صمد موحد
صمد دیلمقانی موحد (۳ خرداد ۱۳۱۵ – ۲۷ آبان ۱۴۰۲) نامدار به صمد موحّد فیلسوف، نویسنده، پژوهشگر فلسفه و عرفان و مصحح آثار عرفانی و ادبی بود. موحد نخستین مدیرِ بخش فلسفه و عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی بود.[۱] او را از «سرآمدان عرفان‌پژوهی» در روزگار معاصر [۲] و «یکی از استوانه‌های ادبیات عرفانی ایران» [۳] دانسته‌اند.
او از شاگردان محمود هومن در دانش‌سرای عالی بود و سال‌ها به‌عنوان استاد فلسفه و عرفان در دانشگاه‌های گوناگون، همچون دانشگاه خوارزمی به تدریس پرداخت. از جمله آثار مهم او می‌توان به کوی طریقت، نگاهی به سرچشمه‌های حکمت اشراق و مفهوم‌های بنیادی آن، عارفی با دو چهره و نیز برگردان و توضیح و تحلیلِ کتاب فصوص‌الحکم در همکاری با برادرش محمدعلی موحد اشاره کرد.
پژوهش‌ها[ویرایش]
آثار و مقالات صمد موحد جملگی معطوف به مباحث عرفان نظری و شرح احوال بزرگان تصوف بوده است. او در کتاب سیری در تصوف آذربایجان به تبیین شرح حال و آرای مشایخ آذربایجان تا قرن هشتم پرداخته است و رساله‌های فارسی و عربی آن‌ها را نیز بحث و بررسی کرده است. موحد در کتاب کوی طریقت نیز گزارشی گسترده و کامل از احوال شیخ صفی‌الدین اردبیلی به دست داده است. او در تحفة‌العالم نیز سفرنامه عارف شوشتر، عبداللطیف موسوی شوشتری را معرفی کرده است. یکی از آثار پژوهشی مهم وی نیز کتابی است پژوهشی در شرح احوال و آثار شیخ محمود شبستری که به شیفتگان تصوف پیشکش کرده است. وی در کتاب سرچشمه‌های حکمت اشراق نیز به فلسفۀ شهاب‌الدین سهروردی پرداخته است. یکی از پیرنگ‌های مهم آثار او، کوشش برای برقراری پیوند بین عرفان نظری و فلسفه است.
از دیگر آثار ماندگار صمد موحد می‌توان به شماری از مدخل‌های مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی اشاره کرد؛ مدخل‌هایی همچون «آثارِ ذاتی»، «آثارِ عُلْوی»، «آدابُ‌المُریدین»، «آفاق و اَنْفُس»، «اَلآثارُالباقِیَة عَنِ القُرُونِ الخالِیة» و «آقا حُسَیْنِ خوانْساری».
کتاب‌شناسی[ویرایش]
- تحفه العالم و ذیل التحفه، میر عبداللطیف‌خان شوشتری (مقدمه، تصحیح)، انتشارات طهوری، ۱۳۶۳
- گزیدۀ گوهر مراد، عبدالرزاق لاهیجی (مقدمه و توضیحات)، انتشارات طهوری، ۱۳۶۴
- مجموعه آثار شیخ محمود شبستری: گلشن راز، سعادت‌نامه، حق‌الیقین، مرآت المحققین، مراتب‌العارفین (مقدمه، تصحیح، توضیح)، انتشارات طهوری، ۱۳۶۵
- گلشن راز، شیخ محمود شبستری (مقدمه و تصحیح و توضیح)، انتشارات طهوری، ۱۳۶۸
- کلید سعادت: گزیدهٔ اخلاق ناصری (گزینش و توضیح)، انتشارات سخن، ۱۳۷۴
- نگاهی به سرچشمه‌های حکمت اشراق و مفهوم‌های بنیادی آن، انتشارات طهوری، ۱۳۸۴
- صفی‌الدین اردبیلی چهره اصیل تصوف آذربایجان، انتشارات طرح نو، ۱۳۸۱
- دو رسالۀ فلسفی، خیام، ترجمۀ قاسم انصاری و صمد موحد، نشر گلاب، ۱۳۸۲
- شیخ محمود شبستری سرایندهٔ گلشن راز، انتشارات طرح نو، ۱۳۸۲
- فصوص الحکم ، ابن عربی (درآمد، برگردان متن، توضیح، تحلیل)، محمدعلی موحد و صمد موحد، نشر کارنامه، ۱۳۸۵
- سیری در تصوف آذربایجان، انتشارات طهوری، ۱۳۹۰
- رساله در مناقب خداوندگار، فریدون احمد سپهسالار (تصحیح و توضیح)، محمد علی موحد و صمد موحد، نشر کارنامه، ۱۳۹۱
- عارفی با دو چهره؛ سیری در احوال و آثار محمود شبستری، نشر ماهی، ۱۳۹۹
- کوی طریقت؛ حالات و کلمات و تحقیقات شیخ صفی‌الدین اردبیلی، نشر کارنامه، ۱۴۰۱
- در صحبت پیران؛ حوزه عرفانی تبریز از ابراهیم جوینانی تا محمود شبستری، نشر کارنامه، ۱۴۰۲