ترقه

ترقه‌های رایج در بازار ایران

ترقه آتش‌بازی کوچکی است که با کوبیدن آن روی زمین یا آتش زدن فتیله آن منفجر شده و صدای مهیبی ایجاد می‌کند.

پیشینه

چینی ها از همان سدهٔ نخستین پیش از میلاد شوره و کربن را می‌شناختند. اختلاط این دو جسم به نسبت‌های معین در سدهٔ سوم میلادی رایج بود. در آغاز سدهٔ هفتم موفق به تهیهٔ ترقهٔ آتش‌بازی شدند. با آغاز سدهٔ دهم از یک مخلوط محترقه که از گوگرد، شوره «پتاسیم نیترات»، زغال و قیر ترکیب شده بود در صنایع جنگی استفاده می‌کردند.

اجزا

ترقه‌ها که با صدای مهیب و ترس‌آور خود، بیشتر توجه جوان‌ترها را جلب می‌کنند، انواع و اقسام مختلفی دارند. اما اساس و پایهٔ ساخت تمام آن‌ها یکسان است؛ آن‌ها در واقع از محفظه‌ای نسبتاً مستحکم تشکیل شده‌اند که معمولاً از چندین لایهٔ کاغذ و مقوای به هم چسبانده شده یا به ندرت از پلاستیک ساخته و با مقدار اندکی مادهٔ منفجره همچون باروت پر می‌شوند. برای آغاز عمل احتراق، یک رشته فتیله به کار گرفته می‌شود یا همانند جعبهٔ کبریت، بخش فوقانی آن، با عمل اصطکاک آتش زده می‌شود.

ترقه برخلاف تصور همگانی، مانند یک بمب منفجر نمی‌شود، بلکه محفظهٔ نامبرده از هم می‌پاشد، زیرا فشار درونی آن بر اثر احتراق پودر سوزان به سرعت افزایش می‌یابد. صدای شدید ترقه بر اثر خروج گازهای محترقی تولید می‌شود که با سرعت ماورای صوت خود از محفظهٔ ترقه به خارج راه می‌یابند.

کاربری

معمولاً از ترقه در جشن‌ها و مراسمی چون چهارشنبه سوری در ایران، هالووین و کریسمس، روز استقلال در آمریکا، دیوالی در هند، تیهار در نپال، عید فطر در مالزی، روز عاشورا در مراکش، شب آتش بازی در انگلستان، روز باستیل در فرانسه، سال نوی چینی و تقریباً در هر جشنواره فرهنگی سری‌لانکا استفاده می‌کنند.

ممنوعیت

استفاده از ترقه، هر چند در طی سال‌ها بخشی جدایی ناپذیر از جشن‌های سنتی محسوب شده، اما منجر به نتایج تاسف باری همچون از دست دادن بخش‌هایی از بدن، نابینا شدن، و زخم‌های همراه درد و رنج و مرگ شده است، از این رو برخی از دولت‌ها و مقامات به دلیل مسائل ایمنی، قوانینی در ممنوعیت و محدودیت فروش یا استفاده از ترقه تصویب کرده‌اند. به‌عنوان مثال ترقه بازی در تمام یا مناطقی از کشورهای استرالیا، اندونزی، تایلند، تایوان، هنگ‌کنگ، سنگاپور، سوئد، فیلیپین، کانادا، مالزی و ایران ممنوع است.