پیش‌نویس:گردشگری در ارمنستان
- «وقتی نخست‌وزیر ارمنستان راهنمای گردشگران خارجی شد!/ معرفی جاذبه‌های توریستی ایروان توسط پاشینیان در اتوبوس + فیلم». باشگاه خبرنگاران جوان.
https://en.wikipedia.org/wiki/Tourism_in_Armenia
گردشگری در ارمنستان بخش کلیدی اقتصاد ارمنستان از دهه ۱۹۹۰ بوده است، زمانی که تعداد گردشگران از نیم میلیون نفری که هر ساله از این کشور بازدید می‌کنند (عمدتاً ارمنی‌های قومی از دیاسپورا) فراتر رفت. وزارت اقتصاد ارمنستان گزارش می‌دهد که بیشتر گردشگران بین‌المللی از روسیه، کشورهای اتحادیه اروپا، ایالات متحده و ایران آمده‌اند. [۱] اگرچه ارمنستان از نظر اندازه نسبتاً کوچک است، اما دارای چهار مکان میراث جهانی یونسکو است.
دریافتی از گردشگری بین‌المللی ورودی در ارمنستان در سال ۲۰۰۳–۲۰۱۵ به دلار فعلی. داده‌های بانک جهانی
با وجود مشکلات داخلی و خارجی، تعداد گردشگران ورودی از سال ۲۰۰۷ به‌طور مداوم در حال افزایش بوده است. سال ۲۰۱۹ شاهد رکورد بالای ۱٫۹ میلیون گردشگر ورودی بود. بیشتر گردشگران سفر خود را در ایروان، پایتخت متمرکز می‌کنند، جایی که اکثر آژانس‌های مسافرتی، جاذبه‌ها و هتل‌ها در آنجا واقع شده‌اند.
به نظر می‌رسد فعالیت‌های خارج از منزل، گشت و گذار و طبیعت گردی جاذبه‌های اصلی باشند. تساغکادزور، جرموک، دیلیجان به تفرجگاه‌های کوهستانی معروف هستند که خارج از پایتخت هستند. گردشگران در هتل‌های این شهرها اقامت می‌کنند تا هر روز بدون بازگشت به ایروان سفرهای طولانی‌تری را در سراسر ارمنستان انجام دهند. سفرهای دیدنی کلاسیک به ارمنستان نه تنها در بین گردشگران، بلکه در بین مردم محلی نیز محبوبیت دارد. کوهنوردی، کمپینگ، پیاده‌روی و انواع دیگر فعالیت‌های در فضای باز نیز رایج است.
تاریخچه
[ویرایش]از سال ۲۰۱۵
[ویرایش]در فوریه ۲۰۲۰، سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل متحد گزارش داد که بر اساس آخرین آمار، ارمنستان یکی از سریع‌ترین مقاصد گردشگری در جهان است. بر اساس داده‌های جمع‌آوری‌شده، ارمنستان با رشد ۱۴٫۴ درصدی در فهرست ۲۰ کشوری که سریع‌ترین رشد را برای گردشگری دارند، در رتبه دوازدهم قرار دارد. [۲]
مجله فرانسوی Le Quotidien du turistike از ارمنستان به عنوان پرطرفدارترین مقصد سال ۲۰۲۰ نام برده است. [۳]
ایروان در لیست ۱۰ مقصد پرطرفدار Booking.com برای سال ۲۰۲۰ قرار گرفت. [۴] [۵]
در اکتبر ۲۰۱۹، مدیر اجرایی رایان ایر، طی اعلامیه ای مبنی بر راه اندازی مسیرهای پروازی جدید رایان ایر بین چندین شهر اروپایی و ارمنستان، اظهار داشت که ارمنستان به یکی از مقاصد گردشگری با رشد سریع اروپا تبدیل شده است. [۶]
طبق گزارش رقابت‌پذیری سفر و گردشگری در سال ۲۰۱۹، ارمنستان در شاخص قیمت هتل‌ها رتبه هفتم بهترین را در جهان کسب کرد. [۷] همچنین از نظر شرایط ویزای توریستی پسند، رتبه سوم را در اروپا کسب کرد. [۷] در مجموع، ارمنستان در بین ۱۴۰ کشور رتبه ۷۹ را کسب کرد. محاسبه امتیازات کلی شامل برخی از زیرمجموعه‌های بحث‌برانگیز مربوط به اندازه کشور (به عنوان مثال تعداد استادیوم‌های ورزشی بزرگ)، تخمین‌های مبتنی بر داده‌های قدیمی (مانند داده‌های سال ۲۰۱۴ برای خروج هواپیما) و داده‌های غیرقابل اجرا (در مورد ارمنستان محصور در خشکی - کیفیت زیرساخت‌های بنادر است). [۸] از بین ۱۴۰ کشور، ارمنستان رتبه ۵۰ را در زیرشاخص محیط زیست توانمند، ۷۴ در زیرشاخص سیاست سفر و گردشگری و زیرشاخص شرایط توانمند، ۸۱ در زیرشاخص زیرساخت، ۱۰۳ در زیرشاخص منابع طبیعی و فرهنگی و سفرهای تجاری کسب کرد. [۹]
مجله فوربس، ارمنستان را در میان مقاصد سفر ارزان قیمت برای سال ۲۰۱۹ فهرست کرده است. [۱۰] در همین حال، CNN]، ایروان پایتخت ارمنستان را به عنوان یکی از ۲۰ شهر برتر اروپایی معرفی کرده است. [۱۱]
در جولای ۲۰۱۹، رئیس بانک مرکزی ارمنستان، آرتور جوادیان، اظهار داشت که میانگین هزینه گردشگران از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۸ بیش از ۱۷ درصد افزایش یافته است و در شش سال گذشته تقریباً ۳۰۰ هتل جدید افتتاح شده است. [۱۲]
در سال ۲۰۱۸، درآمدهای گردشگری بین‌المللی به ۱٫۲ میلیارد دلار یا ۴۱۳ دلار سرانه رسید. ارمنستان از نظر سرانه از ترکیه و آذربایجان جلوتر بود اما از گرجستان عقب بود. [۱۳] [۱۴]
در سال ۲۰۱۶، روزنامه دیلی تلگراف، ارمنستان را به عنوان «بهترین راز حفظ شده اروپا» ارزیابی کرد. [۱۵]
در حال حاضر اکثر گردشگرانی که وارد ارمنستان می‌شوند از کشورهای عضو اتحادیه اروپا، کشورهای مستقل مشترک‌المنافع از جمله روسیه و قزاقستان [۱۶] و همچنین از گرجستان، ایران، ایالات متحده و به‌طور فزاینده‌ای از آسیا، به ویژه چین، ژاپن، [۱۷] کره جنوبی، فیلیپین و هند. [۱۸] [۱۹] [۲۰] علاوه بر این، با توجه به اصلاحات مداوم در سیستم فرهنگی و آموزشی، هزاران دانشجو از هند، ایران و کشورهای عربی برای تحصیل در دانشگاه‌های اصلی ایروان، به‌ویژه در دانشگاه دولتی پزشکی ایروان، بازدید از ارمنستان را آغاز کردند تا گردشگری بیشتر را ترویج کنند.
ارمنستان همچنین توانایی برگزاری کنفرانس‌ها و رویدادهای سیاسی منطقه ای و بین‌المللی در مقیاس بزرگ را دارد. به عنوان مثال، ارمنستان میزبان نشست عمومی مجمع پارلمانی یورونست در سال ۲۰۱۵ و همچنین کنفرانس‌های جاری مشارکت شرقی و کشورهای مستقل مشترک‌المنافع بود. در اکتبر ۲۰۱۸، ارمنستان برای اولین بار میزبان اجلاس سران سازمان بین‌المللی فرانکفونی بود که نمایندگان ۵۴ کشور در آن شرکت کردند. در نوامبر ۲۰۱۸، مجمع پارلمانی سازمان همکاری اقتصادی دریای سیاه در ایروان برگزار شد. [۲۱] در سپتامبر ۲۰۱۹، ارمنستان میزبان روزهای میراث اروپایی بود، [۲۲] ارمنستان همچنین میزبان مسابقات قهرمانی اروپا زیر ۱۹ سال ۲۰۱۹ در ژوئیه و کنگره جهانی فناوری اطلاعات و خدمات اتحادیه برای اولین بار بود که در آن ۲۰۰۰ نماینده از حدود ۸۳ کشور شرکت کردند. . [۲۳] همچنین در سال ۲۰۱۹، ارمنستان میزبان اجلاس اتحادیه اقتصادی اوراسیا در ایروان، مجمع پارلمانی سازمان پیمان امنیت جمعیCSTO و همچنین کنفرانس بین‌المللی Summit of Minds بود که ارمنستان را به اولین کشور میزبان این رویداد در خارج از فرانسه تبدیل کرد. [۲۴] [۲۵]
در آگوست ۲۰۲۰، رئیس‌جمهور ارمنستان، آرمن سارگسیان، اعلام کرد که ارمنستان میزبان ششمین جشنواره ستارموس از ۶ تا ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۱ خواهد بود. این مراسم با حمایت شخص رئیس‌جمهور و همچنین وزارت آموزش و پرورش برگزار شد. این رویداد دانشمندان، هنرمندان، فضانوردان و عموم مردم را گرد هم آورد تا ارتباطات علمی را جشن بگیرند و آخرین اکتشافات را در تعدادی از زمینه‌های علمی به اشتراک بگذارند. [۲۶] [۲۷]
در سال ۲۰۲۲، ارمنستان میزبان مسابقه آواز نوجوانان یوروویژن بود. [۲۸]
۲۰۰۰–۲۰۱۵
[ویرایش]از دهه ۲۰۰۰، صفحه جدیدی برای گردشگری ارمنستان باز شد. ارمنیان دیاسپورا از روسیه، ایالات متحده آمریکا، لبنان، فرانسه و سایر کشورها به‌طور فزاینده ای از ارمنستان دیدن می‌کردند تا از سرزمین مستقل خود و آرتساخ آزاد دیدن کنند.[نیازمند منبع]</link>[نیاز به منبع] همچنین بسیاری از خارجی‌ها از اروپا و ایالات متحده شروع به دیدن ارمنستان به عنوان یک مقصد گردشگری کردند.[نیازمند منبع]</link>[نیازمند منبع]
علاوه بر این، افزایش بازدیدکنندگان فارس‌ها، کردها و آذربایجانی‌های ایرانی مفهوم جدیدی برای گردشگری در ارمنستان بود. [۲۹] گردشگران خاورمیانه از دهه ۱۹۹۰ شروع به بازدید از ارمنستان کردند، اما در دهه ۲۰۰۰ بازدید از ارمنستان به ویژه برای ایرانیان محبوبیت بیشتری پیدا کرد. بسیاری از ایرانیان از جشن نوروز (سال نو ایرانی) در ارمنستان که در ۲۱ مارس برگزار می‌شود، لذت می‌برند و تعطیلات تابستانی و زمستانی خود را در کشوری عاری از محدودیت‌های مذهبی و آزادی‌های بیشتر می‌گذرانند. تعداد گردشگرانی که از آرتساخ بازدید می‌کنند نیز افزایش یافته است.
از سال ۲۰۱۲، هتل‌های جدید در ارمنستان ساخته شد و هتل‌های قدیمی بازسازی شدند. هتل‌های «توفنکیان» (در ایروان، تساپاتاق، دزوراژت و دیلیجان)، هتل‌های «نشنال»، «پاریس» در ایروان ساخته شدند، هتل‌های «نایری» و «سیلاچی» بازگشایی شدند، دومین هتل ماریوت ۲۰، ۳۰ در ۲۰۰۰، هتل ۳۰ در ۲۰۰۰ بازگشایی شدند. Hyatt دو هتل در Jermuk و ایروان افتتاح کرد، قصر طلایی در Tsaghkadzor افتتاح شد، بعداً دو هتل دیگر - Opera Suite Hotel و Radisson Blu در ایروان افتتاح شد.[نیازمند منبع]</link>[نیاز به منبع] اینها بهترین هتل‌ها با ۴ یا ۵ ستاره بودند.
تعداد بازدیدکنندگان ارمنستان نیز به دلیل برگزاری جشنواره‌ها و مسابقات بین‌المللی افزایش می‌یابد. به عنوان مثال می‌توان به جشنواره بین‌المللی فیلم سالانه زردآلو طلایی، نمایش جایزه سالانه Aurora Prize for Awakening Humanity، مسابقه آواز یوروویژن ۲۰۱۱ در ارمنستان، برنامه Birthright ارمنستان که در آن هزاران دانش آموز و دانش آموز در سراسر جهان از ارمنستان بازدید می‌کنند، و هر چهار سال یک بار اشاره کرد. بازی‌های پان ارمنی در ارمنستان میزبانی می‌شود که در آن هزاران شرکت کننده از سراسر ارمنستان دیاسپورا در رویدادهای ورزشی مختلف به رقابت می‌پردازند.
مقررات دولتی
[ویرایش]بخش گردشگری توسط کمیته گردشگری [۳۰] یکی از بخش‌های وزارت اقتصاد تنظیم می‌شود.
ارمنستان گردشگری را به یک اولویت در سطح دولتی تبدیل کرده است. گردشگری یکی از اصول سیاست‌های دولتی است که در قانون گردشگری و فعالیت‌های گردشگری تعریف شده است. هدف کلی سیاست گردشگری دولتی، گسترش سهم گردشگری در توسعه پایدار اقتصاد ملی و رشد اقتصادی مساوی سرزمینی و در عین حال کاهش فقر از طریق حفظ نرخ بالای رشد در تعداد گردشگران ورودی و داخلی، افزایش درآمد حاصل از گردشگری با ارائه خدمات گردشگری است. محصولات و خدمات با ارزش بالاتر و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید در صنعت. [۳۱]
توسعه و اجرای مؤثر سیاست دولت گردشگری، مشارکت‌های دولتی و خصوصی به خوبی تثبیت شده، و همکاری‌های بین‌المللی و منطقه ای دوجانبه سودمند منجر به رشد فوق‌العاده ای در بخش گردشگری در دهه گذشته شده است. این گسترش هم در کمیت و گستردگی جغرافیایی بازدیدهای توریستی بین‌المللی و هم در سرمایه‌گذاری در مهمان نوازی و زیرساخت‌های مرتبط دیده می‌شود. تجارت گردشگری ارمنستان در پنج سال گذشته رشد قابل توجهی داشته است و میانگین رشد سالانه نزدیک به ۹ درصد در ورود گردشگران بین‌المللی به این کشور رسیده است. [۳۱]
آمارها
[ویرایش]در سال ۲۰۱۹ تعداد گردشگران ورودی با ۱۵ درصد افزایش به ۱٫۹۳ میلیون بازدیدکننده رسید.
رتبه کشوری در سال ۲۰۱۷ / کشور / سهم بازدیدکنندگان ورودی در سال ۲۰۱۶
| Tourists in Armenia[۱] | |||||||
| Year | Number | %± | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2007 | 510,000 | - | |||||
| 2008 | 588,000 | + 15% | |||||
| 2009 | 575,000 | - 2% | |||||
| 2010 | 678,000 | + 18% | |||||
| 2011 | 758,000 | + 12% | |||||
| 2012 | 844,000 | + 11% | |||||
| 2013 | 1,082,000 | + 28% | |||||
| 2014 | 1,204,000 | + 11% | |||||
| 2015 | 1,192,000 | - 1% | |||||
| 2016[۲] | 1,259,657 | + 6% | |||||
| 2017[۲] | 1,494,779 | + 18.7% | |||||
| 2018[۳] | 1,651,782 | + 10.5% | |||||
| 2019[۴] | 1,932,230 | + 15% | |||||
In 2019 the number of incoming tourists increased by 15% to 1.93 million visitors.
| Country rank in 2017 | Country | Share of arriving visitors in 2016[۵] | Share of arriving visitors in 2017[۵] |
|---|---|---|---|
 اتحادیه اروپا countries together
|
25.8% | 21.3% | |
| 1 |  روسیه
|
21.7% | 20.3% |
| 2 |  ایران
|
17.0% | 14.2% |
| 3 |  ایالات متحده آمریکا
|
9.6% | 13.6% |
| Arrival purpose | Share of arriving visitors in 2016[۵] | Share of arriving visitors in 2017[۵] |
|---|---|---|
| Business travel | 31.9% | 23.9% |
| Recreation | 49.8% | 52.8% |
| Other | 18.3% | 23.3% |
ایمنی
[ویرایش]شاخص ایمنی ۲۰۲۰ منتشر شده توسط Numbeo، ارمنستان را به عنوان نهمین کشور امن در جهان، همتراز با سوئیس، رتبه‌بندی می‌کند. [۳۵]
ارمنستان رتبه ۹۴ را در شاخص جهانی تروریسم در سال ۲۰۱۹ کسب کرد که تقریباً از همه کشورهای اروپای غربی و اسکاندیناوی (به جز پرتغال، سوئیس، نروژ و دانمارک) بهتر است. ارمنستان و قزاقستان بیشترین پیشرفت را در منطقه اوراسیا داشتند. [۳۶]
بر اساس گزارش قانون و نظم سال ۲۰۱۹ گالوپ اینترنشنال، ارمنستان جزو امن‌ترین کشورهای جهان است. بر اساس نتایج این نظرسنجی با هدف شناسایی کشورها/مناطق با احتمال بیشتر احساس امنیت، ارمنستان در فهرست ۱۸ کشوری که در جایگاه‌های برتر ظاهر شده‌اند، در رتبه هفتم قرار دارد. حدود ۸۹ درصد از پاسخ دهندگان گفتند که در ارمنستان احساس امنیت مطلق می‌کنند. این کشور به این ترتیب رتبه‌های ششم تا هفتم را با سوئیس به اشتراک گذاشته است. در رده‌بندی اصلی، ارمنستان با کشورهایی مانند فرانسه، ایرلند، سوئد و ژاپن در جایگاه یازدهم قرار دارد. [۳۷] [۳۸]
سفر هوایی
[ویرایش]مقررات و آمارها
[ویرایش]ترافیک هوایی توسط کمیته هواپیمایی کشوری تنظیم می‌شود.
توافقنامه ای در مورد «حمل و نقل هوایی جامع» با اتحادیه اروپا آغاز شد که تصویب آن بازار ارمنستان را برای همه کشورهای عضو اتحادیه اروپا آزاد می‌کند و معیارهای اتحادیه اروپا را برای تضمین تجارت قابل پیش‌بینی برای خطوط هوایی معرفی می‌کند. [۳۹]
تعداد گردشگرانی که از طریق حمل و نقل هوایی وارد کشور می‌شوند سالانه در حال افزایش است. [۳۲] در سال ۲۰۱۸، جریان مسافر در دو فرودگاه اصلی ارمنستان به رکورد ۲٬۸۵۶٬۶۷۳ میلیون نفر رسید. در پایان سال ۲۰۱۹، این رقم بیشتر شد و برای اولین بار از ۳٬۰۰۰٬۰۰۰ مسافر گذشت. [۴۰]
فرودگاه‌ها
[ویرایش]فرودگاه‌های اصلی مورد استفاده برای حمل و نقل هوایی تجاری، فرودگاه زوارتنوتس ایروان و فرودگاه شیراک گیومری هستند.
بازسازی فرودگاه سیونیک که قبلاً منحل شده بود در نزدیکی شهر کاپان در دسامبر ۲۰۲۰ تکمیل شد و انتظار می‌رود پروازها در ژانویه ۲۰۲۲ آغاز شود. [۴۱] [۴۲] پروازهای یک طرفه بین ایروان و کاپان باید ۴۰ دقیقه طول بکشد و هزینه آن ۲۰۰۰۰ درام است، در حالی که با تاکسی ۵ ساعت هزینه آن ۶۰۰۰ درام است که به گردشگران امکان دسترسی آسان به جنوب ارمنستان و آرتساخ را می‌دهد. [۴۳] [۴۴] [۴۵]
خطوط هوایی
[ویرایش]در اکتبر ۲۰۱۹، رایان ایر فروش بلیط به ایروان و گیومری را آغاز کرد. [۴۶] WizzAir پروازهای خود از وین و ویلنیوس را در آوریل ۲۰۲۰ آغاز کرد. [۴۷] AirBaltic قرار است پروازهای خود به ایروان را در ماه مه ۲۰۲۰ از سر بگیرد. [۴۸]
طی ژوئن ۲۰۱۶ - آگوست ۲۰۲۱، سیزده شرکت هواپیمایی پروازهای خود را به ارمنستان آغاز کردند و دو شرکت پروازهای خود را از سر گرفتند: [۳۹] ارمنستان ایرلاینز، خطوط هوایی بروکسل، قطر ایرویز، چم وینگز، ایر قاهره، رد وینگز، خطوط هوایی نوردویند، پرواز پوبیدا، بلاویا، خطوط هوایی چک (پروازها از سر گرفته شد)، ویز ایر، رایان ایر، یورووینگز، کوندور (ایرلاین) و لوفت هانزا.
ورزش‌ها و فعلالیت‌های شدید
[ویرایش]در سال ۲۰۱۱، مجله " نشنال جئوگرافیک مسافر " ارمنستان را نه تنها یک شهرستان تاریخی و فرهنگی، بلکه یک شهرستان توریستی فوق‌العاده نیز معرفی کرد. [۴۹]
ارمنستان دارای ۸۵٫۹٪ مساحت کوهستانی است که بیشتر از سوئیس یا نپال است ، [۵۰] فرصت‌های زیادی را برای مسافران فعال باز می‌کند.
ارمنستان شرایط مساعدی برای پاراگلایدر در پروازهای مستقل و پشت سر هم دارد. به دلیل ارتفاع و مناظر ناهموار، این کشور دارای آب و هوای کوچک مختلفی است که شرایط مناسبی را برای پاراگلایدر ایجاد می‌کند. اولین پروازهای پاراگلایدر توسط اعضای «باشگاه کوچک هوانوردی ارمنستان» در سال ۱۹۹۶ انجام شد. بعداً در سال ۲۰۰۸ فدراسیون ورزش پاراگلایدر ارمنستان تأسیس شد. در حال حاضر AVIS Club [۵۱] و Sky Club [۵۲] فعال‌ترین هستند. آنها امروزه مسابقات، دوره‌های آموزشی پاراگلایدر و پروازهای پشت سر هم با فصل پرواز از ماه مه تا نوامبر برگزار می‌کنند. پروازهای پشت سر هم و رایگان بیشتر در کوه‌های نزدیک حاتیس، آپاران و دریاچه سوان انجام می‌شود. بسته به شرایط آب و هوایی، پروازهای پشت سر هم تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشد. [۵۳]
اکوتوریسم
[ویرایش]ارمنستان همچنین یک مقصد در حال رشد برای اکوتوریسم است، با فعالیت‌هایی مانند گردشگری کشاورزی، تجربیات زندگی روستایی، رفتینگ و دوچرخه سواری. مقاصد محبوب اکوتوریسم شامل روستاهای کالاوان، اورتسادزور است. مکان‌های اقامتی بوم گردی مانند Yenokavan , Lastiver و دیگران. [۵۴]
سایت‌های میراث جهانی یونسکو
[ویرایش]اشیایی در ارمنستان وجود دارد که در فهرست رسمی میراث جهانی یونسکو قرار دارند:
| Site Name | Year It Became A میراث جهانی | City |
|---|---|---|
| Monasteries of صومعه هاقپات and صومعه ساناهین | 1996 | هاقپات |
| The Cathedral and Churches of کلیسای جامع اچمیادزین and the Archaeological Site of زوارتنوتس (تاریخی) | 2000 | واغارشاپات |
| Monastery of صومعه گغارد and the Upper آزات (رود) Valley | 2000 | گوغت |
همچنین در ارمنستان چهار مکان موقت میراث جهانی وجود دارد:
محوطه باستانی شهر دوین، باسیلیکا و محوطه باستانی یرروک، صومعه‌های تاتف و تاتوی، و صومعه نوراوانک و دره عماغو علیا . [۵۵]
جغرافیای ارمنستان
فهرست آتشفشان‌های ارمنستان کوه‌های ارمنستان گردشگری در جمهوری آرتساخ حمل و نقل در ارمنستان سیاست ویزا ارمنستان
- ↑ "Զբոսաշրջությունը Հայաստանում. "Նախնյաց հայրենիքի կանչը" չի փրկում ներգնա զբոսաշրջությունն անկումից". Tert.am. 31 March 2016. Archived from the original on 27 April 2017.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ "Tourism 2017 statistics summary by ArmStat" (PDF).
- ↑ LLC, Helix Consulting. "The number of tourists visiting Armenia increased by 10.5% in 2018". www.panorama.am (به انگلیسی). Retrieved 2019-07-26.
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامarmenpress.amوارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ "Tourism Statistics for 2016 and 2017 by ArmStat" (PDF).