ترقه

ترقه‌های رایج در بازار ایران

ترقه وسیله آتش‌بازی کوچکی است که با زدن آن بر زمین یا آتش زدن فتیلهٔ آن منفجر شده و صدای مهیب و دلخراشی ایجاد می‌کند.

پیشینه

چینی‌ها از همان سدهٔ نخستین قبل از میلاد شوره و کربن را می‌شناختند. اختلاط این دو جسم به نسبت‌های معین در سدهٔ سوم میلادی رایج بود. در آغاز سدهٔ هفتم موفق به تهیهٔ ترقهٔ آتشبازی شدند. با شروع سدهٔ دهم از یک مخلوط محترقه که از گوگرد، شوره«پتاسیم نیترات»، زغال و قیر ترکیب شده بود در صنایع جنگی استفاده می‌کردند.

اجزا

ترقه‌ها، که با صدای مهیب و ترس‌آور خود، بیشتر توجه جوانترها را جلب می‌کنند، انواع و اقسام مختلفی دارند، اما اساس و پایهٔ ساخت همهٔ آن‌ها یکی است؛ آن‌ها در واقع از محفظه‌ای نسبتاً مستحکم تشکیل شده‌اند، که معمولاً از چندین لایه کاغذ و مقوای به هم چسبانده شده یا به ندرت از پلاستیک ساخته و با مقدار اندکی ماده منفجره چون باروت پر می‌شوند. برای آغاز عمل احتراق، یک رشته فتیله بکار گرفته می‌شود یا همانند جعبه کبریت، بخش فوقانی آن، با عمل اصطکاک آتش زده می‌شود.

برخلاف تصور همگانی، ترقه، همانند یک بمب منفجر نمی‌شود، بلکه محفظهٔ نامبرده از هم می‌پاشد، زیرا فشار درونی آن بر اثر احتراق پودر سوزان به سرعت افزایش می‌یابد. صدای کرکنندهٔ ترقه، بر اثر خروج گازهای محترقی تولید می‌شود، که با سرعت ماورای صوت خود از محفظهٔ ترقه، به خارج راه می‌یابند.

نام برخی ترقه‌های رایج

سیگارت:نوعی ترقه شبیه سیگار با مقداری گوگرد در سر آن مقدار خطر و صدا: خطر و صدای کم

کپسولی: ترقه با ترکش‌های نسبتاً بزرگ مقدار خطر و صدا: خطر و صدای زیاد

منور:نوعی ترقه که پس از روشن شدن گلوله‌های رنگی از خود منتشر می‌کند مقدار خطر و صدا: خطر متوسط و صدای زیاد

توپی: شبیه توپ که در هنگام انفجار ترکش منتشر می‌کند مقدار خطر و صدا: خطر و صدای متوسط

بمبک: نوعی ترقه که در هنگام انفجار ترکش منتشر می‌کند مقدار خطر و صدا: خطر و صدای زیاد

نارنجک‌دست‌ساز: نوعی ترقه دست‌ساز خطرناک که با وارد شدن ضربه منفجر می‌شود و آسیب‌های زیادی در پی دارد مقدار خطر و صدا: خطر و صدای بسیار زیاد

بمب‌دودزا دست‌ساز: نوعی ترقه دست‌ساز که هنگام آتش گرفتن دودی از خود منتشر می‌کند که معمولاً برای ریه ضرر دارد و به ریه آسیب می‌رساند مقدار خطر و صدا: خطر زیاد و صدای کم

هفت ترقه: نوعی ترقه که در هنگام آتش گرفتن هفت بار صدا می‌دهد مقدار خطر و صدا: خطر و صدای کم

زنبوری و پروانه ای: نوعی ترقه که پس از روشن کردن فیتیله به پرواز در می‌آید و می‌چرخد مقدار خطر و صدا: خطر کم و صدای خیلی کم

آبشاری:نوعی ترقه فانتزی که با روشن کردن آن موادی مانند آتش از آن به سمت بالا می‌رود که از خود نور تولید می‌کند و زیبا است مقدار خطر و صدا: خطر کم و بدون صدا

مثلثی:ترقه‌ای به شکل مثلث که پس از روشن کردن فیتیله منفجر می‌شود. مقدار خطر و صدا: خطر متوسط و صدای زیاد

بالن:جزو ترقه‌ها نیست با روشن کردن پارافین داخل به هوا می‌رود و معمولاً مردم با انجام اینکار آرزویی نیز می‌کنند به همین خاطر این وسیله به بالن آرزوها نیز معروف است مقدار خطر و صدا: بدون خطر و صدا

کاربر

معمولاً از ترقه در جشن‌ها و مراسمی چون چهارشنبه سوری در ایران، هالووین و کریسمس، روز استقلال در آمریکا، دیوالی در هند، تیهار در نپال، عید فطر در مالزی، روز عاشورا در مراکش، شب آتش بازی در انگلستان، روز باستیل در فرانسه، سال نوی چینی و تقریباً در هر جشنواره فرهنگی سری‌لانکا استفاده می‌کنند.

ممنوعیت

استفاده از ترقه، هر چند در طی سال‌ها بخشی جدایی ناپذیر از جشن‌های سنتی محسوب شده، اما منجر به نتایج تاسف باری چون از دست دادن بخش‌های از بدن، نابینا شدن، و زخم‌های همراه درد و رنج و مرگ گشته‌است، از این رو برخی از دولت‌ها و مقامات به دلیل مسائل ایمنی، قوانینی در ممنوعیت و محدودیت فروش یا استفاده از ترقه تصویب کرده‌اند. به‌طور نمونه ترقه بازی در تمام یا مناطقی از کشورهای استرالیا، اندونزی، تایلند، تایوان، هنگ‌کنگ، سنگاپور، سوئد، فیلیپین، کانادا، مالزی و ایران ممنوع می‌باشد.

ترکیب‌ها

ترکیبات ترقه‌ها به چند دسته تقسیم می‌شوند

• دود زا: از ترکیب پتاسیم نیترات و شکر به دست می‌آید که در گذشته از آن استفاده شده‌است نسبت آن ۰/۳۸ شکر ۰/۶۲ پتاسیم نیترات
• منفجره: ترکیبی از گوگرد و زغال بید یا بادمجان و شوره یا همون پتاسیم نیترات بدست میآید به نسبت معمولاً ۱۱ گوگرد ۱۴ زغال۷۵ شوره