پرش به محتوا

ممتاز محل

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
ممتاز محل
یک تصویر هنری از ممتاز محل
پادشاه بیگم
سلطنت۱۹ ژانویه ۱۶۲۸–۱۷ ژوئن ۱۶۳۱
پیشیننورجهان بیگم
جانشینجهان‌آرا بیگم
زادهارجمند
۲۷ آوریل ۱۵۹۳
آگره
درگذشته۱۷ ژوئن ۱۶۳۱ (۳۸ سال)
برهانپور هند
آرامگاه
تاج محل آگره
همسر(ان)شاه جهان
فرزند(ان)حورالنسا بیگم
جهان‌آرا بیگم
دارا شکوه
شاه شجاع
روشن‌آرا بیگم
اورنگ زیب
ایزد بخش
امید بخش
ثریا بانو بیگم
یک پسر
مراد بخش
دولت افزا
حسن‌آرا بیگم
گوهرآرا بیگم
خاندانگورکانیان (با ازدواج)
پدرمیرزا حسن آصف‌خان
مادردیوانجی بیگم

ممتاز محل با نام تولد ارجمند بانو بیگم (۲۷ آوریل ۱۵۹۳–۱۷ ژوئن ۱۶۳۱)[۱] همسر ایرانی‌تبار[۲] و ملکه هم‌نشین شاه جهان، امپراتور گورکانی هند، از ۱۹ ژانویه ۱۶۲۸ تا ۱۷ ژوئن ۱۶۳۱ بود. تاج محل در آگره، که اغلب به عنوان یکی از عجایب جهان در نظر گرفته می‌شود، توسط شوهرش به عنوان آرامگاهی برای او بنا شد. ممتاز محل، پس از نورجهان بیگم و مریم الزمانی به عنوان قدرتمندترین ملکه امپراتوری گورکانی شناخته می‌شود و توانست نقش مهمی با وجود بی علاقگی به قدرت و عمر کم در مقام ملکه در اداره امور دولت داشته است.

ممتاز دختر میرزا حسن آصف‌خان وکیل شاهنشاهی و فرمانده ارشد سپاهیان جهانگیرشاه و برادرزاده نورجهان ملکه پرنفوذ و نیرومند جهانگیرشاه بود و در سال ۱۶۰۷ در سن ۱۴ سالگی به نامزدی پسر بزرگ و جانشین جهانگیر شاهزاده خرم (شاه جهان آینده) و بعد در سال ۱۶۱۲ به عقدش درآمد. او و شوهرش زندگی پرعشق و پرشوری را با هم تجربه کردند و در این ثمره عشق و علاقه با یکدیگر صاحب ۱۴ فرزند شدند که فقط ۸ تن از آنها بزرگ شده و بقیه در کودکی درگذشتند. پس از مرگ جهانگیرشاه در پایان سال ۱۶۲۷ و شروع جنگ جانشینی میان شوهرش، شاهزاده خرم، و برادر ناتنی خرم که داماد عمه‌اش نورجهان پادشاه بیگم نیز بود، درگرفت و در نهایت شوهر او با نام سلطنتی شاه جهان قدرت را به‌دست آورد و برتخت نشست.

ممتاز پس از این رخداد به جای عمه قدرتمند و تأثیرگذار خود نورجهان، ملکه هندوستان و قدرتمندترین و تاثیرگذارترین زن دربار شاهنشاهی در زمانی که امپراتوری گورکانی در اوج شکوه و عظمت خود بود، شد. او نیز همانند عمه خود مهر شاهنشاهی را که دلالت بر این داشته قبل از هر گونه صدور و دریافت سند یا دستورهای لازم به بررسی و تعیین وی بوده و احکام دولت را نوشته و صادر می‌کرد، در دست گرفت. شاه جهان نیز همانند پدر خود که در همه کارها از نورجهان مشورت می‌گرفت، او هم بدون مشورت ممتاز هیچ کاری را انجام نداده و قبل از صدور دستورهای خود نظرات ممتاز را در همه امور خود جستجو می‌کرد. اما ممتاز شناخته شده که به هیچ وجه به مانند نامادرشوهر/عمه خود به امور روزانه دولت توجه و علاقه نداشته و به آن بی محلی می‌کرد.

ممتاز محل در سال ۱۶۳۱ در هنگام لشکرکشی شوهرش در جنوب دکن که او را همراهی می‌کرد، در هنگام تولد چهاردهمین فرزند خود، دختری به نام گوهرآرا بیگم، در برهانپور، دکن (مادیا پرادش کنونی) درگذشت.[۳] شاه جهان تاج محل را به عنوان آرامگاه او بنا کرد که بنای یادبودی از عشق نامیرای او به همسرش است. هیچ تصویر معاصری از ممتاز محل مانند سایر بانوان سلطنتی گورکانی وجود ندارد که پذیرفته شده باشد، اما نگاره‌های خیالی بسیاری از سده ۱۹ به بعد خلق شده‌اند.

ازدواج

[ویرایش]
ممتاز محل با یک خدمتکار.

ممتاز محل در حدود ۳۰ ژانویه ۱۶۰۷،[۴] هنگامی که شاه جهان در آن زمان ۱۴ ساله بود و وی در سن ۱۵ سالگی قرار داشت، با او نامزد کرد. آن‌ها با این وجود پنج سال پس از نامزدی خود در ۳۰ آوریل ۱۶۱۲ در آگره ازدواج کردند.[۴] این ازدواج یک مسابقه عشقی بود.[۴] شاه جهان پس از جشن‌های عروسی، «او را در ظاهر و شخصیت در میان همه زنان آن زمان برتر یافت» و به او لقب «ممتاز محل» بیگم («بهترینِ منطقه») را داد.[۵] شاه جهان در سال ۱۶۰۹ در طی سال‌های میان نامزدی و ازدواج، با همسر اول خود، شاهزاده قندهاری بیگم ازدواج کرد و در سال ۱۶۱۷ پس از ازدواج با ممتاز، با همسر سوم خود به نام عزالنسا بیگم (با عنوان اکبرآبادی محل)، دختر یک درباری برجسته گورکانی، ازدواج کرد.[۶][۴] طبق گفته تاریخ‌نگاران رسمی دربار، هر دو ازدواج اتحاد سیاسی بوده است.[۶]

با این حساب، شاه جهان چنان مجذوب ممتاز بود که علاقه چندانی به زمان گذراندن و لذت بردن از دو همسر دیگرش نداشت، به غیر از اینکه برای احتیاط، از هر یک فرزندی بر جای گذاشت. بنا به گفته وقایع‌نگار رسمی دربار، معتمد خان، همان‌طور که در اقبال نامه جهانگیری وی ثبت شده است، رابطه او با دیگر همسرانش «چیزی جز وضعیت ازدواج نبود. صمیمیت، محبت عمیق، توجه و علاقه‌ای که شاه جهان برای ممتاز داشت، در سایر همسرانش احساس نمی‌کرد.»[۵][۷] به همین ترتیب، عنایت خان مورخ شاه جهان اظهار داشت که «تمام لذت او در این بانوی پرشکوه [ممتاز] بود، تا حدی که احساس عاطفه‌ای که نسبت به دیگران (یعنی دیگر همسرانش) داشت، حتی یک هزارم علاقه او به ممتاز محل نبود.»[۶]

ممتاز ازدواج عاشقانه‌ای را با شاه جهان داشت. حتی در زمان حیات او، شاعران زیبایی، ظرافت و مهربانی او را می‌ستودند. ممتاز با وجود بارداری‌های بسیار، در تمام مبارزات نظامی پیشین یا شورش بعدی علیه پدرش با همراهان شاه جهان همراه بود. او همراه همیشگی و معتمد او بود و مورخان دربار را واداشت تا تلاش‌های ناشناخته‌ای را برای مستندسازی روابط صمیمی و وابستگی که این زوج از آن برخوردار بودند، انجام دهند. آن‌ها در نوزده سال ازدواج خود، صاحب چهارده فرزند (هشت پسر و شش دختر) از هم شدند،[۶] که هفت نفر از آنها در بدو تولد یا در سنین بسیار کمی فوت کردند.[۳]

تاج محل

[ویرایش]
سنوتاف ممتاز محل.
آرامگاه ممتاز محل در تاج محل، در کنار همسرش شاه جهان.

تاج محل به دستور شاه جهان به عنوان آرامگاه ممتاز محل ساخته شود. این بنا به عنوان مظهر عشق نامیرا و ارادت زناشویی دیده می‌شود. سر ادوین آرنولد، شاعر انگلیسی، آن را چنین توصیف می‌کند: «این بنا همچون دیگر بناها فقط یک اثر معماری نیست، بلکه عشق غرورآمیز یک امپراتور است که در سنگ‌های زنده نمایان شده است.» زیبایی بنای یادبود همچنین نمایانگر زیبایی ممتاز محل است و این تجمع بسیاری را به توصیف زنانگی تاج محل سوق می‌دهد.[۸] از آنجا که سنت مسلمانان تزئینات روی گورها را ممنوع می‌کند، اجساد ممتاز و شاه جهان را در یک سرداب نسبتاً ساده در زیر تالار داخلی به صورتی قرار گرفته‌اند که صورت آن‌ها به سمت راست و مکه باشد.[۹]

نود و نه نام خدا به عنوان کتیبه‌های خوشنویسی در حاشیه مقبره ممتاز محل در سرداب یافت می‌شود.[۱۰] نظریه‌های بسیاری در مورد ریشه نام این مقبره وجود دارد و یکی از آنها نشان می‌دهد که «تاج» مخفف نام ممتاز است. مسافران اروپایی، مانند فرانسوا برنیه، که ساخت آن را مشاهده کردند، از نخستین کسانی بودند که آن را تاج محل نامیدند. از آنجا که بعید به نظر می‌رسد آن‌ها این نام را گذاشته باشند، پیشنهاد می‌شود که آن‌ها آن را از اهالی محلی آگره که به شهبانو «تاج محل» می‌گفتند، شنیده‌اند و گمان کرده‌اند که مقبره اینگونه نامگذاری شده و آن‌ها استفاده از این نام را شروع کردند.[۱۱] با این حال، هیچ مدرک محکمی برای اثبات این موضوع وجود ندارد. شاه جهان قصد نداشت فرد دیگری را در تاج محل به خاک بسپارد. با این حال، اورنگ‌زیب به جای ساختن مقبره‌ای جداگانه برای پدرش، شاه جهان را در کنار مقبره ممتاز محل دفن کرد.[۱۲][۱۳] این امر از قرارگیری نامتقارن قبر شاه جهان در یک طرف قبر همسرش که در مرکز بنا است، مشهود است.[۱۴][۱۵]

در فرهنگ عامه

[ویرایش]

دهانه‌ای به افتخار وی بر روی سیارک ۴۳۳ اروس و دیگری به نام شوهرش نامگذاری شده است.[۱۶]

ادبیات

[ویرایش]
  • ارجمند بانو (ممتاز محل) یک شخصیت اصلی در رمان ایندو سوندرسن به نام جشن گل سرخ (۲۰۰۳) است که دنباله آن به نام سایه شاهزاده (۲۰۱۰) با مرگ او آغاز می‌شود.[۱۷]
  • ممتاز محل شخصیت اصلی رمان سونجا چاندراچود به نام مشکل در تاج‌وتخت (۲۰۱۱) است. او در این کتاب به عنوان یک روح ظاهر می‌شود.[۱۸]
  • در رمان جان شورز به نام زیر آسمان مرمر (۲۰۱۳)، دختر محل به نام شاهزاده جهان‌آرا، داستان خارق‌العاده‌ای از چگونگی به وجود آمدن تاج محل روایت می‌کند و زندگی خود را به عنوان یک عامل در ایجاد آن و به عنوان شاهد وقایع سرنوشت‌سازی پیرامون تکمیل آن توصیف می‌کند.[۱۹]

فیلم‌ها

[ویرایش]

سایر

[ویرایش]

فرزندان

[ویرایش]
نام تصویر دوران توضیحات
حورالنساء بیگم ۳۰ مارس ۱۶۱۳–۵ ژوئن ۱۶۱۹ اولین فرزند شاه جهان و ملکه ممتاز محل بود.[۲۷]
جهان‌آرا بیگم

(پادشاه بیگم)

۲۳ مارس ۱۶۱۴–۱۶ سپتامبر ۱۶۸۱ دومین فرزند شاه جهان و ملکه ممتاز محل. او بعد از مرگ مادرش مقام پادشاه بیگم را کسب کرد و در زمان جنگ برای تاج و تخت او از برادرش دارا شکوه حمایت کرد. او هرگز ازدواج نکرد.
دارا شکوه ۲۰ مارس ۱۶۱۵–۳۰ اوت ۱۶۵۹ اولین پسر شاه جهان از ملکه ممتاز محل بود. او تا سال ۱۶۵۸ ولیعهد سلطنت بود. او از سال ۱۶۵۷ به نبرد با برادران خود برای جانشینی تاج و تخت پرداخت و در نهایت به دست برادرش اورنگ‌زیب اسیر و کشته شد.
شاه شجاع ۲۳ ژوئن ۱۶۱۶–۷ فوریه ۱۶۶۱ پسر دوم شاه جهان و ملکه ممتاز محل بود. او به نبرد با برادرانش پرداخت در نهایت در جنگ با اورنگ‌زیب کشته شد.
روشن‌آرا بیگم

(پادشاه بیگم)

۳ سپتامبر ۱۶۱۷–۱۱ سپتامبر ۱۶۷۱ دختر سوم شاه جهان و ملکه ممتاز محل بود. او در نبرد برای جانشینی از طرفداران اورنگ‌زیب بود و بعد از پادشاهی او لقب پادشاه بیگم را کسب کرد. او هرگز ازدواج نکرد.
اورنگ‌زیب ۳ نوامبر ۱۶۱۸–۳ فوریه ۱۷۰۷ ششمین امپراتور گورکانی بود. او در نبرد جانشینی پیروز شد و تمام برادرانش را از میان برداشت.
ایزد بخش ۱۸ دسامبر ۱۶۱۸ -

فوریه ۱۶۲۱[۲۸]

پسر شاه جهان و ملکه ممتاز محل در کودکی فوت شد.
ثریا بانو بیگم ۱۰ ژوئن ۱۶۲۱–۲۸ آوریل ۱۶۲۸[۲۸] دختر شاه جهان و ملکه ممتاز محل او در کودکی فوت شد.[۲۷]
یک پسر ۱۶۲۲ او بعد از تولد فوت شد.[۲۸]
مراد بخش ۸ اکتبر ۱۶۲۴–۱۴ دسامبر ۱۶۶۱ پنجمین پسر شاه جهان و ملکه ممتاز محل. او در سال ۱۶۵۷ وارد جنگ جانشینی نشد اما به دست اورنگ‌زیب اسیر و بعداً کشته شد.[۲۷]
لطف‌الله میرزا ۴ نوامبر ۱۶۲۶–۱۳ می ۱۶۲۸[۲۸] پسر شاه جهان و ملکه ممتاز محل. او در کودکی فوت شد.[۲۷]
دولت‌افزا ۸ می ۱۶۲۸–۱۳ می ۱۶۲۹[۲۹] پسر شاه جهان و ملکه ممتاز محل او در کودکی فوت شد.
حسن‌آرا بیگم

(روشن‌رای بیگم)

۲۳ آوریل ۱۶۲۹ -

بعد از ۱۶۸۸[۲۸]

دختر شاه جهان و ملکه ممتاز محل. او در نبرد جانشینی از برادر خود شاه شجاع طرفداری کرد. او هرگز ازدواج نکرد.
گوهرآرا بیگم ۱۷ ژوئن ۱۶۳۱–۱۷۰۶ دختر کوچک شاه جهان و ملکه ممتاز محل. بعد از تولد او مادرش فوت شد. او در زمان نبرد جانشینی از برادرش مراد میرزا طرفداری کرد. او هرگز ازدواج نکرد.

نیاکان

[ویرایش]

جستارهای وابسته

[ویرایش]

پانویس

[ویرایش]
  1. ↑ Pickthall, Marmaduke William; Asad, Muhammad (1 January 1975). "Islamic Culture" (به انگلیسی). 49. Islamic Culture Board: 196. Retrieved 13 April 2017. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  2. ↑ [۱]، کتاب The Peacock Throne: the drama of Mogul India، نوشته والدمار هانسن، شابک 81 - 208-0225-x، صفحهٔ ۳۷.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ Kumar, Anant (January–June 2014). "Monument of Love or Symbol of Maternal Death: The Story Behind the Taj Mahal". Case Reports in Women's Health. Elsevier. 1: 4–7. doi:10.1016/j.crwh.2014.07.001. Retrieved 21 December 2015.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ Findly 1993.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ Koch, p. 18.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ Tillotson 2012.
  7. ↑ Qazwini. fol. 233a translated by Begley and Desai (1984), p. 14.
  8. ↑ Tillotson 2012, p. 4.
  9. ↑ Khatri, Vikas (2012). Greatest Wonders of the World. V S Publishers. p. 128. ISBN 978-9381588307.
  10. ↑ "Taj Mahal Calligraphy". Taj Mahal. Retrieved 27 November 2016.
  11. ↑ Ruggles, D. Fairchild (2008). Islamic gardens and landscapes. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. p. 117. ISBN 978-0-8122-0728-6.
  12. ↑ Tillotson 2012, p. 40.
  13. ↑ Tillotson 2012, p. 69.
  14. ↑ Tillotson 2012, p. 71.
  15. ↑ Diana; Preston, Michael (2007). Taj Mahal: passion and genius at the heart of the Moghul empire (1st U.S. ed.). New York: Walker & Co. p. 268. ISBN 978-0-8027-1511-1.
  16. ↑ Bergeron, Jacqueline, ed. (1994). Reports on Astronomy Transactions of the International Astronomical Union Volume XXIIA. Dordrecht: Springer Netherlands. p. 599. ISBN 9789401111003.
  17. ↑ Nithya Expresso (22 November 2010). "A whiff of the glorious past". New Indian Express.
  18. ↑ Krazy Kesh (4 March 2013). "Trouble at the Taj by Sonja Chandrachud – review". The Guardian.
  19. ↑ Beneath a Marble Sky. ISBN 0-929701-97-6.
  20. ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ ۲۰٫۲ Rajadhyaksha, Ashish; Willemen, Paul (1999). Encyclopaedia of Indian cinema. British Film Institute. Retrieved 12 August 2012.
  21. ↑ Raheja, Dinesh. "Suraiya: a success story". www.rediff.com. Retrieved 12 April 2017.
  22. ↑ Kardar, Abdul Rashid (1 January 2000). "Shahjehan". IMDb. Retrieved 12 April 2017.
  23. ↑ Kaur, Devinder Bir (20 December 2009). "Bewitching Bina". The Tribune. Archived from the original on 13 April 2017. Retrieved 12 April 2017.
  24. ↑ "Taj Mahal - A Monument of Love (2003)". BFI (به انگلیسی). Archived from the original on 15 April 2023. Retrieved 7 April 2021.
  25. ↑ "Finding the protagonists". The Hindu. 17 December 2002. Retrieved 12 April 2017.
  26. ↑ "Guerlain recounts the enchanting Legend of Shalimar". lvmh.com. 30 August 2013.
  27. ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ ۲۷٫۲ ۲۷٫۳ Moosvi, Shireen (2008). People, Taxation, and Trade in Mughal India. Oxford: Oxford University Press. p. 115. ISBN 978-0-19-569315-7.
  28. ↑ ۲۸٫۰ ۲۸٫۱ ۲۸٫۲ ۲۸٫۳ ۲۸٫۴ Sarker, Kobita (2007). Shah Jahan and his paradise on earth: the story of Shah Jahan's creations in Agra and Shahjahanabad in the golden days of the Mughals. Kolkata: K.P. Bagchi & Co. p. 40. ISBN 978-8170743002.
  29. ↑ Begley, W. E.; Desai, Z.A., eds. (1989). Taj Mahal: The Illumined Tomb: An Anthology of Seventeenth-Century Mughal and European Documentary Sources. Cambridge, Massachusetts: Aga Khan Program for Islamic Architecture. p. 23. ISBN 978-0-295-96944-2.
  30. ↑ Sunita Sharma, Veil, Sceptre and Quill: Profiles of Eminent Women, 16th–18th Centuries (2004), p. 45
  31. ↑ (Shujauddin 1967، ص. 1)
  32. ↑ (Ahmad 1924، ص. 101)

منابع

[ویرایش]
  • سلطان‌زاده، حسین. ۱۳۷۸. تاج محل؛ تداوم طراحی باغ ایرانی. دفتر پژوهشهای فرهنگی. تهران. چاپ نخست.

پیوند به بیرون

[ویرایش]
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ممتاز محل موجود است.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ممتاز_محل&oldid=42952524»