فرش ماشینی

ترنج یک فرش ماشینی

فرش ماشینی گونه‌ای مصنوعی از قالی است که بر خلاف قالی دستبافت توسط ماشین الآت صنعتی بافته می‌شود. به دلیل سرعت تولید و همچنین ارزان بودن مواد اولیه نسبت به قالی دستبافت قیمت ارزانتری دارد.

محتویات

۱ تاریخچه
۲ روش تولید
۳ مفهوم شانه و تراکم
۴ شهرهای تولیدکننده فرش ماشینی
۵ ده نکته برای نگه‌داری فرش
۶ اصطلاح لچگ ترنج و حاشیه
۷ فرش ماشینی تمام ابریشم
۸ جستارهای وابسته
۹ منابع
۱۰ پیوند به بیرون

تاریخچه[ویرایش]

تاریخچه پیدایش فرش ماشینی در کشورمان نشان می‌دهد که این محصول در ایران عمری تقریباً ۴۰ ساله دارد. در ابتدای دهه ۵۰ اولین فرش ماشینی تولید داخل در کارخانجات مخمل و ابریشم کاشان توسط ماشین‌های مخمل بافی ژاکارد و با الیاف مصنوعی براق و پرز نسبتاً کوتاه و وزن سبک، بافته و روانه بازار گردید. همزمان با آن عده‌ای از تجار، فرش‌هایی با همین مشخصات و تا حدی مرغوب‌تر از کشور بلژیک وارد بازار ایران نمودند و سلیقه ایرانی را با پدیده فرش ماشینی آشنا کردند. با مشاهده استقبال نسبتاً مطلوبی که مردم از فرش ماشینی به عمل آوردند صاحبان گروه صنعتی بهشهر (خاندان لاجوردی) که از کارخانه‌داران و سرمایه‌گذاران خوشنام کشور بودند، اقدام به تأسیس شرکت بزرگی به نام شرکت صنایع کاشان (فرش راوند) نمودند که فعالیت آن در زمینه تولیدات مواد مرتبط با فرش و همچنین خود فرش ماشینی بود و اولین محصول آن در سال ۱۳۵۳ به بازار عرضه شد. این محصول با نمونه‌های قبلی کاملاً متفاوت و شباهت‌های زیادی به فرش دستباف داشت که به خصوص نوع پشمی آن فوق‌العاده مورد اقبال عمومی قرار گرفت. متعاقب آن شرکت‌های دیگری از جمله شرکت شهباف که بعدها به فرش گیلان تغییر نام داد و همچنین شرکت‌های فرش پارس و مولن روژ (نقش ایران) و فرش اکباتان تأسیس و به رقابت پرداختند. این امر تا اواخر سال ۵۷ به طور معمول ادامه داشت و شرکت‌های بزرگ تولیدکننده فرش با هم در حال رقابت بودند. پس از مصادره اموال و کارخانجات تعدادی از سرمایه‌داران ایرانی در سال ۵۸ از جمله شرکتهای ملی (مصادره شده)، کارخانجات فرش ماشینی موجود نیز چون صدها واحد تولیدی دیگر زیر پوشش مدیریتی سازمان‌های دولتی مثل سازمان صنایع ملی ایران، بنیاد مستضعفان و جانبازان و … درآمد و مدیران دولتی اکثراً کم تجربه و بیگانه با مسائل صنعت، به مدیریت این کارخانجات بزرگ و با ارزش منصوب شدند و از آن پس منحنی حیات این کارخانجات به سراشیبی افتاده و رو به افول نمود. در سال ۵۷ تعدادی از متخصصان صنعت نساجی و دست‌اندرکاران صنعت فرش ماشینی و همچنین پاره‌ای از کارخانه‌داران که تا آن زمان در رشته‌های دیگر نساجی فعال بودند به فکر ایجاد واحدهای جدید فرش ماشینی افتادند و کارخانجاتی از قبیل قالی سلیمان، فرش مشهد، فرش شیراز (دناژ)، فرش مازندران، فرش باستان و ستاره کویر و تعدادی دیگر در گوشه و کنار کشور و با ماشین‌های مربوط به آن زمان مثل وندویل ALD۶۱ و AL۱ و TEXTIMA شروع به کار نمودند و از همین‌جا سیر تحول فرش ماشینی در بخش خصوصی و توقف یکی پس از دیگری کارخانجات بزرگ موجود تحت پوشش دستگاه‌های دولتی آغاز شد. با انتقال تدریجی متخصصان شاغل در کارخانه‌های بزرگ به کارخانه‌های نوپا رقابت جدیدی در زمینه تولید فرش ماشینی در میان واحدهای بخش خصوصی درگرفت، ولی تحول اساسی در صنعت فرش ماشینی در کشور از سال ۶۵ شروع شد که این سیر تحول موجب ایجاد بیش از ۱۶۰۰ واحد کوچک و بزرگ تولیدکننده فرش گردید که در حال حاضر مشغول رقابتند.^[۱]

روش تولید[ویرایش]

فرش ماشینی توسط ماشین آلات مختلفی تولید می‌گردد که می‌توان به دستگاه‌های تکسیما، واندویل، شونهر، Alpha ,CRX, ASR, VTR و… اشاره کرد. جنس هر فرش نیز می‌تواند آکریلیک یا BCF ومخلوطی از این دو، یا الیاف جدیدابریشم مصنوعی (پلی استر) باشد. قابل ذکر است که فرش‌های ۱۰۰٪ آکریلیک دارای کیفیت و قیمت بالاتری هستند ولی فرش‌های ابریشم مصنوعی در حال حاضر به دلیل عدم پرزدهی و شستشوی بسیار آسان وثبات و درخشندگی بالا در بازارهای جهانی بعنوان بهترین کفپوش مورد توجه قرار گرفته و همچنین فرش‌ها بر اساس شانه به ۳۵۰ - ۴۴۰ - ۵۰۰ - ۷۰۰و هزار شانه تقسیم می‌شوند. تراکم فرش‌ها نیز می‌تواند براساس نوع ماشین و شانه بین ۷۰۰ تا ۳۵۰۰ باشد.

مفهوم شانه و تراکم[ویرایش]

هر فرش دو نوع تراکم دارد: عرضی و طولی

تراکم عرضی فرش (شانه): به تعداد ریشه (گره رنگ) در یک متر از عرض فرش می‌گویند که به نام شانه شناخته می‌شود. برای مثال: قالی ۵۰۰ شانه به این معنی است که در هر متر از عرض فرش معادل ۵۰۰ ریشه (گره رنگ) بافته شده است. شانه‌هایی که به طور معمول در بازار می‌باشند عبارتند از: ۲۲۰-۲۵۰-۲۸۰-۳۲۰-۳۵۰-۳۸۰-۴۰۰-۴۴۰-۵۰۰-۷۰۰-۱۰۰۰شانه

تراکم طول فرش (تراکم): به تعداد ریشه (گره رنگ) در یک متر از طول فرش می‌گویند. برای مثال: قالی با تراکم ۷۰۰ یعنی در یک متر از طول فرش معادل ۷۰۰ ریشه (گره رنگ) بافته شده وجود دارد، تراکم‌هایی که به طور معمول در بازار می‌باشند عبارتند از: ۳۰۰-۴۰۰-۵۰۰-۶۰۰-۷۰۰-۸۰۰-۹۰۰-۱۰۰۰-۱۴۰۰-۲۵۵۰-۳۰۰۰-۳۲۰۰ رج می‌باشد

(همچنین تراکم طولی با توجه به روش‌های مختلف بافت فرش ماشینی با یکدیگر دارای تفاوت می‌باشد)

تعداد ریشه (گره رنگ) در یک متر مربع از فرش: تراکم عرضی ضرب در تراکم طولی را گویند. برای مثال اگر تعداد گره رنگ در عرض برابر با ۷۰۰ گره و در طول هم معادل ۹۰۰ گره رنگ باشد؛ بنابراین تعداد ریشه (گره رنگ) در یک متر مربع ۶۳۰/۰۰۰=900x700

همیشه مقدار تراکم از شانه بیشتر است و حاصل ضرب شانه و تراکم تعداد سر نخ در متر مربع و حاصل ضرب شانه و تراکم تقسیم بر ۲ یا ۳ (بسته به نوع دستگاه فرش بافی) تعداد گره در متر مربع می شود.

شهرهای تولیدکننده فرش ماشینی[ویرایش]

کارخانجات فرش ماشینی در اکثر شهرهای کشور وجود دارد ولی بسته به امکانات در برخی شهرهای کشور از کثرت بیشتری برخوردار است که می‌توان به ابتدا آران و بیدگل و بعد کاشان بعنوان پایتخت فرش ماشینی ایران که در این شهر بیش از ۷۰۰ واحد فعال در امر تولید فرش ماشینی فعال است. همچنین تولید فرش ماشینی در شهرهای مشهد، دلیجان، یزد، اصفهان و تهران، ماکو نیز چشمگیر است.

ده نکته برای نگه‌داری فرش[ویرایش]

فرش یکی از وسائل با اهمیت و گران‌قیمت منزل است؛ لذا باید در نگه‌داری آن دقت نمود:

۱- فرش را در محیط‌های مرطوب قرار ندهید. رطوبت دشمن فرش است. در تار و پود فرش معمولاً پنبه یا جوت به‌کار می‌رود که در محیط مرطوب دچار پوسیدگی می‌شوند.
۲- در صورت ریختن هر مایعی بر روی فرش سریعاً نسبت به تمیز نمودن فرش و رفع لکه اقدام نمایید.
۳- فرش را در نزدیکی بخاری و منابع حرارتی قرار ندهید. فرش ماشینی سلطان آبی
۴- اگر فرش شما روی سرامیک حرکت می‌کند، از ترمز فرش کمک بگیرید.
۵- رول نمودن فرش، هنگام جابجایی و نگهداری بهتر از تا نمودن فرش می‌باشد.
۶- اشیاء سنگین مانند مبل، کمد و میزناهارخوری را حتی الامکان روی فرش قرار ندهید. اگر مجبور به این کار هستید اولاً از در زیر پایه‌ها از یک قطعه طلق، فوم فشرده و یا موکت چند لا استفاده نمایید. ثانیاً هر چند وقت یک‌بار این وسایل را جابجا نمایید.
۷- به صورت هفتگی فرش را جارو نمایید.
۸- فرش‌را هر شش‌ماه یک‌بار سر و ته نمایید. این کار سایش فرش را به تعویق می‌اندازد.
۹- فرش ماشینی را در معرض تابش نور خورشید قرار ندهید.
۱۰- برای شستشوی فرش از شرکت‌های معتبر کمک بگیرید. بهترین وقت برای شستشو اواخر بهار و تابستان است.

اصطلاح لچگ ترنج و حاشیه[ویرایش]

فرش‌های سنتی ایران عموماً دارای گلی در وسط به نام ترنج هستند که یادآور حوض‌های خانه‌های قدیمی می‌باشند. چهار مثلث در چهار گوشهٔ فرش لچک‌ها را تشکیل می‌دهند. قاب دور فرش به نام حاشیه خوانده می‌شود. ترنج به شکل دایره (مانند تصویر روبرو) یا بیضی و برخی اوقات دوکی شکل می‌باشد. طرح لچک‌ها معمولاً برگرفته از ترنج همراه با اضافاتی است.

حاشیه فرش ماشینی