آب‌کشت

پژوهش‌گر ناسا در حال چک کردن چند گیاه کاشته شده به روش هیدروپونیک

کشت هیدروپونیک یا آب‌کشت (به فرانسوی: Hydroponie یا Hydroponique، هیدروپونی یا هیدروپونیک) (به انگلیسی: Hydroponics، هایدروپُنِکس) شیوهٔ کشت گیاه بدون خاک می‌باشد. در این نوع کشت متخصصان نیازهای غذایی گیاه را اندازه‌گیری کرده و به جای خاک با استفاده از آبی که به گیاه داده می‌شود با افزودن عناصر ریزمغذی و درشت‌مغذی و نگه‌داشتن گیاه توسط مواد نگهدارنده بی‌اثر مانند پرلیت عملاً نیاز به خاک منتفی می‌شود.

آب‌کشت، روشی است که نسبت به راهکارهای سنتی در کشاورزی مزیت‌های زیادی دارد. این فرایند به آب کمتری نیاز داشته، کاملاً استریل است و بازدهی بیشتری نیز دارد.

بستر کشت

معمولاً از مواد کدر، برای جلوگیری از ورود نور خورشید و همین‌طور جلوگیری از رشد خزه در محیط ریشه که از تمام جهات محصورند و فقط در قسمت قرارگیری گیاه باز هستند؛ استفاده می‌شود. می‌توان از لوله‌های گشاد پلیکا، کیسه‌های نایلونی سیاه رنگ و مانند اینها برای ساخت بستر کشت استفاده کرد.

انواع کشت هیدروپونیک

کشت هیدروپونیک به صورت‌های گوناگونی اعمال می‌شود در ساده‌ترین و قدیمی‌ترین روش کشت هیدروپونیک گیاهان را در بسترهای از جنس کاه کشت می‌کرده و مواد غذایی را در اختیار گیاهان کشت شده در این بسترها قرار می‌دهند. روش‌های جدید تری نیز بکار برده می‌شود مانند روش NFT که در آن مواد غذایی به صورت یک لایهٔ نازک در اختیار گیاه قرار می‌گیرد. دو سیستم تغذیه گیاهان در هیدروپونیک وجود دارد:

سیستم باز: که در آن عناصر شیمیایی ای (ماکرو و میکرو) که گیاه به آن‌ها نیاز دارد، فقط یک بار در دسترس گیاه قرار می‌گیرد و بعد از استفاده، از پایین بسترهای کشت به وسیله سوراخهای تعبیه شده از قبل در زیر بسترها، خارج می‌شود.

سیستم بسته: که در آن مواد غذایی محلول در آب بیشتر از یک بار استفاده می‌شوند. برای اینکه محلول غذایی در سیستم بسته، با افت کیفیت روبرو نشود، باید دایماً به وسیله دستگاه‌های کنترل کیفیت، اندازه‌گیری شود و آن قسمت از عناصر شیمیایی محلول در آب جاری در محدوده ریشه گیاهان، که جذب ریشه شده‌اند و محلول دیگر آن‌ها را با خود ندارد، به محلول، اضافه شوند.

مزایا کشت هیدروپونیک

در این نوع کشت نیازی به شخم و آبیاری نیست و مصرف آب به صورت چشمگیری کاهش می‌یابد، همچنین در این روش ضدعفونی کردن محیط رشد بسیار ساده و کم هزینه است. چون محلول غذایی به صورت مایع است به راحتی می‌توان آن را کنترل کرد. همچنین در جایی که خاک مناسب ندارد یا دچار بعضی بیماری‌ها است قابل کشت می‌باشد. کنترل شرایط محیطی از جمله نور، دما، رطوبت و ترکیب هوا بسیار ساده‌تر است. ١_ جايی كه خاک مناسب وجود ندارد يا خاک،آلوده به بيماری است ؛ میتوان گياه را كشت نمود.

٢_ در این روش تولید چون به شخم و آماده سازی زمين، ضدعفونی خاک و ساير عمليات مربوط نياز نیست ، احتیاج به نيروی كار تا حد زيادی كاهش میيابد.

٣_حداكثر عملكرد در اين روش موجب مي شود تا در جاهايی كه جمعيت زياد و زمين گران است، توليد محصول اقتصادی باشد. بدين ترتيب كه گياهان رشد سريع تری داشته ، ضمن توليد عملكرد بيشتر ، محصول زودرس تر خواهد بود.

٤_ صرفه جويی در مصرف آب و مواد غذايی از مزايای اصلی اين روش است، زيرا مصرف آب در اين روش بسيار كمتر از روشهای كشت در خاک است، ضمن اينكه عناصر غذايی در حد مطلوب و مورد نياز گياه تامين میشود.

٥_ كاهش در آلودگي خاک و آب به لحاظ مصرف كمتر و بهينه سموم و كودهای شيميايی صورت ميگيرد.

٦_ هر گياهی را میتوان در محيط هيدروپونيک كشت داد و نياز به مبارزه با علفهای هرز و سم پاشی با آفت كشهایخطرناک كم مي شود به طوری كه در محيط رشد گياهان،آفات و بيماريهای كمتری وجود دارد و گياه اغلبدر شرايط عاری از حشرات و عوامل بيماريزای ريشه ای (خاكزی)به طور سالم و تميز رشد ميكند

٧_امكان تنظيم بهتر عوامل محيطی از ويژگی اين روش است،به طوري كه در محيط هاي گلخانه ای ميتوان شدت نور، رطوبت،دما و تركيب هوا را تنظيم نمود.

٨_ افراد مبتدی علاقمند میتوانن يک سيستم كوچک را در گلخانه منزل يا در حياط، بسازند.سيستم های هيدروپونيک كوچک، تميز و سبک و قابل جابه جايی را ميتوان ساخت يا در صورت موجود بودن در بازار؛ خريداری كرد.

معایب کشت هیدروپونیک

مهمترین عیب این روش نیاز به سرمایه‌گذاری بالا می‌باشد؛ زیرا تمام سیستم به صورت اتوماتیک می‌باشد. نیاز به افراد متخصص می‌باشد. آلودگی آب‌های زیر زمینی هم در اثر مخلوط شدن با محلول غذایی مشکلی دیگر است. این معایب با توجه به سیر تکاملی و ایجاد تکنولوژی برطرف گردیده‌است در ضمن آلودگی آب‌های زیر زمینی در سیستم بسته وجود ندارد که این روش توسط یکی از اعضای مرکز پژوهش‌های بدون خاک ایران در زمینه تولید علوفه هیدروپونیک ابداع شده‌است.

کشت علوفه هیدروپونیک

یکی از روش‌های متداول کشت علوفه می‌باشد و با توجه به خشکسالی در بعضی مناطق استفاده از این روش اجتناب ناپذیر است.

1. کاهش حداقل هشتاد درصدی سطح زیر کشت
2. کاهش هزینه کاشت داشت برداشت
3. کاهش تا نود درصدی مصرف آب
4. کاهش مصرف کود
5. کاهش هزینه خوراک دام
6. کاهش واردات دانه و ارزبری
7. جو هیدروپونیک با داشتن ۱۷ – ۲۵٪ پروتئین می‌تواند تا ۷۰٪ جیره را شامل‌شود
8. نیاز به سیلوکردن برای زمستان ندارد و به صورت تازه در تمامی فصول مصرف می‌شود به‌علاوه آب مصرف شده با خشک کردن و سیلوکردن هدر نمی‌رود
9. بخش زیادی از مواد غذایی، مانند پروتئین، در ریشه قرار دارند که در این روش ریشه نیز مصرف شده، هدر نمی‌رود و تأثیر بسیار مطلوبی بر کیفیت گوشت و شیردام دارد.
10. صرفه‌جویی در زمان؛ با این روش از هر دستگاه با اشغال تنها ۱۸ مترمربع، می‌توان در روز ۴۰۰ تا ۵۰۰ کیلو علوفه برداشت‌کرد که برای تولید این مقدار علوفه به شیوه‌ی‌سنتی چندماه زمان نیاز می‌باشد

منابع

• شیراوند، داریوش و کشت هیدروپونیک (آبکشتی) محصولات گلخانه‌ای. داریوش شیراوند، مجاهد کمالی‌زاده و فروزان رستمی.