سم‌شناسی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''سم‌شناسی''' {{انگلیسی|Toxicology}} شاخه‌ای از علوم [[شیمی]]، [[زیست‌شناسی]] و [[پزشکی]] است که به بررسی [[سم|سموم]]<ref> Ernest Hodgson ۲۰۰۴, ص ۳</ref>، داروها، مواد مخدر و اثرات زیان آور آن‌ها بر موجودات زنده‌می پردازد.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.toxicologysource.com/whatistoxicology.html| عنوان = ?What is Toxicology | ناشر = وب‌گاه toxicsourse | زبان = انگلیسی}}</ref> در عین حال سم‌شناسی را علم شناخت سموم و نحوه مبارزه با آن‌ها نیز تعریف کرده‌اند.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.mibosearch.com/search.aspx?search=%D8%B3%D9%85+%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C&page=1| عنوان = سم‌شناسی | | ناشر = وب‌گاه دهخدا | زبان = فارسی}}</ref> سمومی که از مسیرهای مختلف وارد بدن موجود زنده میشود می‌تواند باعث ایجاد تغییراتی در عملکرد زیستی ارگان یا بافت هدف در موجود زنده شود. که این تغییرات در علم سم شناسی مورد بررسی قرار می‌گیرد. |
|||
درسم شناسی علم بیوشیمی کاربرد فراوان دارد. |
درسم شناسی علم بیوشیمی کاربرد فراوان دارد. |
||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
استفاده روز افزون از مواد شیمایی و بروز اثرات آن باعث ایجاد مانعی در مقابل انقلاب صنعتی شد که به منظور جلوگیری از آن قوانین و مقرارتی برای آن در ابتدا در [[آلمان]] (۱۸۸۳) و بعد از آن در [[انگلستان]] (۱۸۹۷) و [[ایالات متحده]] (۱۹۱۰) وضع شد. |
استفاده روز افزون از مواد شیمایی و بروز اثرات آن باعث ایجاد مانعی در مقابل انقلاب صنعتی شد که به منظور جلوگیری از آن قوانین و مقرارتی برای آن در ابتدا در [[آلمان]] (۱۸۸۳) و بعد از آن در [[انگلستان]] (۱۸۹۷) و [[ایالات متحده]] (۱۹۱۰) وضع شد. |
||
آزمایشهای سم شناسی باعث ایجاد رشد و بلوغ در تولید مواد شیمیایی آلی و همچنین رشد سریع صنعت در قرن نوزدهم شد. [[مگیندی]] (۱۷۸۳-۱۸۸۵) [[اورفیلا]] (۱۷۸۷-۱۸۵۳) و [[برنارد]] (۱۸۱۳-۱۸۷۸) بنیانگذاران علم داروشناسی و آزمایشهای درمانی در سم شناسی شغلی بودند. |
آزمایشهای سم شناسی باعث ایجاد رشد و بلوغ در تولید مواد شیمیایی آلی و همچنین رشد سریع صنعت در قرن نوزدهم شد. [[مگیندی]] (۱۷۸۳-۱۸۸۵) [[اورفیلا]] (۱۷۸۷-۱۸۵۳) و [[برنارد]] (۱۸۱۳-۱۸۷۸) بنیانگذاران علم داروشناسی و آزمایشهای درمانی در سم شناسی شغلی بودند. |
||
اورفیلا که اصلیتی اسپانیایی داشت و در دانشگاه [[پاریس]] کار می‌کرد به عنوان پدر علم سم شناسی مدرن شناخته میشود. او به طور مشخص سم شناسی را توصیف و از سایر علوم مجزا کرد. وی در سال ۱۸۱۵ اولین کتاب خود در مورد سم‌شناسی را منتشر کرد.<ref> Ernest Hodgson ۲۰۰۴, ص ۹</ref> |
[[File:Mathieu Joseph Bonaventure Orfila.jpg|thumb|right|220px|[[Lithograph]] of Mathieu Orfila]]اورفیلا که اصلیتی اسپانیایی داشت و در دانشگاه [[پاریس]] کار می‌کرد به عنوان پدر علم سم شناسی مدرن شناخته میشود. او به طور مشخص سم شناسی را توصیف و از سایر علوم مجزا کرد. وی در سال ۱۸۱۵ اولین کتاب خود در مورد سم‌شناسی را منتشر کرد.<ref> Ernest Hodgson ۲۰۰۴, ص ۹</ref> |
||
===دوران مدرن=== |
===دوران مدرن=== |
||
سم‌شناسی در طی قرن نوزدهم توسعه چشم گیری داشت. هموار سازی این رشد و توسعه را می‌توان ناشی از وقوع [[جنگ جهانی دوم]] دانست. در این دوران تولید [[دارو|داروها]]، [[حشره‌کش|حشره‌کش‌ها]]، مواد سمی [[جهش‌زا]]، [[الیاف مصنوعی]] و مواد شیمیایی صنعتی رو به افزایش نهاد. در واقع این دوران را می‌توان دوران آغاز توسعهٔ سم شناسی دانست. |
سم‌شناسی در طی قرن نوزدهم توسعه چشم گیری داشت. هموار سازی این رشد و توسعه را می‌توان ناشی از وقوع [[جنگ جهانی دوم]] دانست. در این دوران تولید [[دارو|داروها]]، [[حشره‌کش|حشره‌کش‌ها]]، مواد سمی [[جهش‌زا]]، [[الیاف مصنوعی]] و مواد شیمیایی صنعتی رو به افزایش نهاد. در واقع این دوران را می‌توان دوران آغاز توسعهٔ سم شناسی دانست. |
||
| خط ۷۳: | خط ۷۴: | ||
[[رده:سم‌شناسی]] |
[[رده:سم‌شناسی]] |
||
==See also== |
|||
{{Div col||20em}} |
|||
* [[Aquatic toxicology]] |
|||
* [[Automatism (toxicology)]] |
|||
* [[Certain safety factor]] |
|||
* [[Children's Environmental Exposure Research Study]] (CHEERS) (in the US) |
|||
* [[Ecotoxicology]] |
|||
* [[Entomotoxicology]] |
|||
* [[Environmental toxicology]] |
|||
* [[Enzyme inhibitor|Enzyme inhibition]] |
|||
* [[Forensic toxicology]] |
|||
* [[In vitro toxicology]] |
|||
* [[Indicative limit value]] |
|||
* [[Medical toxicology]] |
|||
* [[Overdose]] |
|||
* [[Pollution]] |
|||
* [[Toxicity]] |
|||
* [[Toxicogenomics]] |
|||
* ''[[Toxicology Mechanisms and Methods]]'' (journal) |
|||
* [[History of poison]] |
|||
* ''[[Unacceptable Levels]]'' (2013 documentary film) |
|||
{{Div col end}} |
|||
==References== |
|||
{{reflist}} |
|||
==Further reading== |
|||
*{{cite book |
|||
|last1=Andresen |
|||
|first1=Elisa |
|||
|last2=Küpper |
|||
|first2=Hendrik |
|||
|editor=Astrid Sigel, Helmut Sigel and Roland K. O. Sigel |
|||
|title=Cadmium: From Toxicology to Essentiality |
|||
|series=Metal Ions in Life Sciences |
|||
|volume=11 |
|||
|year=2013 |
|||
|publisher=Springer |
|||
|pages=395–413 |
|||
|chapter=Chapter 13. Cadmium toxicity in plants |
|||
|doi=10.1007/978-94-007-5179-8_13}} |
|||
*{{cite book |
|||
|last1=Thévenod |
|||
|first1=Frank |
|||
|last2=Lee |
|||
|first2=Wing-Kee |
|||
|editor=Astrid Sigel, Helmut Sigel and Roland K. O. Sigel |
|||
|title=Cadmium: From Toxicology to Essentiality |
|||
|series=Metal Ions in Life Sciences |
|||
|volume=11 |
|||
|year=2013 |
|||
|publisher=Springer |
|||
|pages=415–490 |
|||
|chapter=Chapter 14. Toxicology of cadmium and its damage to mammalian organs |
|||
|doi=10.1007/978-94-007-5179-8_14}} |
|||
==External links== |
|||
{{wiktionary}} |
|||
*{{DMOZ|Science/Biology/Toxicology/}} |
|||
* [http://sis.nlm.nih.gov/enviro/toxtutor.html National Library of Medicine's "Toxicology Tutor"] provides basic information on the science of toxicology. |
|||
* [http://toxipedia.org/ Toxipedia] |
|||
* [http://www.infotox.com/ Information Toxicology International] |
|||
* [http://www.toxicology.org/index.asp Society of Toxicology] |
|||
{{Toxicology}} |
|||
[[Category:Toxicology| ]] |
|||
نسخهٔ ۷ دسامبر ۲۰۱۳، ساعت ۲۱:۳۸
سم‌شناسی (به انگلیسی: Toxicology) شاخه‌ای از علوم شیمی، زیست‌شناسی و پزشکی است که به بررسی سموم[۱]، داروها، مواد مخدر و اثرات زیان آور آن‌ها بر موجودات زنده‌می پردازد.[۲] در عین حال سم‌شناسی را علم شناخت سموم و نحوه مبارزه با آن‌ها نیز تعریف کرده‌اند.[۳] سمومی که از مسیرهای مختلف وارد بدن موجود زنده میشود می‌تواند باعث ایجاد تغییراتی در عملکرد زیستی ارگان یا بافت هدف در موجود زنده شود. که این تغییرات در علم سم شناسی مورد بررسی قرار می‌گیرد. درسم شناسی علم بیوشیمی کاربرد فراوان دارد.
تاریخچه
عهد باستان
اولین اطلاعات سم‌شناسی مربوط به انسان‌های اولیه‌است به گونه‌ای که به منظور شکار، قتل و ترور از سم حیوانات و عصارهٔ گیاهان استفاده می‌کردند. ابرس پاپیروس (به انگلیسی: Ebers Papyrus) (حدود ۱۵۵۰ سال پیش از میلاد) اطلاعاتی در مورد بعضی از سموم شناخته شده جمع‌آوری کرده بود این سموم شامل شوکران (سم کشنده یونانی‌ها)، ریشهٔ تاج الملوک (سم نیزه چینی‌ها)، تریاک (که هم به عنوان سم و هم پادزهر استفاده می‌شد)، و بعضی از فلزات مانند سرب، مس و آنتیموان، می‌شدند. دسقیروطوس(به انگلیسی: Dioscorides) پزشک یونانی در زمان امپراتوری روم اولین تلاش را برای دسته بندی سموم انجام داد که در آن به تشریح این سموم پرداخت. گر چه این تقسیم بندی تنها تا قرن ۱۶ به عنوان یک معیار به حساب می‌آمد اما هنوز هم آن را به عنوان یک ملاک خوب برای تقسیم بندی سموم می‌دانند. بقراط (حدود ۴۰۰ سال پیش از میلاد) بعضی از سموم و اصول سم شناسی را به منظور درمان بیماری‌ها مورد استفاده قرار داد. شاید شناخته شده ترین شخصی که از سموم به عنوان ماده‌ای برای به قتل رساندن افراد استفاده می‌کرد سقراط (۴۷۰-۳۹۹ قبل از میلاد) بود.
قرون وسطی
پیش از رنسانس دست نوشته‌هایی از میموندیس شامل توضیحاتی از اثرات درمانی سموم بدست آمده از حشرات، مارها وسگ‌های وحشی بدست آمده‌است. بقراط پیش از میموندیس در مورد تأخیر در جذب مواد سمی ناشی از خوردن شیر، کره، و سر شیر صحبت کرده بود. در اوایل رونسانس مواد سمی به عنوان یک عنصر کلیدی وارد عرصهٔ سیاست شدند. به گونه‌ای که از مواد سمی در مجامع سیاسی به منظور از بین بردن افراد با اهداف خاصی استفاده می‌شد. در این زمینه اطلاعاتی از فلوریدا و ونیز ایتالیا وجود دارد که استفاده از مواد سمی را در عرصه‌های سیاسی اثبات می‌کند.
دوران روشنفکری
یکی از افراد برجسته در تاریخ علم و پزشکی در دوران پس از رنسانس مردی به نام پاراسلوس (۱۴۹۳-۱۵۴۱)(به انگلیسی: Paracelsus) بود. جملهٔ پاسلوس در مورد مواد سمی پایه و اساس علم سم شناسی را بنا نهاد.
همهٔ مواد سمی هستند و هیچ چیز وجود ندارد که خاصیت سمی نداشته باشد تنها میزان دز است که باعث ایجاد تفاوت بین یک مادهٔ سمی و دارو میشود.
به وضوح مشخص است که رویکرد پاراسلوس باعث بوجود آمدن یک مکتب جدید در علم شد. پاراسلوس همچنین بنیانگذار چهار اصل مهم بود که هنوز هم مورد استناد است:
- آزمایشها یکی از ضروریات در مورد پاسخ موجود زنده به یک مادهٔ شیمیایی است
- بایستی بین خصوصیات درمانی و سمی یک مادهٔ سمی همیشه تفاوت قائل شد
- بعضی از خواص مواد سمی قابل تشخیص نیستند مگر با تغییر میزان دز ماده سمی
- تنها ملاک برای طبقه‌بندی مواد شیمیایی اثرا سمی یا درمانی آن‌ها است.
اصول ارائه شده توسط پاراسلوس قاعده‌ای شد تا به وسیلهٔ آن مقدار مشخصی از داروها را برای درمان سفلیس تجویز کنند. با آغاز قرن نوزدهم انقلابی در صنعت و سیاست رویداد. مواد شیمیایی آلی به مقدار کمی در سال ۱۸۰۰ در سال‌های ۱۸۲۵ فسژن و گاز خردل تولید شد. این دو گاز شیمیایی در جنگ جهانی اول مورد استفاده قرار گرفت. و بعد از آن در جنگ ایران و عراق در قرن بیستم مورد استفاده قرار گرفت. در سال ۱۸۸۰ بیش از ۱۰٬۰۰۰ نوع ترکیب آلی ساخته شد. به منظور تعیین اثرات سمی بالقوه مواد شیمیایی تولید شده پایه و اساس علم سم شناسی بنا نهاده شد. استفاده روز افزون از مواد شیمایی و بروز اثرات آن باعث ایجاد مانعی در مقابل انقلاب صنعتی شد که به منظور جلوگیری از آن قوانین و مقرارتی برای آن در ابتدا در آلمان (۱۸۸۳) و بعد از آن در انگلستان (۱۸۹۷) و ایالات متحده (۱۹۱۰) وضع شد. آزمایشهای سم شناسی باعث ایجاد رشد و بلوغ در تولید مواد شیمیایی آلی و همچنین رشد سریع صنعت در قرن نوزدهم شد. مگیندی (۱۷۸۳-۱۸۸۵) اورفیلا (۱۷۸۷-۱۸۵۳) و برنارد (۱۸۱۳-۱۸۷۸) بنیانگذاران علم داروشناسی و آزمایشهای درمانی در سم شناسی شغلی بودند.
اورفیلا که اصلیتی اسپانیایی داشت و در دانشگاه پاریس کار می‌کرد به عنوان پدر علم سم شناسی مدرن شناخته میشود. او به طور مشخص سم شناسی را توصیف و از سایر علوم مجزا کرد. وی در سال ۱۸۱۵ اولین کتاب خود در مورد سم‌شناسی را منتشر کرد.[۴]
دوران مدرن
سم‌شناسی در طی قرن نوزدهم توسعه چشم گیری داشت. هموار سازی این رشد و توسعه را می‌توان ناشی از وقوع جنگ جهانی دوم دانست. در این دوران تولید داروها، حشره‌کش‌ها، مواد سمی جهش‌زا، الیاف مصنوعی و مواد شیمیایی صنعتی رو به افزایش نهاد. در واقع این دوران را می‌توان دوران آغاز توسعهٔ سم شناسی دانست. امروزه علم سم شناسی به عنوان یک علم مجزا از سایر علوم به بررسی اثرات مواد سمی بر روی انسان و سایر موجوادت می‌پردازد.[۵]
تقسیم‌بندی سم‌شناسی
به دلیل گسترش روز افزون علم سم‌شناسی بعد از جنگ جهانی دوم، شاخه‌های مختلفی از این علم منشعب شده‌است. این تقسیم‌بندی به منظور سهولت در بیان مفاهیم در قالب‌هایی مشخص انجام شده‌است و بستگی به کاربرد این علم در مسایل و علوم مورد نظر دارد.
به طور کلی؛ سم‌شناسی به شاخه‌های زیر تقسیم میشود:[۶]
- سم‌شناسی کلینیکی و پزشکی
- سم‌شناسی غذایی و دارویی
- سم‌شناسی محیطی
- سم‌شناسی پرتوها
- سم‌شناسی نظامی
- سم‌شناسی پزشکی قانونی
- سم‌شناسی صنعتی
نگاه گذرا
متخصصین سم‌شناسی با انجام آزمایشهای گوناگون سعی در تعیین اثرات مواد سمی بر روی انسان و سایر موجودات زنده دارند. آزمایشهای تحقیقاتی سلولی٫ ملکولی و بیوشیمی سم‌شناسی به منظور بررسی مکانیسم اثرات مواد سمی و همچنین اثرات حاصل از آن‌ها بر روی سیستم عصبی٫ سیستم ایمنی و... صورت می‌گیرد. آزمایشها در این زمینه اکثرا بر روی موجودات آزمایشگاهی صورت می‌گیرد.[۷] به این منظور متخصصین مقدار مشخصی از یک مادهٔ سمی را از طریق خوراکی٫ استنشاق و یا پوستی وارد بدن موجود زنده می‌کنند و سپس به بررسی اثرات زیان آور ناشی از آن بر روی بدن موجود زنده می‌پردازند و از این طریق سعی در تعمیم اثرات این مواد بر انسان دارند. البته این مورد یکی از موارد دستیابی به اطلاعات سم شناسی است. سم: سم یا زهربه ماده ای گفته می شود که ازیک راه مشخص یا راههای گوناگون، در مقادیری معین باعث اختلال یا توقف فعل وانفعالات حیاتی بدن بطورموقت یادائم میشود. مسمومیت: مسمومیت عبارت است ازبهم خوردن تعادل فیزیولوژیک، جسمانی یا روانی موجود زنده که در اثر ورود وتماس با ماده خارجی سمی از راههای گوناگون، رخ می دهد. بروز مسمومیت با ظاهرشدن علائم خاص هرمسمومیت همراه است وشدت آن به نوع ماده سمی،مقدارآن وطول مدت تماس بستگی دارد.
مسمومیتها از نظر ماهیت به دو دسته تقسیم می شوند: ا لف – مسمومیت حاد ( Acute intoxication ) ب – مسمومیت مزمن ( Chronic intoxication ) درمسمومیت حاد، ماده سمی درمدت زمان کوتاه وبه مقدارنسبتا زیاد بافرد تماس پیدا می کند. علائم وعوارض مسمومیت حاد اغلب شدید بوده ودرصورت عدم درمان ممکن است منجربه مرگ شود. درمسمومیت مزمن، معمولا ماده سمی به مقداراندک ودرنوبتهای متعدد و درمدت زمان طولانی وارد بدن می شود وعلائم آن به کندی وپس از گذشت زمان طولانی ظاهر میگردد. مسمومیتها را می توان از دیدگاه علت بروز نیز به گونه های زیر تقسیم نمود: ا لف – مسمومیت اتفاقی ← مسمومیت در اثر ناآگاهی یا بی دقتی ب – مسمومیت عمدی ← مسمومیت به قصد خودکشی – مسمومیت جنایی ج – مسمومیت شغلی
مرکز تحقيقات سم شناسي پزشکي (MTRC) دانشگاه علوم پزشکی مشهد، بعنوان اولين مرکز تحقيقات سم شناسي پزشکي در ايران در آبان ماه سال 1386 در شهر مشهد تاسيس شد.[۸]
مجله سم شناسی و مسموميتهای ايران Iranian Journal of Toxicology فصلنامه داراي رتبه علمي - پژوهشي (پزشکي) به زبان انگليسي [۹]
- ↑ Ernest Hodgson ۲۰۰۴, ص ۳
- ↑ "?What is Toxicology" (به انگلیسی). وب‌گاه toxicsourse.
- ↑ «سم‌شناسی». وب‌گاه دهخدا.
- ↑ Ernest Hodgson ۲۰۰۴, ص ۹
- ↑ Toxicology The Basic Science of Poisons، ص ۳
- ↑ سم‌شناسی صنعتی، علیرضا حاجی قاسمخان، تهران: نشر برای فردا ۱۳۸۵، بخش مقدمه و تعاریف، صفحهٔ ۱۰
- ↑ Toxicology The Basic Science of Poisons، ص ۳
- ↑ «http://www.mums.ac.ir/mtrc». پیوند خارجی در
|title=وجود دارد (کمک); پارامتر|پیوند=ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ http://ijt.arakmu.ac.ir/
جستارهای وابسته
منابع
 | این یک مقالهٔ خرد شیمی است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |
See also
- Aquatic toxicology
- Automatism (toxicology)
- Certain safety factor
- Children's Environmental Exposure Research Study (CHEERS) (in the US)
- Ecotoxicology
- Entomotoxicology
- Environmental toxicology
- Enzyme inhibition
- Forensic toxicology
- In vitro toxicology
- Indicative limit value
- Medical toxicology
- Overdose
- Pollution
- Toxicity
- Toxicogenomics
- Toxicology Mechanisms and Methods (journal)
- History of poison
- Unacceptable Levels (2013 documentary film)
References
Further reading
- Andresen, Elisa; Küpper, Hendrik (2013). "Chapter 13. Cadmium toxicity in plants". In Astrid Sigel, Helmut Sigel and Roland K. O. Sigel (ed.). Cadmium: From Toxicology to Essentiality. Metal Ions in Life Sciences. Vol. 11. Springer. pp. 395–413. doi:10.1007/978-94-007-5179-8_13.
- Thévenod, Frank; Lee, Wing-Kee (2013). "Chapter 14. Toxicology of cadmium and its damage to mammalian organs". In Astrid Sigel, Helmut Sigel and Roland K. O. Sigel (ed.). Cadmium: From Toxicology to Essentiality. Metal Ions in Life Sciences. Vol. 11. Springer. pp. 415–490. doi:10.1007/978-94-007-5179-8_14.
External links
 |
معنای سم‌شناسی را در ویکیواژه، واژهنامهٔ آزاد، ببینید. |
- سم‌شناسی در کرلی
- National Library of Medicine's "Toxicology Tutor" provides basic information on the science of toxicology.
- Toxipedia
- Information Toxicology International
- Society of Toxicology