دیوان ناصر خسرو قبادیانی

افزودن پیوند
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
دیوان ناصر خسرو قبادیانی
نویسنده(ها)ناصر خسرو قبادیانی
عنوان اصلیدیوان ناصر خسرو قبادیانی
کشورایران: تهران
زبانزبان فارسی
موضوع(ها)شعر فارسی
گونه(های) ادبینظم
گونه رسانهکتاب
شمار صفحات۶۸۸
شابکشابک ‎۹۷۸−۹۶۴−۳۲۰−۴۲۳−۵

دیوان ناصر خسرو قبادیانی اثر حکیم ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی مروزی، مکنی به ابومعین[۱] و ملقب به ادیب و دبیر فاضل و متخلص به حجّت، شاعر بلندآوازه فارسی‌زبان است. دیوان او مشتمل بر ۱۱۳۷۳ بیت و مرکب از اشعار فارسی و عربی است.[۲] اشعار دورهٔ جوانی او که متضمن مدح، غزل و هزل بود همه از میان رفته یا شاید خود شاعر بعد از سفر مکه یا جریان تبعید آنها را از بین اوخراست برده‌است.[۳]

طلوع و فروغ[ویرایش]

مقالهٔ اصلی: ناصرخسرو

«ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی مروزی در ذیقعده ۳۹۴ قمری در قبادیان بلخ متولد شد.»[۴] «وی در ۸۷ سالگی در سال ۴۸۱ در یمگان بدخشان درگذشت. جسمش را در همان‌جا به خاک سپردند.»[۵] «قبر ناصر خسرو در درهٔ یمگان بوده و ظاهراً هنوز هم آنجاست.»[۶]اوخراست

محتوا[ویرایش]

دیوان ناصر خسرو قبادیانی کتابی است مشتمل بر همه اشعار باقی‌مانده از ناصر خسرو قبادیانی. شعرها به زبان‌های فارسی و عربی است. مهم‌ترین بخش آن، قصاید اوست. شعرهایی در دیگر قالب‌های شعری همانند مقطَّعات و رباعی هم در این دیوان هست.[۷] دیوان او مشتمل بر ۱۱۱۵۶ بیت قصیده،[۸] ۲۱۵ بیت مقطَّعات[۹] و ۱ رباعی در ۲ بیت[۱۰] و در مجموع ۱۱۳۷۳ بیت سروده‌است.[۱۱]

سال نگارش[ویرایش]

دیوان ناصر خسرو قبادیانی تا سال ۴۸۱ قمری نوشته شده‌است.[۱۲]

سبک نگارش[ویرایش]

ناصر خسرو در دوره اوج سبک خراسانی شعر می‌سرود که از اوایل سدهٔ چهارم تا میانه‌های سدهٔ ششم هجری کاربرد داشت. این سبک از لحاظ زمانی به دو دورهٔ سامانیان و غزنویان-سلجوقیان تقسیم می‌شود.[۱۳]

اوزان و بحور شعری[ویرایش]

اوزان و بحور شعری[۱۴]
ردیف وزن بحر بسامد درصد
۱ فعولن فعولن فعولن فعولن متقارب مثمن سالم ۱۵ ۵/۷۷
۲ مفعول فاعلات مفاعیلن مضارع مسدس اخرب مکفوف ۱۳ ۵/۰۰
۳ مفعول مفاعلن مفاعیلن هزج مسدس اخرب مقبوض ۱۳ ۵/۰۰
۴ فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن رمل مثمن محذوف ۱۳ ۵/۰۰
۵ مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن هزج مثمن سالم ۱۱ ۴/۲۳
۶ فاعلاتن مفاعلن فعلات خفیف مسدس مخبون مقصور ۱۱ ۴/۲۳
۷ فعولن فعولن فعولن فعول متقارب مثمن مقصور ۱۰ ۳/۸۴
۸ مفتعلن مفتعلن فاعلات سریع مسدس مطوی موقوف ۱۰ ۳/۸۳
۹ مفاعیلن مفاعیلن فعولن هزج مسدس محذوف ۹ ۳/۴۶
۱۰ مفعول مفاعلن فعولن هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف ۹ ۳/۴۶
۱۱ مفعول مفاعیل فاعلاتن قریب مسدس اخرب مکفوف ۹ ۳/۴۶
۱۲ مفعول مفاعیل مفاعیل مفاعیل هزج مثمن اخرب مکفوف مقصور ۹ ۳/۴۶
۱۳ مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن مجتث مثمن مخبون ابتر (محذوف) ۹ ۳/۴۶
۱۴ فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلات رمل مثمن مخبون مقصور ۹ ۳/۴۶
۱۵ مفعول فاعلات مفاعیل فاعلات مضارع مثمن اخرب مکفوف مقصور ۹ ۳/۴۶
۱۶ فاعلاتن فاعلاتن فاعلات رمل مسدس مقصور ۸ ۳/۰۸
۱۷ فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع رمل مثمن مخبون مجحوف ۸ ۳/۰۸
۱۸ مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف ۸ ۳/۰۸
۱۹ مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل هزج مسدس مقصور ۷ ۲/۶۹
۲۰ مفتعلن فاعلات مفتعلن فع منسرح مثمن مطوی منحور ۷ ۲/۶۹
۲۱ مفتعلن فاعلات مفتعلن فاع منسرح مثمن مطوی مجدوع ۷ ۲/۶۹
۲۲ مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف ۷ ۲/۶۹
۲۳ مفتعلن فاعلات مفتعلن منسرح مسدس مطوی ۵ ۱/۹۲
۲۴ مفتعلن مفتعلن فاعلن سریع مسدس مطوی مکشوف ۵ ۱/۹۲
۲۵ مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلات مجتث مثمن مخبون مقصور ۵ ۱/۹۲
۲۶ مفعول مفاعلن مفاعیل هزج مسدس اخرب مقبوض مقصور ۴ ۱/۵۴
۲۷ مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن مضارع مثمن اخرب ۴ ۱/۵۴
۲۸ فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلات رمل مثمن مقصور ۳ ۱/۱۵
۲۹ فاعلاتن فاعلاتن فاعلن رمل مسدس محذوف ۳ ۱/۱۵
۳۰ مفعول مفاعیل فاعلاتان قریب مسدس اخرب مسبغ ۳ ۱/۱۵
۳۱ مفعول فاعلات مفاعیل فع مضارع مثمن اخرب مکفوف مطموس ۳ ۱/۱۵
۳۲ فعولن فعولن فعولن فعل متقارب مثمن محذوف ۲ ۰/۷۷
۳۳ فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فاع رمل مثمن مخبون مجدوع ۲ ۰/۷۷
۳۴ مفعول فاعلات مفاعیلان مضارع مسدس اخرب مسبغ ۲ ۰/۷۷
۳۵ مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن رجز مثمن سالم ۱ ۰/۳۹
۳۶ مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلان هزج مثمن مسبغ ۱ ۰/۳۹
۳۷ مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن هزج مسدس سالم ۱ ۰/۳۹
۳۸ فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن رمل مثمن مخبون محذوف ۱ ۰/۳۹
۳۹ فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن رمل مثمن مخبون مکفوف ۱ ۰/۳۹
۴۰ فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتان رمل مثمن مخبون مسبغ ۱ ۰/۳۹
۴۱ فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلات رمل مثمن مخبون مقصور ۱ ۰/۳۹
۴۲ فاعلاتن مفاعلن فعلن خفیف مسدس مخبون اصلم ۱ ۰/۳۹
مجموع اوزان و بحور ۲۶۰ ۱۰۰/۰۰

از مجموع ۲۶۰ شعر ناصر خسرو قبادیانی:[۱۵]

  1. تعداد ۵۴ یعنی ۲۰/۷۷ درصد قصایدش مردف (ردیف‌دار) هست.
  2. بحر ۱۵۲ یعنی ۵۸/۴۶ درصد شعرها مثمن و ۱۰۸ یعنی ۴۱/۵۴ درصد مسدس است.
  3. بحر ۲۸ یعنی ۱۰/۷۷ درصد سالم و ۲۳۲ یعنی ۸۹/۲۳ درصد غیرسالم است.
  4. انواع بحور شعری:
ردیف بحور بسامد درصد
۱ بحر هزج ۷۱ ۲۷/۳۱
۲ بحر رمل ۵۰ ۱۹/۲۳
۳ بحر مضارع ۳۹ ۱۵/۰۰
۴ بحر متقارب ۲۷ ۱۰/۳۸
۵ بحر منسرح ۱۹ ۷/۳۰
۶ بحر سریع ۱۵ ۵/۷۷
۷ بحر مجتث ۱۴ ۵/۳۸
۸ بحر خفیف ۱۲ ۴/۶۲
۹ بحر قریب ۱۲ ۴/۶۲
۱۰ بحر رجز ۱ ۰/۳۹
مجموع بحور ۲۶۰ ۱۰۰/۰۰

ویژگی سبکی[ویرایش]

برخی از مهم‌ترین ویژگی سبکی آثار ناصر خسرو قبادیانی عبارتند از:

  • استفاده معتدل از صنایع لفظی؛
  • کاربرد بحرهای سنگین (بحر هر قصیده دیوان در ابتدای آن مشخص شده‌است) و عدم استفاده از وزن‌های ضربی؛
  • محور عمودی قوی در اشعار (پیوستگی میان عناصر شعری در محور عمودی)؛
  • تعقید لفظی (تغییر در ارکان جمله و فهم دشوار آنها)؛
  • استفاده از تمثیلات، تعابیر و آیات قرآنی؛
  • کاربرد فراوان تشبیه و استعاره؛
  • استفاده از مفاهیم فلسفی و اصطلاحات منطقی؛
  • ساخت واژه‌های معادل برای کلمات عربی؛
  • عدم استفاده از الفاظ رکیک در کلام؛
  • استفاده از شعر به عنوان ابزار تبلیغ مذهب اسمعیلیه؛
  • انتقاد سخت از اوضاع اجتماعی زمانه؛
  • گزینش قافیه (گاهی در انتخاب قافیه خود را به زحمت می‌انداخت)؛
  • استفاده از قید «اندر»؛ کاربرد مفعول صریح با پیشوند «مر»؛
  • استفاده از «همی» بر سر فعل‌ها؛
  • حذف افعال به قرینه؛
  • صبغه دینی در عناصرِ صور خیال.

بجز سفرنامه (که به سبک غزنوی است) بقیه آثارش به شیوه سبک سامانی نگاشته شده‌است.[۱۶]

دیوان‌های منتشرشده[ویرایش]

  1. دیوان حکیم ابومعین حمیدالدین ناصر بن خسرو قبادیانی: مشتمل است بر: روشنائی‌نامه، سعادت‌نامه،... به‌اهتمام: نصرالله تقوی؛ مقدمه: سیدحسن تقی‌زاده؛ مصحح: مجتبی مینوی، تهران: معین، ۱۳۸۰، ISBN 9645643805
  2. دیوان حکیم ابومعین حمیدالدین ناصر بن خسرو قبادیانی مصحح: نصرالله تقوی؛ ویراستار: سیدمحسن آثارجوی، تهران: سنایی، ۸۰۲ صفحه، ۱۳۸۹، ISBN 9789648746389
  3. دیوان حکیم ناصر خسرو قبادیانی: بر پایه کهن‌ترین نسخه خطی مکتوب به سال ۷۳۶، مصحح: مجتبی مینوی، مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران، ۶۱۶ صفحه ، چاپ ۶، ۱۳۸۵، ISBN 9640341827
  4. دیوان حکیم ناصر خسرو: متن انتقادی همراه با شرح، مصحح: جعفر شعار، کامل احمدنژاد، قطره، ۷۶۸ صفحه، ۱۳۷۸، ISBN 9783410536
  5. دیوان ناصر خسرو حکیم ناصربن خسرو بن حارث القبادیانی البلخی المروزی، تهران: سیمای دانش، ۵۴۸ صفحه - چاپ ۳، ۱۳۷۸، ISBN 9645693267
  6. دیوان ناصر خسرو قبادیانی مصحح: سید نصرالله تقوی؛ مقدمه: سید حسن تقی‌زاده و مجتبی مینوی، تهران: اساطیر، ۸۱۶ صفحه، ۱۳۸۶، ISBN 9643313891
  7. دیوان ناصر خسرو قبادیانی مصحح: عزیزالله علیزاده، تهران: فردوس، ۶۹۰ صفحه، ۱۳۸۹، ISBN 9789643204235
  8. دیوان ناصر خسرو: حکیم ناصربن خسرو بن حارث القبادیانی البلخی المروزی، تهران:نشر آزادمهر، ۵۴۲، ۱۳۸۱، ISBN 9649634420
  9. دیوان ناصر خسرو: ناصرخسرو، تهران: نگاه، ۵۴۶ صفحه، ۱۳۷۳، ISBN 9789643510763
  10. دیوان ناصر خسرو، تهران: آدینه سبز، ۴۱۲ صفحه، ۱۳۹۳، ISBN 9786006745832
  11. دیوان ناصر خسرو؛ مقدمه: محمدحسن فروزانفر، مصحح: نصرالله تقوی، تهران: ثالث، ۵۶۲ صفحه، ۱۳۹۲، ISBN 9789643808112
  12. دیوان ناصرخسرو، تهران: اندیشه مولانا، ۶۵۲ صفحه، ۱۳۹۶، ISBN 9786007088272
  13. دیوان ناصر خسرو قبادیانی، تهران: آثار قلم، ۶۵۲ صفحه، ۱۳۹۶، ISBN 9786006624167
  14. دیوان ناصر خسرو قبادیانی، تهران: پورنگ، ۴۰۸ صفحه، ۱۳۹۴، ISBN 9789649231281
  15. دیوان ناصرخسرو قبادیانی، تهران: پیام عدالت، ۵۵۲ صفحه، ۱۳۹۰، ISBN 9789641521471
  16. دیوان ناصرخسرو قبادیانی، تهران: حسام، ۴۰۸ صفحه، ۱۳۹۴، ISBN 9789646850316
  17. دیوان ناصر خسرو قبادیانی، گردآورنده: علی‌اصغر طاهری، محمد طاهری، تهران: داریوش، ۴۱۲ صفحه، ۱۳۹۰، ISBN 9786009229741
  18. دیوان ناصرخسرو، تهران: کومه، ۶۵۲ صفحه، ۱۳۹۶، ISBN 9786006237862
  19. دیوان ناصرخسرو، مقدمه:سیدحسن تقی‌زاده، تهران: خانه فرهنگ و هنر گویا، ۵۳۶ صفحه، ۱۳۹۸، ISBN 9786008064299
  20. دیوان ناصرخسرو، ویراستار: شریعت طاهری، تهران: پیمان، ۴۵۸ صفحه، چاپ ۳، ۱۳۸۴، ISBN 9645981727
  21. دیوان و سفرنامه حکیم ابومعین حمیدالدین ناصر بن خسرو قبادیانی، شارح: امیر نیک‌سرشت، تهران: پیرامید، ۶۸۲ صفحه، ۱۳۹۵، ISBN 9786006361659

پانویس[ویرایش]

  1. ↑ تقی‌زاده، ۱۳۷۹، ص ۲۲.
  2. ↑ دیوان، ۱۳۸۹، ص ۱۱.
  3. ↑ دیوان، ۱۳۸۹، ص ۱۱.
  4. ↑ سفرنامه، ۱۳۸۹، ص ۵.
  5. ↑ سفرنامه، ۱۳۸۹، ص ۱۳.
  6. ↑ تقی‌زاده، ۱۳۷۹، ص ۱۰۷.
  7. ↑ دیوان، ۱۳۸۹، ص ۴.
  8. ↑ دیوان، ۱۳۸۹، صص ۴۳۴–۱۶.
  9. ↑ دیوان، ۱۳۸۹، صص ۴۳۵–۴۴۴.
  10. ↑ دیوان، ۱۳۸۹، ص ۴۴۴.
  11. ↑ دیوان، ۱۳۸۹، ص ۳.
  12. ↑ دیوان، ۱۳۸۹، ص ۳.
  13. ↑ داوود دادور (۲ شهریور ۱۳۹۵). «مروری کوتاه بر سبک‌های شعر فارسی». هنر اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۸.
  14. ↑ دیوان، ۱۳۸۹، صص ۱۲–۱۱.
  15. ↑ دیوان، ۱۳۸۹، صص ۱۲–۱۱.
  16. ↑ دیوان، ۱۳۸۹، ص ۱۰.

منابع[ویرایش]

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=دیوان_ناصر_خسرو_قبادیانی&oldid=38219460»