شهربانی ژاندارمری ساواک ارتش شاهنشاهی

شورای انقلاب
دولت موقت

گروه‌های مخالف: کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی-اتحادیه ملی انجمن اسلامی دانشجویان جامعه روحانیت مبارز حزب مؤتلفه اسلامی جمعیت فدائیان اسلام سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی جنبش مسلمانان مبارز جاما جبهه ملی ایران نهضت آزادی ایران حزب ملت ایران حزب توده ایران سازمان مجاهدین خلق ایران اتحاد مبارزان کمونیست سازمان پیکار در راه آزادی طبقه کارگر سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران چهره‌های شاخص ایران محمدرضا پهلوی (شاه)

نخست‌وزیرها: ایران جمشید آموزگار ایران جعفر شریف‌امامی ایران غلامرضا ازهاری ایران شاپور بختیار مدیران ساواک: ایران نعمت‌الله نصیری اعدام‌شده ایران ناصر مقدم اعدام‌شده فرماندهان نظامی: ایران غلامرضا ازهاری ایران عباس قره‌باغی ایران غلامعلی اویسی

سید روح‌الله خمینی (رهبر انقلاب)
مهدی بازرگان

نخست‌وزیر دولت موقت

مرتضی مطهری

رئیس شورای انقلاب تلفات ۵۳۲ نفر آمار بنیاد شهید از کشتگان در طول تظاهرات ۱۳۵۶–۵۷: بین ۲۷۸۱ تا ۲۸۳۸ نفر ارتش شاهنشاهی ایران در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ وفاداری خود به تاج و تخت را لغو و اعلام بی‌طرفی کرد. بخشی از مجموعهٔ انقلاب ۱۳۵۷

موضوعات گاه‌شمار پیش‌زمینه و علل شعارها نام‌گذاری تماس‌های میان ایالات متحده و خمینی دوران تثبیت کشته‌شدگان ایدئولوژی ولایت فقیه چهره‌های اصلی سید روح‌الله خمینی محمدجواد باهنر سید ابوالحسن بنی‌صدر مهدی بازرگان سید محمد بهشتی مصطفی چمران صادق قطب‌زاده حسن حبیبی اکبر هاشمی رفسنجانی سید علی خامنه‌ای سید احمد خمینی محمدرضا مهدوی کنی حسینعلی منتظری مرتضی مطهری سید عبدالکریم موسوی اردبیلی محمدعلی رجایی عزت‌الله سحابی یدالله سحابی علی شریعتی سید محمود طالقانی ابراهیم یزدی احزاب و سازمان‌ها جامعه روحانیت مبارز گروه‌های چریکی چپ‌گرا در ایران نهضت آزادی ایران چریک‌های فدایی خلق ایران حزب جمهوری اسلامی سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی دانشجویان پیرو خط امام سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران سازمان مجاهدین خلق ایران حزب توده ایران نهادهای رسمی دولت موقت ایران جمهوری اسلامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بسیج مجلس خبرگان قانون اساسی رخدادها تظاهرات ۱۵ خرداد تظاهرات ۱۷ شهریور بازگشت خمینی گروگان‌گیری در سفارت ایالات متحده آمریکا انقلاب فرهنگی ایران همچنین ببینید حقوق بشر در ایران نبو انقلاب ۱۳۵۷ یا انقلاب ۱۹۷۹، که حامیان آن با نام انقلاب اسلامی یا انقلاب ایران از آن یاد می‌کنند، یک دگرگونی بزرگ سیاسی-اجتماعی بود، که بین ۱۷ دی ۱۳۵۶ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ (معادل ۷ ژانویه ۱۹۷۸ تا ۱۱ فوریه ۱۹۷۹) با مشارکت طبقات مختلف مردم انجام پذیرفت، و نظام شاهنشاهی پهلوی را سرنگون و زمینه روی کار آمدن نظام جمهوری اسلامی ایران، به رهبری مرجع تقلید شیعه، سیدروح‌الله خمینی، را فراهم کرد.

تفکرات و شخصیت‌های اسلامی در این انقلاب حضور برجسته داشتند و خمینی نیز آن را «انقلاب اسلامی» خواند. البته علاوه بر اسلام‌گرایی، ایدئولوژی‌های مختلفی نظیر سوسیالیسم و ناسیونالیسم نیز در انقلاب حضور داشتند.

این انقلاب آخرین نمونه از انقلاب‌های کلاسیک قرن بیستم بود که با گفتمان‌های قهری، سلبی و آشتی‌ناپذیر، و با تکیه بر ایدئولوژی، به نتیجه رسید.

بخش مهمی از آن نیز مدیون هم‌سویی نسبی روشنفکران لائیک و چپ با روح‌الله خمینی بود.

خلاصه سه سفر ناصرالدین‌شاه قاجار و سه سفر مظفرالدین‌شاه به اروپا در اواخر قرن نوزده و اوایل قرن بیستم، مصادف با دوران ثمردهی پیشرفت‌های غرب در شکل بهداشت عمومی، شبکه راه‌آهن، سبک زندگی مدرن، تسلط قانون، احترام به کرامت انسان، تلگراف، تلفن و اتومبیل بود. بر خلاف کشورهایی مثل ژاپن که هم‌زمان با ایران، از هر یک از این سفرها برای شرکت در نمایشگاه‌های صنعتی و اخذ اطلاعات و آموزش مردم خود استفاده می‌کردند، قاجارها ابتدا برای هزینه‌های سفر از روس یا انگلیس پول هنگفتی قرض می‌کردند، و در برابر آن امتیازهایی مثل معافیت‌های گمرکی برای محصولات خارجی می‌دادند؛ که پس از مدتی موجب ورود کالاهای خارجی ارزان‌قیمت و کم شدن ارزش کار صنعتگر داخلی می‌شد و بر فقر عمومی می‌افزود. سپس تعداد زیادی از افراد را بی‌هدف به همراه خود به قصد گشت‌وگذار و عیاشی می‌بردند. ثمره این سفرها افزایش هزینه‌های درباریان و گسترش فقر عمومی بود.

ایران در ابتدای قرن بیستم، به یک کشور ورشکسته و ازهم‌گسیخته تبدیل شده بود، که در آن حکومت مرکزی واقعی وجود نداشت و هر یک از تیول‌داران (اربابان) قدرت مستقلی بودند؛ و قانون متعلق به شخص شاه و درباریان بود. بهداشت و آموزش عمومی وجود نداشت یا در مقیاسی نبود که بتوان گفت مردم را شامل می‌شد.

انقلاب مشروطه در ۱۲۸۵ شمسی (۱۹۰۶ میلادی) با این‌که ۳ تا ۶ سال طول کشید و نتایج رسمی داشت، ولی در عمل به دلیل برداشته شدن قدرتِ مرکزیِ هرچند ضعیفِ گذشته، بی‌سوادی عمومی و عدم آمادگی برای مردم‌سالاری، کشور وارد ملوک‌الطوایفی بیشتری شد.

جنگ جهانی اول ۱۲۹۳ شمسی (۱۹۱۴ میلادی) و سد شدن راه تجارت مواد غذایی از طریق بین‌النهرین توسط انگلیس‌ها، باعث بروز قحطی بزرگ و از بین رفتن بخش بزرگی از جمعیت ایران شد. در پایان جنگ، ایران کشوری به‌شدت فقیر و غیرقابل‌کنترل بود؛ تا حدی که دربار احمدشاه هر ماه می‌بایست از انگلستان چندهزار تومان می‌گرفت تا بتواند حقوق نگهبانان و درباریان را بدهد. احمدشاه نیز با این استدلال که چه‌طور در کاخی اقامت کند که نگهبانان آن چند ماه است حقوق نگرفته‌اند، اکثراً در اروپا بود.

در چنین شرایطی، رضاشاه با کودتای ۱۲۹۹ شمسی (۱۹۲۰ میلادی) وارد عرصه شد و در مدت کمتر از دو دهه سعی کرد ایران را به کشوری مدرن تبدیل کند. اصلاحات آمرانه در جهت تأسیس وزرات‌خانه‌ها؛ تأسیس دانشگاه و ارتش مدرن، مخصوصاً اولین نیروی هوایی و نیروی دریایی؛ تأسیس صنایعی مثل کارخانجات ریسندگی، قند و شکر، کنسروسازی، هواپیماسازی و…؛ تغییر سبک زندگی مردم، مثل جمع‌آوری گدایان و خیابان‌خواب‌ها، ممنوعیت شیره‌کش‌خانه‌ها، ممنوعیت چادر و روبنده برای زنان، ممنوعیت الواطی، ممنوعیت دسته‌های زنجیرزنی و قمه‌زنی و گل‌گذاری در محرم، و کوتاه کردن دست روحانیت شیعه و قرار دادن امتحانات با هماهنگی حوزه علمیه برای کم کردن تعداد عمامه‌دارها، از جمله اقداماتی بود که دشمنانی را نیز برای او ایجاد کرد. اصلاحات رضاشاه با وجود تغییرات عظیمی که در ایران ایجاد کردند، ولی به دلیل زمان کوتاه‌شان، روحیات ایرانیان را زیاد تغییر ندادند: رشوه‌خواری در ادارات، تداوم نظام ارباب-رعیتی و تداوم حس انزجار عمومی از حکومت‌ها، از جمله عاداتی بود که در ایرانیان تغییر نکرد.

ورود متفقین جنگ جهانی دوم در ۱۳۲۰ شمسی (۱۹۴۱ میلادی) باعث تبعید رضاشاه و به تخت نشستن محمدرضاشاه ۲۱ ساله شد. وی که از ثبات خود بیمناک بود بر دو عامل تکیه کرد: روحانیت و ارتش. برای کسب پشتیبانی روحانیون شیعه، ممنوعیت حجاب را برداشت، تِکایا و دسته‌های زنجیرزنی محرم را آزاد کرد، درس قرآن را در برنامه درسی افزود، و مدارس مختلط را تعطیل کرد.

محمدرضا پهلوی با پشتیبانی روحانیت توانست در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، ملی‌گراها را سرکوب کند؛ اما در ۱۳۴۲ روحانیت و مذهبیون را سرکوب کرد و طرح‌هایی موسوم به انقلاب سفید، که محور اصلی آن را اصلاحات ارضی تشکیل می‌داد، به اجرا گذاشت. اجرای این طرح‌ها و افزایش چندبرابری درآمدهای نفتی، موجب توسعه اقتصادی و دگرگونی ساختار اجتماعی ایران و در عین حال، افزایش اختلاف طبقاتی و تنش‌های اجتماعی در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ گشت. مهاجرت گسترده روستاییان به شهرها و ایجاد یک طبقه متوسط شهری نوکیسه، که هنوز با فرهنگ جدید آشنایی کافی نداشت، از تبعات آن بود. شاه با اقدامات امنیتی علیه احزاب ملی‌گرا، مارکسیستی و سکولار، خود را در مقابل روحانیون و سنت‌گرایان آسیب‌پذیر ساخت و باعث پدید آمدن سازمان‌های چریکی مارکسیست و اسلام‌گرا، با روش‌های مبارزه فیزیکی شد، که از جمله این موارد، می‌توان به ترور مستشاران خارجی و خرابکاری اشاره کرد.

انقلاب سفید، اصلاحات ارضی و جانب‌داری وی از اسرائیل، با مخالفت روحانیون روبه‌رو شد. هم‌زمان بخشی از روشنفکران در ایران (از جمله علی شریعتی) تفسیری سیاسی-انقلابی از شیعه را، به عنوان یک ایدئولوژی رهایی‌بخش، ارائه داد.

خمینی در تبعید، خواهان ایجاد یک حکومت اسلامی به رهبری فقها بود و به نقطه‌ضعف‌هایی از حکومت شاه می‌پرداخت که موجب نارضایتی توده مردم بود. شاه در اثر افزایش قیمت نفت، از سال ۱۳۵۳ شروع به انحلال چند حزب قبلی در حزب دولتی رستاخیز کرد، که باعث افزایش نارضایتی سیاسی و افزایش ناکارآمدی دولت‌مردان شد. تزریق دلارهای نفتی در اقتصاد باعث تورم و گران‌فروشی، و در نتیجه دخالت دولت در بازار شد، و بازاریان و روحانیون محافظه‌کار و غیرسیاسی نیز، به عنوان دو متحد تاریخی یک‌دیگر، به صفوف مخالفان پیوستند.

رویکرد حکومت پهلوی در نوسازی جامعه سنتی ایران به یک جامعه مدرن، از طریق مدرن‌گریِ آمرانه از بالا و ایجاد طبقه متوسط با شکست مواجه شد، و حتی طبقه متوسطی به وجود آمد که به مخالفت با شاه برخاستند. استفاده از ابعاد سیاسی دین توسط برخی از مخالفان حکومت پهلوی و طرح تشیع انقلابی نیز مؤثر واقع شد. حکومت ساختارهای میانجیِ کنترل‌کننده اجتماعی نظیر احزاب را تضعیف یا تخریب کرده بود و مانع از تشکیل جامعه مدنی و سیاسی متعارف شده بود.

بسیاری از ایرانیان آن زمان شاه را وابسته و مدیون یک قدرت غیرمسلمان غربی می‌دانستند، که با ترویج فرهنگ غربی در حال آلوده کردن فرهنگ ایران بود. هم‌چنین، حکومت پهلوی در میان معترضان، فاسد و اهلِ بریزوبپاش دیده می‌شد. به علاوه حکومت پهلوی دارای یک برنامه اقتصادیِ بیش‌ازحد جاه‌طلبانه بود که در دهه هفتاد میلادی (۱۳۴۸ تا ۱۳۵۸ شمسی) تنگناها و کمبودهای اقتصادی و تورم را به همراه آورد.

به تعبیری می‌توان انقلاب را تا حدی واکنشی محافظه‌کارانه به تلاش‌های غرب‌گرایانه و سکولاریزاسیونِ شاهِ موردِ حمایتِ غرب، و واکنش نه‌چندان محافظه‌کارانه به بی‌عدالتی اجتماعی و ناتوانی‌های این حکومت دانست.

تنش‌ها و نارضایتی‌های مذکور، با بازتر شدن فضای سیاسی در سال ۱۳۵۶ به دنبال فشارهای دولت آمریکا و نهادهای مدافع حقوق بشر، از پاییز و زمستان آن سال، موجب تظاهرات خیابانی شد.

معترضان از سنت‌های شیعی مثل برگزاری چهلم جان‌باختگان اعتراضات، استفاده کردند. رویدادهایی چون فاجعه آتش‌سوزی سینما رکس آبادان، کشتار معترضان در تعدادی از تظاهرات‌ها (مثلا جمعه سیاه)، و امتیازهای دیرهنگام شاه به مخالفان، موجب تشدید اعتراضات و از دست رفتن امکان مصالحه شد. رکود اقتصادی به وقوع اعتصابات گسترده و پیوستن طبقه کارگر به تظاهرات‌ها و در نتیجه فلج شدن اقتصاد کشور انجامید. با پیوستن کارگران و تهیدستان شهری به تظاهرات، دامنه اعتراضات از ده‌ها هزار نفر به صدها هزار و حتی میلیون‌ها نفر رسید.

در ۲۳ دی‌ماه ۱۳۵۷ شورای انقلاب اسلامی ایران برای راهبری انقلاب تأسیس شد و سه روز بعد شاه از کشور خارج شد. با خروج شاه و عدم موفقیت دولت نخست‌وزیر ملی‌گرا، شاپور بختیار؛ بازگشت خمینی که برای چند هفته با آمریکا در تماس مستقیم بود (۱۲ بهمن)؛ تشکیل دولت موقت ایران به نخست‌وزیری مهدی بازرگان (۱۵ بهمن)؛ دو روز نبرد مسلحانه سازمان‌های چریکی و هزاران داوطلب مسلح با گارد شاهنشاهی؛ و در نهایت اعلام بی‌طرفی ارتش (۲۲ بهمن)، انقلاب به پیروزی رسید.

برگزاری همه‌پرسی در ۱۲ فروردین ۱۳۵۸، نظام «جمهوری اسلامی» را جایگزین نظام پیشین کرد. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۵۸ تدوین و به همه‌پرسی رسید، و یک حکومت دینی بر مبنای ولایت فقیه، بر پایه تفسیر خاصی از فقه شیعه، جایگزین حکومت شاه شد.

پس از انقلاب، سازمان‌های سیاسی‌ای که ایدئولوژی متفاوتی نسبت به جریان مذهبی مرکزی حزب جمهوری اسلامی داشتند، سرکوب شدند.

انقلاب ۱۳۵۷ با رخدادهای دیگری چون گروگان‌گیری در سفارت آمریکا و انقلاب فرهنگی ایران همراه بود.

انقلاب به افزایش تنش‌ها با عراق منجر شد، که به جنگ هشت‌ساله انجامید و دو کشور را ده‌ها سال عقب نگه داشت. Beni6028 (بحث) ‏۷ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۶:۲۴ (UTC)پاسخ

ویرایشهای در حال انتظار در مقاله انقلاب ۵۷

[ویرایش]

درود. از ۲۱ ژانویه تابحال ویرایشها در حال انتظار هستند. با توجه به اینکه مطالب مهم هستند و در این دوران بهمن ماه مردم زیاد به مقاله مراجعه میکنند خواهشمندم دوستان سریعتر اینرا انجام بدهند تا مردم عزیز بتوانند آگاهی بیشتری بدست بیاورند. فرات۱ (بحث) ‏۸ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۲۶ (UTC)پاسخ