گلونی: تفاوت میان نسخه‌ها
خنثی‌سازی 1 ویرایش Henaselakesan (بحث): در تامم بحث هنوز در جریان است! (T) |
فکر کنم در تامم هم بحثی نمونده باشد بهتر است واگردانی نفرمایید چون به دور از اخلاق است برچسب: متن دارای ویکی‌متن نامتناظر |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{بازنویسی}} |
{{بازنویسی}} |
||
[[پرونده:LurishGolvai.jpg|بندانگشتی|200px|طرحِ گُلوَنی]] |
[[پرونده:LurishGolvai.jpg|بندانگشتی|200px|طرحِ گُلوَنی]] |
||
'''گُلوَنی''' به گونه‌ای [[سربند]] و روسریِ گفته میشود که مختص زنان [[مردم لک|لک]] است <ref>صفحه ۹۸۹ فرهنگ کیانی</ref><ref>https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%DA%AF%D9%84%D9%88%D9%86%DB%8C.jpg</ref> این روسری حدود ۳۰۰۰ سال قدمت دارد و ریشه آن به زمان [[ساسانیان]] و زنان [[آشوری]] بر می‌گردد.<ref>http://sassanids.com/گُلوَنی-زنده-می-شود/</ref><ref>[http://www.mehrnews.com/news/2407461/تب-تند-شبکه-های-اجتماعی-برای-روسری-۳۰۰۰-ساله تب تند شبکه‌های اجتماعی برای روسری ۳۰۰۰ ساله - خبرگزاری مهر]</ref><ref>http://www.penous.com/388/حفظ-پوشش-کردی-نشان-اصالت-فرهنگی/</ref> |
|||
'''گُلوَنی''' (به فارسی '''گلبندی'''<ref name=ToolAutoGenRef7 />) به گونه‌ای سربند و روسریِ [[مردم لر| زنان لر]] گفته میشود.<ref name=clothing>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.iranicaonline.org/articles/clothing-xxv |عنوان =CLOTHING xxv. Clothing of the Baḵtīārīs and other Lori speaking tribes | ناشر =[[دانشنامه ایرانیکا]] |تاریخ =۲۵ اکتبر ۲۰۱۱ |تاریخ بازدید = ۸ مارس ۲۰۱۵}}</ref><ref name=ToolAutoGenRef5>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =برازنده کار| نام = هما | عنوان = رنسانس در پوشش‌های مردم ایران از دیرباز تا کنون | سال = ۲۰۱۷ | ناشر = نشر کتاب | شابک = 0692799567 | نشانی = https://books.google.com/books?id=LzHjDQAAQBAJ&pg=PT133&dq=گل+ونی&hl=fa&sa=X&ved=0ahUKEwj74JqBg8zUAhXCYJoKHSHdD3YQ6AEIIDAA#v=onepage&q=گل%20ونی&f=false | زبان = فارسی}}</ref><ref name=ToolAutoGenRef1>[http://www.mehrnews.com/news/2407461/تب-تند-شبکه-های-اجتماعی-برای-روسری-3000-ساله تب تند شبکه‌های اجتماعی برای روسری 3000 ساله - خبرگزاری مهر]</ref><ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/02/26/741815/گُلوَنی-نماد-حجاب-و-عزت-زنان-قوم-لُر-با-قدمتی-3-هزار-ساله «گُلوَنی» نماد حجاب و عزت زنان قوم لُر با قدمتی ۳ هزار ساله - خبر گزاری تسنیم]</ref><ref>[http://www.tabnak.ir/fa/news/500772/پاسداشت-روسری-زنان-لر-با-جشن-گلونی پاسداشت روسری زنان لر با جشن «گلونی» - تابناک]</ref><ref name=ToolAutoGenRef2>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= پهلوانی|نام= لیلا|کتاب= مستندنگاری البسه محلی لرستان | ناشر= اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان لرستان – معاونت صنایع دستی |سال= بهار ۱۳۹۲}}</ref><ref name=ToolAutoGenRef7>قائدرحمت. عیسی. 1393. لباس لرهای فیلی.انتشارات مطیع. 135 صفحه</ref><ref>[http://article.tebyan.net/319578/26-اردیبهشت-روز-گلونی 26 اردیبهشت روز گلونی - تبیان]</ref><ref>[http://www.bartarinha.ir/fa/news/110727/گلونی-سربند-زیبای-بانوان-لُر-عکس گلونی، سربند زیبای بانوان لُر +عکس - پرتال خبری برترین‌ها]</ref><ref>[http://iana.ir/fa/news/30575/گلونی-سنتی-۳۰۰۰-ساله گلونی سنتی ۳۰۰۰ ساله - ایانا]</ref> این روسری حدود ۳٬۰۰۰ سال قدمت دارد و ریشه آن به [[کاسیان|زنان کاسیت]] (اجداد [[مردم لر|قوم لر]]<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/02/26/741815/گُلوَنی-نماد-حجاب-و-عزت-زنان-قوم-لُر-با-قدمتی-3-هزار-ساله «گُلوَنی» نماد حجاب و عزت زنان قوم لُر با قدمتی ۳ هزار ساله ]</ref>) می‌رسد.<ref name=ToolAutoGenRef1 /> و در زبان فارسی به صورت گُلبَندی تلفظ میشود که بر گرفته از واژه گُل بَدن، نوعی پارچه هندی ابریشمی و لطیف، است.<ref name=ToolAutoGenRef7>قائدرحمت. عیسی. 1393. لباس لرهای فیلی.انتشارات مطیع. 135 صفحه</ref><ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/گل+بندی گلبندی - لغتنامه دهخدا]</ref><ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/گل+بدن گل بدن - لغتنامه دهخدا]</ref> گلونی در واقع نوعی تَرهٔ (tarā){{معنی؟}} رنگین است که [[مردم لر|زنان لر]] در مراسمات جشن و سرور آن را روی تره معمولی می‌بندند.<ref name=ToolAutoGenRef5 /> این روسری امروزه به نماد [[مردم لر|قوم لر]] بدل شده است.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/02/26/741815/گُلوَنی-نماد-حجاب-و-عزت-زنان-قوم-لُر-با-قدمتی-3-هزار-ساله «گُلوَنی» نماد حجاب و عزت زنان قوم لُر با قدمتی ۳ هزار ساله - خبرگزاری تسنیم]</ref> |
|||
| ⚫ | |||
استفاده از گلونی لکی بیشتر در بین ایلات قوم لک مشاهده میشود، ولی چند طایفه از قوم لر که در کنار ایلات قوم لک زندگی میکنند نیز از این روسری استفاده میکنند. |
|||
اما هرچه ب سمت جنوب و مرکز ایران پیش برویم،اصلا شاهد استفاده مردمان قوم لر از گلونی نخواهیم بود،ایلات بختیاری،لرهای شیراز و... هرکدام از روسری مخصوص استفاده میکنند. |
|||
== کاربرد == |
== کاربرد == |
||
گلونی را بیشتر زنان [[لر]] و [[لک]] در هنگام مراسمات شادی استفاده میکنند.<ref name=ToolAutoGenRef5 /><ref>صفحه ۹۸۹ فرهنگ کیانی</ref><ref>https://commons.wikimedia.org/wiki/File:گلونی.jpg</ref> اما از دوره قاجار به بعد مردان نیز شروع به استفاده از آن کردند. مردان گُلوَنی را دور «شو کلاو» یا همان کلاه لری مرسوم در منطقه لرستان می‌بستند و به گاه مهمانی یا جنگ، به منظور تزیین و یا نگهدارنده کلاه از آن استفاده می‌کرده‌اند.<ref name=ToolAutoGenRef1 /> زنان لر در زمان گذشته کت و گُلوَنی را باهم می‌پوشیدند به‌طوری‌که " کَت " را جدا زیر گُلوَنی می‌بستند تا موهای سر به‌خوبی پوشیده ومهارشوند.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/02/26/741815/گُلوَنی-نماد-حجاب-و-عزت-زنان-قوم-لُر-با-قدمتی-3-هزار-ساله «گُلوَنی» نماد حجاب و عزت زنان قوم لُر با قدمتی ۳ هزار ساله - خبر گزاری تسنیم]</ref> |
گلونی را بیشتر زنان [[لر]] و [[لک]] در هنگام مراسمات شادی استفاده میکنند.<ref name=ToolAutoGenRef5 /><ref>صفحه ۹۸۹ فرهنگ کیانی</ref><ref>https://commons.wikimedia.org/wiki/File:گلونی.jpg</ref> اما از دوره قاجار به بعد مردان نیز شروع به استفاده از آن کردند. مردان گُلوَنی را دور «شو کلاو» یا همان کلاه لری مرسوم در منطقه لرستان می‌بستند و به گاه مهمانی یا جنگ، به منظور تزیین و یا نگهدارنده کلاه از آن استفاده می‌کرده‌اند.<ref name=ToolAutoGenRef1 /> زنان لر در زمان گذشته کت و گُلوَنی را باهم می‌پوشیدند به‌طوری‌که " کَت " را جدا زیر گُلوَنی می‌بستند تا موهای سر به‌خوبی پوشیده ومهارشوند.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/02/26/741815/گُلوَنی-نماد-حجاب-و-عزت-زنان-قوم-لُر-با-قدمتی-3-هزار-ساله «گُلوَنی» نماد حجاب و عزت زنان قوم لُر با قدمتی ۳ هزار ساله - خبر گزاری تسنیم]</ref> |
||
== گمانه‌ها در واژه‌شناسیِ گُلوَنی == |
|||
| ⚫ | |||
گفته شده که گُلوَنی، کلمه‌ای [[لکی]] است و نوعی روسری بسیار نازک شبیه [[مخمل]] است ولی مخمل نیست و از مخمل نازک‌تر بوده و با رنگهای شاد می‌باشد که مختص زنان لک است{{مدرک|نیازمندِ منابعِ بیشتر}} اما برخی از زنان لر و [[کردهای ایران]] و [[عراق]] هم از آن استفاده میکنند.<ref>کریم کیانی کولیوند، فرهنگ کیان (فرهنگ و واژه‌نامه لکی)،انتشارات زرین، ۱۳۹۱</ref><ref>سارا شرفی، گزارشی از تحقیقات باستان‌شناسی در دلفان، پژوهشکده مردم شناسی [[اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان لرستان]]|سال= بهمن - اسفند ۱۳۸۹</ref> واژه لکی گلونی از دو قسمت گل+ونی تشکیل شده، ونی گیاهیست که در مناطق لکستان می‌روید و هم استفاده خوراکی دارویی دارد و هم در رنگرزی از آن استفاده میکنند، در مناطق لکستان با استفاده از این گیاه پارچه‌ها را رنگ آمیزی کرده‌اند، گلونی نیز حاصل رنگ آمیزی گیاه ونی بر روی پارچه ابریشمی است.<ref>کریم کیانی کولیوند، فرهنگ کیان (فرهنگ و واژه‌نامه لکی)،انتشارات زرین، ۱۳۹۱</ref>گلونی یک پوشش مهم در بین زنان لک است البته مردان لک هم دور کلاه نمدی گلونی میبستن تا در مواقع سرما و گرد و خاک دور صورتشان بپیچند.<ref>کریم کیانی کولیوند، فرهنگ کیان (فرهنگ و واژه‌نامه لکی)،انتشارات زرین، ۱۳۹۱</ref>در حفاری گورستان سه هزار ساله بابا جیلان (باباجان) در غرب [[شهرستان دلفان]] انگشتری پیدا شده که روی انگشتر انسانی دوبال از دل خورشیدی بیرون آمده که کفش مادی و شلوار مادی و باشلوق مادی که شبیه مقنعه‌های امروزی بر سر دارد که کلاهی روی آن قرار دارد و دور کلاه دستاری شبیه به گلونی امروزی قرار دارد.<ref>سارا شرفی، گزارشی از تحقیقات باستان‌شناسی در دلفان، پژوهشکده مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان لرستان|سال= بهمن - اسفند ۱۳۸۹</ref><ref>سارا شرفی، گزارشی از تحقیقات باستان‌شناسی در دلفان، پژوهشکده مردم شناسی [[اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان لرستان]]|سال= بهمن - اسفند ۱۳۸۹</ref>{{سخ}}<ref>رشیدی مفرد، ناهید. گزارش تکمیلی مردم نگاری شهرستان الشتر. پژوهشکده مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان لرستان، تیر - مرداد ۱۳۸۵</ref>لازم به ذکر هست گلونی امروزه نیز وجود دارد و همچنین نیز در بین [[گوران]] و [[کلهر]] و… با نام GOllWENI=گوڵوه‌نی موجود می‌باشد؛ چیزیکه بیشتر جالب توجه و بررسی است این مسئله می‌باشد که در بین [[لر کوچک|لرهای کوچک]] گیاهی با این نام وجود خارجی ندارد و برای گیاه «گلونی» در بین [[لر کوچک|لرهای کوچک]] معادلی بدور از ریشه معنایی گلونی که در گویشهای متفاوت کردی مصداق داشت به نام [[Pênume=پێنومه]] را دارا می‌باشند.<ref>محقق و شاعر لک علی قوبادی</ref><ref>http://rigakurdistan.ir/postID=4833/سیری-در-جایگاە،-ریشە-شناسی-و-تجزیە-و-تحل</ref>این سربند در گذشته در لباس مردان هم به کار می‌رفت و به طور کلی سربند و دستار از زمان [[ماد]]ها و [[هخامنشیان]] در لباس مردان و زنان منطقه ایران استفاده می‌شد.<ref name="mehrnews">{{یادکرد وب|نویسنده=آتوسا رحمتی|کد زبان=|تاریخ=۳۰ فروردین ۱۳۹۳|وب‌گاه=|نشانی=http://www.mehrnews.com/news/2407461/تب-تند-شبکه-های-اجتماعی-برای-روسری-3000-ساله|عنوان=تب تند شبکه‌های اجتماعی برای روسری ۳۰۰۰ ساله|ناشر=مجله مهر|تاریخ بازبینی=۵ اردیبهشت ۱۳۹۳}}</ref><ref name=rashidimofrad>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= رشیدی مفرد|نام= ناهید|کتاب= گزارش تکمیلی مردم نگاری شهرستان خرم‌آباد| ناشر= پژوهشکده مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان لرستان|سال= مرداد - شهریور ۱۳۸۵}}</ref> |
|||
گُلوَنی نوعی سربند است که از واژه «گلبندی» با تبدیل حرف «ب» به «و» و حذف حرف «د» گرفته شده است و به نوعی پارچه [[ابریشم]]ی رنگین اطلاق میشود.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= یاوریان |نام= اکبر |کتاب= واژه‌نامه لری | ناشر= افلاک |سال= ۱۳۸۵، صفحه ۶۱۷}}</ref>در گذشته نوعی پارچه ابریشمی هندی به اسم «گل بدن» که سطح روی آن متشکل از فقط دو رنگ (مثلا زعفرانی و سیاه) بوده، از هندوستان به ایران وارد می‌شده است. واژه گلبدن در فارسی به صورت گلبندی و در زبان لکی و مینجائی به صورت گلونی درآمد. به مرور زمان در بین لرهای فیلی واژه گلونی نه فقط برای پارچه‌های زعفرانی، بلکه برای تمام سربندهای رنگی (غیر سیاه) به کار رفت.<ref name=ToolAutoGenRef7>قائدرحمت. عیسی. 1393. لباس لرهای فیلی.انتشارات مطیع. 135 صفحه</ref><ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/گل+بندی گلبندی - لغتنامه دهخدا]</ref><ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/گل+بدن گل بدن - لغتنامه دهخدا]</ref> |
|||
[[دهخدا]] در وصف [[گلونی|گلبندی]] می‌نویسد:<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/گلبند گلبند - لغتنامه دهخدا]</ref><ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/گل+بندی گلبندی - لغتنامه دهخدا]</ref> |
|||
{{نقل قول| نوعی از جامه‌های رنگین که به هندی باندهنو گویند.}} |
|||
[[نظام دست غیب]] به در بیت زیر به زیبایی این پارچه اشاره می‌کند:<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/گلبند گلبندی - لغتنامه دهخدا]</ref> |
|||
{{شعر|نستعلیق}} |
|||
{{ب|همچو گلبندی که تا افتد گلی بندد بجا|داغ دیگر می‌نهم یک داغ چون بهتر کنم}} |
|||
{{پایان شعر}} |
|||
[[ملا مفید بلخی]] در بیت زیر به این پارچه اشاره کرده است:<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/گل+بدن گل بدن - لغتنامه دهخدا]</ref> |
|||
{{شعر|نستعلیق}} |
|||
{{ب|اگرترا سر آرایش است چون طاووس |لباس [[گلونی| گلبدن]] داغ می‌توان پوشید}} |
|||
{{پایان شعر}} |
|||
[[میریحیی شیرازی]] نیز در بیت زیر نام این پارچه را برده است:<ref>[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/گل+بدن گل بدن - لغتنامه دهخدا]</ref> |
|||
{{شعر|نستعلیق}} |
|||
{{ب|هوایش کار پوشش مختصر کرد|چو گلبن [[گلونی|گلبدن]] باید به برکرد.}} |
|||
{{پایان شعر}} |
|||
| خط ۴۳: | خط ۱۹: | ||
== تاریخچه گُلوَنی == |
== تاریخچه گُلوَنی == |
||
این سربند در گذشته در لباس مردان هم به کار می‌رفت و به طور کلی گفته میشود که سربند و دستار «پوششی با سه هزار سال قدمت» است و از زمان [[ماد]]ها و [[هخامنشیان]] در لباس مردان و زنان [[ایران‌زمین]] استفاده می‌شد. به گفته عطا حسن پور، باستان‌شناس، «بر اساس بیان مورخانی چون [[هرودت]] ریشه سربند آن هم سربند لُری به [[دوره هخامنشیان]] و [[دوره ماد]] برمی‌گردد. براساس شواهد و نوشته‌های تاریخی، سربند از اجزای لباس‌های ایرانی همه ایرانیان، وابسته به آن و جدایی ناپذیر است. [[دیاکونوف]] روسی در کتاب ''[[تاریخ ماد (کتاب)|تاریخ ماد]]''، پوشش ایرانی را توصیف می‌کند و سربند را در مورد زن و مرد ایرانی، هر دو به کار می‌برد. وجود دستاری به دور سر در [[نقش برجسته]]های تاریخی تأیید میشود. در دوران میلادی و حتی پیش از مادها هم زنان و هم مردان دستار یا همان سربند بر سر دارند. در سالنامه‌های [[آشوریان]] نیز می‌بینیم که این دستار هم بر سر زنان و هم بر سر مردان وجود دارد و در توصیف اقوام زاگرس، آشوریان، [[عیلامی‌ها]] و مادها از این سربند یاد میشود و در میان نقش برجسته‌های به جامانده این سربند به وضوح دیده میشود."<ref name=ToolAutoGenRef6>{{یادکرد وب |نویسنده = آتوسا رحمتی |نشانی= http://webzine.mehrnews.com/FullStory/News/?NewsId=12560|عنوان=تب تند شبکه‌های اجتماعی برای روسری ۳۰۰۰ ساله | ناشر =مجله مهر |تاریخ = 30 فروردین 1393 |تاریخ بازبینی=5 اردیبهشت ۱۳۹۳}}</ref> در حفاری گورستان سه هزار ساله بابا جیلان (باباجان) در غرب [[شهرستان دلفان]] انگشتری پیدا شده که روی انگشتر انسانی دوبال از دل خورشیدی بیرون آمده که کفش مادی و شلوار مادی و باشلوق مادی که شبیه مقنعه‌های امروزی بر سر دارد که کلاهی روی آن قرار دارد و دور کلاه دستاری شبیه به گلونی امروزی قرار دارد.<ref>سارا شرفی، گزارشی از تحقیقات باستان‌شناسی در دلفان، پژوهشکده مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان لرستان|سال= بهمن - اسفند ۱۳۸۹</ref> |
این سربند در گذشته در لباس مردان هم به کار می‌رفت و به طور کلی گفته میشود که سربند و دستار «پوششی با سه هزار سال قدمت» است و از زمان [[ماد]]ها و [[هخامنشیان]] در لباس مردان و زنان [[ایران‌زمین]] استفاده می‌شد. به گفته عطا حسن پور، باستان‌شناس، «بر اساس بیان مورخانی چون [[هرودت]] ریشه سربند آن هم سربند لُری به [[دوره هخامنشیان]] و [[دوره ماد]] برمی‌گردد. براساس شواهد و نوشته‌های تاریخی، سربند از اجزای لباس‌های ایرانی همه ایرانیان، وابسته به آن و جدایی ناپذیر است. [[دیاکونوف]] روسی در کتاب ''[[تاریخ ماد (کتاب)|تاریخ ماد]]''، پوشش ایرانی را توصیف می‌کند و سربند را در مورد زن و مرد ایرانی، هر دو به کار می‌برد. وجود دستاری به دور سر در [[نقش برجسته]]های تاریخی تأیید میشود. در دوران میلادی و حتی پیش از مادها هم زنان و هم مردان دستار یا همان سربند بر سر دارند. در سالنامه‌های [[آشوریان]] نیز می‌بینیم که این دستار هم بر سر زنان و هم بر سر مردان وجود دارد و در توصیف اقوام زاگرس، آشوریان، [[عیلامی‌ها]] و مادها از این سربند یاد میشود و در میان نقش برجسته‌های به جامانده این سربند به وضوح دیده میشود."<ref name=ToolAutoGenRef6>{{یادکرد وب |نویسنده = آتوسا رحمتی |نشانی= http://webzine.mehrnews.com/FullStory/News/?NewsId=12560|عنوان=تب تند شبکه‌های اجتماعی برای روسری ۳۰۰۰ ساله | ناشر =مجله مهر |تاریخ = 30 فروردین 1393 |تاریخ بازبینی=5 اردیبهشت ۱۳۹۳}}</ref> در حفاری گورستان سه هزار ساله بابا جیلان (باباجان) در غرب [[شهرستان دلفان]] انگشتری پیدا شده که روی انگشتر انسانی دوبال از دل خورشیدی بیرون آمده که کفش مادی و شلوار مادی و باشلوق مادی که شبیه مقنعه‌های امروزی بر سر دارد که کلاهی روی آن قرار دارد و دور کلاه دستاری شبیه به گلونی امروزی قرار دارد.<ref>سارا شرفی، گزارشی از تحقیقات باستان‌شناسی در دلفان، پژوهشکده مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان لرستان|سال= بهمن - اسفند ۱۳۸۹</ref><ref name=ToolAutoGenRef3 /> |
||
در همان مصاحبه عطا |
در همان مصاحبه عطا حسن پور می‌گوید: «مثلاً در حفاری گورستان [[عصر آهن]] (سه هزار ساله) باباجیلان در غرب [[شهرستان دلفان]]، دامنه کوه سرکشتی انگشتر [[مفرغ]]ی‌ای به دست آمد که به جای نگین آن، نقش‌کنده‌ای وجود داشت. این نقش‌کنده، نقش یک انسان با دو بال است که از دل خورشید بیرون می‌آید. این نماد را در فرهنگ پیش از تاریخ، با عنوان [[فروهر|فَروَهَر]] یا همان «انسان خدای‌گونه» می‌شناسیم. این نماد شکلی روحانی دارد و لباس بر تن دارد. با نمادشناسی انجام شده روی اندام این نقش، کفش مادی، شلوار مادی و باشلوق مادی یعنی سربندی که مانند کلاه دور سر قرار می‌گیرد مشخص شده‌اند. این سربند همچون مقنعه‌های امروزی گوش، گردن و سینه را می‌پوشاند. روی این باشلوق مادی، کلاهی قرار دارد و دور کلاه دستاری شبیه گلونی‌های امروزی قرار گرفته است. این نماد یکی از قدیمی‌ترین نمادها در لرستان به شمار می‌آید و در مجموع مرد را با جنبه الوهیت او و دستاری به سر آن هم شبیه گلونی نشان می‌دهد. همچنین چندین نمونه مفرغ‌های دیگر در لرستان به دست آمده است که تصاویر مرد و همچنین زن را با سربند و دستار نشان می‌دهد و بیشتر مورخان در توصیف هایشان از پوشش اقوام ایرانی به این دستار یا همان سربند اشاره واضح و مشخص داشته‌اند. در دوره‌های متاخر نیز کاربرد گُلوَنی شکل رایج‌تری پیدا می‌کند و به عنوان مثال در در دوره قاجار در عکس‌های گرفته شده مردان با پوشش گُلوَنی دیده می‌شوند. مردان گلونی را دور «شو کلاو» یا همان کلاه لریانی مرسوم در منطقه لرستان می‌بستند و به گاه مهمانی یا جنگ، به منظور تزیین و یا نگهدارنده کلاه از آن استفاده می‌کرده‌اند. در نقش آناهیتا بر روی یک پلاک گچبری در محوطه برزقباله لرستان، [[آناهیتا]] درست مانند زنان لر، سربندی به دور سر بسته است و گیسوان بافته و طناب پیچش از زیر آن هویداست. همچنین در [[دوران ساسانی]] نمونه‌ای از سربند دیده میشود که بسیار شبیه گلونی امروزی لرستان است.»<ref name="mehrnews" /> در گزارش مردم نگاری خرم‌آباد نیز به پوشیدن گلونی توسط مردان هم اشاره شده است و از آن به صورت سرپوشی از جنس [[ابریشم]] یاد شده که مردان در مراسم شادی و سرور روی [[کلاه نمدی]] به دور سر می‌پیچیدند.<ref name=rashidimofrad /> |
||
== روزِ گُلوَنی == |
== روزِ گُلوَنی == |
||
| خط ۶۰: | خط ۳۶: | ||
[[رده:پوشاک ایرانی]] |
[[رده:پوشاک ایرانی]] |
||
[[رده:مردم لک]] |
[[رده:مردم لک]] |
||
/ref> |
|||
نسخهٔ ۲۹ اوت ۲۰۱۷، ساعت ۱۶:۲۳
 | این مقاله ممکن است برای مطابقت با استانداردهای کیفی ویکی‌پدیا نیازمند بازنویسی باشد. |
گُلوَنی به گونه‌ای سربند و روسریِ گفته میشود که مختص زنان لک است [۱][۲] این روسری حدود ۳۰۰۰ سال قدمت دارد و ریشه آن به زمان ساسانیان و زنان آشوری بر می‌گردد.[۳][۴][۵]
ریشه
استفاده از گلونی لکی بیشتر در بین ایلات قوم لک مشاهده میشود، ولی چند طایفه از قوم لر که در کنار ایلات قوم لک زندگی میکنند نیز از این روسری استفاده میکنند.
اما هرچه ب سمت جنوب و مرکز ایران پیش برویم،اصلا شاهد استفاده مردمان قوم لر از گلونی نخواهیم بود،ایلات بختیاری،لرهای شیراز و... هرکدام از روسری مخصوص استفاده میکنند.
کاربرد
گلونی را بیشتر زنان لر و لک در هنگام مراسمات شادی استفاده میکنند.[۶][۷][۸] اما از دوره قاجار به بعد مردان نیز شروع به استفاده از آن کردند. مردان گُلوَنی را دور «شو کلاو» یا همان کلاه لری مرسوم در منطقه لرستان می‌بستند و به گاه مهمانی یا جنگ، به منظور تزیین و یا نگهدارنده کلاه از آن استفاده می‌کرده‌اند.[۹] زنان لر در زمان گذشته کت و گُلوَنی را باهم می‌پوشیدند به‌طوری‌که " کَت " را جدا زیر گُلوَنی می‌بستند تا موهای سر به‌خوبی پوشیده ومهارشوند.[۱۰]
گمانه‌ها در واژه‌شناسیِ گُلوَنی
گفته شده که گُلوَنی، کلمه‌ای لکی است و نوعی روسری بسیار نازک شبیه مخمل است ولی مخمل نیست و از مخمل نازک‌تر بوده و با رنگهای شاد می‌باشد که مختص زنان لک است[نیازمند منبع] اما برخی از زنان لر و کردهای ایران و عراق هم از آن استفاده میکنند.[۱۱][۱۲] واژه لکی گلونی از دو قسمت گل+ونی تشکیل شده، ونی گیاهیست که در مناطق لکستان می‌روید و هم استفاده خوراکی دارویی دارد و هم در رنگرزی از آن استفاده میکنند، در مناطق لکستان با استفاده از این گیاه پارچه‌ها را رنگ آمیزی کرده‌اند، گلونی نیز حاصل رنگ آمیزی گیاه ونی بر روی پارچه ابریشمی است.[۱۳]گلونی یک پوشش مهم در بین زنان لک است البته مردان لک هم دور کلاه نمدی گلونی میبستن تا در مواقع سرما و گرد و خاک دور صورتشان بپیچند.[۱۴]در حفاری گورستان سه هزار ساله بابا جیلان (باباجان) در غرب شهرستان دلفان انگشتری پیدا شده که روی انگشتر انسانی دوبال از دل خورشیدی بیرون آمده که کفش مادی و شلوار مادی و باشلوق مادی که شبیه مقنعه‌های امروزی بر سر دارد که کلاهی روی آن قرار دارد و دور کلاه دستاری شبیه به گلونی امروزی قرار دارد.[۱۵][۱۶]
[۱۷]لازم به ذکر هست گلونی امروزه نیز وجود دارد و همچنین نیز در بین گوران و کلهر و… با نام GOllWENI=گوڵوه‌نی موجود می‌باشد؛ چیزیکه بیشتر جالب توجه و بررسی است این مسئله می‌باشد که در بین لرهای کوچک گیاهی با این نام وجود خارجی ندارد و برای گیاه «گلونی» در بین لرهای کوچک معادلی بدور از ریشه معنایی گلونی که در گویشهای متفاوت کردی مصداق داشت به نام Pênume=پێنومه را دارا می‌باشند.[۱۸][۱۹]این سربند در گذشته در لباس مردان هم به کار می‌رفت و به طور کلی سربند و دستار از زمان مادها و هخامنشیان در لباس مردان و زنان منطقه ایران استفاده می‌شد.[۲۰][۲۱]
توصیف
در زبان لُری گلونی به گونه‌ای از سربند یا روسری چهارگوش که معمولاً از جنس ابریشم با نقش‌های سنتی است گفته میشود. این پوشش، بخشی از پوشاک مردم لر است که زنان لُر به طرز خاصی به سر میکنند[۲۲][۲۳] و دختران نسل جدید از نوع کوچک آن به عنوان روسری استفاده میکنند. این روسری یکی از سوغات‌های لرستان است. این سربند در گذشته در لباس مردان هم به کار می‌رفت و به طور کلی سربند و دستار از زمان مادها و هخامنشیان در لباس مردان و زنان منطقه ایران استفاده می‌شد.[۲۰][۲۱]گُلوَنی (Golvani) نوعی سربند است که از واژه «گلبندی» با تبدیل حرف «ب» به «و» و حذف حرف «د» گرفته شده است و به نوعی پارچه ابریشمی رنگین اطلاق میشود.[۲۴] علیمردان عسکری عالم در کتاب ادبیات شفاهی قوم لُر، گُلوَنی را دستمال بزرگ ابریشمی و رنگارنگی می‌داند که ویژه سربند زنان جوان و دختران لُرستانی است. گاهی مردان هم از آن به عنوان سربند استفاده میکنند و آن را دور کلاه نمدی می‌پیچند. کَت و گلونی به همراه شال و ستره از لباس‌های سنتی و محلی لرستان است.[۲۵] در کتاب لُرها هم، به جوه یا جوما اشاره شده است و گفته شده که زنان لُر، جامه‌ای بلند می‌پوشند به نام جوه یا جوما که روی آن پیراهنی چاک‌دار و چین‌دار قرار می‌گیرد. آنان سربندی دستار مانند دارند که موها را با آن می‌پوشانند. پوشاک زنان لُر شاد و روشن است و با مهره‌های شیشه‌ای، سکه‌ها و منجوق‌ها تزئین میشود.[۲۶] سعید شادابی در کتاب خود به نام فرهنگ مردم لرستان در بخش مربوط به لباس عروس و پوشش زنان عشایر به سرون (Sarvan) اشاره کرده است که همان حجاب و پوشش موهای سر و گیسوان عروس به وسیله چارقدهای ظریف و نازک گلدار ابریشمی در رنگهای مختلف است. این پوشش به نحو خاصی است زیرا سر عروس را با چند تخته از این چارقدها می‌پوشانند و دنباله آنها را از پشت سر آویزان میکنند. همان‌جا توضیح داده شده است که گلونی همان سرون‌های رنگی هستند و چارقدهای ساده و بزرگتر که حاشیه‌های رنگی دارد و ریشه دار هستند کت (Kat) نام دارد.[۲۷] در گزارش مردم نگاری شهرستان الشتر آمده است که زنان مسن گلونی‌های سیاه به سر می‌کرده‌اند و زنان جوان رنگهای سبز، قرمز، نارنجی، آبی و … را به سر می‌بستند.[۲۸] رشیدی مفرد در گزارش مردم نگاری دورود در بخش سرپوش زنان به «چار گلونی» اشاره می‌کند و می‌نویسد که چارگلونی عبارت است از چهار عدد روسری ابریشمی چهار گوش به ضلع تقریبی ۵/۱ متر و با رنگ زمینه مشکی و حاشیه‌های قرمز، آبی و سبز که زنان مسن و جا افتاده آنها را به هم دوخته و روی سر می‌بستند. لازم است ذکر شود که به شکل کلی بستن سرپوش‌های فوق بر روی سر، سرون sarvan یا ساوه sâwa می‌گویند.[۲۹]
تاریخچه گُلوَنی
این سربند در گذشته در لباس مردان هم به کار می‌رفت و به طور کلی گفته میشود که سربند و دستار «پوششی با سه هزار سال قدمت» است و از زمان مادها و هخامنشیان در لباس مردان و زنان ایران‌زمین استفاده می‌شد. به گفته عطا حسن پور، باستان‌شناس، «بر اساس بیان مورخانی چون هرودت ریشه سربند آن هم سربند لُری به دوره هخامنشیان و دوره ماد برمی‌گردد. براساس شواهد و نوشته‌های تاریخی، سربند از اجزای لباس‌های ایرانی همه ایرانیان، وابسته به آن و جدایی ناپذیر است. دیاکونوف روسی در کتاب تاریخ ماد، پوشش ایرانی را توصیف می‌کند و سربند را در مورد زن و مرد ایرانی، هر دو به کار می‌برد. وجود دستاری به دور سر در نقش برجسته‌های تاریخی تأیید میشود. در دوران میلادی و حتی پیش از مادها هم زنان و هم مردان دستار یا همان سربند بر سر دارند. در سالنامه‌های آشوریان نیز می‌بینیم که این دستار هم بر سر زنان و هم بر سر مردان وجود دارد و در توصیف اقوام زاگرس، آشوریان، عیلامی‌ها و مادها از این سربند یاد میشود و در میان نقش برجسته‌های به جامانده این سربند به وضوح دیده میشود."[۳۰] در حفاری گورستان سه هزار ساله بابا جیلان (باباجان) در غرب شهرستان دلفان انگشتری پیدا شده که روی انگشتر انسانی دوبال از دل خورشیدی بیرون آمده که کفش مادی و شلوار مادی و باشلوق مادی که شبیه مقنعه‌های امروزی بر سر دارد که کلاهی روی آن قرار دارد و دور کلاه دستاری شبیه به گلونی امروزی قرار دارد.[۳۱][۳۲]
در همان مصاحبه عطا حسن پور می‌گوید: «مثلاً در حفاری گورستان عصر آهن (سه هزار ساله) باباجیلان در غرب شهرستان دلفان، دامنه کوه سرکشتی انگشتر مفرغی‌ای به دست آمد که به جای نگین آن، نقش‌کنده‌ای وجود داشت. این نقش‌کنده، نقش یک انسان با دو بال است که از دل خورشید بیرون می‌آید. این نماد را در فرهنگ پیش از تاریخ، با عنوان فَروَهَر یا همان «انسان خدای‌گونه» می‌شناسیم. این نماد شکلی روحانی دارد و لباس بر تن دارد. با نمادشناسی انجام شده روی اندام این نقش، کفش مادی، شلوار مادی و باشلوق مادی یعنی سربندی که مانند کلاه دور سر قرار می‌گیرد مشخص شده‌اند. این سربند همچون مقنعه‌های امروزی گوش، گردن و سینه را می‌پوشاند. روی این باشلوق مادی، کلاهی قرار دارد و دور کلاه دستاری شبیه گلونی‌های امروزی قرار گرفته است. این نماد یکی از قدیمی‌ترین نمادها در لرستان به شمار می‌آید و در مجموع مرد را با جنبه الوهیت او و دستاری به سر آن هم شبیه گلونی نشان می‌دهد. همچنین چندین نمونه مفرغ‌های دیگر در لرستان به دست آمده است که تصاویر مرد و همچنین زن را با سربند و دستار نشان می‌دهد و بیشتر مورخان در توصیف هایشان از پوشش اقوام ایرانی به این دستار یا همان سربند اشاره واضح و مشخص داشته‌اند. در دوره‌های متاخر نیز کاربرد گُلوَنی شکل رایج‌تری پیدا می‌کند و به عنوان مثال در در دوره قاجار در عکس‌های گرفته شده مردان با پوشش گُلوَنی دیده می‌شوند. مردان گلونی را دور «شو کلاو» یا همان کلاه لریانی مرسوم در منطقه لرستان می‌بستند و به گاه مهمانی یا جنگ، به منظور تزیین و یا نگهدارنده کلاه از آن استفاده می‌کرده‌اند. در نقش آناهیتا بر روی یک پلاک گچبری در محوطه برزقباله لرستان، آناهیتا درست مانند زنان لر، سربندی به دور سر بسته است و گیسوان بافته و طناب پیچش از زیر آن هویداست. همچنین در دوران ساسانی نمونه‌ای از سربند دیده میشود که بسیار شبیه گلونی امروزی لرستان است.»[۲۰] در گزارش مردم نگاری خرم‌آباد نیز به پوشیدن گلونی توسط مردان هم اشاره شده است و از آن به صورت سرپوشی از جنس ابریشم یاد شده که مردان در مراسم شادی و سرور روی کلاه نمدی به دور سر می‌پیچیدند.[۲۱]
روزِ گُلوَنی
بر اساس یک ایده، به همت جمعی از دختران خرم‌آبادی، روز ۲۶ اردیبهشت به عنوان روز روسری لُری نام‌گذاری شده است. قرار است هر ساله در بهار و تا ۲۶ اردیبهشت دختران لُر با به سر کردن روسری لُری، این پوشش اصیل و زیبا را را به دیگران معرفی کنند. در روز ۲۶ اردیبهشت ۱۳۹۳ هم برنامه ویژه‌ای در خرم‌آباد برگزار میشود که اطلاع‌رسانی خواهد شد. بسیاری از دختران لُر اعم از معلمان، استادان، روزنامه‌نگاران، دانشجویان و فعالان فرهنگی جزو حامیان این حرکت هستند[۳۳]
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ صفحه ۹۸۹ فرهنگ کیانی
- ↑ https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%DA%AF%D9%84%D9%88%D9%86%DB%8C.jpg
- ↑ http://sassanids.com/گُلوَنی-زنده-می-شود/
- ↑ تب تند شبکه‌های اجتماعی برای روسری ۳۰۰۰ ساله - خبرگزاری مهر
- ↑ http://www.penous.com/388/حفظ-پوشش-کردی-نشان-اصالت-فرهنگی/
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامToolAutoGenRef5وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ صفحه ۹۸۹ فرهنگ کیانی
- ↑ https://commons.wikimedia.org/wiki/File:گلونی.jpg
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامToolAutoGenRef1وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ «گُلوَنی» نماد حجاب و عزت زنان قوم لُر با قدمتی ۳ هزار ساله - خبر گزاری تسنیم
- ↑ کریم کیانی کولیوند، فرهنگ کیان (فرهنگ و واژه‌نامه لکی)،انتشارات زرین، ۱۳۹۱
- ↑ سارا شرفی، گزارشی از تحقیقات باستان‌شناسی در دلفان، پژوهشکده مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان لرستان|سال= بهمن - اسفند ۱۳۸۹
- ↑ کریم کیانی کولیوند، فرهنگ کیان (فرهنگ و واژه‌نامه لکی)،انتشارات زرین، ۱۳۹۱
- ↑ کریم کیانی کولیوند، فرهنگ کیان (فرهنگ و واژه‌نامه لکی)،انتشارات زرین، ۱۳۹۱
- ↑ سارا شرفی، گزارشی از تحقیقات باستان‌شناسی در دلفان، پژوهشکده مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان لرستان|سال= بهمن - اسفند ۱۳۸۹
- ↑ سارا شرفی، گزارشی از تحقیقات باستان‌شناسی در دلفان، پژوهشکده مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان لرستان|سال= بهمن - اسفند ۱۳۸۹
- ↑ رشیدی مفرد، ناهید. گزارش تکمیلی مردم نگاری شهرستان الشتر. پژوهشکده مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان لرستان، تیر - مرداد ۱۳۸۵
- ↑ محقق و شاعر لک علی قوبادی
- ↑ http://rigakurdistan.ir/postID=4833/سیری-در-جایگاە،-ریشە-شناسی-و-تجزیە-و-تحل
- ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ ۲۰٫۲ آتوسا رحمتی (۳۰ فروردین ۱۳۹۳). «تب تند شبکه‌های اجتماعی برای روسری ۳۰۰۰ ساله». مجله مهر. دریافت‌شده در ۵ اردیبهشت ۱۳۹۳.
- ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ ۲۱٫۲ رشیدی مفرد، ناهید (مرداد – شهریور ۱۳۸۵). گزارش تکمیلی مردم نگاری شهرستان خرم‌آباد. پژوهشکده مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان لرستان.
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامToolAutoGenRef2وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامToolAutoGenRef7وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ یاوریان، اکبر (۱۳۸۵، صفحه ۶۱۷). واژه‌نامه لری. افلاک. تاریخ وارد شده در
|سال=را بررسی کنید (کمک) - ↑ عسکری عالم، علیمردان (۱۳۸۸، صفحه ۸۱). ادبیات شفاهی قوم لُر. آرون. تاریخ وارد شده در
|سال=را بررسی کنید (کمک) - ↑ ابراهیمی، معصومه (۱۳۸۵). لُرها. مرکز پژوهش‌های فرهنگی مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
- ↑ شادابی، سعید (۱۳۷۷ صفحات ۱۰۱ و ۱۰۲). فرهنگ مردم لرستان. افلاک. تاریخ وارد شده در
|سال=را بررسی کنید (کمک) - ↑ رشیدی مفرد، ناهید (تیر – مرداد ۱۳۸۵). گزارش تکمیلی مردم نگاری شهرستان الشتر. پژوهشکده مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان لرستان.
- ↑ رشیدی مفرد، ناهید (تابستان ۱۳۸۲). گزارش تکمیلی مردم نگاری شهرستان ذورود. پژوهشکده مردم شناسی میراث فرهنگی لرستان.
- ↑ آتوسا رحمتی (۳۰ فروردین ۱۳۹۳). «تب تند شبکه‌های اجتماعی برای روسری ۳۰۰۰ ساله». مجله مهر. دریافت‌شده در ۵ اردیبهشت ۱۳۹۳.
- ↑ سارا شرفی، گزارشی از تحقیقات باستان‌شناسی در دلفان، پژوهشکده مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان لرستان|سال= بهمن - اسفند ۱۳۸۹
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامToolAutoGenRef3وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ «گُلوَنی» نماد حجاب و عزت زنان قوم لُر با قدمتی ۳ هزار ساله - خبر گزاری تسنیم
