برهان قاطع - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

برهان قاطع

ویراستار(ها)	محمد معین
نویسنده(ها)	محمدحسین بن خلف تبریزی
طراح جلد	داشت نوید
کشور	ایران
زبان	فارسی
موضوع(ها)	واژه‌نامه
گونه(های) ادبی	فرهنگ‌نویسی
ناشر	مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر
تاریخ نشر	۱۳۳۵ (چاپ اول)، ۱۳۹۱ (چاپ هفتم)
گونه رسانه	کتاب
شابک	شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۰۰-۱۴۷۸-۳ (شابک دورهٔ پنج‌جلدی)

برهان قاطع یک واژه‌نامهٔ زبان فارسی است که در سال ۱۰۳۰ هـ. ش^[۱] به دست محمدحسین بن خلف تبریزی (متخلص به برهان) در حیدرآباد، هندوستان به نام سلطان عبدالله قطب‌شاه، پادشاه شیعی‌مذهبِ دکن، نوشته شده‌است.

سعی او بر آن بوده‌است تا فرهنگش نسبت به فرهنگ‌های پیشین جامع‌تر باشد. غلامحسین مصاحب می‌گوید این کتاب در حدود ۱۹٬۴۱۷ لغت و کنایه و اصطلاح و استعارهٔ مستعمل در فارسی را دربردارد.

تاریخچهٔ چاپ

این فرهنگ بار اول در ۱۸۱۸ در کلکته و سپس در کلکته و بمبئی و لکهنو و تهران مکرراً به چاپ رسیده‌است. در این راستا، علی اصغر حکمت بنابر چاپ کلکته تعداد لغت‌هایش را ۲۰٬۲۱۱ کلمه ذکر کرده‌است؛ و جالب آن‌که می‌گوید زبان‌ها و لهجه‌های مختلف ایرانی و غیرایرانی در داخل این فرهنگ نقل شده‌است، (مانند مصری، عبری، سریانی، ترکی، هندی، یونانی، رومی، ارمنی، پهلوی و...).^[۲]

مؤلف در مقدمه می‌گوید که می‌خواست «جمیع فوائد فرهنگ جهانگیری، مجمع الفرس، سرمه سلیمانی، صحاح الادویه (حسین انصاری) را که هریک حاوی چندین کتاب لغات‌اند، به‌طریق ایجاز بنویسد.»

نقد

مؤلف، واژه‌های دساتیر را، که مجعول و ساختگی است، وارد فرهنگ کرده‌است که این امر تا حدّی از ارزش فرهنگ می‌کاهد؛ بااین‌حال، دکتر محمد معین با تصحیح انتقادی و با توضیحات سودمندش، این اثر را مفید و قابل استفاده نمود.^[۳]

پانویس

↑ ۱۰۶۲ هـ. ق و ۱۶۵۱ م
↑ معرفی برهان قاطع | کتاب نیوز
↑ سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی لغات زند و پازند (هزوارش) در برهان قاطع

جستارهای وابسته

منابع

پیوند به بیرون

ن ب و فهرست فرهنگ‌های لغت فارسی
قبل از سال ۱۰۰۰ قمری	رسالهٔ ابوحَفْص سُغْدی (۴۶۵ قمری) تفاسیر فی لغةالفرس (۴۶۵ قمری) تاج‌المصادر (دههٔ ۴۷۰ قمری) لغت فرس (نخستین لغت‌نامهٔ فارسی به فارسی) فرهنگ قَوّاس (۷۱۶ قمری) صِحاح‌الفُرْس (۷۲۸ قمری) بحرالفضایل فی منافع‌الافاضل (اواخر قرن ۸ قمری) شرف‌نامه (اوایل قرن ۹ قمری) اداةالفضلا (۸۲۲ قمری) مفتاح‌الفضلا (۸۷۳ قمری) کشف‌اللغات (اوایل قرن ۱۰ قمری) تحفةالسعاده (۹۱۶ قمری) فرهنگ وفائی (۹۳۳ قمری) فرهنگ تحفةالاحباب (۹۳۶ قمری) فرهنگ شیرخانی (فوایدالصنائع) (اواسط قرن ۱۰ قمری) زبدةالفواید (خلاصهٔ فرهنگ شیرخانی ۹۵۵ قمری) فرهنگ میرزا ابراهیم (۹۸۶ قمری) فتح‌الکتاب (۹۹۱ قمری) مجمع‌اللغات (۹۹۴ قمری) فرهنگ فارسی مدرسه سپهسالار (بین قرن هشتم و قرن دهم)
۱۰۰۱ تا ۱۲۰۰ قمری	مؤیِّدالفضلا (ابتدای قرن ۱۰ قمری) مدارالافاضل (۱۰۰۱ قمری) فرهنگ سُروری (۱۰۰۸ قمری) مجمع‌الفرس (۱۰۰۸ قمری) فرهنگ جهانگیری (۱۰۰۵–۱۰۱۷ قمری) چهار عنصر دانش (۱۰۱۴–۱۰۳۷ قمری) جمع‌الجوامع (۱۰۳۹ قمری) فرهنگ جعفری (۱۰۴۰ قمری) لطایف‌اللغات (۱۰۴۸ قمری) برهان قاطع (۱۰۶۲ قمری) فرهنگ رشیدی (۱۰۶۴ قمری) محموداللغات (۱۱۵۰ قمری) بهار عجم (۱۱۵۲ قمری) فرهنگ شعوری (۱۱۵۵ قمری) سراج‌اللغات (قرن ۱۲ قمری) قِسطاس‌اللغه (قرن ۱۳ قمری)
۱۲۰۰ قمری به‌بعد	شمس‌اللغات (۱۲۲۰ قمری) فرهنگ عباسی (۱۲۲۵ قمری) هفت‌قُلزُم (۱۲۲۹ قمری) غیاث‌اللغات (۱۲۴۲ قمری) برهان جامع (۱۲۵۰ قمری) تسهیل‌اللغات (۱۲۵۹ قمری) بحر عجم (۱۲۶۸ قمری) فرهنگ انجمن‌آرای ناصری (۱۲۱۸–۱۲۸۸ قمری) ارمغان آصفی (۱۲۹۰ قمری) فرهنگ ناظم‌الاطبا (ابتدای قرن ۱۴ قمری) فرهنگ معیار جمالی (۱۳۰۳ قمری) فرهنگ آنندراج (۱۳۰۶ قمری) نقش بدیع (۱۳۴۲ قمری) آصف‌اللغات (۱۳۴۳ قمری) فرهنگ نظام (۱۳۴۶–۱۳۵۸ قمری)
معاصر	فرهنگ نوبهار (۱۳۰۸ خورشیدی) فرهنگ حییم (۱۳۰۸ خورشیدی) لغت‌نامهٔ دهخدا (۱۳۱۹–۱۳۵۸ خورشیدی) فرهنگ فارسی عَمید (۱۳۴۲) فرهنگ فارسی معین (۱۳۵۰) فرهنگ آریانپور (۱۳۵۳) کتاب کوچه (–۱۳۵۷) لغت‌نامهٔ فارسی (۱۳۵۸-) فرهنگ فارسی عامیانه (۱۳۷۸) فرهنگ معاصر هزاره (۱۳۸۰) فرهنگ سخن (۱۳۸۱) فرهنگ معاصر فارسی (۱۳۶۹) ویرایش مجدد: (۱۳۸۱) فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی (جلد اول تا چهاردهم: ۱۳۸۳–۱۳۹۶) واژه‌های پرکاربرد فارسی امروز (۱۳۸۴) فرهنگ زبان‌آموز فارسی (۱۳۸۸) هزارواژه‌های فرهنگستان زبان و ادب فارسی (۱۳۹۰–۱۳۹۶) فرهنگ جامع زبان فارسی (جلد اول و دوم: ۱۳۹۲، ۱۳۹۶) فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی (۱۳۹۳) فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی (پنج‌جلدی) (۱۳۹۴) فرهنگ فارسی گفتاری (۱۳۹۵) فرهنگ موضوعی فارسی (۱۳۹۶) فرهنگ بسامدی فارسی (۲۰۱۸ میلادی) فرهنگ واژه‌های فارسی سره
سایر	اصطلاحات شعرا