مدارگان
مدارگان[۱] (به انگلیسی: Tropics) یا مدارات[۲] که منطقه حارّه[۳][۴][۵] نیز نامیده میشود، آن بخش از زمین است که در میان مدارهای رأسالسرطان و رأسالجدی واقع شده است، این منطقه معمولاً آبوهوا یا اقلیم گرم و مرطوب دارد.
مناطق مدارگانی، ۴۰ درصد از مساحت و ۳۶ درصد از خشکسار زمین را شامل میشوند. در سال ۲۰۱۴، این محدوده محل زندگی حدود ۴۰ درصد از جمعیت جهان بوده است و پیشبینی شده که این رقم تا سال ۲۰۵۰ به ۵۰ درصد برسد.
ویژگیها
[ویرایش]مدارگان یا منطقه حارّه بین مدارهای رأسالسرطان و رأسالجدی قرار دارد. مدارگان همجوار خط استوا است و هر روز خورشید بر روی یکی از مدارهای این ناحیه بهطور مستقیم میتابد و بالای سر ناظر زمینی قرار میگیرد. این مناطق در میان دو منطقه معتدله نیمکرههای شمالی و جنوبی قرار دارند. مناطق مدارگانی شمالی میان خط استوا و مدار رأسالسرطان و مناطق مدارگانی جنوبی میان خط استوا و مدار رأسالجدی واقع شدهاند. در داخل این منطقه خورشید دو بار در سال بهصورت مستقیم در بالای سر است. پرتو خورشید در این منطقه عمودی و هوا همیشه گرم است. این اصطلاح تا حدود ۳۰ درجه شمالی و ۳۰ درجه جنوبی را که دارای شرایط حارّهای است، دربردارد.[۶]
تعریف نجومی
[ویرایش]
مدارگان بهعنوان منطقهای میان مدار رأسالسرطان در نیمکره شمالی در عرض جغرافیایی ۲۳°۲۶′۰۹٫۳″ (یا ۲۳٫۴۳۵۹۳°) شمالی و مدار رأسالجدی در نیمکره جنوبی در عرض جغرافیایی ۲۳°۲۶′۰۹٫۳″ (یا ۲۳٫۴۳۵۹۳°) جنوبی تعریف میشود.[۸] این عرضهای جغرافیایی مطابق با انحراف محوری زمین است.
مدار رأسالسرطان شمالیترین و مدار رأسالجدی جنوبیترین عرضهای جغرافیایی هستند که میتوان در آنجا خورشید را مستقیماً در سرسو مشاهده کرد.[۸] این بدان معنی است که منطقه مدارگان شامل همه جای زمین است که حداقل یک بار در طول سال اعتدالی بهعنوان یک نقطه زیرخورشیدی بهشمار میروند؛ بنابراین حداکثر عرضهای جغرافیایی مناطق مدارگان در دو طرف از خط استوا فاصله مساوی دارند. به همین ترتیب، عرضهای جغرافیایی مناطق مدارگان با مقدار تقریبی زاویه انحراف محوری زمین برابر است. زاویه انحراف محوری زمین، عمدتاً به دلیل تأثیر ماه، کاملاً ثابت نیست، اما حدود مناطق مدارگانی (حارّهای) یک قرارداد جغرافیایی است و اختلاف آنها با عرضهای جغرافیایی واقعی بسیار اندک است.
تغییرات و نوسانها
[ویرایش]مدارگان از جانب شمال و جنوب بهطور مساوی با خط استوا فاصله دارد، مرز مداری این منطقه در سال ۲۰۰۰ موازی از دو سو "۲۱٬۵ '۲۶ °۲۳ در فاصله استوا بوده و طی نوساناتی تا سال ۲۰۱۴ این فاصله "۱۴٬۹ '۲۶ °۲۳ و تا سال ۲۰۲۰ به میزان "۱۲٬۱ '۲۶ °۲۳ رانده خواهد شد. این مرز دوسویه نوسانات پیچیدهای دارد؛ طبق اطلاعات در دست در سال ۴۷۱۳ قبل از میلاد این فاصله "۵۸٬۶ '۰۸ °۲۴ بوده (و بهنظر میرسد پیش از آن چنان در میل زیادی داشته که موجب دوران یخبندان شده است[نیازمند منبع]) تا سال ۱۲۰۳۱ میلادی به نزدیکترین حد خود به استوا یعنی "۴۱٬۳۰۷ '۳۶ °۲۲ میرسد و سپس مجدداً به تدریج میل بیشتر پیدا میکند و در سال ۱۸۷۳۹ به جایگاه کنونی میرسد، آنگاه همچنان میل بیشتر را ادامه میدهد و در سال ۲۰۰۰۰ اندکی از ۲۴ درجه میگذرد. در سال ۲۵۰۰۰ آنسوتر از مدار ۳۳ قرار دارد (بنظر میرسد که در دوره دیگری از یخبندان باشد[نیازمند منبع]) و در سال ۳۰۰۰۰ در ۸۳ درجه نزدیک دو قطب میرسد و در سال ۳۰۷۳۵ گویی بر فراز دو قطب متمرکز میشود.[۹] در دهههای اخیر این مدار سالانه "۰٬۴۷ (۰٬۴۷ ثانیه قوسی) یعنی حدود ۱۵ متر به جنوب عقب میکشد.[۱۰] این عرضهای جغرافیایی با انحراف محوری زمین مطابقت دارد.
فصلها و آب و هوا
[ویرایش]
بسیاری از مناطق مدارگانی هم فصل خشک و هم فصل مرطوب دارند. فصل مرطوب، فصل بارانی یا فصل سبز زمانی از سال است که شامل یک یا چند ماه میشود که در آن بیشتر میانگین بارندگی سالانه در یک منطقه میبارد.[۱۱] مناطقی که فصلهای مرطوب دارند در بخشهایی از مناطق مدارگان و جنبمدارگان و برخی حتی در مناطق معتدل پراکنده شدهاند.[۱۲] اقلیم حارهای در سامانه طبقهبندی اقلیمی کوپن اگر در یک یا چند ماه میانگین بارندگی ۶۰ میلیمتر (۲٫۴ اینچ) یا بیشتر باشد، آن ماه بهصورت یک ماه فصل مرطوب تعریف میشود.[۱۳] برخی مناطق با فصول بارانی مشخص، در اواسط فصل شاهد وقفه در بارندگی هستند، زمانی که منطقه همگرایی درونحارهای یا ناوه موسمی در اواسط فصل گرم، به سمت قطب نیمکره جغرافیایی محل استقرار خود حرکت میکند.[۱۴] پوشش گیاهی معمول در این مناطق از جنگل حارهای موسمی تا ساوان متغیر است.
هنگامی که فصل مرطوب در طول فصل گرم یا تابستان رخ میدهد، بارش عمدتاً در اواخر بعد از ظهر و ساعات اولیه شب رخ میدهد. فصل مرطوب زمانی است که کیفیت هوا و آب شیرین بهبود مییابد و پوشش گیاهی به دلیل فصل مرطوب که مکمل گیاهان است، بهطور قابل توجهی رشد میکند و منجر به برداشت محصول در اواخر فصل میشود. سیل و باران باعث طغیان رودخانهها و فرار برخی از حیوانات به مناطق مرتفعتر میشود. مواد مغذی خاک شسته شده و فرسایش افزایش مییابد. میزان ابتلا به مالاریا در مناطقی که فصل بارندگی با دمای بالا همزمان است، افزایش مییابد. حیوانات برای رژیم آبوهوایی مرطوبتر، استراتژیهای سازگاری و بقا دارند. فصل خشک قبلی منجر به کمبود غذا در فصل مرطوب میشود، زیرا محصولات هنوز بالغ نشدهاند.
با این حال، مناطق مدارگانی ممکن است آب و هوای حارّهای نداشته باشند. طبق طبقهبندی اقلیمی کوپن، بخش عمدهای از منطقه جغرافیایی مدارگان نه به عنوان «حارّهای» بلکه به عنوان «خشک» (اقلیم بیابانی یا نیمهخشک) طبقهبندی میشوند که از جمله آنها میتوان صحرای بزرگ آفریقا، بیابان آتاکاما و صحرای استرالیا را نام برد. همچنین مناطقی با پوشش توندرای کوهستانی و قلههای پوشیده از برف مانند مائونا کیا، کلیمانجارو، پونچاک جایا و کوههای آند تا جنوبیترین نقاط شیلی و پرو در منطقه مدارگان یافت میشوند.
تغییر اقلیم
[ویرایش]آب و هوا در مناطق مدارگانی، مانند سایر نقاط جهان، در حال تغییر است.[۱۵] اثرات افزایش پیوسته غلظت گازهای گلخانهای بر آب و هوا ممکن است برای ساکنان مناطق حارّهای کمتر مشهود باشد، زیرا این مناطق با تنوع طبیعی قابل توجهی پوشیده شدهاند. بخش عمدهای از این تغییرپذیری توسط پدیده ال نینو–نوسان جنوبی هدایت میشود. مناطق مدارگانی در طول قرن گذشته ۰٫۷ تا ۰٫۸ درجه سلسیوس گرمتر شده است یعنی تنها کمی کمتر از میانگین جهانی، اما وقوع یک ال نینوی قوی سال ۱۹۹۸ را در بیشتر مناطق به گرمترین سال تبدیل کرد، و از آن زمان تاکنون گرمایش قابل توجهی مشاهده نشده است. مدلهای اقلیمی، افزایش دمای ۱ تا ۲ درجه سلسیوس دیگر را تا سال ۲۰۵۰ و ۱ تا ۴ درجه سلسیوس را تا سال ۲۱۰۰ پیشبینی میکنند.
زیستبوم و اکوسیستمها
[ویرایش]
گیاهان و جانوران حارهای آن گونههایی هستند که بومی مناطق مدارگانی هستند. اکوسیستمهای مدارگانی ممکن است شامل جنگل بارانی حارهای، جنگل حارهای موسمی، جنگلهای پهنبرگ خشک حارهای و جنبحارهای، جنگلهای خاردار، بیابانها، گرمدشتها، علفزارها و سایر انواع زیستگاهها باشند. اغلب گستره وسیعی از تنوع زیستی و گونههای بومزادی، به ویژه در جنگلهای بارانی و جنگلهای فصلی مدارگان وجود دارد. برخی از نمونههای مهم تنوع زیستی و اکوسیستمهای بومی عبارتند از جنگل ملی الیونک در جنگلهای بارانی پورتوریکو، کاستاریکا و نیکاراگوئه. قلمرو جنگلهای آمازون در چندین کشور آمریکای جنوبی، جنگلهای خزاندار خشک ماداگاسکار، ذخیرهگاه زیستکره واتربرگ در جنگلهای بارانی آفریقای جنوبی و شرق ماداگاسکار. اغلب خاکهای جنگلهای مدارگانی از نظر مواد مغذی فقیر هستند که آنها را در برابر بریدن و سوزاندن و جنگلزدایی بسیار آسیبپذیر میکند که گاهی یک عنصر مهم در شیوه کشاورزی نوبتی هستند.
در جغرافیای زیستی مدارگان به دو قلمرو زیستجغرافیایی دیرینحارهای (آفریقا، آسیا و استرالیا) و نوحارهای (کارائیب، آمریکای مرکزی و آمریکای جنوبی) تقسیم میشود. گاهی این دو قلمرو با هم به عنوان سراسرحارهای شناخته میشوند. سامانه قلمروهای زیستجغرافیایی تا حدودی متفاوت است؛ قلمرو نوحارهای شامل مناطق نوحارهای و معتدل آمریکای جنوبی میشود و قلمرو دیرینحارهای با قلمروهای آفریقای حارهای، قلمرو اقیانوسیه و بخش حارهای قلمرو استرالزی مطابقت دارد.
گیاهان
[ویرایش]گیاگان گیاهانی هستند که در یک منطقه خاص و در یک زمان خاص یافت میشوند. برخی از گیاهان شناختهشدهای که منحصراً در مناطق مدارگانی یا استوایی یافت میشوند، از آنجا سرچشمه میگیرند یا اغلب با آنها مرتبط هستند عبارتند از:
- بامبو
- موز
- مرکبات مانند پرتقال، لیموترش، پرتقال ماندارین و …
- نارگیل
- قهوه
- میوه اژدها
- چماز
- جکفروت
- ثعلبیان
- نخل
- پاپایا
- کائوچو
- شفتهایی مانند انبه، آووکادو، ساپوته و …
- مرغ بهشتی
- درخت کاکائو
- ویکتوریا
-
-
میوه اژدها، میوه استوایی از چندین کاکتوس مختلف که اصالتاً از قاره آمریکا هستند. -
گیاه ویکتوریا که یکی از آنها میتواند تا ۳۲ کیلوگرم وزن را تحمل کند.
جستارهای وابسته
[ویرایش]منابع
[ویرایش]- ↑ «مدارگان» [علوم جَوّ] همارزِ «tropics»؛ منبع: گروه واژهگزینی. دفتر دوم. فرهنگ واژههای مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۶۴-۷۵۳۱-۳۷-۰ (ذیل سرواژهٔ مدارگان)
- ↑ محمدی، حسین (۱۳۸۶). مفاهیم و اصطلاحات آب و هواشناسی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. شابک ۹۶۴-۰۳-۵۰۴۶-X.
- ↑ فرهنگ جامع علوم زمین. فرهنگ معاصر. ۱۳۹۱. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۱۰۵-۰۴۰-۴.
- ↑ محمدی، حسین (۱۳۸۶). مفاهیم و اصطلاحات آب و هواشناسی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. شابک ۹۶۴-۰۳-۵۰۴۶-X.
- ↑ کاویانی، محمدرضا؛ علیجانی، بهلول (۱۳۸۴). مبانی آب و هواشناسی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت). شابک ۹۶۴-۴۵۹-۳۸۹-۸.
- ↑ محمدی، حسین (۱۳۸۶). مفاهیم و اصطلاحات آب و هواشناسی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. شابک ۹۶۴-۰۳-۵۰۴۶-X.
- ↑ "What is the significance of the Tropic of Cancer, Tropic of Capricorn, Arctic Circle and Antarctic Circle?". Ask an Astronomer. Retrieved 19 November 2022.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ "Tropical zone". meteoblue. Retrieved 19 November 2022.
- ↑ «Obliquity of the Ecliptic and Nutation in Obliquity». PHP Science Labs. دریافتشده در ۵ دسامبر ۲۰۱۲.
- ↑ مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «Tropic of Capricorn». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی، بازبینیشده در ۳۰ آذر ۱۳۹۲.
- ↑ Glossary of Meteorology (2009). Rainy season. بایگانیشده در ۲۰۰۹-۰۲-۱۵ توسط Wayback Machine American Meteorological Society. Retrieved on 2008-12-27.
- ↑ Michael Pidwirny (2008). CHAPTER 9: Introduction to the Biosphere. PhysicalGeography.net. Retrieved on 2008-12-27.
- ↑ "Updated world Koppen-Geiger climate classification map" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2007-10-24.
- ↑ J. S. 0guntoyinbo and F. 0. Akintola (1983). Rainstorm characteristics affecting water availability for agriculture. بایگانیشده در ۲۰۰۹-۰۲-۰۵ توسط Wayback Machine IAHS Publication Number 140. Retrieved on 2008-12-27
- ↑ Intergovernmental Panel on Climate Change, ed. (2014-03-24). Climate Change 2013 – The Physical Science Basis. doi:10.1017/cbo9781107415324. ISBN 978-1-107-05799-9.