دختر لر

دختر لر
پوستر فیلم دختر لر
کارگردان	اردشیر ایرانی
تهیه‌کننده	اردشیر ایرانی
نویسنده	عبدالحسین سپنتا
بازیگران	عبدالحسین سپنتا روح‌انگیز سامی‌نژاد هادی شیرازی سهراب پوری
فیلم‌بردار	رستم ایرانی ادی ایرانی
تاریخ‌های انتشار	۳۰ آبان ۱۳۱۲
مدت زمان	۹۰ دقیقه
کشور	ایران
زبان	فارسی

دختر لُرنخستین فیلم ناطق به زبان فارسی است. این فیلم در سال ۱۳۱۲ خورشیدی توسط اردشیر ایرانی در استودیو امپریال فیلم در بمبئی ساخته شد. این فیلم در بین مردم با نام «جعفر و گلنار» شناخته شد. این فیلم به صورت سیاه و سفید فیلمبرداری شده‌است.

در این فیلم سپنتا در کنار روح‌انگیز سامی‌نژاد، هادی شیرازی و سهراب پوری به ایفای نقش پرداختند. فیلمبرداری هفت ماه به طول انجامید، و در ۳۰ آبان سال ۱۳۱۲ به روی پرده سینماهای دیده‌بان (مایاک سابق) و سپه در خیابان لاله‌زار به روی پرده رفت. در آن زمان که ایرانیان عمدتاً برای تماشای کمدی‌های کوتاه اروپایی و فیلم‌های انیمیشن سیاسی به سینما می‌رفتند، اکران این فیلم موجب شکوفایی صنعت نوپای سینما در ایران شد. از جمله تناقضات موجود در فیلم، وجود لهجه غلیظ کرمانی سامی‌نژاد بود که در تضاد با شخصیت وی در فیلم که وی را از قوم لر معرفی کرده بود قرار داشت. با این وجود به دلیل اینکه به نسبت سایر بازیگرهای فیلم که فارسی را با لهجه هندی ادا می‌کردند تماشاگران شیوه گفتار وی را پذیرفتند و مورد استقبال قرار گرفت.

خلاصه داستان

روح‌انگیز سامی‌نژاد و عبدالحسین سپنتا در فیلم

فیلم داستان گلنار، دختر یک بازرگان ثروتمند است که در کودکی و در حمله قلی‌خان راهزن و ایادیش در غارت شهرشان اسیر دزدان شده و حالا کار وی به رقاصگی در قهوه خانه‌ای در خوزستان کشیده شده است. با گذشت سال‌ها و بزرگ شدن گلنار، قلی‌خان به او علاقه نشان می‌دهد. در قهوه خانه، گلنار با جوانی به نام جعفر آشنا می‌شود که از طرف دولت برای حل مسئله راهزنان به خوزستان فرستاده شده است. جعفر و گلنار به تدریج به هم علاقه‌مند شده و تصمیم به فرار می‌گیرند. قلی‌خان از نقشه آنها مطلع شده و به او پیشنهاد پیوستن به راهزنان را می‌دهد. جعفر پیشنهاد او را رد کرده و توسط قلی‌خان زندانی می‌شود. جعفر به کمک گلنار از چنگ آنها رها شده و با گلنار تصمیم به فرار می‌گیرد. راهزنان به تعقیبشان پرداخته و با آنها درگیر می‌شوند، که در طی آن چند تن از راهزنان از جمله قلی‌خان به دست جعفر کشته می‌شوند. از ترس انتقام باقی راهزنان و بی قانونی ایران در آن زمان، جعفر و گلنار به هند فرار کرده، و در بمبئی زندگی می‌کنند. بعدها که در می‌یابند با آمدن دولت تازه در ایران نظم و قانون دوباره بر پا شده به ایران باز می‌گردند.

اهمیت سیاسی

فیلم زمانی را به تصویر می‌کشد که در آن ایران غرق در هرج و مرج ناشی از جنگ جهانی اول، و بویژه پس از انقلاب کمونیستی ۱۹۱۷ روسیه است. فرار زوج فیلم به هند، تصویرگر تجربه مشترک بسیاری از مهاجران به هند در آن زمان است. بازگشت آن دو به ایران، به انقراض قاجاریان و تاسیس حکومت پهلوی توسط رضاشاه ارتباط داده شده است. بر پایه گقته‌ای از سپنتا، دیدگاه میهن‌پرستانه فیلم برای ایجاد حس غرور در ایرانیانی که در هند و ایران زندگی می‌کردند، بوده است:

از آنجا که این نخستین فیلم ناطق ایرانی بود که در جهان پخش می‌شد احساس کردم که باید تصویر روشنی از ایران ارائه دهد، از این رو فیلم تا حدی با تبلیغات حکومتی همسو بود ... با این وجود باید اقرار کرد که فیلم غرور ملی ایرانیان مهاجر را افزایش داد.

بر پایه گفته‌های حمید دباشی فیلم "در نهایت به سود تبلیغات رضاشاه و حکومت مرکزی وی تمام شد". به بیان پوستری که برای آن منتشر شد "در این فیلم شاهد وضعیت ایران در گذشته خواهید بود و آن را با پیشرفت سریع کشور تحت حکومت شاهنشاه پهلوی مقایسه خواهید کرد".

به باور حمیدرضا صدر فیلم، بیانگر هدف کلان‌تر حکومت تازه در سرکوب استقلال فرهنگی و قبیله‌ای محلی بوده است که در آن چارچوب خوزستان در مقابل این رویکرد مرکزگرایانه، بیشترین مقاومت را نشان می‌داد.

یادکردها و بازبردها به این فیلم

از آنجا که این فیلم نخستین فیلم ناطق سینمای ایران بوده است به یک نماد در سیتمای ایران تبدیل شده و در برخی از فیلم‌های ایرانی نیز به آن اشاراتی رفته است. برای نمونه در سریال هزاردستان در یک سکانس که در ساختمان بازسازی شده سینما تابان اجرا شده است فیلم «دختر لر» در آن اکران شده است.

همچنین در فیلم کمدی «ناصرالدین‌شاه آکتور سینما» شخصیت اصلی فیلم «دختر لر» (گلنار) نقش محوری در جریان دادن به داستان فیلم ایفا می‌کند. در این فیلم ناصرالدین شاه قاجار که مخالف سینما است و خودش فیلم‌ها را سانسور می‌کند عاشق گلنار در فیلم «دختر لر» می‌شود و برای آن که به معشوق برسد حکومت را رها می‌کند و به دنبال سینما می‌رود.

نگارخانه

• 
• 
• 
• 
• 

منابع

• امید، جمال (بهار ۱۳۷۴)، تاریخ سینمای ایران ۱۳۵۷–۱۲۷۹، تهران: انتشارات روزنه
• امینی، احمد (۱۳۷۲)، صد فیلم تاریخ سینمای ایران، تهران: موسسهٔ فرهنگی هنری شیدا
• بر پایه داده‌هایی در: وبگاه روشنگری: درباره فیلم دختر لر
• امید، جمال، فرهنگ سینمای ایران جلد اول، مؤسسه انتشارات نگاه، ۱۳۶۶

پیوند به بیرون

• دختر لر در بانک جامع اطلاعات سينماى ايران
• دختر لر در بانک اطلاعات اینترنتی فیلم‌ها (IMDb)