ترقه

ترقه‌های رایج در بازار ایران

ترقه آتش‌بازی کوچکی است که با زدن آن بر زمین یا آتش زدن فتیلهٔ آن منفجر شده و صدای مهیبی ایجاد می‌کند.

پیشینه

چینی‌ها از همان سدهٔ نخستین قبل از میلاد شوره و کربن را می‌شناختند. اختلاط این دو جسم به نسبت‌های معین در سدهٔ سوم میلادی رایج بود. در آغاز سدهٔ هفتم موفق به تهیهٔ ترقهٔ آتشبازی شدند. با شروع سدهٔ دهم از یک مخلوط محترقه که از گوگرد، شوره، زغال و قیر ترکیب شده بود در صنایع جنگی استفاده می‌کردند.

اجزا

ترقه‌ها، که با صدای مهیب و ترس آور خود، بیشتر توجه جوانترها را جلب می‌کنند، انواع و اقسام مختلفی دارند، اما اساس و پایهٔ ساخت همهٔ آن‌ها یکی است؛ آن‌ها در واقع از محفظه‌ای نسبتاً مستحکم تشکیل شده‌اند، که معمولاً از چندین لایه کاغذ و مقوای به هم چسبانده شده یا به ندرت از پلاستیک ساخته و با مقدار اندکی ماده منفجره چون باروت پر می‌شوند. برای آغاز عمل احتراق، یک رشته فتیله بکار گرفته می‌شود یا همانند جعبه کبریت، بخش فوقانی آن، با عمل اصطکاک آتش زده می‌شود.

برخلاف تصور همگانی، ترقه، همانند یک بمب منفجر نمی‌شود، بلکه محفظهٔ نامبرده از هم می‌پاشد، زیرا فشار درونی آن بر اثر احتراق پودر سوزان به سرعت افزایش می‌یابد. صدای کر کنندهٔ ترقه، بر اثر خروج گازهای محترقی تولید می‌شود، که با سرعت ماورای صوت خود از محفظهٔ ترقه، به خارج راه می‌یابند.

نام برخی ترقه‌های رایج

سیگارت:نوعی ترقه با مقداری گوگرد در سر آن با صدایی تقریباً کم مقدار خطر:کم

کپسولی:نوعی ترقه با صدای مهیب و ترکش‌های کوچک فتیله‌ای مقدار خطر:متوسط

دینامیت:نوعی ترقه با صدای مهیب و ترکش‌های نسبتا بزرگ فتیله‌ای مقدار خطر:تقریبا زیاد

موشک سوتی:نوعی ترقه هوایی که در حین پرواز صدای سوت می دهد مقدار خطر:کم

منور:نوعی ترقه که پس از روشن شدن گلوله‌های رنگی از خود منتشر می‌کند مقدار خطر:کم

توپی:نوعی ترقه که در هنگام انفجار صدایی مهیب همراه با ترکش منتشر میکندمقدار خطر:متوسط

بمبک:نوعی ترقه که در هنگام انفجار صدایی مهیب همراه با ترکش منتشر میکندمقدار خطر:تقریبا زیاد

نارنجک (دست ساز):نوعی ترقه دست‌ساز خطرناک که با وارد شدن ضربه مقدار خطر:بسیار زیاد(خطرناک)

منفجر می‌شود و آسیب‌های زیادی در پی دارد

بمب دودزا(دست ساز):نوعی ترقه دست‌ساز که هنگام آتش گرفتن دودی مقدار خطر:زیاد

از خود منتشر می‌کند که معمولاً برای ریه ضرر دارد و به ریه آسیب میرساند

هفت ترقه:نوعی ترقه که در هنگام آتش گرفتن هفت بار صدایی نسبتا کم را از مقدار خطر:کم

خود منتشر میکند

زنبوری و پروانه ای:نوعی ترقه که پس از روشن کردن فیتیله به پرواز در می‌آید مقدار خطر:کم

آبشاری:نوعی ترقه فانتزی که با روشن کردن آن موادی مانند آتش از آن به سمت مقدار خطر:کم

بالا میرود که از خود نور تولید می‌کند و زیبا است

مثلثی(اکلیل سرنج سه گوش):ترقه‌ای که پس از روشن کردن فیتیله صدای مقدار خطر:تقریبا زیاد

بسیار زیاد و مهیبی از خود تولید میکند

بالن:نوعی ترقه که مانند بالن‌های بزرگ است و با روشن کردن پارافین داخل مقدار خطر:بی خطر

به هوا میرود و معمولاً مردم با انجام اینکار آرزویی نیز می‌کنند به همین خاطر این وسیله به بالن آرزوها نیز معروف است

کاربرد

معمولاً از ترقه در جشن‌ها و مراسمی چون چهارشنبه سوری در ایران، هالووین و کریسمس، روز استقلال در آمریکا، دیوالی در هند، تیهار در نپال، عید فطر در مالزی، روز عاشورا در مراکش، شب آتش بازی در انگلستان، روز باستیل در فرانسه، سال نوی چینی و تقریباً در هر جشنواره فرهنگی سری‌لانکا استفاده می‌کنند.

ممنوعیت

استفاده از ترقه، هر چند در طی سال‌ها بخشی جدایی ناپذیر از جشن‌های سنتی محسوب شده، اما منجر به نتایج تاسف باری چون از دست دادن بخش‌های از بدن، نابینا شدن، و زخم‌های همراه درد و رنج و مرگ گشته‌است، از این رو برخی از دولت‌ها و مقامات به دلیل مسائل ایمنی، قوانینی در ممنوعیت و محدودیت فروش یا استفاده از ترقه تصویب کرده‌اند. بطور نمونه ترقه بازی در تمام یا مناطقی از کشورهای استرالیا، اندونزی، تایلند، تایوان، هنگ‌کنگ، سنگاپور، سوئد، فیلیپین، کانادا، مالزی ممنوع می‌باشد.

ترکیب‌ها

ترکیبات ترقه‌ها به چند دسته تقسیم می‌شوند

• دود زا>> از ترکیب پتاسیم نیترات و شکر به دست می‌آید که در گذشته از آن استفاده شده‌است نسبت آن ۳۸/ شکر ۶۲/ پتاسیم نیترات
• منفجره>>ترکیبی از گوگرد و زغال بید یا بادمجان و شوره یا همون پتاسیم نیترات بدست میاید به نسبت معمولاً 11گوگرد 14زغال75شوره
• .