کی (عنوان)

سکه ضرب آذربادگان از دوره پیروز یکم با عنوان «کَی‌پیروز»

کَی یا کَوی (به اوستایی: 𐬐𐬀𐬎𐬎𐬌 ت.ت. 'کَوی'، به پارسی میانه: 𐭪𐭣 ت.ت. 'کَی')؛ به معنای «شاه»، عنوان پادشاهان اسطوره‌ای کیانیان در اوستا است که بعدها به‌دست ساسانیان هند و شاهنشاهان ساسانی نیز استفاده شد. از جمله پادشاهان کیانی دارای این عنوان کی‌قباد، کی‌کاووس، کی‌خسرو، کی‌لهراسپ، کی‌گشتاسپ و کی‌بهمن هستند.

جنگ‌های ساسانیان با قبایل مهاجم خیونان، کیداریان و هپتالیان در مرزهای شرقی ایران، برای آن‌ها یادآور نبردهای پادشاهان کیانی با تورانیان بود و درنتیجه شاهنشاهان ساسانی را به استفاده از عنوان کیانی «کَی» ترغیب کرد. این عنوان بر سکه‌های یزدگرد دوم، پیروز یکم و قباد یکم به‌صورت «کَی‌یزدگرد» (کَوی‌یَزْدَکِرْتُ)، «کَی‌پیروز» (کَوی‌پیروئوزَت) و «کَی‌قباد» (کَوی‌کَوات) ثبت شده‌است و همچنین عنوان کَی واپسین بار در سکه‌های قباد یکم در سال ۵۱۳ م. استفاده شد.

ساسانیان هند حداقل یک سده پیش از شاهنشاهان ساسانی ایران و تا زمان سرنگونی به دست کیداریان در میانه سده چهارم میلادی، از این عنوان استفاده می‌کردند.

ز تخم کیان بی گمان کس نبود

که هرگز پیاده نبرد آزمود

— فردوسی

در اوستا

در اوستا نام عده‌ای از پادشاهان و نام‌آوران با واژهٔ کوی همراه است. مانند کوی‌ائیپی ونگهو (کَی‌اپیوه)، کوی‌ارشن (کَی‌آرش) کَوی‌ویشتاسپَ (کَی‌گُشتاسپ)، کَوی‌هوُسْرَوَه (کَی‌خسرو).

در گاتاها

در گاتاها کوی آمر و پادشاه است چرا که هم برای امرای مزدیسنا آمده و هم برای امرای دیویسنا. بیشتر با گرهم، کرپن و اوسیج که از دیوان هستند، همگروه است.

منابع

• اوشیدری، جهانگیر (۱۳۷۱)، دانشنامهٔ مزدیسنا، واژه‌نامهٔ توضیحی آیین زرتشت، تهران: نشر مرکز، شابک ۹۶۴-۳۰۵-۳۰۷-۵

• Rezakhani, Khodadad (2017). "East Iran in Late Antiquity". ReOrienting the Sasanians: East Iran in Late Antiquity. Edinburgh University Press. pp. 1–256. ISBN 978-1-4744-0030-5. JSTOR 10.3366/j.ctt1g04zr8. (نیازمند ثبت‌نام)
• Sauer, Eberhard (2017). Sasanian Persia: Between Rome and the Steppes of Eurasia. London and New York: Edinburgh University Press. pp. 1–336. ISBN 978-1-4744-0102-9.
• Schindel, Nikolaus (2013). "Sasanian Coinage". In Potts, Daniel T. (ed.). The Oxford Handbook of Ancient Iran. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-973330-9.
• Shayegan, M. Rahim (2013). "Sasanian political ideology". In Potts, Daniel T. (ed.). The Oxford Handbook of Ancient Iran. Oxford University Press. pp. 1–1021. ISBN 978-0-19-066866-2.
• حسین، الهی قمشه‌ای (۱۳۸۶). شاهنامه فردوسی. ترجمهٔ ناهید فرشادمهر. تهران: نشر محمد. شابک ۹۶۴-۵۵۶۶-۳۵-۵.
• اوشیدری، جهانگیر (۱۳۷۱)، دانشنامهٔ مزدیسنا، واژه‌نامهٔ توضیحی آیین زرتشت، تهران: نشر مرکز، شابک ۹۶۴-۳۰۵-۳۰۷-۵