شیخ علی‌نقی اصطهباناتی
| شیخ علی‌نقی اصطهباناتی ملقب به «فقیر» | |
|---|---|
 | |
| نام هنگام تولد | علی‌بن محمد |
| زادهٔ | حدود 1050 قمری (سال دقیق آن مشخص نیست) اصطهبانات، استان فارس، ایران |
| درگذشت | 1129 قمری اصطهبانات، استان فارس، ایران |
| آرامگاه | کوچه پری کوه، خیابان شهید فقیهی، استهبان، استان فارس، ایران |
| ملیت | ایرانی |
| دیگر نام‌ها |
|
| پیشه |
|
| دوران | صفویه، شاه سلطان حسین |
| کارهای برجسته |
|
| پس از | نجیب‌الدین‌رضا تبریزی |
| پیش از | سید قطب‌الدین نیریزی |
| مکتب | تصوف و عرفان |
علی‌بن محمد، معروف به شیخ علی‌نقی اصطهباناتی[۱] (1050-1129ق.)[۲]، عارفِ صوفی قرن یازدهم ق. و سی‌‌و‌یکمین قطب سلسله‌ی ذهبیه است. او که به قصد کسب علم و حضور بر سر درس شاه ملا محمد اصطهباناتی[۳]، زادگاه خود استهبان را به مقصد فسا ترک می‌کند، به‌‌گونه‌ای کاملا اتفاقی و به‌‌‌واسطه‌ی ارادت استاد خود به اقطاب سلسله‌ی ذهبیه، پس از کسب آموزش‌های لازم و طی سیر و سلوک، به راه طریقت درآمده و به سنت این سلسله، داماد و خلف مرشد خود، نجیب‌الدین‌رضا تبریزی[۴] میشود.
نجیب‌الدین‌رضا در سبع‌المثانی، ماجرای ورود شیخ به راه طریقت ذهبیه را چنین عنوان می‌کند:
در زمان قطبیت شیخ علی موذن خراسانی[۵]، شاه ملا محمد که به‌‌‌لحاظ مالی به تنگ آمده بود، نزد شیخ آمد و به وی متوصل شد و نذر کرد که چنانچه به دعا و نَظَر شیخ، مُکنت و مالی به‌هم زند، ثلث آن را در راه طریقت به شیخ داده و یکی از فرزندان او نیز به راه طریقت تعلیم یابد؛ حاجت ملا برآورده میشود، اما خُلف وعده کرده و علی‌رغم گذشت سالیان بسیار و مرگ شیخ موذن، نذرش را ادا نمی‌کند. ازاینرو نجیب‌الدین‌رضا به وصیت مراد خود، راهی خطه‌ی فارس و فسا میشود و ادای نذر ملا را طلب می‌کند. ملا استنکاف کرده و شرط دوم را پیش می‌کشد. بنابراین نجیب‌الدین‌رضا به تعلیم فیاض، فرزند بزرگ ملا می‌پردازد. اما به‌‌دلیل ریاضت‌هایی که متحمل میشود، مادر فیاض و ملا شکوایه می‌کنند، ازاینرو نجیب‌الدین رضا او را رها کرده و از میان شاگردان ملا، شیخ علی‌نقی را برمی‌گزیند و وی را با خود به اصفهان می‌برد.[۶][۷][۸]
شیخ علی‌نقی و نجیب‌الدین‌رضا همانند مولانا و حسام‌الدین چلبی، مرید و مراد بودند و سبع‌المثانی را که نجیب‌الدین‌رضا می‌سرود، شیخ علی‌نقی کتابت می‌کرد. با وفات نجیب‌الدین‌رضا 1108ق.، شیخ علی‌نقی هدایت سلسله‌ی ذهبیه را به‌‌دست گرفت و به‌‌دلیل سکنی گزیدن در خطه‌ی فارس، این سلسه را که دیرگاهی نبود به‌‌وسیله‌ی نجیب‌الدین‌رضا از خراسان به اصفهان نقل مکان کرده بود، به فارس منتقل ساخت و با تربیت سید قطب‌الدین محمد نیریزی به‌عنوان یکی از تاثیر‌گذارترین و مهم‌ترین اقطاب سلسله‌ی ذهبیه، ادامه‌ی این سلسله را در فارس تثبیت و تداوم بخشید. با درگذشت شیخ در سال 1129ق.، سید قطب‌الدین خرقه‌ی هدایت به تن کرد و ضمن تولیت آستان شاه‌چراغ، به ترویج دیدگاه‌های ذهبیه و گسترش پیروان آن پرداخت. رساله‌ی برهان‌المرتاضین و دعای جوشن کبیر به خط نسخ معرب، تنها تالیف و آثار به‌جا مانده از شیخ علی‌نقی در دوران کوتاه 18 سال هدایت و ارشاد سلسله‌ی ذهبیه است. وی در استهبان و در مکان آرامگاه کنونی به خاک سپرده شده است.[۹][۱۰][۱۱]
تولد و نسب[ویرایش]
زندگی و تحصیل[ویرایش]
آثار[ویرایش]
وفات و مدفن[ویرایش]
جستارهای وابسته[ویرایش]
- معروف کرخی
- احمد نجم‌الدین کبری
- جنید بغدادی
- سری سقطی
- احمد غزالی
- میر سید علی همدانی
- خواجه اسحاق خُتَّلانی
- سید عبدالله بُرزِش آبادی
- شیخ علی موذن خراسانی
- نجیب‌الدین‌رضا تبریزی
- شاه ملا محمد اصطهباناتی
- سید قطب‌الدین نیریزی
پانویس[ویرایش]
- ↑ به‌صورت «علی‌نقی‌بن محمد اصطهباناتی»، «علی‌نقی فارسی اصطهباناتی»، «على‌نقى اصطهباناتى اصفهانى» و «علی‌نقی شیرازی اصطهباناتی» نیز آورده شده است.
- ↑ از سال تولد دقیق وی اطلاعی در دست نیست.
- ↑ از مشاهیر استهبان و از پیروان سلسله ذهبیه که با پشت بند «فسایی»، «دارابگردی» و «فسایی دارابگردی» نیز آمده است.
- ↑ سی‌امین قطب سلسله‌ی ذهبیه.
- ↑ بیست‌ونهمین قطب سلسله‌ی ذهبیه و مرشد نجیب‌الدین‌رضا تبریزی.
- ↑ استخری، احسان‌الله (۱۳۳۸). اصول تصوف. تهران: معرفت. صص. ۴۱۷–۴۱۸.
- ↑ خاوری، اسدالله (۱۳۸۳). ذهبیه، تصوف علمی-آثار ادبی. ج. ۲. تهران: دانشگاه تهران. صص. ۲۹۰–۲۹۳.
- ↑ اصطهباناتی، شیخ علی‌نقی (۱۳۸۲). برهان المرتاضین. به کوشش ، تحقیق و تصحیح محمد هرتمنی. اصفهان: مقیم. صص. ج-ح.
- ↑ استخری، احسان‌الله (۱۳۳۸). اصول تصوف. تهران: معرفت. صص. ۴۱۴–۴۴۳.
- ↑ خاوری،، اسدالله (۱۳۸۳). ذهبیه، تصوف علمی-آثار ادبی. ج. ۲. تهران: دانشگاه تهران. صص. ۲۹۰–۳۰۷.
- ↑ اصطهباناتی، شیخ علی‌نقی (۱۳۸۲). برهان المرتاضین. به کوشش ، تحقیق و تصحیح محمد هرتمنی. اصفهان: مقیم. صص. الف-ش و الف-ت.